1

OPARZENIA

Oparzenia należą do najbardziej dramatycznych urazów, które mogą dotknąć człowieka. Od zawsze
wzbudzały one wiele dyskusji, zarówno ze względu na częstość występowania, specyfikę przebiegu i
ciężkość powikłań. Ostatnie lata przyniosły szczególne nasilenie społecznej dyskusji nad sposobami
zapobiegania tego typu urazom, zwłaszcza w populacji dziecięcej. Brak jest chyba bowiem drugiego
takiego urazu, w którym niewielka ilość czynnika sprawczego (np. kubek gorącego płynu) może stać
się przyczyną poważnych powikłań funkcjonalnych i estetycznych na całe życie pacjenta.

DEFINICJA

Oparzenie (łac. combustio, ang. burn), jak każdy uraz, jest naruszeniem integralności ustroju
spowodowanym działaniem czynników zewnętrznych na tkanki. Specyfika, a z drugiej strony
różnorodność oparzeń powoduje, że tak powszechne zjawisko chorobowe trudno jest wpisać w ramy
jednoznacznie brzmiącej definicji.

W odróżnieniu od innego typu uszkodzeń, uraz oparzeniowy nie kończy się bowiem w
momencie zaprzestania działania czynnika sprawczego. Wręcz przeciwnie, chwila ta jest
dopiero początkiem kaskady zjawisk patologicznych w ustroju, których konsekwencje mogą
być dla niego bardziej niebezpieczne niż sam uraz.

Efektem oparzenia jest powstanie rany oparzeniowej, która także nie mieści się w
klasycznych chirurgicznych definicjach rany, gdyż nie towarzyszy jej rozejście brzegów
(klasycznie opisywane uszkodzenie ciągłości tkanki). Rana oparzeniowa jest zatem
specyficznym typem uszkodzenia, o odrębnej biologii i patofizjologii.

PRZYCZYNY OPARZEŃ

Najczęstszą przyczyną oparzeń jest energia cieplna.

Może to być tzw. "ciepło wilgotne" (gotująca woda, para wodna, inne gorące substancje
płynne lub półpłynne, jak tłuszcz, metal, parafina, wosk, itd.), lub też tzw. "ciepło suche"
(oparzenia płomieniem lub kontaktowe, spowodowane urządzeniami gospodarstwa
domowego, jak piecyki, żelazka itp.).

W przypadku oparzeń elektrycznych czynnikiem uszkadzającym jest przejście przez tkanki
prądu o wysokim napięciu z towarzyszącym ich ogrzaniem.

W oparzeniach chemicznych przyczyną są zwykle kwasy lub zasady, zaś w przypadku
oparzeń radiacyjnych czynnikiem sprawczym jest promieniowanie, najczęściej jonizujące
lub ultrafioletowe.

Każdy etiologicznie różny typ oparzenia jest urazem specyficznym, nieporównywalnym pod
względem patofizjologii, diagnostyki i leczenia.

Reasumując w zależności od czynnika uszkadzającego oparzenia dzieli się na:

termiczne,

chemiczne,

2

elektryczne

popromienne,

Najczęstsza lokalizacja

Uraz oparzeniowy najczęściej dotyka skórę, której naturalną funkcją jest odbiór bodźców
ze środowiska zewnętrznego.

Oparzenia innych niż skóra struktur anatomicznych występują znacznie rzadziej i mogą
dotyczyć przełyku, gałki ocznej, ucha, dróg oddechowych, błon śluzowych początkowych
odcinków układu pokarmowego oraz mięśni, ścięgien i kości (zwykle w przypadku oparzeń
wysokonapięciowych). Urazy o tak specyficznej lokalizacji stanowią zawsze poważny
problem diagnostyczny i leczniczy.

U dzieci najczęściej spotyka się oparzenia twarzy, szyi, tułowia, tj. barków i klatki
piersiowej. Jest to związane z mechanizmem urazu, który tu polega zwykle na ściągnięciu
przez dziecko na siebie gorącego płynu ze stojącego wyżej naczynia (np. kubek herbaty lub
kawy).

U dorosłych brak jest charakterystycznej lokalizacji oparzenia.

Konsekwencje oparzenia dla organizmu człowieka

Oparzenie jest problemem nie tylko ze względu na obecność rany oparzeniowej, ale także,
a nawet przede wszystkim z powodu powikłań ogólnoustrojowych.

Skóra pełni u człowieka nie tylko funkcje ochronne, ale jest również narządem pełniącym
bardzo ważną rolę w całej gospodarce ustroju (wodno-elektrolitowej, tłuszczowej,
witaminowej), pełni też funkcje w procesach termoregulacji ciała, resorpcji,
immunologicznej - obrony organizmu przed czynnikami szkodliwymi, wreszcie pełni funkcje
socjalne.

W przypadku oparzenia dużych powierzchni skóry wszystkie te czynniki ulegają zaburzeniu.
Dochodzi do tzw. wstrząsu oparzeniowego, związanego z utratą dużych ilości płynów i
będącego bezpośrednim zagrożeniem życia pacjenta. Należy więc pamiętać, że zagrożenie
jakie niesie ze sobą oparzenie nie łączy się tylko z obecnością rany, ale może być bardzo
niebezpieczne także i ze względu na szereg innych czynników zdrowotnych!

Podział oparzeń ze względu na głębokość rany

Głębokość rany oparzeniowej jest głównym czynnikiem warunkującym możliwość jej

zagojenia. Zgodnie z tym podziałem wyróżnia się następujące typy oparzeń:

1.

Stopień I (oparzenia powierzchowne), uszkodzeniu ulegają jedynie powierzchowne
warstwy naskórka. Żywoczerwony rumień i bolesność są głównymi objawami rany, która
goi się zwykle bez powikłań po kilku dniach. Rany tego typu nie pozostawiają blizn.

3

2.

Stopień IIa (oparzenia powierzchowne pośredniej grubości skóry), zniszczeniu ulega prawie
cała warstwa naskórka i powierzchowne warstwy skóry właściwej. Rana jest
żywoczerwona, bardzo bolesna samoistnie i przy dotyku, cechą charakterystyczną są
pęcherze, powstające w wyniku odwarstwiania się naskórka od błony podstawnej. Gojenie
i naskórkowanie ma miejsce od dna rany, czyli rany te mogą zagoić się samoistnie, trwa to
zwykle ok. 2 tygodni. Rany stopnia IIa pozostawiają niewielkie przebarwienia, czasem
blizny.

3.

Stopień IIb (oparzenia głębokie pośredniej grubości skóry), zniszczeniu ulega naskórek i
głębokie warstwy skóry właściwej. W oparzeniach o tej głębokości obserwuje się już
obecność powierzchownej martwicy naskórkowo-skórnej, uniemożliwiającej rozpoczęcie
procesów naprawczych przed usunięciem jej z powierzchni rany. Rana jest pozbawiona
pęcherzy, blada lub różowa, szara, ceglasta i nawet czarna, może być intensywnie bolesna
samoistnie i przy dotyku, lecz niekiedy czucie w obrębie rany jest upośledzone. Rany tego
typu mogą niekiedy zagoić się samoistnie, gdyż w dnie rany pozostaje pewna ilość żywych
komórek naskórka. Takie samoistne gojenie jest jednak znacznie przedłużone, trwa od 2 do
kilku tygodni, może też pozostawić niekorzystne funkcjonalnie i estetycznie blizny
przerostowe.

4. Stopień III (oparzenia pełnej grubości skóry), zniszczeniu i całkowitej martwicy ulega pełna
grubość skóry właściwej. Rana ma barwę brunatną, brązową, blado-żółtą lub czerwoną. Jest
nieczuła na ucisk, co nie oznacza, że oparzenie III stopnia jest niebolesne. Wrażenia bólowe
pochodzą bowiem z ognisk oparzeń pośrednich wokół rany martwiczej. Rana taka nie ma
możliwości samoistnego zagojenia, gdyż naskórkowanie następuje jedynie od jej brzegów, co jest
wystarczające wyłącznie w przypadku ran o bardzo małej rozległości.

5. Stopień IV (oparzenia pełnej grubości skóry z zajęciem niżej położonych tkanek), w którym
dochodzi do zniszczenia tkanek leżących głębiej, pod tkanką podskórną - mięśni, ścięgien, kości,
stawów.

I stopień – powierzchowne.

Przyczyna: wybuch płomienia, krótkie działanie gorącego płynu, krótki kontakt z gorącymi
ciałami stałymi, oparzenie słoneczne.

Wygląd powierzchni: sucha, bez pęcherzy lub z niewielkim obrzękiem.

Kolor: rumień.

Ból: silny.

II stopień – niepełnej grubości skóry.

Przyczyna: bezpośredni kontakt z płomieniem, kontakt z gorącymi

4

płynami i ciałami stałymi, oparzenia chemiczne.

Wygląd powierzchni: pęcherze.

Kolor: różowo-biały, czerwono-wiśniowy.

Ból: silny.

III stopień – pełnej grubości skóry.

Przyczyna: płomień, płonące ubranie, kontakt z gorącymi płynami i ciałami stałymi.

Wygląd powierzchni: sucha, twardy strup.

Kolor: biały, woskowy, ciemny lub występuje czarny strup.

Ból: słaby lub bezbolesność.

IV stopień – dotyczy głębszych struktur.

Przyczyna: długotrwały kontakt z płomieniem, oparzenie elektryczne.

Wygląd powierzchni: jak w III stopniu, dodatkowo mogą być widoczne ścięgna, mięśnie,
kości.

Kolor: jak w III stopniu.

Ból: jak w III stopniu.

Rozległość oparzenia

Rozległość oparzenia wyraża się w procentach w stosunku do całkowitej powierzchni ciała
pacjenta. Mówimy zatem o oparzeniach o rozległości np. 10, 30 lub 50% całkowitej
powierzchni ciała. Już oparzenie o rozległości 30% c.p.c. jest urazem niebezpiecznym dla
życia!

W celu określania rozległości oparzeń opracowano kilka metod klinicznych (np. "reguła
dziewiątek" dla dorosłych, reguła piątek u małych dzieci i tablice Lunda-Browdera dla dzieci).

Najprostszą, choć obarczoną pewnym błędem, metodą jest "reguła dłoni". Według tej
zasady, dłoń pacjenta wraz z palcami stanowi 1% jego własnej powierzchni ciała.

Do obliczenia powierzchni małych oparzeń można posłużyć się regułą dłoni – dłoń
poszkodowanego z wyprostowanymi i złączonymi palcami stanowi ok. 1% powierzchni jego
ciała

5

ROZLEGŁOŚĆ OPARZEŃ:

W zależności od głębokości i rozległości uszkodzonej powierzchni ciała oparzenia dzielimy na:

Oparzenia lekkie – to oparzenia I i II stopnia , obejmujące do 15% powierzchni ciała u
dorosłych lub do 10% powierzchni ciała dzieci i osób starszych oraz oparzenia III stopnia na
max 5% powierzchni ciała

Oparzenia średnie - to oparzenia I i II stopnia obejmujące od 15% do 30% powierzchni ciała
u dorosłych lub od 10% do 25% u dzieci i osób starszych oraz oparzenia III stopnia
obejmujące od 5% do 15% powierzchni ciała

Oparzenia ciężkie – to oparzenia I i II stopnia na ponad 30% powierzchni ciała u dorosłych lub
ponad 20% powierzchni ciała u dzieci i osób starszy oraz oparzania III stopnia obejmujące
powyżej 15% powierzchni ciała

Oparzenia miejsc specjalnych (=wstrząsorodnych)

Miejsca specjalne, czyli wstrząsorodne, to okolice anatomiczne szczególnie wrażliwe na uraz, ze
względu na ich bardzo bogate unaczynienie i unerwienie. Należą do nich głowa i szyja, stopy, dłonie,
krocze oraz doły pachowe i podkolanowe. Urazy dotyczące powyższych okolic są niezwykle
niebezpieczne, nawet w przypadku oparzeń o niewielkiej rozległości i głębokości.

Obliczanie rozległości rany oparzeniowej jest potrzebne do określenia stopnia ciężkości
poparzenia. U osób dorosłych lekkie oparzenia to 10-15%, a u osób starszych 10%.
Oparzenia bardzo ciężkie, dla dorosłych - od 30-40%, a dla osób starszych od 30%.

Pierwsza pomoc przedlekarska na miejscu zdarzenia

Pierwsza pomoc przedlekarska udzielona choremu oparzonemu obejmuje:

natychmiastowe odizolowanie od czynnika parzącego - zduszenie źródła ognia, zdjęcie
mokrych rzeczy w przypadku oparzeń gorącymi płynami; nie należy zrywać odzieży, która
przywarła do ciała (nie zdejmuj z ciała zwęglonych materiałów)

zabezpieczenie drożności dróg oddechowych;

chłodzenie rany oparzeniowej - bieżącą wodą - przez okres nie dłuższy niż kilkanaście
minut; nie należy używać wody bardzo zimnej - ze względu na niebezpieczeństwo
pogłębienia wstrząsu; należy zachować szczególną ostrożność w przypadku oparzeń
rozległych i głębokich oraz w przypadku dzieci poniżej 5 roku życia; część autorów zwraca
bowiem uwagę na zagrożenie szybkim wyziębieniem i pogłębieniem mechanizmów
wstrząsowych u małych dzieci w efekcie zbyt intensywnego chłodzenia rany; jest pewne, że
należy tu zachować ostrożność najwyższego rzędu;

do ochłodzenia oparzonego miejsca w sytuacjach skrajnych (za wyjątkiem III stopnia)
nadają się takie napoje jak: mleko, piwo, itp. chodzi bowiem o jak najszybsze obniżenie
temperatury w miejscu urazu, gdyż zmniejsza to obszar uszkodzenia tkanek.

6

zabezpieczenie rany oparzeniowej suchym, czystym, materiałem, w miarę możliwości -
jałowym opatrunkiem; błędem jest nakładanie na ranę oparzeniową jakichkolwiek
substancji nieleczniczych (np. tłuszczy używanych w gospodarstwie domowym, kurzego
białka, jodyny lub innych roztworów spirytusu) oraz jakichkolwiek innych substancji - przed
dokonaniem oceny rany przez doświadczonego lekarza;

zabezpieczenie pacjenta przed nadmiernym wyziębieniem - zwłaszcza w przypadku
uprzedniego chłodzenia rany - okrycie chorego kocem, ciepłą odzieżą, itp.;

przy poparzeniu rąk trzeba natychmiast zdjąć obrączki, pierścionki itp. gdyż działają one jak
opaska uciskowa.

poparzone kończyny unieś powyżej serca.

przy poparzeniu nóg nie pozwól poszkodowanemu chodzić.

poszkodowanego z oparzeniami szyi i twarzy - oprzyj na poduszkach i obserwuj czy nie ma
trudności z oddychaniem, jeżeli to konieczne udrożnij górne drogi oddechowe.

Już oparzenia II stopnia ponad 18% powierzchni ciała stanowi bezpośrednie zagrożenie życia
poszkodowanego.

OPARZENIA CHEMICZNE

Oparzenia środkami chemicznymi są niezwykle groźne dla poszkodowanych. Dochodzi do

nich gdy do skóry, oczu lub do przewodu pokarmowego dostanie się substancja żrąca (zasada, kwas
lub stężony alkohol). Te niebezpieczne w kontakcie z ciałem człowieka substancje mają postać
zarówno płynną jak i stałą, ale też mogą wytwarzać trujące i parzące opary. Substancje te są
składnikami niektórych środków czystości. Żrące środki czystości na przykład służą, do usuwania
osadów, rozpuszczania zatłuszczeń, udrażniania odpływów wody i kanalizacji.
Do oparzenia substancją żrącą może dojść przez nieuwagę i nieumiejętne posługiwanie się
domowymi środkami chemicznymi.

Oparzenia chemiczne skóry:

Objawy:

ostry kłujący ból,

rumień lub plamiste przebarwienia skóry,

pęcherze,

złuszczanie martwiczych tkanek.

Postępowanie:

obfite spłukanie rozproszonym strumieniem wody,

usunięcie odzieży i biżuterii oraz kontynuacja spłukiwania ran oparzeniowych,

7

założenie opatrunku jałowego lub hydrożelowego schładzającego,

łożenie poszkodowanego tak, by rany nie powodowały dalszych cierpień,

identyfikacja substancji parzącej - zachować opakowanie,

skontaktować się z lekarzem.

Oparzenia chemiczne przewodu pokarmowego:

Objawy:

piekący ból jamy ustnej, gardła oraz przełyku,

odbarwienie czerwieni wargowej i błon śluzowych jamy ustnej

nudności, wymioty.

Postępowanie:

obmycie twarzy i płukanie jamy ustnej dużą ilością wody,

podanie do picia małymi tykami chłodnej wody lub mleka,

podanie białka jaja kurzego do wypicia,

identyfikacja substancji parzącej - zachować opakowanie,

natychmiast skontaktować się z lekarzem.

W żadnym wypadku nie wolno wywoływać wymiotów!

Chemiczne oparzenia oka:

Objawy:

ostry ból oka,

trudności z otwieraniem oka,

obfite łzawienie,

światłowstręt,

zaczerwienienie i obrzęk powiek.

Postępowanie:

obfite przemywanie oka wodą bieżącą,

delikatne i obfite spłukiwanie powiek od strony wewnętrznej,

opatrunek jałowy na oko,

8

identyfikacja substancji parzącej - zachować opakowanie,

skontaktować się z lekarzem,

W żadnym wypadku nie wolno:

1.

przecierać oczu.

2.

dopuścić do kontaktu wody spłukującej oparzone oko z okiem zdrowym!

OPARZENIA ELEKTRYCZNE

Prąd elektryczny przy kontakcie z ludzkim ciałem powoduje nie tylko silny, nieprzyjemny
wstrząs, ale także oparzenia. Do oparzeń dochodzi, gdy jesteśmy narażeni na kontakt ze
źródłem silnego prądu elektrycznego oraz, gdy dochodzi do długotrwałego oddziaływania
prądu na nasz organizm.

Pierwszą i naczelną zasadą udzielania pomocy osobie oparzonej prądem jest odcięcie źródła
prądu. W żadnym razie nie wolno dotykać osoby porażonej prądem przed odłączeniem
napięcia. W razie konieczności przemieszczenia poszkodowanego używać przedmiotów nie
przewodzących prądu. Objawy oparzenia prądem są podobne do objawów oparzenia
termicznego. Pomoc oparzonemu (po upewnieniu się, że nie oddziałuje na niego prąd)
udzielamy tak, jak osobie z objawami oparzenia termicznego. Po porażeniu pochodzącym z
silnego źródła zasilania konieczna jest fachowa pomoc lekarska.

Porażenie prądem.

Pamiętaj, aby ratując porażonego samemu nie zostać porażonym

Uwaga! Na terenie otwartym oraz na mokrym podłożu może wystąpić tzw. napięcie krokowe
- różnica napięć między stopami - które jest niebezpieczne dla ratującego.

Intensywność działania prądu elektrycznego zależy od jego natężenia (natężenie zaś zależy od
napięcia w obwodzie elektrycznym i oporu skóry) i częstotliwości (prąd zmienny jest
niebezpieczniejszy od prądu stałego).

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka polega głównie na pobudzeniu układu
nerwowego i mięśni. Przez okres działania prądu mogą wystąpić skurcze w: mięśniach
szkieletowych i sercu, mięśniach ramienia i dłoni (tzw. "przyklejenie się do przewodu"), które
ustępują dopiero po wyłączeniu prądu. Jego działanie na serce może spowodować zaburzenie
rytmu, a nawet zatrzymanie akcji serca, zaś skurcze mięśni są przyczyną upadku i
mechanicznych uszkodzeń ciała. Efektem działania prądu na mózg, w pewnych
okolicznościach, jest utrata przytomności i bezdech. Czasami spotyka się też oparzenia skóry.

OPARZENIA POPROMIENNE

Oparzenia promieniowaniem jonizującym wywołują promienie rentgenowskie, pierwiastki

promieniotwórcze naturalne i sztuczne (izotopy). Uszkodzenia skóry zależą od dawki
promieniowania, głębokości jego przenikania, wielkości naświetlonego pola oraz od okolicy ciała
narażonej na promieniowanie (rejony pokryte skórą przylegającą do kości albo obfitującą w gruczoły

9

potowe są bardziej wrażliwe).

Odczyny popromienne, a także późne uszkodzenia popromienne pojawiają się z kilkudniowym
opóźnieniem. Jest to okres utajenia - dłuższy w razie zastosowania mniejszych dawek
napromieniowania

RODZAJE ZAGROŻEŃ TOWARZYSZĄCE OPARZENIĄ:

Jednocześnie z poparzeniem powierzchni ciała poszkodowany może doznać innych groźnych

obrażeń. Możemy do nich zaliczyć:

uszkodzenie dróg oddechowych – dymem, gorącym gazem lub substancjami żrącymi,

uszkodzenie układu immunologicznego – oparzona skóra nie chroni przed zarazkami,

wzrasta podatność na zakażenia

zmniejszenie ilości krwi – poprzez przemieszczanie się osacza z łożyska naczyniowego

do oparzonych tkanek

uszkodzona skóra wzmaga utratę ciepła, traci funkcje termoregulacyjną

może dojść do wstrząsu pooparzeniowego

Postępowanie w miejscu zdarzenia

ocena drożności dróg oddechowych, wydolności oddechowej i krążenia - ewentualne
podjęcie działań resuscytacyjnych, maska twarzowa, intubacja, wentylacja mechaniczna;

wykonanie kontaktu żylnego;

natychmiastowe podanie silnych środków przeciwbólowych możliwą dostępną drogą -
najlepiej dożylnie; pacjenci po ciężkim urazie wymagają podania środków narkotycznych
(Morfina, Fentanyl, Dolargan);

wstępna ocena rozległości i głębokości oparzenia, w razie, gdyby nie wykonano wcześniej -
chłodzenie rany wg zasad przedstawionych powyżej oraz zaopatrzenie rany jałowym
opatrunkiem; dostępne obecnie na rynku opatrunki chłodzące powinny znaleźć się na
rutynowym wyposażeniu zestawu pierwszej pomocy;

rozpoczęcie postępowania przeciwwstrząsowego - przetaczanie płynów;

założenie cewnika do pęcherza moczowego

bilans płynów;

przygotowanie pacjenta do transportu;

Leczenie oparzeń

Na leczenie oparzenia składa się:

10

leczenie ogólne, czyli leczenie wyżej wspomnianych powikłań ogólnych po urazie, zwanych
chorobą oparzeniową, oraz

leczenie miejscowe, czy leczenie rany oparzeniowej.

Leczenie ogólne

Pacjent wymagający leczenia ogólnego prowadzony jest zawsze na oddziale specjalistycznym.
W ogólnym zarysie - na leczenie takie składa się:
-płynoterapia, czyli intensywne nawadnianie organizmu pacjenta odpowiednimi preparatami
dożylnymi;
-leczenie żywieniowe;
- kontynuacja leczenia przeciwbólowego;
-antybiotykoterapia i leczenie immunostymulujące;
-postępowanie pciw/tężcowe i pciw/WZW-B (wirusowe zapalenie wątroby typu B);
-profilaktyka wrzodu stresowego Curlinga;
-krew i środki krwiopochodne;
-leczenie przeciwzapalne - profilaktyka zespołu uogólnionej odpowiedzi zapalnej;

Leczenie rany oparzeniowej

Celem leczenia miejscowego jest doprowadzenie do jak najszybszego i efektywnego
funkcjonalnego i morfologicznego odtworzenia skóry uszkodzonej przez uraz oparzeniowy.

Ubytek prawidłowej tkanki może być uzupełniony przez komórki naskórka, w efekcie czego
dochodzi do uzyskania stanu wyjściowego, lub przez ziarninę, młodą intensywnie
proliferującą tkankę łączną, na bazie której wykształca się blizna.

Blizna jest tkanką niepełnowartościową, nie będącą w stanie zastąpić skóry zarówno pod
względem funkcjonalnym jak i kosmetycznym. Miejscowe leczenie każdej rany chirurgicznej,
a zwłaszcza rany oparzeniowej, powinno więc obejmować takie działania, które dawałyby
przewagę regeneracji naskórka nad gojeniem poprzez bliznowacenie.

Powyższy wniosek, sformułowany przez Martina, określany jest jako strategiczny cel gojenia
rany, w tym rany oparzeniowej. Najważniejszym elementem regeneracji uszkodzonej powłoki
wspólnej jest zaś odtworzenie naskórka. W ranach z nawet powierzchowną martwicą, proces
regeneracji ani gojenia nie może mieć miejsca zanim nie dojdzie do jej usunięcia.

Leczenie chirurgiczne (operacyjne) przeprowadza się, gdy samoistne zagojenie rany
oparzeniowej jest niemożliwe lub nie satysfakcjonujące ze względu na znaczną przewagę
procesów bliznowacenia.

Dotyczy to oparzeń, które nie rokują zagojeniem w okresie 14 - 21 dni po urazie. Istotą
leczenia chirurgicznego jest wykonanie usunięcia tkanek martwych, a następnie pokrycie jej
możliwie najkorzystniejszym opatrunkiem biologicznym.

Leczenie operacyjne przeprowadza się w przypadku oparzeń głębokich - tj większości oparzeń
IIb stopnia oraz wszystkich oparzeń III i IV stopnia. Leczenie operacyjne obejmuje:
-nacięcia odbarczające - w przypadku oparzeń okrężnych kończyn - w 0 dobie od urazu;

11

UWAGA! Nawet powierzchowne - lecz okrężne oparzenie kończyny może stanowić
niebezpieczeństwo jej ostrego niedokrwienia - i powinno być leczone na oddziale
chirurgicznym;

-wycięcie martwicy, najczęściej w 3-5 dobie - styczne lub radykalne - do powięzi; ranę
powstałą po wycięciu martwicy oparzeniowej pokrywa się zwykle przeszczepem skóry
własnej pacjenta pośredniej grubości, ewentualnie innymi dostępnymi opatrunkami
biologicznymi (przeszczepy skóry konserwowanej - od dawców, błony owodniowe,
ksenografty - skóra liofilizowana pochodzenia zwierzęcego, hodowle naskórka in vitro, żywe
ekwiwalenty skóry); przeszczep skóry własnej pacjenta jest najlepszą metodą w leczeniu
takich oparzeń, gdyż tylko taka skóra może być na stałe przyjęta przez jego organizm; w
przypadku pobrania przeszczepów pośredniej grubości, miejsca dawcze, z których pobiera się
przeszczep, goją się zwykle bez powikłań i bez pozostawienia blizn; inne typy czasowych
opatrunków biologicznych stosuje się w sytuacjach, kiedy znaczna rozległość oparzenia
powoduje brak odpowiednich miejsc dawczych do pobrania przeszczepu;
-amputacje kończyn - w przypadku elektrycznych oparzeń wysokonapięciowych;
-późne operacje rekonstrukcyjne

Leczenie zachowawcze metodą otwartą bez opatrunku lub metodą zamkniętą pod
opatrunkiem, stosuje się w przypadku ran mogących samoistnie i efektywnie zagoić się
samoistnie z dobrym efektem kosmetycznym i czynnościowym. Istotą leczenia
zachowawczego jest niedopuszczenie do zakażenia mogącego powikłać gojenie oraz
utrzymanie warunków optymalnych do gojenia rany. Wskazaniem do leczenia
zachowawczego są oparzenia powierzchowne - I i IIa stopnia, oraz niektóre nierozległe
oparzenia IIb stopnia.

Przed założeniem na ranę jakiegokolwiek opatrunku wykonuje się opracowanie rany. W
warunkach sterylnych - należy oczyścić ranę z zabrudzeń, ewentualnie poszarpanych resztek
pęcherzy. Pęcherze czyste i nieuszkodzone można nakłuć jałową igłą, odprowadzając
zawartość pęcherza i pozostawiając jego ścianę jako naturalny opatrunek biologiczny na
powierzchni rany. Oczyszczenie i dezynfekcję rany wykonuje się zwykle preparatami
jodowymi - np. płynną postacią 10% jodowanego poliwinylopirolidonu - Povidone-Iodine®,
bądź też 2-3% roztworem kwasu Bornego, 0,05% chlorheksydyny.

Zachowawcze leczenie rany oparzeniowej podzielić można na leczenie metodą otwartą -
bez opatrunku, oraz metodą zamkniętą - pod opatrunkiem.

Leczenie metodą otwartą przeprowadza się w przypadku oparzeń okolic specjalnych - twarz,
krocze, pachy, niekiedy szyja. Zaletą metody otwartej jest łatwość w pielęgnacji trudno
dostępnych miejsc, jak również umożliwienie codziennej obserwacji rany. Leczenie na
otwarto przeprowadza się za pomocą maści lub pod strupem. Zwykle stosuje się tradycyjne
substancje jak np. Polseptol® (maść z jodowanego poliwinylopirolidonu), itp. Ostatnio opisuje
się dobre wyniki leczenia za pomocą maści Scaldex® - będącej mieszaniną komponenty
roślinnej i przeciwbakteryjnej. Gojenie pod strupem uzyskuje się przez koagulację rany 2, 5
lub 10% AgNO3. Nie zaleca się stosowania tej metody przez osoby niedoświadczone - ze
względu na potencjalną toksemię preparatu.

12

Leczenie metodą zamkniętą - pod opatrunkiem. Obecnie na rynku znajduje się spora ilość
różnych typów preparatów i substancji służących do opatrywania ran. Strategia
postępowania lekarskiego uzależniona powinna być od głębokości, rozległości, okolicy i
stopnia wilgotności rany oraz ewentualnych objawów zakażenia. W przypadku ran suchych -
stosuje się innego typu opatrunki, niż w przypadku ran sączących, z wysiękiem. Dlatego też
zastosowanie na ranę któregokolwiek z nich powinno się odbyć po konsultacji z lekarzem,
istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że pokrycie rany dowolnym typem opatrunku
nieadekwatnie do rodzaju rany, może spowodować więcej złego niż dobrego i zamiast pomóc
- skomplikuje gojenie rany. Opatrunki stosowane w leczeniu oparzeń można schematycznie
podzielić na opatrunki klasyczne oraz nowoczesne opatrunki aktywne.

INNE URAZY TERMICZNE:

Możemy do nich zaliczyć:

1.

Oparzenie słoneczne

2.

Porażenie cieplne

3.

Udar cieplny

4.

Porażenie słoneczne

Udar cieplny

Udar cieplny – stan w którym nadchodzi do nadmiernego nagromadzenia się w organizmie

ciepła, przy intensywnym doprowadzeniu go z zewnątrz i utrudnionym oddawaniu do otoczenia.

Dochodzi do nie go w cieple i wilgotne dni.

Objawy :

ogólne osłabienie, uczucie pragnienia, sucha i zaczerwieniona skora, zaburzenie orientacji,

szybko rosnąca temperatura ciała.

Pierwsza pomoc:

polega na przeniesieni poszkodowanego w chłodne i przewiewne miejsce oraz kontroli i

utrzymaniu czynności życiowych. W celu obniżenia temperatury ciała stosuje się zimne okłady,

wachlowanie lub spryskiwanie zimna woda. Należy wezwać pogotowie.

13

Oparzenie słoneczne

oparzenie słoneczne powoduje wiele dolegliwości m.in.. może być przyczyną porażenia

słonecznego lub niektórych chorób skóry. Aby do tego nie odpuścić należy stosować kremy z filtrem
UV, w godzinach południowych unikać opalania, a głowę zawsze osłaniać czapką, chusteczką lub
kapeluszem.

Objawy:

zaczerwienienie, ból i obrzęk.

Skutki oparzenia można złagodzić smarując miejsca oparzenia kremami przeznaczonym do

stosowania po opalaniu.

Porażenie cieplne

Jeżeli wysiłkowi fizycznemu towarzyszy wysoka temperatura otocznia oraz duża wilgotność

powietrza, wzmagająca jeszcze wytwarzanie ciepła wówczas może dojść do porażenia cieplnego.

Objawy:

zaczerwienienie całej skóry, występują obficie poty i ogólne osłabienie, pragnienie, zawroty

głowy i mroczki przed oczyma.

Pierwsza pomoc

polega na przeniesieniu poszkodowanego w chłodne miejsce, stałej kontroli i utrzymaniu jego

czynności życiowych i ułożeniu (przytomnego) w pozycji przeciwwstrząsowej. Należy podawać
podawać napój wysokomineralny. Nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

14

Porażenie słoneczne

powstaje w wyniku silnego nasłonecznia przede wszystkim karku i głowy, co w konsekwencji

prowadzi do przekrwienia opon mózgowych i mózgu.

Objawy:

pąsowa i gorąca skóra twarzy , kontrastująca z zimną i bladą skórą innych części ciała .

Poszkodowany jest niespokojny i uskarża się na ból głowy.

Pierwsza pomoc:

polega na przeniesieniu poszkodowanego w miejsce zacienione i na ułożeniu go w pozycji

półsiedzącej. Głowę schładza się zimnym wilgotnym kompresem, ciało okrywa się aż po szyję.
Konieczne jest wezwanie pogotowia

Odmrożenie (łac. congelatio) jest to uszkodzenie ciała w skutek działania niskich temperatur, w
wyniku którego temperatura tkanek spada poniżej 0ºC. Powstałe w ten sposób kryształki lodu
uszkadzają strukturę komórek wywołując mikrozatorowość. Proces ulega przyspieszeniu, gdy tkanki
kontaktują się z dobrymi przewodnikami ciepła, jak metale, woda czy gazy. Najczęściej odmrożeniu
ulegają nieosłonięte części ciała takie jak: nos, uszy, palce. Powstanie i stopień ciężkości odmrożeń
zależą od temperatury, wilgotności powietrza, prędkości wiatru, powierzchni skóry, czasu działania
zimna.

Temperatura tkanek poniżej 10ºC wywołuje stan znieczulenia. Z obkurczonych komórek
nabłonkowych odpływa osocze, co powoduje obkurczenie krążenia włośniczkowego, a po
ustaniu dopływu ciepła następuje krystalizacja. Kryształki lodu tworzą się pozakomórkowo
pobierając wodę z wnętrza komórek, co doprowadza do ich odwodnienia, hiperosmolalności,
zapaści i śmierci. Przy głębokich odmrożeniach zahamowanie krążenia włośniczkowego
rozprzestrzenia się na żyłki i tętniczki, pozbawiając tkanki zaopatrzenia w tlen i produkty
odżywcze co powoduje otwarcie połączeń tętniczo – żylnych i ominięcie zamrożonych tkanek
a w konsekwencji prowadzi do całkowitego niedotlenienia i martwicy.

Przechłodzenie, odmrożenie.

Przechłodzenia i odmrożenia zdarzają się również w temperaturze powyżej 0 st.C

Przechłodzenie to wyziębienie całego ciała i może nastąpić zawsze, gdy zbyt lekko ubrany
człowiek przebywa przez dłuższy czas w niskiej temperaturze.

Przechłodzeniu sprzyja działanie wilgoci i wiatru oraz ogólne wyczerpanie, zły stan ogólny lub
schorzenia towarzyszące, np. wstrząs.

15

Rozróżnia się trzy stadia wychłodzenia:

1. okres obronny, gdy temperatura centrum ciała wynosi 36 - 34 st.C, pojawiają się silne
dreszcze, skóra jest blada i zimna, występuje "gęsia skórka", wargi są sine, tętno i oddech
przyśpieszone,

2. stadium wyczerpania, gdy temperatura centrum ciała wynosi 34 - 27 st.C, ustaje drżenie z
zimna, pojawia się kurczowe drętwienie mięśni, oddech staje się wolniejszy i bardziej
powierzchowny, występują przerwy w oddychaniu, zwalnia również tętno i pojawiają się
zaburzenia rytmu, zanika odczuwanie bólu, następuje apatia, wreszczcie człowiek zapada w
sen, poniżej temperatury 30st.C następuje utrata przytomności i całe ciało staje się zimne,

3. letarg - śmierć mózgowa, przy niższej temperaturze ciała ustają czynności życiowe,
kurczowe zdrętwienie mięśni ustępuje wiotkiemu porażeniu, brak przytomności, sztywne
źrenice, brak ruchów oddechowych, tętno niewyczuwalne, jeżeli najpóźniej w tym okresie nie
przystąpi się do reanimacji, następuje zgon.

Badanie tętna osoby będącej w hipotermii (znaczne oziębienie ciała) powinno trwać przez 1
minutę. W przypadku stwierdzenia braku tętna powinno się przez pierwsze 3 minuty
prowadzić tylko wentylację (w celu ogrzania ciała od wewnątrz), a następnie powtórzyć
badanie tętna, również przez 1 minutę. I w przypadku potwierdzenia braku tętna rozpocząć
reanimację.

Czynniki wpływające na powstanie odmrożeń:

1.

niewystarczająca izolacja cieplna od mrozu i wiatru,

2.

zmniejszone krążenie krwi w uciśniętych ubraniami tkankach,

3.

zmęczenie,

4.

duża wysokość,

5.

współistniejące urazy,

6.

choroby układu krążenia,

7.

nieprawidłowe odżywianie,

8.

odwodnienie,

9.

hipotermia,

10.

spożycie alkoholu,

11.

palenie tytoniu.

16

Odmrożenia dzielimy na powierzchniowe i głębokie.

Odmrożenia klasyfikuje się na trzystopniowej skali (jeden z podziałów):

I stopień odmrożenia - zaczerwienienie, obrzęki, uczucie pieczenia i drętwienia
odmrożonych części ciała.

II stopień odmrożenia - tkanki są o wiele bardziej zaczerwienione, są rozległe obrzęki oraz
pęcherze z surowicą albo z płynem surowiczo-krwistym

III stopień odmrożenia - martwica zsiniałej skóry.

Kolejny (4 stopniowy) podział odmrożeń:

Czynności ratujące w przechłodzeniach, odmrożeniach:

Przy powierzchownych odmrożeniach rozluźniamy odzież, buty – ogrzewamy ciepłem
własnego ciała nie masując i nacierając, podajemy gorące napoje, zakładamy ciepłe suche
ubranie ( wełna, futra naturalne – runo baranie), zakładamy jałowy opatrunek,

W przypadku głębokich odmrożeń nie zaleca się żadnych czynności mających na celu
ogrzewanie odmrożonych okolic, jeśli wytworzyły się pęcherze nie przebijamy ich –
zakładamy jałowy opatrunek,

Nie nacieramy śniegiem, nie podajemy alkoholu

ZADANIA RATOWNIKA – postępowanie

Zadaniem ratownika jest ocena sytuacji, badanie fizykalne.

Przede wszystkim należy zabezpieczyć poszkodowanego przed dalszą utratą ciepła, a
odmrożone kończyny przed dalszymi urazami.

Należy dokonać ręcznej stabilizacji kończyny z użyciem suchych ubrań i opatrunków.

Ważne jest, aby pamiętać że tkanka ogrzana a następnie zamrożona najczęściej obumiera.

Dobrym sposobem na ogrzanie jest kąpiel w temperaturze 25°C -30°C, która powinna trwać
aż do powrotu czucia i normalnej temperatury.

Nie wolno:

pocierać odmrożeń,

przebijać powstających pęcherzy,

poddawać odmrożonych części ciała działaniu wysokiej temperatury,

pozwalać pacjentowi na spożywanie alkoholu lub palenie tytoniu,

polewać miejsc odmrożonych zimną wodą ani okładać śniegiem,

17