100

ÂWIAT NAUKI

Zaktualizowane ze Âwiata Nauki numer 4/2003

P

rzemawiajàc na spotkaniu ruchu na rzecz
abstynencji w Illinois w 1842 roku, Abraham
Lincoln powiedzia∏ o „upajajàcym napoju”
coÊ, co zapewne spotka∏o si´ z ch∏odnym
przyj´ciem: „Prawdà jest, ˝e [...] wielu lu-
dziom bardzo on zaszkodzi∏ – zauwa˝y∏ przy-

sz∏y prezydent – ale jakoÊ nikomu nie przysz∏o do g∏owy,
˝e szkodliwe by∏o nie u˝ywanie tego, co jest z∏e, ale nad-
u˝ywanie tego, co bardzo dobre”.

Ameryka nigdy nie mog∏a si´ zdecydowaç, czy alkohol

jest dobry, czy z∏y. Miliony ludzi dobrze jeszcze pami´ta-
jàcych czasy prohibicji, gdy napoje alkoholowe by∏y niele-
galne, dziÊ sà Êwiadkami wr´cz zalewu reklam zach´cajà-
cych do picia. Pomimo popularnoÊci trunków abstynencj´
wcià˝ uwa˝a si´ za cnot´. OczywiÊcie, nadmierne spo˝y-
wanie i uzale˝nienie od alkoholu budzi uzasadnione oba-
wy, lecz niepokój zwiàzany z zagro˝eniami wynikajàcymi
z nadmiernego picia cz´sto przes∏ania fakt, ˝e alkohol ma
równie˝ korzystne dzia∏ania zdrowotne. W rezultacie igno-
rowane sà coraz liczniejsze dowody, ˝e spo˝ywanie umiar-
kowanych iloÊci alkoholu zapobiega wielu chorobom uk∏a-
du sercowo-naczyniowego, zw∏aszcza atakom serca i
udarom niedokrwiennym (spowodowanym zamkni´ciem
Êwiat∏a naczynia krwionoÊnego). Z kilku badaƒ wynika
nawet, ˝e alkohol zapobiega demencji zwiàzanej z choro-
bami naczyƒ.

Dzia∏anie alkoholu

ABY DYSKUTOWA

å

na temat umiarkowanego spo˝ywania al-

koholu, nale˝y si´ zastanowiç, co rozumiemy pod poj´-
ciem „umiarkowane”. Wprawdzie podzia∏ ludzi na ma∏o,
umiarkowanie lub du˝o pijàcych przyj´to nieco arbitral-
nie, jednak w prasie medycznej ugruntowa∏ si´ poglàd, ˝e
umiarkowane picie to góra dwa „standardowe” drinki
dziennie (przyjmuje si´, ˝e jeden standardowy drink to
0,33 l piwa, 140 ml wina lub 50 ml wódki). Badania wy-

kaza∏y, ˝e spo˝ywanie wi´kszej iloÊci alkoholu mo˝e ju˝
zdrowiu zaszkodziç, choç granica ta jest p∏ynna i zale˝y od
p∏ci, wieku oraz innych czynników indywidualnych.

Najwa˝niejszy pozytywny skutek picia rozsàdnych ilo-

Êci alkoholu to zmniejszenie zagro˝enia chorobà
niedokrwiennà serca (ChNS), do której dochodzi w wy-
niku odk∏adania si´ z∏ogów cholesterolu, czyli blaszek
mia˝d˝ycowych w t´tnicach zaopatrujàcych mi´sieƒ ser-
cowy w krew. ¸aciƒski termin „atherosclerosis”, okreÊla-
jàcy zmiany mia˝d˝ycowe w t´tnicach, powsta∏ z po∏à-
czenia dwóch greckich s∏ów: athera, oznaczajàcego kleik
z màki i odnoszàcego si´ do z∏ogów lipidowych, oraz
scleros, t∏umaczonego jako twardy i obrazujàcego utra-
t´ elastycznoÊci Êcian naczyƒ krwionoÊnych.

Wskutek mia˝d˝ycy ograniczony jest dop∏yw krwi do

serca, co mo˝e przyczyniaç si´ do powstawania zakrze-
pów zamykajàcych Êwiat∏o t´tnic. Prowadzi to do duszni-
cy bolesnej (bólów w klatce piersiowej spowodowanych
niedoborem tlenu w mi´Êniu sercowym), zawa∏u serca (gdy
zakrzep albo zw´˝enie naczynia wieƒcowego uniemo˝li-
wia dop∏yni´cie krwi do komórek mi´Ênia sercowego, po-
wodujàc ich Êmierç), a nawet zgonu, cz´sto nag∏ego. Cho-
roba rozwija si´ zazwyczaj w m∏odym wieku, ale dopiero
po kilkudziesi´ciu latach pojawiajà si´ pierwsze jej objawy.
Jest to najcz´Êciej spotykana choroba serca w krajach roz-
wini´tych – powoduje oko∏o 60% zgonów zwiàzanych z
dysfunkcjà uk∏adu sercowo-naczyniowego i oko∏o 25%
wszystkich.

Pierwsze przes∏anki przemawiajàce za korzystnym

wp∏ywem alkoholu na zdrowie anatomopatolodzy od-
kryli na poczàtku XX wieku. Zaobserwowali, ˝e du˝e
t´tnice pacjentów zmar∏ych z powodu alkoholowej mar-
skoÊci wàtroby by∏y wyjàtkowo „czyste” – bez Êladów
mia˝d˝ycy. Wed∏ug jednej z hipotez alkohol zadzia∏a∏
jak rozpuszczalnik, wyp∏ukujàc z∏ogi gromadzàce si´ w
t´tnicach. Wed∏ug innej – osoby nadu˝ywajàce alkoho-

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI

101

Na

zdrowie

?

JEDEN CZY DWA DRINKI DZIENNIE MOGÑ MIEå

ZBAWIENNY WP¸YW NA UK¸AD KRÑ˚ENIA. LEKARZE POWINNI

ZATEM ROZWA˚Yå ZALECANIE PACJENTOM LAMPKI WINA

ARTHUR L. KLATSKY

ZDJ¢CIA: TINA WEST

lu zmar∏y, zanim zdà˝y∏a si´ u nich roz-
winàç mia˝d˝yca. ˚adna jednak z tych
hipotez nie wyjaÊnia∏a przyczyny wyst´-
powania ca∏kowicie dro˝nych t´tnic u
osób pijàcych alkohol.

Dopiero pod koniec lat szeÊçdziesià-

tych Gary D. Friedman z Kaiser Per-
manente Medical Center w Oakland w
Kalifornii zaproponowa∏ nowatorskà
metod´: wykorzystanie komputerów do
rozpoznania nieznanych czynników
zwi´kszajàcych ryzyko ataku serca.

Umo˝liwi∏oby to zidentyfikowanie zdro-
wych ludzi zagro˝onych czynnikami ry-
zyka podobnymi do wyst´pujàcych u ofiar
zawa∏u. A sà nimi: palenie tytoniu, cu-
krzyca, podwy˝szone ciÊnienie t´tnicze
i st´˝enie lipoprotein o ma∏ej g´stoÊci
(LDL – low-density lipoprotein), zwanych
potocznie z∏ym cholesterolem, oraz obni-
˝ony poziom lipoprotein o du˝ej g´sto-
Êci (HDL – high-density lipoprotein), czyli
„dobrego cholesterolu”. W grupie pod-
wy˝szonego ryzyka znaleêli si´ tak˝e m´˝-
czyêni oraz osoby, w których rodzinie wy-
st´powa∏a choroba niedokrwienna serca.
Friedman poszukiwa∏ czynników, na któ-
rych podstawie mo˝na by∏oby przewi-
dzieç atak serca, analizujàc na setki spo-
sobów dane uzyskane od pacjentów i
osób z grupy kontrolnej. Porównywa∏ na
przyk∏ad ich zwyczaje ˝ywieniowe,
aktywnoÊç fizycznà oraz wyniki badaƒ
laboratoryjnych krwi. Wyniki by∏y zaska-
kujàce: abstynencji towarzyszy∏o zwi´k-
szone ryzyko ataku serca.

W wielu badaniach nie zaobserwowano

tego zwiàzku, gdy˝ spo˝ywanie trunków
rozpatrywano ∏àcznie z paleniem tytoniu.
A poniewa˝ osoby pijàce cz´sto tak˝e pa-
là, negatywny wp∏yw palenia przys∏ania∏
korzystne dzia∏anie alkoholu. W 1974 ro-

ku wraz ze wspó∏pracownikami z Kaiser
Permanente – Friedmanem i Abrahamem
B. Siegelaubem – opublikowaliÊmy pierw-
szà prawdopodobnie prac´, w której roz-
patrywaliÊmy umiarkowane picie alko-
holu niezale˝nie od palenia tytoniu.
ZaobserwowaliÊmy wyraêny zwiàzek mi´-
dzy sk∏onnoÊcià do trunków a zmniejszo-
nym ryzykiem ataku serca.

Od tego czasu w wielu badaniach do-

tyczàcych m´˝czyzn i kobiet ró˝nej rasy
i narodowoÊci potwierdzono korelacj´

picia alkoholu ze stanem zdrowia. Z prac
tych wynika∏o, ˝e u osób niepijàcych cz´-
Êciej rozwijajà si´ ró˝ne postacie choro-
by niedokrwiennej serca ni˝ u spo˝ywa-
jàcych alkohol w niewielkich iloÊciach.
W roku 2000 Giovanni Corrao z Univer-
sita Milano Bicocca we W∏oszech oraz
Kari Poikolainen ze Szpitala Leczenia
Uzale˝nieƒ w Järvenpää w Finlandii wraz
ze wspó∏pracownikami zestawili wyniki
28 wczeÊniej opublikowanych badaƒ do-
tyczàcych zwiàzku pomi´dzy piciem
trunków a chorobà niedokrwiennà ser-
ca. Ta metaanaliza wykaza∏a, ˝e ryzyko
rozwoju choroby spada ze wzrostem
dziennego spo˝ycia alkoholu od zera do
25 g. Przy takiej iloÊci etanolu zawartego
w dwóch standardowych drinkach ryzy-
ko zarówno ataku serca, jak i zgonu z te-
go powodu by∏o o 20% ni˝sze ni˝ u oso-
by niepijàcej.

Nowsze dane dotyczàce ochronnego

dzia∏ania alkoholu, zapobiegajàcego
Êmierci z powodu choroby niedokrwien-
nej mi´Ênia sercowego, sà jeszcze bar-
dziej sensacyjne. Na zjeêdzie American
Heart Association w 2002 roku wraz
z moimi wspó∏pracownikami z Kaiser
Permanente – Friedmanem, Mary Anne
Armstrong i Haraldem Kippem – dys-

kutowaliÊmy na temat ponownej anali-
zy stanu zdrowia 128 934 pacjentów,
których przebadano kontrolnie w latach
1978–1985. 16 539 z nich zmar∏o mi´-
dzy rokiem 1978 a 1998, w tym 3001
wskutek choroby niedokrwiennej serca.
StwierdziliÊmy, ˝e u tych, którzy nie od-
mawiali sobie jednego lub dwóch drin-
ków dziennie, ryzyko zgonu z powodu
chorób uk∏adu sercowo-naczyniowe-
go by∏o o 32% ni˝sze w porównaniu z
abstynentami.

Prawdopodobnie ma to zwiàzek ze

st´˝eniem cholesterolu i krzepni´ciem
krwi. Lipidy osocza odgrywajà wa˝nà
rol´ w patogenezie choroby niedo-
krwiennej serca. Z wielu badaƒ wyni-
ka, ˝e osoby spo˝ywajàce umiarkowa-
ne iloÊci alkoholu majà o 10–20%
wi´ksze st´˝enie HDL. Sprzyjajà temu
tak˝e regularne çwiczenia i przyjmo-
wanie leków. Oznacza to, ˝e ludzie, któ-
rzy niewiele pijà, sà mniej zagro˝eni
chorobà niedokrwiennà serca.

Wynika to m.in. ze zdolnoÊci lipo-

protein o du˝ej g´stoÊci do transportowa-
nia cholesterolu z powrotem do wàtroby,
gdzie jest on powtórnie wykorzystywa-
ny bàdê eliminowany. A zatem mniej cho-
lesterolu odk∏ada si´ w Êcianach naczyƒ
krwionoÊnych i powstaje mniej blaszek
mia˝d˝ycowych. Alkohol prawdopodob-
nie silniej oddzia∏uje na niektóre podgru-
py HDL (HDL

3

), podczas gdy wysi∏ek fi-

zyczny podwy˝sza st´˝enie HDL

2

, a obie

te frakcje majà dzia∏anie ochronne. (Szla-
ki biochemiczne w komórkach wàtroby,
dzi´ki którym alkohol podnosi st´˝enie
HDL, nie zosta∏y dok∏adnie poznane –
uwa˝a si´, ˝e alkohol ma prawdopo-
dobnie wp∏yw na enzymy uczestniczàce w
produkcji HDL). Z trzech niezale˝nych
badaƒ nad dzia∏aniem alkoholu jedno-
znacznie wynika, ˝e wi´ksze st´˝enia lipo-
protein o du˝ej g´stoÊci u osób pijàcych al-
kohol w znacznym stopniu przyczynia si´
do obni˝enia ryzyka wystàpienia choroby
niedokrwiennej serca.

Alkohol zapewne zak∏óca z∏o˝ony cykl

reakcji biochemicznych warunkujàcych
krzepni´cie krwi, przeciwdzia∏ajàc w
ten sposób powstaniu zakrzepu, na przy-
k∏ad na powierzchni blaszki mia˝d˝y-
cowej znajdujàcej si´ w t´tnicy wieƒco-

102

ÂWIAT NAUKI

M¸ODYM BYå

n

Z wielu badaƒ przeprowadzonych na ca∏ym Êwiecie wynika, ˝e picie niewielkich

i umiarkowanych iloÊci alkoholu zmniejsza ryzyko Êmierci z powodu choroby
niedokrwiennej serca o prawie jednà trzecià.

n

Wed∏ug niektórych danych najkorzystniejsze w∏aÊciwoÊci chroniàce przed chorobà

niedokrwiennà serca ma czerwone wino. Jednak za dobry stan zdrowia koneserów
tego trunku mogà odpowiadaç tak˝e inne czynniki.

n

Chorzy na chorob´ niedokrwiennà serca oraz nià zagro˝eni, u których nie wyst´puje ryzyko

choroby alkoholowej, powinni przedyskutowaç ze swoimi lekarzami ewentualnoÊç
w∏àczenia umiarkowanych iloÊci alkoholu do diety.

Przeglàd /

Alkohol a serce

U zmar∏ych z powodu alkoholowej marskoÊci wàtroby

nie stwierdzono zmian mia˝d˝ycowych.

wej, dzi´ki czemu mo˝e zapobiegaç za-
wa∏owi serca. P∏ytki krwi – komórkowe
sk∏adniki skrzepliny – w obecnoÊci al-
koholu stajà si´ prawdopodobnie mniej
„lepkie”, a przez to mniej sk∏onne do
agregacji, ale nie ma danych jedno-
znacznie to potwierdzajàcych. W opu-

blikowanej w 1984 roku pracy Raffaele
Landolfi z Manfred Steiner Memorial
Hospital przy Brown University napi-
sa∏a, ˝e spo˝ywanie alkoholu podnosi
st´˝enie prostacykliny (hamujàcej proces
krzepni´cia) wzgl´dem st´˝enia trom-
boksanu pobudzajàcego krzepni´cie.

Walter E. Laug z Keck School of Medi-
cine w University of Southern California
wykaza∏, ˝e alkohol powoduje wzrost
poziomu aktywatora plazminogenu –
enzymu odpowiedzialnego za roz-
puszczanie skrzepu. Z wielu innych ba-
daƒ wynika równie˝, ˝e alkohol obni˝a

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI

103

Brak czynników

ryzyka ChNS

innych ni˝ wiek

Ma cukrzyc´ albo ChNS

bàdê 2 lub wi´cej

czynników ryzyka ChNS

˚aden lub 1 czynnik

ryzyka ChNS

Bez zmian

Powinien rozwa˝yç picie

1–3 standardowych
drinków tygodniowo

NIEPIJÑCY

Brak czynników

ryzyka ChNS

innych ni˝ wiek

Bez zmian

Powinien rozwa˝yç spo˝ywanie

1–3 standardowych drinków

tygodniowo

PIJÑCY MA¸O LUB

UMIARKOWANIE

˚aden lub 1 czynnik

ryzyka ChNS

Bez zmian

Bez zmian

LIGHT/MODERATE

˚aden lub 1 czynnik

ryzyka ChNS

(nie liczàc wieku)

Bez zmian

JeÊli pije mniej ni˝ 1

standardowy drink dziennie,

powinien zwi´kszyç iloÊç

spo˝ywanego alkoholu

do 1 drinka; w innym

przypadku bez zmian

Powinien przestaç piç

Powinien ograniczyç

iloÊç spo˝ywanego alkoholu

do maksymalnie jednego

drinka dziennie

lub przestaç piç

Powinien przestaç piç

M´˝czyêni powinni ograniczyç

spo˝ywanie alkoholu do 2 drinków

dziennie lub przestaç piç;

kobiety powinny zmniejszyç

iloÊç wypijanego alkoholu
do maksymalnie 1 drinka

dziennie lub przestaç piç

NIEPIJÑCY

PIJÑCY DU˚O

PIJÑCY DU˚O

PIJÑCY MA¸O LUB

UMIARKOWANIE

Ma cukrzyc´ albo ChNS

bàdê 2 lub wi´cej

czynników ryzyka ChNS

˚aden lub 1 czynnik

ryzyka ChNS

Ma cukrzyc´ albo ChNS

bàdê 2 lub wi´cej

czynników ryzyka ChNS

Ma cukrzyc´ albo ChNS

bàdê co najmniej jeden

czynnik ryzyka ChNS

(nie liczàc wieku)

Ma cukrzyc´ albo ChNS

bàdê co najmniej dwa

czynniki ryzyka ChNS

(nie liczàc wieku)

Ma cukrzyc´ albo ChNS

bàdê co najmniej jeden

czynnik ryzyka ChNS

(nie liczàc wieku)

M¢˚CZYèNI W WIEKU 21–39 LAT,

KOBIETY 21–49 LAT

M¢˚CZYèNI W WIEKU POWY˚EJ 40 LAT,

KOBIETY POWY˚EJ 50 LAT

ABY POMÓC LUDZIOM w podj´ciu decyzji, czy powinni w∏àczyç napoje alkoholowe do diety i w jakiej iloÊci, opracowaliÊmy wraz z Rogerem
R. Eckerem, kardiochirurgiem z Summit Medical Center w Oakland w Kalifornii, poni˝sze schematy. PrzeznaczyliÊmy je dla lekarzy jako pomoc
w rozmowach z pacjentami. Czynniki ryzyka choroby wieƒcowej wymieniono poni˝ej. Za umiarkowanà iloÊç alkoholu dla kobiet przyj´liÊmy je-
den standardowy drink dziennie, a dla m´˝czyzn – dwa. Du˝a iloÊç alkoholu oznacza trzy lub wi´cej drinków dziennie w przypadku m´˝czyzn
i dwa lub wi´cej w przypadku kobiet. Schematów tych nie nale˝y odnosiç do osób, które powinny zachowaç wstrzemi´êliwoÊç w piciu alkoho-
lu, czyli poni˝ej 21 roku ˝ycia, kobiet w cià˝y, abstynentów, w których rodzinie by∏y przypadki alkoholizmu, osób, które nie pijà z przekonaƒ re-
ligijnych, nadu˝ywajàcych alkoholu w przesz∏oÊci, u których rozpoznano uszkodzenie narzàdów wewn´trznych z powodu alkoholu, cierpiàcych
na przewlek∏à chorob´ wàtroby lub dziedzicznie zagro˝onych nowotworem piersi bàdê jajników.

Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca (ChNS) wed∏ug National Cholesterol Education Program:

1. Rodzinne wyst´powanie choroby naczyƒ wieƒcowych

(ojciec lub brat w wieku poni˝ej 55 lat chory na ChNS,
matka bàdê siostra poni˝ej 65 roku ˝ycia chora na ChNS)

2. Palenie tytoniu
3. Wysokie ciÊnienie t´tnicze

4. Poziom ca∏kowity cholesterolu powy˝ej 200 mg/dl
5. Cholesterol we frakcji HDL poni˝ej 35 mg/dl (jeÊli st´˝enie HDL

wynosi powy˝ej 60 nale˝y odjàç jeden czynnik ryzyka)

6. Wiek powy˝ej 40 lat w przypadku m´˝czyzn i powy˝ej 50 lat

w przypadku kobiet

PIå CZY NIE PIå – OTO JEST PYTANIE

st´˝enie innego czynnika krzepni´cia –
fibrynogenu.

Przeciwzakrzepowe dzia∏anie alko-

holu nie jest tak dobrze udokumentowa-
ne jak jego wp∏yw na HDL. Wp∏yw al-
koholu na agregacj´ p∏ytek mo˝e byç
inny w przypadku osób du˝o pijàcych.
Niemniej jednak dzia∏anie to ma praw-
dopodobnie znaczenie w obni˝aniu ry-
zyka chorób sercowo-naczyniowych u
umiarkowanie pijàcych. Co wi´cej, wy-
kazano korzystny wp∏yw alkoholu na ob-

ni˝enie ryzyka wystàpienia choroby
niedokrwiennej serca u osób pijàcych
znacznie mniej ni˝ dwa drinki dziennie
– powiedzmy 3–4 tygodniowo. Przy spo-
˝ywaniu niewielkich iloÊci etanolu, zbyt
ma∏ych, aby oddzia∏ywa∏y na poziom
HDL, ochronny wp∏yw alkoholu mo˝e
byç g∏ównie wynikiem jego w∏aÊciwoÊci
przeciwzakrzepowych.

Choç alkohol zmniejsza ryzyko choro-

by niedokrwiennej serca g∏ównie wskutek
zwi´kszania st´˝enia HDL i zmniejsza-
nia krzepliwoÊci krwi, dzia∏a tak˝e w in-
ny, mniej bezpoÊredni sposób. Umiarko-
wane spo˝ywanie trunków mo˝e
zmniejszaç ryzyko choroby niedokrwien-
nej serca, zmniejszajàc zagro˝enie cu-
krzycà typu II, która jest wa˝nym czynni-
kiem ryzyka tej choroby. Dzia∏anie to jest
prawdopodobnie wynikiem zwi´kszenia
wra˝liwoÊci tkanek na insulin´ i lepsze-
go wykorzystania glukozy. (Niemniej jed-
nak osoby spo˝ywajàce znaczne iloÊci
alkoholu majà podwy˝szone st´˝enie
glukozy we krwi, co mo˝e byç ostrze-
˝eniem przed wystàpieniem w przysz∏o-
Êci cukrzycy). Pojawia si´ tak˝e coraz
wi´cej dowodów na zapalne pocho-
dzenie mia˝d˝ycy naczyƒ wieƒcowych
[patrz: „Prawdziwe oblicze mia˝d˝ycy”,

strona 48], a alkohol ma przeciwzapal-
ny wp∏yw na komórki Êródb∏onka wyÊcie-
∏ajàcego wn´trze naczyƒ krwionoÊnych.

Zanim jednak korzystne dzia∏anie alko-

holu doczeka si´ oficjalnego potwierdze-
nia, epidemiolodzy poszukujà innych
czynników, które mogà mieç znaczenie.
Porównujà na przyk∏ad cechy psycholo-
giczne, nawyki ˝ywieniowe oraz aktyw-
noÊç fizycznà abstynentów i osób pijà-
cych. Biorà pod uwag´ tak˝e inne aspek-
ty, które mog∏yby zwi´kszaç zagro˝enie

chorobà niedokrwiennà serca. Cechy po-
mocne w wyjaÊnieniu prawdopodobnego
ochronnego dzia∏ania alkoholu powinny
wyst´powaç u badanych niezale˝nie od
p∏ci, narodowoÊci czy rasy. Poniewa˝ ich
dotàd nie zidentyfikowano, nale˝a∏oby
uznaç pozytywny wp∏yw niewielkich
i umiarkowanych iloÊci alkoholu na uk∏ad
sercowo-naczyniowy.

Obni˝enie o 30% ryzyka choroby nie-

dokrwiennej serca jest, co brzmi doÊç
nieoczekiwanie, mniej przekonujàcym
dowodem ni˝ powy˝sze argumenty, gdy˝
mo˝e kryç si´ za tym jakiÊ nieznany
czynnik zak∏ócajàcy. Wyobraêmy sobie
na przyk∏ad hipotetyczny zestaw genów
odpowiedzialnych za zmniejszenie ry-
zyka tej choroby o 60%, a jednoczeÊnie
za sk∏onnoÊci ich posiadacza do picia
umiarkowanych iloÊci alkoholu. Nieza-
le˝ne efekty funkcjonowania genów mo-
gà stwarzaç pozory istnienia zwiàzku
przyczynowego (dotàd nie odkryto ta-
kiego czynnika zak∏ócajàcego i 30-pro-
centowe zmniejszenie ryzyka ChNS wy-
daje si´ prawid∏owo oszacowane).

S∏abym punktem hipotezy takiego

zwiàzku jest tak˝e brak liniowej zale˝no-
Êci dawka–efekt. Picie du˝ych iloÊci al-
koholu nie zabezpiecza w wi´kszym

stopniu przed chorobami uk∏adu krà˝e-
nia ni˝ umiarkowane. Zebrane dane
wspierajà tez´ o korzystnym wp∏ywie
ograniczonego picia trunków. Nale˝y
jednak wspomnieç, ˝e dotàd nie prze-
prowadzono randomizowanej prospek-
tywnej Êlepej próby, uwa˝anej za z∏oty
Êrodek w badaniach z udzia∏em ludzi.
Mo˝na by nim objàç du˝à grup´ osób
niepijàcych, z których losowo wybrana,
nieznana badaczom po∏owa, zacz´∏aby
piç umiarkowanie, druga zaÊ zachowa-

∏aby wstrzemi´êliwoÊç. Obie obserwo-
wano by przez lata pod kàtem ró˝nic
wyst´powania chorób uk∏adu krà˝enia
i spowodowanych nimi zgonów.

Piç albo nie piç

WI

¢KSZOÂå LUDZI

pije alkohol, nie zastana-

wiajàc si´ nad jego dzia∏aniem zdrowot-
nym, mimo to ich serce odnosi z tego ko-
rzyÊci. Zakrojone na du˝à skal´ badanie
nad pozytywnymi skutkami spo˝ywania
trunków to niema∏e wyzwanie dla lekarzy.
Z jednej strony picie ma∏ych i umiarko-
wanych iloÊci alkoholu wydaje si´ ko-
rzystniejsze ni˝ ca∏kowita abstynencja. Z
drugiej spo˝ywanie jego du˝ych iloÊci ma
niezaprzeczalnie negatywne skutki – mo-
˝e powodowaç choroby niezwiàzane z
uk∏adem krà˝enia, jak marskoÊç wàtro-
by, zapalenie trzustki, niektóre nowotwo-
ry oraz choroby neurodegeneracyjne,
przyczyniaç si´ do zwi´kszenia liczby wy-
padków, zabójstw i samobójstw, a tak˝e
byç powodem wystàpienia p∏odowego
zespo∏u alkoholowego. Nie wykazano
natomiast zwiàzku mi´dzy umiarkowa-
nym piciem a którymkolwiek z wymie-
nionych problemów.

Spo˝ywanie du˝ych iloÊci alkoholu

przyczynia si´ tak˝e do wyst´powania
chorób serca. Zwi´ksza ryzyko kardio-
miopatii alkoholowej, objawiajàcej si´
os∏abieniem si∏y mi´Ênia sercowego i je-
go nieefektywnà pracà. Sprzyja rozwo-
jowi nadciÊnienia (niezale˝nego czyn-
nika ryzyka choroby niedokrwiennej
serca, udaru mózgu, niewydolnoÊci ser-
ca i nerek), udaru krwotocznego mó-
zgu, w którym dochodzi do p´kni´cia
naczynia krwionoÊnego po∏o˝onego we-
wnàtrz lub na powierzchni tego narzà-
du. Nadu˝ywanie alkoholu ma tak˝e

104

ÂWIAT NAUKI

M¸ODYM BYå

Alkohol poprawia stan uk∏adu sercowo-naczyniowego,

ale nie chroni przed wszystkimi chorobami.

ARTHUR L. KLATSKY jest starszym konsultantem w dziedzinie kardiologii i adiunktem dzia∏u
badawczego Kaiser Permanente Medical Center w Oakland w Kalifornii. Ukoƒczy∏ Harvard
Medical School. W latach 1978–1994 kierowa∏ oddzia∏em kardiologii centrum medycznego,
a mi´dzy 1968 a 1990 rokiem – pododdzia∏em intensywnej opieki kardiologicznej. Od 1977
roku uczestniczy∏ w wielu programach badawczych dotyczàcych zwiàzków mi´dzy piciem alko-
holu a zdrowiem. Jego artyku∏ z 1974 roku [patrz:

JEÂLI CHCESZ WIEDZIEå WI¢CEJ

, s. 105] by∏

pierwszym opublikowanym raportem epidemiologicznym dokumentujàcym odwrotnie propor-
cjonalnà zale˝noÊç mi´dzy iloÊcià spo˝ywanego alkoholu a prawdopodobieƒstwem choroby
niedokrwiennej serca. W 1995 roku cytowa∏ go National Institute on Alcohol Abuse and Alco-
holism jako jeden z 16 fundamentalnych artyku∏ów dotyczàcych badaƒ nad alkoholem. Klatsky
przebieg∏ szeÊç maratonów, w 1990 roku wspià∏ si´ na Kilimand˝aro.

O

AUTORZE

zwiàzek z zaburzeniami przewodzenia
impulsów elektrycznych w mi´Êniu ser-
cowym powodujàcymi arytmi´. Czy za-
tem znajàc zagro˝enie, pacjent i jego le-
karz mogà zadecydowaç o w∏àczeniu
trunków do diety, a jeÊli tak, to w jakiej
iloÊci? Rozwiàzaniem by∏aby mo˝liwoÊç
dok∏adnej oceny stopnia zagro˝enia uza-
le˝nieniem si´ od alkoholu przez
konkretne osoby. Najrzadziej wymienia-
ne nast´pstwo umiarkowanego picia to
choroba alkoholowa. Indywidualne ry-
zyko da si´ oszacowaç na podstawie wy-
wiadu rodzinnego ukierunkowanego na
problemy z alkoholem w przesz∏oÊci i
choroby wàtroby. Ale nawet jeÊli weê-
miemy pod uwag´ znane czynniki, w
póêniejszym ˝yciu mo˝e zdarzyç si´ coÊ
nieprzewidzianego, co niekorzystnie
wp∏ynie na iloÊç spo˝ywanych trunków.

W∏aÊnie z powodu tych zagro˝eƒ do-

tychczasowe dzia∏ania koncentrowa∏y si´
na zmniejszaniu szkodliwych skutków
spo∏ecznych i zdrowotnych nadu˝ywa-
nia alkoholu. A korelacja mi´dzy ca∏kowi-
tym spo˝yciem alkoholu w spo∏eczeƒ-
stwie i cz´stoÊcià wyst´powania proble-
mów z nim zwiàzanych uzasadnia∏a na-
mawianie do abstynencji. Nale˝y jednak
pami´taç, ˝e wstrzemi´êliwoÊç nie jest
odpowiednim wyborem dla pacjentów,
którzy regularnie spo˝ywajà ma∏e iloÊci
alkoholu, sà w wysokim stopniu zagro-
˝eni chorobà niedokrwiennà serca i któ-
rym w niewielkim stopniu grozi uzale˝-
nienie od alkoholu, a taka jest wi´kszoÊç
spo∏eczeƒstwa. OczywiÊcie, osoby te
powinny stosowaç odpowiednià diet´ i
regularnie çwiczyç, leczyç oty∏oÊç, cu-
krzyc´, nadciÊnienie, obni˝yç poziom
cholesterolu i rzuciç palenie. Na liÊcie
tych zaleceƒ jest tak˝e umiarkowane pi-
cie alkoholu. Wi´kszoÊç pacjentów spo˝y-
wajàcych go w niewielkich i umiarkowa-
nych iloÊciach „pobiera” wystarczajàcà
iloÊç zawartych w nim sk∏adników ma-
jàcych pozytywny wp∏yw na serce, tote˝
nie ma przeszkód, by robili to dalej.

Abstynentów nie powinno si´ maso-

wo nak∏aniaç do picia dla zdrowia, wie-
lu z nich ma powody, by tego nie robiç.
Ale na przyk∏ad osoba cierpiàca na cho-
rob´ niedokrwiennà serca, która rzuca
palenie, przechodzi na Êcis∏à diet´, za-
czyna intensywnie çwiczyç, w dobrej
wierze tak˝e rezygnuje z butelki piwa
lub kieliszka wina wieczorem. Takà
wstrzemi´êliwoÊç trzeba odradzaç.

Ponadto wiele osób sporadycznie pi-

jàcych alkohol mo˝e wziàç pod uwag´

zwi´kszenie jego iloÊci do jednego stan-
dardowego drinka dziennie, szczegól-
nie m´˝czyêni po czterdziestce i kobie-
ty po 50 roku ˝ycia, w wysokim stopniu
zagro˝eni chorobà niedokrwiennà serca
i w niewielkim – problemem alkoholo-
wym. Kobiety powinny jednak powa˝-
nie si´ zastanowiç – wiele badaƒ wska-
zuje na zwiàzek mi´dzy spo˝ywaniem
du˝ych iloÊci alkoholu a zwi´kszonym
ryzykiem raka piersi, schorzenia rza-
dziej wyst´pujàcego w grupie kobiet po
menopauzie w porównaniu z choroba-
mi serca, lecz niewàtpliwie powa˝nego
(w niektórych pracach zwraca si´ uwa-
g´, ˝e podobne skutki mo˝e mieç picie
nawet niewielkich iloÊci trunków). W
przypadku m∏odych kobiet, u których
ryzyko wystàpienia choroby niedo-
krwiennej serca w najbli˝szym czasie
jest niewielkie, a korzyÊci dla uk∏adu
krà˝enia nie tak oczywiste, na pierwszy
plan wysuwa si´ zagro˝enie rakiem pier-
si. Dla wszystkich zatem kobiet górnà
granicà umiarkowanego picia alkoho-

lu powinien byç standardowy drink
dziennie.

Jedynà pewnà informacjà na temat

wp∏ywu alkoholu na zdrowie jest to, ˝e
wszyscy, którzy go nadu˝ywajà, powin-
ni ograniczyç picie, a czasem nawet ca∏-
kowicie z niego zrezygnowaç. To samo
dotyczy osób, w których rodzinie zdarza-
∏y si´ przypadki alkoholizmu lub chorób
wàtroby. A zatem ryzyko i korzyÊci zwià-
zane z alkoholem nale˝y rozpatrywaç u
ka˝dego pacjenta indywidualnie. Wraz z
kardiochirurgiem Rogerem R. Eckerem
opracowaliÊmy algorytm majàcy pomóc
lekarzom i ich pacjentom w podj´ciu de-
cyzji, jak du˝o trunków, jeÊli w ogóle, ma-
jà spo˝ywaç.

Lekarze powinni okreÊlaç bezpiecznà

granic´ iloÊci spo˝ywanych trunków przez
konkretnych pacjentów, co przyniesie ko-
rzyÊci zdrowotne wybranej grupie spo∏e-
czeƒstwa. Staro˝ytni Grecy zalecali umiar
w ka˝dej dziedzinie, a 30 lat badaƒ do-
wodzi, ˝e myÊl ta jest s∏uszna, szczególnie
w przypadku napojów alkoholowych.

n

WYDANIE SPECJALNE

ÂWIAT NAUKI

105

Alcohol in Health and Disease. Red. Dharam P. Agarwal i Helmut K. Seitz; Marcel Dekker, 2001.
Alcohol and Coronary Heart Disease. Giovanni Corrao, Luca Rubbiati, Vincenzo Bagnardi, Anto-

nella Zambon i Kari Poikolainen; Addiction, tom 95, nr 10, s. 1505-1523, X/2000.

Alkohol w Êwiecie Zachodu. Bert L. Vallee; Âwiat Nauki, sierpieƒ 1998.
Epidemiology of Coronary Heart Disease-Influence of Alcohol. Arthur L. Klatsky; Alcoholism: Cli-

nical and Experimental Research, tom 18, nr 1, s. 88-96; I/1994.

Alcohol Consumption before Myocardial Infarction: Results from the Kaiser-Permanente Epide-

miologic Study of Myocardial Infarction. Arthur L. Klatsky, Gary D. Friedman i Abraham B.
Seigelaub; Annals of Internal Medicine, tom 81, nr 3, s. 294-301; IX/1974.

JEÂLI CHCESZ WIEDZIEå WI¢CEJ

ZAGRO˚ENIA

KORZYÂCI

ZAGRO˚ENIA

KORZYÂCI

Stwierdzone

Prawdopodobne

Niezwiàzane

Brak

Picie du˝ych

Zmniejszone ryzyko choroby z uk∏adem krà˝enia

iloÊci alkoholu

naczyƒ wieƒcowych

MarskoÊç wàtroby

Zmniejszone ryzyko

Zapalenie trzustki

Nieustalone

udaru niedokrwiennego

Niektóre nowotwory

Rak piersi

Zmniejszone ryzyko

Wypadki

Uszkodzenie kamicy

˝ó∏ciowej

Zabójstwa

p∏odu

Samobójstwa
Choroby degeneracyjne

Ma∏o prawdopodobne

Mo˝liwe

oÊrodkowego uk∏adu

Rak jelita

Zmniejszone ryzyko

nerwowego

Udar krwotoczny

rozwoju cukrzycy

Uszkodzenie p∏odu

Wysokie ciÊnienie

Zmniejszone zagro˝enie

t´tnicze

rozwoju choroby naczyƒ

Zwiàzane z uk∏adem

obwodowych (zw´˝enia

krà˝enia

lub niedro˝noÊç t´tnic

NadciÊnienie

doprowadzajàcych krew

Arytmia

do ràk i nóg)

Udar krwotoczny
Kardiomiopatia
(uszkodzenie mi´Ênia
sercowego)

Niewielkie / umiarkowane iloÊci alkoholu

Du˝e iloÊci alkoholu

ALKOHOL: ZAGRO˚ENIA I KORZYÂCI