Kultura i media

St

ro

na

1

Kultura ma dwa wyznaczniki:

1. Poziomy dziedzin (zainteresowao): socjologia, psychologia, lingwistyka, sztuka.
2. Stopieo ogólności: szczegółowy i syntetyczny (ogólny).

Na ogół badania skupiają się na wyróżnionych historycznie przestrzeniach i społecznościach ludzkich.
Rozwój kultury jest na ogół rozumiany jako proces tworzenia i upowszechniania wartości
materialnych i niematerialnych (np. normy społeczne/kulturowe). Te wartości przetrwały lub mają
szansę przetrwad jako dziedzictwo kulturowe.
Aby objaśnid strukturę zachowao kulturowych odwołujemy się do konstrukcji teoretycznych:

1. System wartości.
2. Hierarchia potrzeb społecznych.

I.

ZAGADNIENIE I KSZTAŁTOWANIE SIĘ POJĘCIA KULTURA

 Cultura – Cyceron (I w. p.n.e.) w swoich „Rozprawach Tuskulaoskich” rozszerzył znaczenie pojęcia

cultura na zjawiska intelektualne np. filozofia to kultura ducha (cultura anima).

Jaki związek ma antyczna koncepcja kultury z tą późniejszą? Odp.: obydwie def wskazują na związek z
wewnętrznym wysiłkiem człowieka do przekształcenia, do poznania, rozwoju ludzkiego myślenia.
Porównanie metaforyczne: człowiek doskonali siebie tak jak rolnik doskonali glebę.
Cultura -> kultura czegoś (kultura ziemi itp.)
Kultura ducha i kultura umysłu
Słowo: kulturalny = cywilizowany; cywilizacja: całokształt społecznego dorobku w zakresie techniki,
sztuki, nauki i politycznych urządzeo.
Przymiotnik cywilizowany -> różnice przed rzecz. cywilizacja; cywilizacja i cywilizowany odnosi się do
Poli i Police: ?????

1. (łac.) poli -> wypolerowane, uładzone; odnosi się do zwyczajów.
2. (łac.) police -> odnosi się do społecznego uporządkowanie; przeciwstawienie dla chaosu i

bezprawia w starożytnym Rzymie; przeciwstawienie do określenia barbaros względem ludów
barbarzyoskich.

 XVIII wiek -> pojęcie cywilizacji (porządek ludzki, interpretowany korzystnie) przeciwstawiono

naturalnemu porządkowi.

XVIII/XIX wieku -> rozpowszechniło się w Polsce słowo cywilizacja w formie przymiotnikowej,
cywilizowany.
 2 połowa XIX wieku -> w Encyklopedii Orwella Granda

1

(?) pojawiło się słowo związane z

cywilizacją -> kultura, ale tylko w tradycyjnym znaczeniu jako kultura czegoś, określenie jakiegoś
słowa.

 Wiek XX -> słowo kultura spopularyzowało się; nowoczesne def kultury -> piśmiennictwo

niemieckie:

- badania Tonnelta (1929) -> objaśnienie drobiazgowe pojęcia kultura.
- badacz Niedermann (1941) sięgał do def Samuela von Pufendorfa.
 Czym charakteryzowały się pierwsze def kultury?
Pufendorf (XVII) -> pojęcie kultury kształtuje się na zasadzie przeciwstawienia pomiędzy kulturą a
naturą.

1

Orwell Grand i Linde – w ich pracach było widad wpływy badaczy niemiecko-językowych

Kultura i media

St

ro

na

2

Kultura obejmuje wszelkie wynalazki wprowadzone przez człowieka, zwłaszcza różnego rodzaju
instytucje, które służą organizacji życia społecznego. Lecz kultura to także język, którym posługuje się
człowiek, ubranie, wiedza oraz moralnośd kierowana przez rozum i obyczaje.
 2 połowa XVIII wieku -> słownik Johanna Christophera Adelunga:
- kultura to: uszlachetnienie lub wysublimowanie wszystkich ludowych i fizycznych sił człowieka lub
całego ludu.
- kultura oznacza: oświecenie, uszlachetnienie rozumu przez wyzwolenie z przesądów, ale oznacza
też ogładę (kultura zachowania się), uszlachetnienie i wysubtelnienie obyczajów (wytwarzanie i
postrzeganie norm społecznych).
- def kultury jest zgodna z ogólnie przyjętymi założeniami, które obejmują filozofię oświecenie:
przeciwstawienie kultury (pozytywna) i barbarzyostwa (negatywne) -> nawiązanie do antycznej
koncepcji.
- tak więc Adelung wprowadził w obrębie słowa kultura wartościowanie.
- schyłek XVIII wieku przynosi więc nacechowane pojęcie kultury, filozofię oświeceniową,
wartościowanie -> pozytywne, funkcjonuje w potocznym języku do dzisiaj jako kulturalny.
- waloryzowanie kultury -> def ograniczała rozumienie kultury i tworzenia narzędzi.
 Obok def Adelunga pojawiło się szersze pojęcie kultury, które stanowi podstawę późniejszych

badao etnograficznych -> Johann Gottfried von Herder w „Myśli o filozofii dziejów” (1784-’91)
dopracował pojęcie kultura poprzez ewolucję:

- na początku dzieła wahał się przed uznaniem pozytywnego charakteru kultury; wg niego kultura to
oznaka wyrachowania, lecz wątpił by tak rozumiana kultura przyczyniała się do szczęścia ogółu.
Uważał, że nie można uznad kulturę za cechę całych społeczeostw i wszystkich epok historycznych.
- pytanie/stwierdzenie: „w kulturalnych narodach niewielu jest ludzi kulturalnych (?)”
- dalsza częśd pracy: uniwersalistyczne zasady rozumienia kultury; odchodzi od stanowiska
wartościującego. Omawia mechanizm przekazywania i przejmowania tradycji i w tym mechanizmie
widzi źródło człowieczeostwa a także akt duchowych narodzin człowieka. Nie może byd mowy o
ludach bardziej/mniej/ w ogóle kulturalnych; każdy lud cechuje się własną kulturą, zależną od
przestrzeni, czasu… Został wyeliminowany element barbarzyostwa.
- Herder obejmuje kulturę przede wszystkim jako: narzędzie przystosowanie, które rekompensuje
niedostatki fizycznego wyposażenia człowieka w walce o byt.
- główny mechanizm kultury to tradycja -> ustalanie się wzorów zachowania, pisze o tym m.in. Ruth
Benedict we „Wzorach kultury”. Tradycja wraz z określonymi cechami organicznymi składa się na
zasadę człowieczeostwa.
- „Tylko człowiek przez wychowanie staje się człowiekiem” – tego typu stwierdzenia były wciąż ważne
dla rozwoju psychologii społecznej.
- Herder (XVIII) dostrzega przeciwstawienia pomiędzy kulturalną działalnością człowieka a
instynktownym zachowaniem zwierząt. Zwierzęta zachowują się w sposób automatyczny i
niezmienny, natomiast człowiek poszukuje różnego rodzaju rozwiązao, potrafi rozwijad swoją wiedzę.
- Język to umiejętnośd porozumiewania słownego; funkcje języka wyprowadził ze społecznych
kontaktów i podkreślił elementarną i instrumentalną ważnośd, jaką pełni język w całej kulturze.
- Nie mówi o kulturach w liczbie mnogiej -> nie mówi o zróżnicowanych kulturach; koncepcja
różnorodnych i równorzędnych kultur (koncepcja rozwijająca się też współcześnie) rozwijała się
bardzo powoli, dopiero Alexander von Humboldt mówi o niej w XIX wieku.??

II.

ROZUMIENIE KULTURY W UJĘCIU ANTROPOLOGII I SOCJOLOGII

Kultura i media

St

ro

na

3

 Badacze Kroeber i Kluckhohm we wspólnej teorii wyróżniają 6 różnych typów definicji kultury;

te def można utożsamiad z aspektami kultury; mogą występowad wspólnie, uzupełniad się:

1. Aspekt opisowo wyliczający – stanowi on klasyczną postad wczesnych definicji etnologicznych i

m.in. realizacją tego typu definicji jest def Taylora: kultura, czyli cywilizacja, to złożona całośd,
która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralnośd, prawa, obyczaje, a także inne zdolności i
nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeostwa.
Główny zarzut wobec tego aspektu: autorzy zbyt przypadkowo i chaotycznie wyliczają dziedziny
pojęd. Jednak do tych def nawiązują etnolodzy, np. Ruth Benedict.

2. Aspekt historyczny – kładzie nacisk na tradycję jako bardzo ważny czynnik konstytuujący kulturę -

> dziedziczenie i dorobek.

3. Aspekt normatywny – akcentuje uwagę na podporządkowaniu normom jako właściwośd

zachowao kulturowych; zwracają zwraca uwagę na jednośd stylu życia jako na istotny element,
który charakteryzuje poszczególne kultury.

4. Aspekt psychologiczny – uwzględnia mechanizmy psychiczne kształtowania się kultury; proces

uczenia się (obejmuje różnego rodzaju umiejętności teoretyczne i praktyczne oraz nabywanie
czyjś nawyków), rozwoju i umiejętnośd wytwarzania nawyków, traktowanie kultury jako aparat
przystosowawczy do życia w danym społeczeostwie -> kultura jednoczy.

5. Aspekt strukturalny – charakteryzuje się skoncentrowaniem się na całościowym charakterze

poszczególnych kultur i ich wewnętrznych powiązaniach (całośd, elementy, powiązania); spójna
całośd, złożona z różnorodności elementów, ale bez chaosu; różnego rodzaju związki -> elementy
współzależne (wewnątrz-poziomowe i między-poziomowe).
Struktura wytwarza swoją odrębną jakośd wynikającą z 3 kategorii: całośd, powiązania, elementy.
Aspekt ten mówi o kulturze bądź różnych kulturach, lecz nie ma ujęcia syntetyzującego o kulturze
w ogóle.

6. Aspekt genetyczny – kładzie naciski na wyjaśnienie pochodzenia kultury, jej przeciwstawiania się

naturze i badania genetyczne akcentują w kulturze fakt, że jest ona produktem współżycia ludzi -
> to charakterystyczne zastosowanie szersze w antropologii kulturowej, która odnajduje związki
w socjologii.
Badania etnologiczne, dla których postawą rozumienie kultury są 2 typy zjawisk: zachowania
ludzkie i przedmioty, które są wynikiem zachowao człowieka.

 Zachowania ludzkie -> podstawowy termin, który jest używany w analizie zjawisk społecznych, a

więc dotyczy socjologii kultury:

- W zakres rozumienia kultury nie wchodzą wszystkie zachowania człowieka, ale te, które stały się
społecznym nawykiem (to te zachowania, które odznaczają się regularnością, właściwą dla licznych
członków określonej grupy, podgrupy lub kategorii społecznej).
- Głównym źródłem powtarzalności tych zachowao jest proces uczenia się -> to specyficzny dla
ludzkiego gatunku i stanowiący jeden z głównych elementów powstawania i rozwoju kultury.
- Wszystkie czynności kulturowe są czynnościami wyuczonymi, a więc bez działao instynktowych;
(socj.) w sposób automatyczny służą i rozwijają biologiczne zachowywanie gatunku.
- Nie wszystkie czynności wyuczone są czynnościami kulturalnymi -> eksperyment labiryntu ze
szczurem, który bazował na swoim indywidualnym doświadczeniu, nie umiał podzielid się swoją
wiedzą. Każde zwierzę jest zdane wyłącznie na własne indywidualne doświadczenie.
- Człowiek posiada zdolnośd symbolicznego komunikowania się oraz większą umiejętnośd
przyjmowania i przekazywania wiedzy; nie stałby się twórcą kultury i nie potrafiłby się przystosowad

Kultura i media

St

ro

na

4

do nowych zmienności przyrodniczych, gdyby jego zdolnośd nie wykraczała poza jego własne
doświadczenia.
- Proces uczenia się człowieka -> na płaszczyźnie werbalne; komunikowanie symboliczne z innymi
ludźmi to specyficzne ludzkie sposoby na rozszerzanie wiedzy i zdobywanie praktycznych
umiejętności.
 Znaki symboliczne to przedmioty i zachowania, które posiadają wartośd i znaczenie na dany i

uznany w kręgu ludzi, którzy się nim posługują -> wytworzenie, zaaprobowanie i umiejętnośd
posługiwania się nim. Znaki symboliczne stanowią istotny czynnik poszerzenia kultury, jej trwania
w czasie i kumulacji kulturowego dorobku. Wyższe zwierzęta posiadają zdolnośd reagowania na
ludzkie znaki, jednak nie są zdolne do wykorzystania ich w sposób twórczy ani do wytworzenia
takich znaków symbolicznych.

 Wzajemna komunikacja między ludźmi polega na wypowiadaniu, a komunikacja między

zwierzętami polega na wyrażaniu -> zwierzęta łączy somatyczna jednośd oraz zamyka się w
obrębie jednego gatunku.

Dlatego też podstawą rozumienia kultury jest szeroka skala różnorodności zachowania ludzkiego,
chodzi o prawidłowości…; stanowią jedną z najistotniejszych cech kultury ludzkiej.
15 marca 2010
Jednoznacznym przeciwstawieniem kultury do natury zajmuje się współcześnie socjologia, nadając
jemu dwa sensy:

1. Sens onto(logiczno)-genetyczny -> kultura jest przeciwstawna naturze.
2. Sens filo(zoficzno)-genetyczny -> kultura wynika z natury.
Gatunek ludzki to jedyny ze wszystkich gatunków zwierząt, który dojrzał to tworzenia kultury w

szerokim zakresie; świadomie podejmuje działalnośd kulturową jako zupełnie naturalną funkcję
człowieka. W tym sensie kultura jest koniecznym rezultatem natury a nie jej przeciwieostwem.

Spośród różnorodnych określeo człowieka jako gatunku najtrafniejsze wydaje się miano

zwierzęcia tworzącego kulturę -> gromadzenie dorobku kultury ludzkości; właściwa jest człowiekowi
zdolnośd do przekazywania i przejmowania społecznego dziedzictwa zarówno w postaci
przedmiotów, norm i wzorców zachowania. I ta zdolnośd znajduje się u podstaw kumulatywnego
charakteru kultury. Rezultat: przeciwstawienie kultury naturze w sensie onto-genetycznym, czyli w
doświadczeniu indywidualnym człowieka.

Dziedzictwo kulturowe jest przekazywanie od dziesiątków lat; w momencie swego narodzeni

jednostka jest w stanie tylko niektóre aspekty dziedzictwa kulturowego przyjąd i w minimalnej części
przyczynia się do dalszego rozwoju swojej kultury. Nikt nie jest w stanie … jednostka przejmuje
dziedzictwo kulturowe, jest wprowadzana w kulturę swego społeczeostwa, na zasadzie
naśladownictwa. Człowiek dzięki uczestnictwu w życiu społecznym staje się jej elementem i zaczyna
tworzyd.

Współistnieją wybitne jednostki

2

wzbogacające kulturę własnej społeczności i nadają jej na

pewnych odcinkach nowe znaczenia/kierunki. W obręb kultury wchodząc zachowania ludzkie
podporządkowane wspólnym społecznie wzorem i modelem. Istotną cechą społecznych nawyków
jest zdolnośd generalizowania reakcji odnoszonych do pewnego typu podmiotu/sytuacji.
Podsumowanie: kulturowe zachowanie człowieka układa się w szereg podobnych wzorców
(generalizacja), które są przyswojone w procesie socjalizacji.

2

Jednostka wybitna – zdeterminowanie biologiczno-psychiczne; nawet dzieło genialnego reformatora wyrasta z

kulturowych wpływów niż z biologii jednostki, zarazem jednak wszelkie możliwości powstania kultury
uwarunkowane są u samych podstaw naturalnymi/biologicznymi predyspozycjami człowieka.

Kultura i media

St

ro

na

5

Starsza koncepcja wzorów kultury (tj. prawidłowe zachowanie w społeczeostwie), wykorzystywana
przez R. Marthon i F. Znanieckiego, wyróżnia:

a. Wzory ukryte – nieświadome,
b. Wzory otwarte – ujawnione.

Nowsza koncepcja wzorów kultury Claude Levi-Straussa:

a. Model statyczny,
b. Model dynamiczny.

Niektórzy badacze kultur pierwotnych nie zdawali sobie sprawy o istnieniu wzorach ukrytych.
Natomiast wiedze o wzorach odkrytych czerpali od wzorcowych informatorów danej kultury
pierwotnej, próbowali dotrzed do modeli otwartych i dynamicznych.

Wg Levi-Straussa wzorce otwarte i dynamiczne są modelami

3

domowego wyrobu; stanowią

istotne źródło wiedzy dotyczące kultur pierwotnych; bardzo często informatorzy mogli nieświadomie
wprowadzad badaczy w błąd, gdyż nie zdawali sobie sprawy o modelach ukrytych.

Paul Murdock odkrył modele ukryte; badał obyczaje wyspiarzy Truck i zbierał wywiady od

mieszkaoców wyspy na temat, gdzie mieszka młode małżeostwo po ślubie. Wynik: bilokalny tryb
rezydencji małżeoskiej (50/50) -> rezydencja matry- albo patrylokalna. Natomiast obserwując
wyspiarzy przez dłuższy czas i zadając precyzyjniejsze pytania, wynik wyszedł inny: 85% rezydencji
matrylokalnej. Wykrycie i ustalenie dominującego wzoru społecznego/kulturowego, którego
wyspiarze nie byli świadomi. Inny przykład badao nad zjawiskiem językowym u 4-5 letnich dzieci ->
oprócz naśladownictwa mowy otoczenia, nieświadome tworzenie mowy???

Szereg wzorów otwartych występujący wśród społeczeostwa jest mniej lub bardziej

świadomy. Te wzory są charakterystyczne (typowe, powtarzalne) dla danego społeczeostwa; w
kulturach statycznych/tradycyjnych takimi dyspozytorami wzorów są osoby starsze, tzw. starszyzna,
które świadomie je przekazują z pokolenia na pokolenie.

Wzory otwarte jako prawidłowości zachowao, które mogą znaleźd wyraz w werbalnych

reakcjach… należy wyróżnid od norm i modeli, które zawierają postulowane zasady postępowania w
kulturze (werbalne i pozawerbalne…)
W zakres kultury wchodzą zachowania zgodne ze wzorami świadomymi lub nie (i ich)????
podporządkowane normom, które zbiory składają się na modele społeczne. Nie ulega wątpliwości, że
normy i oceny, które występują w modelach, odgrywają bardzo dużą rolę w procesie
przekazywania/przyswajania danych wzorów kultury.
Obok podporządkowania się normom dokonuje się przejmowanie wzorów na drodze
naśladownictwa,

np.

uczenie

się

dzieci.

Dwa

typy

działao

mają

wpływ

na

przyswajanie/utrwalanie/rozpowszechnianie form zachowao kulturowych:

1. Naśladownictwo -> jeden z mechanizmów przyswajania narzuconych reakcji, w konsekwencji

dokonuje się ujednolicenie wzorców zachowania w ramach danej zbiorowości społecznej -> a
to stanowi konstytutywną cechę kultury.

2. Przymus społeczny -> znacznie szersze niż werbalne normy i modele, wzmacnia tendencje do

naśladowania; obydwa typy działaś są wzajemnie splecione.

Czy granicę pomiędzy antropologią kultury a socjologią wyznacza odrębnośd dziedziny norm i

wzorców?

3

Model – zalecenia odnoszące się do pełnienia określonych ról społecznych i do zachowania się w różnych

sytuacjach społecznych; sformułowany jest najczęściej w postaci zdao normatywnych lub zdao opisowych,
które zawierają w sobie wyraźną ocenę.

Kultura i media

St

ro

na

6

Antropologia kultury: miałby zajmowad się tylko normami kulturowymi, formułowanymi
zachowaniami, których powszechna akceptacja i znajomośd w danym społeczeostwie byłaby
założona.
Socjologia: miałaby zajmowad się prawidłowościami zachowao, które nie posiadają odpowiedników
w modelach i uchwytnych jedynie na drodze statycznych zestawieo…???
Podobne rozgraniczenie znajduje się w metodologii badao:
Antropologia kulturowa: zdobywanie informacji i materiałów za pomocą wywiadu ze specjalnie
wybranymi informatorami, którzy są traktowani jako kompetentni znawcy nie zaś jako przeciętny
reprezentanci własnej kultury.
Socjologia kultury: posługuje się statystyką; ważne jest statystyczne uchwycenie ludzkich zachowao,
stąd posługiwanie się tzw. grupami reprezentatywnymi i poszukiwanie statystycznych prawidłowości
w zachowaniach, których sami badani nie są świadomi.

Badania praktyczne pokazują, że niemożliwe jest oddzielenie badao antropologii kultury od

badao socjologii; nie można badad jedynie modeli uświadomionych/nieuświadomionych. Jedne i
drugie modele stanowią element kultury; trzeba patrzed na ich funkcje, nie waloryzowad.

22 marca 2010

Etnologia była popularna pod koniec XIX wieku, współcześnie jej punkt widzenia jest eliminowany na
rzecz antropologii kulturowej i socjologii. Przedmiot badao etnologii jest różny od przedmiotu
antropologicznego i socjologicznego:
- to społeczeostwa i kultury dzikie/pierwotne (termin ten został wycofany z użytku), inaczej mówiąc –
kraje słabo rozwinięte, młode narody, kraje trzeciego świata.
Anglosaska i polska antropologia kultury znalazły zasady wg której badają kultury słabo rozwinięte w
kontekście szerszym (etnologia bada w izolacji), tj. bada w kontekście krajów lepiej znanych.
Etnologia badając małe grupy wyizolowanych społeczeostw wprowadziła swój system badao, który
jest ważny, gdy bada się małe społeczeostwa lokalne.
Współcześnie uważa się, że w badaniach etnologicznych przeważa obserwacja i tradycyjny swobodny
wywiad nad rygorystycznymi badaniami statystycznymi oraz bezpośredni kontakt badacza z
obiektem/środowiskiem badao.

Granica dzieląca antropologię kultury i socjologię od etnologii jest granicą coraz bardziej

płynną. Próbuje ustalid się pewne normy, które będą niwelowad tą granicę. Zjawiska społeczno-
kulturowe stanowią właściwą i wspólną sferę badao dla antropologii, etnologii i socjologii.
Namysł nad badaniem związków, faktów kulturowych jak i faktów społecznych.

Lokalizacja kultury w ramach społecznych w ujęciach kulturologicznych:

Definicja etnologów R. Lowie i L. White: kultura to osobna i wyodrębniona klasa ponad psychicznych i
ponad społecznych zjawisk jako proces obdarzony swoistymi prawami.

White protestuje przeciwko badaniom socjologicznym, które próbują przełożyd kulturę tylko

na język społecznej interakcji; postuluje, aby była objaśniona tylko w kategoriach kultury (aby nie
mieszad różnych dziedzin). Chodzi tu o to, aby teoria kulturologiczna wyjaśniała związki zjawisk
kulturalnych bez odwoływania się do społecznych uwarunkowao i interakcji.
M. Herskovits -> przyjmuje podobne założenia jak White; na początku kariery postulował: kulturę
można ujmowad jako rzeczywistośd zewnętrzną wobec człowieka i wywierającą na nią wpływ.
Później: zwolennik stanowiska socjocentrycznego. Podstawą badao kulturologicznych powinna byd
obserwacja ludzi w ich naturalnym środowisku (grupie społecznej, kulturowej itp.)
???czasowe okresowo doświadczenia ludzi lub w grupie ???

Kultura i media

St

ro

na

7

P. Linton -> chce zaspokoid potrzeby antropologii kulturowej i socjologii; na początku ujmuje kulturę
w terminach: wyobrażenia, reakcji uczuciowych i wzorów zachowania. Później wprowadza bardziej
ujednolicony podział kultury na 2 typy: kulturę rzeczywistą i kulturę abstrakcyjną.
Ostateczna def kultury wg Lintona: kultura to układ wyuczonych zachowao i rezultatów zachowao,
których elementy składowe są wspólne dla członków danego społeczeostwa i są przekazywane w
jego obrębie (zaakcentowanie, że chodzi o ludzkie zachowania) – analiza zjawisk kulturowych i
społecznych dzięki temu może byd sprowadzona do tych samych elementów. Zaletą tej definicji jest
fakt, że w współczesnej antropologii kulturowej otworzył drzwi na nowe zagadnienia:

1) Badania osobowości, zachowao ludzkich.
2) Badania związku kultury i osobowości.

Współczesna antropologia kultury zajmuje się też procesem zachowao ludzi połączone stosunkami
interakcji.
Kultura to nie tylko ludzkie zachowania, ale też wytwory/rezultaty ludzkich zachowao. Kulturalny
charakter przedmiotu nie ma tylko źródła w … ale też utrzymywanie/trwanie w określonym typie
otoczeniu – kontekst trwania/funkcjonowania kultury człowieka. Istotę kulturową człowieka tworzą
nie tylko tendencje człowieka, ale też nadawane przedmiotem funkcje.
Uniwersalistyczna definicja kultury: bardzo ogólny typ def, szeroki typ pojęd w zakresie kulturowym;
kultura jest to względnie zintegrowana całośd obejmująca zachowania ludzi przebiegające wg
wspólnego dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz
zawierającą wytwory istotę takich działao.
Pojęcie kultury w potocznym i ogólnym sformułowaniu, jakiego nie pomija żaden podręcznik do nauki
socjologii, jest wspólna zarówno socjologii jak i antropologii kulturowej.
Pojęcie uniwersalistyczne jest przeciwstawione pojęciom wartościującym i oceniającym.
Stefan Czarnowski: uniwersalistyczne ujęcie wyraża się we włączeniu do niej całości społecznego
dorobku ludzi, prowadzi więc do znacznego rozszerzenia pojęcia kultury (zgodne z koncepcjami
wartościującymi Adelunga i Herdera).
Zagadnienie wartościowania:
 Wartośd jest równoznaczna z oceną; zasada niewartościowania z nieocenianiem; postulat

powstrzymywania się od ocen w ujęciu kultury nie oznacza jednak, że badacz nie powinien
porównywad ze sobą kultur; nie powinien ich uporządkowywad od uznanych wartości; nie
oznacza również, że badacz powinien zachowad neutralnośd ani wyrzec się selekcji czy
hierarchizacji.

 Zasada nieoceniania polega na tym, że ocena wartości zjawisk nie może służyd jako kryterium

uznania ich za fakty kulturalne lub też wykluczenie ich z zakresu kultury.

Dziś w słowniku określenie „niekulturalny” oznacza negatywnie, nieakceptowane zachowanie
odbiegające od zasad dobrego zachowania.

Ogólne podsumowanie badao kulturologicznych… systemowośd kultury???

1. Każda oryginalna, żywotna i względnie jednorodna kultura tworzy spójny, wielopoziomowy

system, który funkcjonuje na 3 różnych poziomach:
a. Wizja świata i pogląd na świat.
b. System wartości, odnosi się do podstawowych założeo jw.
c. Społeczny system zachowao, potrzeb, aspiracji, wzorów kulturowych, które odnoszą się do

systemu wartości.

Kultura i media

St

ro

na

8

2. Mówiąc o kulturze w danej społeczności można mied na myśli różne dziedziny, w obrębie których

się przejawia:
a. Społeczna struktura wraz z systemem prawnym i obyczajowym, który motywuje i integruje.
b. Technologia i sposób, w jaki ona społecznie funkcjonuje.
c. Religia, sztuka i ideologia -> odnoszą się bezpośrednio do wartości charakterystycznych dla

danego społeczeostwa.

3. Między wyodrębnionymi dziedzinami kultury występują określone związki i zależności; im

bardziej jednorodna kultura tym te związki są silniejsze.

4. Kultura stanowi jednośd, a tzn., że w określonym systemie zachowao kulturowych wyraża się

odpowiadający tym zachowaniom system wartości.

5. Istnieją poglądy, że każda kultura jest wewnętrznie spójna, tzn. że związki pomiędzy

wyodrębnionymi dziedzinami kultury i poziomami, w jakich się przejawia, są wyraźne -> różny
stopieo integracji w poszczególnych kulturach, na różnych poziomach; ten stopieo jest zmienny
historycznie.

6. Philippe Bagby „Kultura i historia”: kultura to tyle, co regularności w zachowaniach

wewnętrznych i zewnętrznych członków grupy społeczeostwa; regularności kulturowe mogą, ale
nie muszą występowad w zachowaniu jednostronnym, natomiast ich obecnośd w zachowaniu
większości członków danego społeczeostwa musi tworzyd pewien wzór, jeśli mamy jej nazywad
kulturą; sytuacja idealna, gdy wzór ten będzie obejmował wszystkich członków społeczeostwa
(kultura jest bardzo ściśle związana z podłożem społecznym; musiała istnied taka grupa
społeczna, w której funkcjonowały względnie różne wzory kulturowe obejmujące swym
zasięgiem całą zbiorowośd lub jej przeważającą częśd, a mające dla zbiorowości znaczenie
integrujące i zapewniające jej trwanie jako wyodrębniającej się całości).

7. O integracji kulturowej można mówid w odniesieniu do grup, które mają różny zasięg społeczny i

terytorialny.

8. Na temat procesu zamiany kulturowej istnieją różnego rodzaju punkty widzenia, ale wydaje się,

że nie wykluczają się, ale charakteryzują różne modele zmian historyczno-kulturowych:
- zmiany autonomiczne -> zachodzą w ramach wyizolowanego kręgu kulturowego; dotyczą
jednego obszaru kultury.
- zmiany względnie nieautonomiczne -> zachodzą na zasadzie dyfuzji, wzajemnego
oddziaływania, na wskutek różnego typu kontaktu kulturowego.

Bagby „Kultura i historia”: rozważając różne poziomy kultury można wyodrębnid tzw. zachowania
zewnętrze (obserwowalne, dotyczące funkcji, np. strój, budownictwo) i zachowania wewnętrzne,
których bezpośrednio zauważyd się nie da, trzeba długo obserwowad daną kulturę, lecz zach. wew.
odgrywają ważną rolę; te nieobserwowalne zachowania będą dla danej kultury specyficzne idee i
wartości, które są kluczem do rozumienia kultury obserwowalnej jako całości i jako to, co integruje
kulturę od wewnątrz.
Kategorie:

- czas,
- przestrzeo,
- poglądy na naturę fizyczną świata i na metafizykę świata,
- poglądy na stosunek jednostki do społeczeostwa,
- normy obyczajowe, moralne i estetyczne.

Badania kulturowe idą w dwóch kierunkach:

Kultura i media

St

ro

na

9

1.

Badamy jedną kulturę.

2.

Badamy dyfuzję między kulturami.

Idee i wartości nie zawsze są przez ludzi uświadamiane, niemniej jednak te fakty można odkryd (przez
badacza); są niezwykle istotne, bo decydują o integracji wewnątrz kultury oraz o zachowaniach
zewnętrznych.
Bagby: wyobrażenia zbiorowe stanowią nie zawsze uświadomioną, głęboką strukturę danej kultury.
Stanowią również bardzo niejednolitą całośd. Można mówid np. o szeroko rozumianym
światopoglądzie grupy kulturowej, który wyraża najczęściej aktualną wiedzę grupy, która odnosi się
do różnego rodzaju zjawisk, stanowi złożoną całośd i w obrębie tego światopoglądu można wyróżnid
podstawowe kategorie poznawcze, np. czas, przestrzeo, ruch, całośd i częśd, są to niezbędne
kategorie dla każdej formy poznania, dla każdej dyscypliny naukowej, które zajmują się bytem w
każdej postaci, które zajmują się naturą człowieka i naturą świata. Dlatego istotna jest w badaniach
analiza sposobu, w jaki sposób te kategorie zmieniają się, obserwacja tych kategorii może nastąpid na
podstawie badao wieloletnich lub wielowymiarowych zachowao zewnętrznych. Kategorie te nie są
przypadkowe, tworzą pewien system, są od siebie zależne, dlatego też zmiana w którejś z tych
kategorii powoduje zmianę we wszystkich kategoriach.

IV.

PRÓBA ZDEFINIOWANIA KULTURY MASOWEJ

29 marca 2010

Z jęz. angielskiego: mass media lub mass culture.
Definicja: Kultura dominująca w społeczeostwie masowym, z jego masową produkcją i konsumpcją.
Istotnym elementem kultury masowej jest publicznośd (medii masowych). Kultura masowa
charakteryzuje się:



Homogenicznośd wzorów korzystania z mediów.



Masowy uczestnik w kulturze.

Pierwsze próby zdefiniowania kultury masowej pojawiły się w latach 30. XX wieku. Krytyka kultury
masowej jest wpisana w jej podstawową definicję.
Krytykowano:



Zwulgaryzowaną i zdeprawowaną świadomośd etyczną i estetyczną.



Zaciera opozycję pomiędzy kulturą wysoką i kulturą popularną.



Nie ma takiego zjawiska społecznego jak masa – to tylko sposób patrzenia; ten termin
„masowośd”, „masa” zaczął byd wykorzystywany, by pokazad, że społeczeostwo zaczyna byd
postrzegane jako masa, gdy jest eksploatowane politycznie lub kulturalnie.

Pozytywne funkcje (które spełniają się w tych kręgach społeczeostwa, które nie uczestniczą w
kulturze wysokiej):



Funkcja integracyjna.



Funkcja socjalizacyjna.



Funkcja katarktyczna.



Funkcja relaksacyjna.



Funkcja edukacyjna.

Kultura masowa jest wtórnym produktem rewolucji przemysłowej; narodziła się wraz z
industrializacją i urbanizmem. Jest popularnym zjawiskiem funkcjonującym w języku potocznym i
naukowym.
We wszelkiego rodzaju badaniach istotna jest neutralnośd. I tak: kultura masowa to nie jest tylko
pojęcie nacechowane aksjologicznie, aby mogło też w sposób jednorodny uchwycid zjawiska
kulturalne.

Kultura i media

St

ro

na

10

Definicja ogólna, swobodna: kultura masowa jest to kompleks norm i wzorców zachowania o bardzo
rozległym zakresie zastosowania.
Definicja zgodna z rewolucją przemysłową: odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania
wielkim masom odbiorców identycznych/analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz
odnosi się do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej działalności wielkich mas ludzi.
Masowa komunikacja to istotny wyznacznik kultury masowej, dotyczy treści rozpowszechnianych za
pomocą środków. Środki masowego przekazu stanowią istotny wyróżnik kultury masowej, bo
realizują dwa podstawowe kryteria:

1. Kryterium ilości.
2. Kryterium standaryzacji.

Kryteria są ze sobą powiązane, warunkują się, bowiem masowy przekaz zakłada jednolitośd
standaryzacji ???.

Nie można ustalid wprost kryterium dokładnej ilości czy konkretnych granic recepcji kultury. Można
jednak dokonad kwalifikacji, jeśli weźmie się pod uwagę typ publiczności…
Już ok. lat 30. XX wieku w badaniach dotyczących liczebności zaznaczono, iż publicznośd masowych
środków przekazu przypomina tłum; w kulturze masowej tłum odgrywa rolę publiczności
pośredniej, która charakteryzuje się:



rozproszeniem przestrzennym,



szerokim zasięgu (prasa, radio, telewizja, Internet),



brak fizycznego kontaktu,



wspólnota wiedzy, potrzeb, ocen.

V.

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA KULTURY MASOWEJ

12 marca 2010

Cechy kultury masowej:

I.

Liczebnośd audytorium: publicznośd masowa pośrednia jest uwarunkowana środkami
technicznymi najnowszych czasów, symboliczne treści są przekazywane publiczności rozproszonej
przestrzennie.

II.

Środki techniczne muszą byd zwielokrotnione:
1. Liczne odbitki/kopie tego samego przedmiotu, np. nakład czasopisma.
2. Liczne urządzenia odbiorcze, które umożliwiają jednoczesną recepcję w wielu punktach tego

samego dźwięku/obrazu/znaku, które są wysyłane z jednego źródła, np. radio, Internet…

Środki masowego komunikowania są związane z urbanizacją i industrializacją. Środki techniczne
zapewniają kulturze masowej szeroki zasięg oraz równoczesnośd i współczesnośd recepcji.

III.

Kultura masowa charakteryzuje się sformalizowaniem i urzeczowieniem dróg przekazywania
komunikacji. Skomplikowana aparatura techniczna i organizacja wpływają na spotęgowanie
kształtowania relacji nadawca-odbiorca.

IV.

Publicznośd jest jednym z kluczowych elementów kultury masowej. O ile audytorium
bezpośrednie mogło bezpośrednio oceniad przekaz nadawcy – który w tym samym czasie też
odbierał ich sygnały – o tyle w kulturze masowej gust publiczności uzyskuje się poprzez badania
opinii społecznej, korespondencję, np. sondę internetową.

V.

Produkcja to również kluczowy element kultury masowej:

- w odniesieniu do organizacji wytwarzania i przekazywania treści kultury,
- zależy od ustroju społecznego,
- zależy od tradycji kraju rozwijającego tą kulturę masową.

Kultura i media

St

ro

na

11

W pewnym stopniu ta komercja i wytwarzanie dóbr w kulturze jest zależne od stopnia
wyspecjalizowania instytucji, które biorą udział w produkcji i dystrybucji kultury.
Więź społeczna
Kultura społeczna jest dominującą cechą w kulturze symbolicznej ??, przede wszystkim w
społeczeostwach zindustrializowanych i zurbanizowanych, lecz trafia też do krajów mniej
rozwiniętych. Zurbanizowanie społeczeostwa nie jest jednak definiowane jako przewaga liczebna
miejskiej nad wiejską; jest rozumiana jako społeczno-ekonomiczna przewaga wielkich ośrodków
miejskich w życiu całego kraju i objęcie tym bezpośrednim wpływem połaci kraju. Izolacja małych
społeczeostw lokalnych zostaje przełamana i nie stanowi przeszkody na drodze rozwoju
promieniowania kultury właściwej dla wielkich miast. Industrializacja jest rozumiana jako
podkreślenie wpływu rozwoju techniki na proces powstawania kultury masowej; znaczenia
techniczne mają urządzenia, które są związane ze standaryzacją, ze społecznym zapotrzebowaniem
na produkty kultury masowej.
Bardzo istotnym elementem rozwoju kultury masowej nie jest upowszechnienie informacji, ale też
przygotowanie społeczeostwa do odbioru. Pierwszym produktem kultury masowej była książka –
słowo drukowane – i upowszechnienie oświaty. Wykształcenie takiego typu społeczeostwa, które
zainteresuje się kulturą masową, czynniki:
- względna demokratyzacja społeczeostwa
Istotną rzeczą jest też standaryzacja treści przekazywanych w kulturze masowej, ta realizacja przy
pomocy techniki i odbiorcy.
Integracja społeczna – istotny aspekt kultury masowej.
Środki masowego komunikowania
Komunikowanie -> proces przekazywania z centrum (źródła) treści symbolicznych do odbiorców
zdolnych do ich przyjęcia – sprzężenie zwrotne: odbiorca musi byd przygotowany na odbiór.
Komunikowanie masowe jest skierowane do bardzo zróżnicowanej, licznej i szeroko rozproszonej
publiczności, stanowi istotną cechę współczesnych procesów komunikowania.
Organizacja, funkcjonowanie, oddziaływanie 5 współczesnych ośrodków masowego komunikowania.
Te tzw. nowe media: prasa, telewizja, radio, Internet… zapewniają najszerszy zasięg i ze
standaryzowaną treścią wytwarzają nowe warunki recepcji charakterystyczne dla nowego typu
społeczności -> nowoczesne/współczesne, wprowadzają elementy najnowszej techniki.
Środki masowego przekazu są uzależnione od rozwoju technicznego itp. środki masowego
komunikowania przyczyniają się do powstania nowych zjawisk kulturalnych, mają wpływ ba
kształtowanie się publiczności, recepcji i dróg recepcji.
Upowszechnienie prasy -> ma silniejszy i rozleglejszy wpływ na publicznośd niż książki (które z reguły
mają wyspecjalizowane grupy odbiorcze); materiały o charakterze niejednolitym, nieograniczony
dostęp prasy; pierwsze gazety zaspokajały potrzebę informacji, zastępowały oficjalne raporty czy
korespondencje prywatne; prasa była pierwszym z masowych środków komunikacji, wytworzyła
wielkie zbiorowości publiczne o charakterze pośrednim.
Radio

4

do kooca I wojny światowej było środkiem komunikacji przypisanej jedynie militariom; później

zyskał opinię środka komunikacji publicznej.
Film

5

natomiast od początku był narzędziem popularnej rozrywki. Wymaga wysokich nakładów

finansowych, ma bezpośredni wpływ na kształtowanie się klasy masowej???

4

1894 rok – pierwsza publiczna prezentacja wynalazku i jego możliwości.

1896 rok – Marconi opatentował swój wynalazek – radio.

5

1895 rok – pierwsza projekcja braci Lumiere

Kultura i media

St

ro

na

12

Specyfika organizacji filmowej powoduje:
- proces standaryzacji, która wynika z technicznej możliwości nieograniczonego powielania dzieł
filmowych oraz prezentowania szerokiej rzeszy publiczności.
- poziom twórczości popularnej -> skierowany do odbiorcy (przygotowanego na odbiór).
- niskie ceny biletów.
- dostęp do filmów zarówno w Internecie jak i w TV.
- swobodna atmosfera panująca w kinie.
- kino to sztuka dla tłumów; widzowie są anonimowi.
Sztuka filmowa – produkcja, przemysł – ma specyficzną organizację. Jej celem jest dbanie o
zabieganie o odbiorcę, który w pewien, nieznaczny sposób współfinansuje produkcję. Zabieganie o
zakulisową popularnośd poprzez zastosowanie plotek, afer, skandali, intryg itp. wytwarzane po to,
aby zaintrygowad widza.
Film wniósł dwie podstawowe cechy:

1. Obraz.
2. Publicznośd bezpośrednią.

Film jako środek masowego przekazywania informacji o własnej specyfice, posiada:
- możliwośd apelowania,
- przedstawienia przekraczające wszelkie kwalifikacje, które znajdują się w zakresie teatralnym,
- posługuje się językiem uniwersalnym względem odbiorcy masowego; przemawia dźwiękiem,
obrazem, słowem, kreowanym nastrojem.
Film propagandowy w latach 20. XX wieku o ideologii socrealistycznej -> Rosja i republiki
pro/radzieckie.
Pierwszy próg umasowienia kultury miał miejsce w 1945 roku:

- zwycięstwo filmu jako sztuki i masowego środka oddziaływania,
- szczytowy moment dynamiki prasy,
- początek radiofonii światowej.

Radio jako środek komunikowania


Głównym walorem radia jest zdolnośd pokonywania przestrzeni i natychmiastowego

rozchodzenia się na obszarze całego globu.
 Skutki upowszechnienia radia:

- równouprawnienie nawet najbardziej odległych siedzib ludzkich,
- równouprawnienie pod względem odbioru informacji; nie ma mowy o opóźnieniu,

docieranie niezależnie od żadnego elementu kultury bezpośredniej,

- rozpoczęcie obsługiwania tych obszarów, do których kino i prasa nie dotarły.

 Co spowodowało popularnośd radia:

o Niewymagana umiejętnośd czytania.
o Prostota w odbiorze radia – niekłopotliwośd recepcji.
o Nie wymaga minimalnego wysiłku – informacje docierają do obwodu świadomości->

nawykowy system odbioru treści; tylko na „wybranych” audycjach skupia uwagę.

o Funkcja akompaniamentu codzienności.



Specyfika radia powoduje specyficzny sposób zorganizowania. Radio jest rezultatem

produkcji zbiorowej, która ma zapewnid odbiorcy ciągłośd odbioru.
Telewizja

Kultura i media

St

ro

na

13



Typ publiczności: pod względem formalnym telewizja kształtuje publicznośd zbliżoną do

radia; publicznośd złożona jest z małych grup/jednostek rozproszonych w przestrzeni, publicznośd
charakteryzuje się współczesnością percepcji.
 Telewizja to „świat w domu”


Gwarantuje odbiór bezpośredni i intymny, lecz absorbuje bardziej uwagę odbiorcy; służy

rzadziej jako akompaniament codzienności.


Atrakcyjniejszy środek przekazu niż radio, bo przekazuje obraz, co powoduje intensyfikuje

doświadczenie odbiorcy.


Popularnośd telewizji dostarcza twórcom nowych możliwości artystycznego wyrazu; np.

program rozrywkowy jako gatunek audycji telewizyjnej – wymierny znak kierunku rozwoju kultury
masowej.


Lata 50. XX wieku upływają pod kątem rozwoju telewizji (uatrakcyjnienie ofert i dostępnośd

nabycia odbiorników), a to powoduje przekroczenie drugiego progu umasowienia kultury. Telewizja
weszła w referencje ośrodkom kulturowym i informacyjnym typu teatr, kino, radio -> proponuje
podobne oferty rozrywkowe, informuje na bieżąco.


Telecity -> Telemiasto – określenie wprowadzone przez duoskiego socjologa Henninga Becka;

ekran telewizyjny umieszczony wewnątrz domu pełni funkcje, które do tej pory pełnił teren
publiczny. Stała się najchętniej i najczęściej uczęszczanym miejscem przez współczesnego człowieka.


Dzięki telewizji odbiorca może przemieszczad się bez problemu w czasie i przestrzeni, a skala

doznao jest nieporównywalna z wcześniejszym medium.


Dwa aspekty telewizji:

1. Informacja.
2. Cenzura.

Do 1989 r. opanowana przez cenzurę i propagandę ideologiczną.



Zmieniają się praktyki odbiorcze widzów z powodu rozwoju technicznego telewizji oraz

poszerzeniem oferty programowej.


Umasowienie telewizji powoduje utratę bezpośredniego uczucia przynależności do

publiczności; odbiór się indywidualizuje i różnicuje, telewizja staje się elementem życia codziennego.
Recepcja programów telewizyjnych zmienia się w przypadku transmisji na żywo; tworzy się pośrednia
swego rodzaju wspólnota złożona z widzów, którzy w tym samym momencie oglądają to samo, co
dzieje się z dala od nich.


Telewspólnota opiera się na wspólnych emocjach, wartościach, telewizja przyczynia się do

integracji społeczeostwa.


Programy telewizyjne są często dla wielu ludzi jedynym źródłem informacji. Treści

przekazywane są hierarchicznie, czas prezentacji jest bezpośrednio związany z tematyką,
wartościami, jakie propaguje program, istotny jest czas emisji reklam i ich charakter.


Ideał egalitarny -> równościowy, wszystko dla wszystkich, standaryzacja przekazywanych

treści:

 Telewizja dyktuje pewne zasady (sposób mówienia, ubierania się itp.).
 Reguluje czas -> tzw. ramówki sezonowe i ramówki dzienne.
 Zacierają różnice wśród odbiorców, np. między mieszkaocami wsi i miasta w stroju i ubiorze.
 W telewizji może wystąpid KAŻDY.



Różne gatunki telewizyjne kreują i wzmacniają pewne stereotypy społeczne, np. obraz

rodziny w reklamach czy serialach/telenowelach. Gatunki telewizyjne można podzielid na:

1. Gatunki odnoszące się do faktów.

Kultura i media

St

ro

na

14

2. Gatunki kreujące fikcję.



Na początku kształtowania się programy telewizyjne czerpały z innych dziedzin sztuki (proza,

prasa itp.) i z czasem wykształciła tylko sobie właściwe gatunki: serial, telenowela, teleturniej,
wideoklip, reklama.
Telenowela/serial:


Serial i telenowela sugerują podobieostwa narracji z życiem codziennym, poruszają problemy

zwykłych ludzi. Bohaterami telenowel/seriali są często osoby obdarzone specyficznymi cechami:
bogate, wpływowe, piękne.


Telenowele cieszą się popularnością, bo widz może się z bohaterami utożsamid, pokazuje

lepsze, niezwykłe życie.
Programy widowiskowe typu SHOW:


Pochodny program: TALK SHOW:

1. Pokazuje widowiskowośd -> spektakl, wykreowany dla telewizji. Nie pokazują tzw.
prawdziwego życia; wszystko jest wyreżyserowane, goście często kreują swe życie i swój
problem.

2. Pokazują życie zwykłych ludzi -> widowiskiem może byd prywatnośd, codziennośd.



Widz ma pewną władzę nad informacjami, które do niego docierają, np. poprzez

magnetowid/odtwarzacz dvd/blu-ray. Interaktywnośd charakteryzuje komunikację między mediami a
odbiorcą –tzw. komunikacja dwustronna. Obecnie interaktywnośd intensyfikuje się wraz z rozwojem
Internetu. Odbiorca może stad się aktywnym nadawcą, np. blog, strona WWW, poprzez uczestnictwo
w portalu społecznościowym.


Kokoning – wymuszczanie domu jak kokon; zamykanie się w domu, kontakty towarzyskie

tylko za pomocą urządzeo technicznych.

VI.

TEORIA KULTURY MASOWEJ

26.04.2010

Dwight Macdonald -> amerykaoski pisarz i dziennikarz, napisał esej o kulturze masowej.
 Kultura masowa jako przeciwstawienie kulturze wysokiej:
- Kultura masowa zaczęła się rozwijad w XIX dzięki demokracji politycznej i powszechnej oświacie. To
złamało monopol klasy wyższej. Przedsiębiorcy odnaleźli nisze społeczną, którą mogli wykorzystad
finansowo; zjawisko przebudzenia mas: tania produkcja książek, prasy, obrazów, muzyki, reprodukcja
przedmiotów codziennego użytku, np. meble a la w stylu wiktoriaoskim.
- Kulturę wysoką tworzy artysta dla wąskiego grona społecznego, które jest przygotowane na odbiór.
Natomiast w kulturze masowej odbiorca jest tylko konsumentem.
- Kultura masowa jest uproszonym odbiciem kultury wysokiej i zarazem zagrożeniem dla niej; linia
graniczna między nimi ulega zatarciu, kultura wysoka coraz częściej ustępuje kulturze masowej.
Kultura masowa – płytka: harlequin

Szekspir „Romeo i Julia” :głęboka – kultura wysoka ->

pasożytniczy charakter kultury masowej.


Kultura masowa a kultura popularna: kultura masowa jest bardziej dokładnym terminem;

pokazuje, że kultura jest wyłącznie i bezpośrednio artykułem masowego spożycia.
 Niemieccy badacze utożsamiają kulturę masową z kiczem.
 Dwight Macdonald: różnice między kulturą ludową a kulturą masową:
Kultura ludowa:
- Stworzona przez indywidualną, wewnętrzną potrzebę człowieka.
- Powstała w oderwaniu od kultury wysokiej -> bez oglądania się na kulturę panów.
- Wyrasta samorzutnie, oddolnie -> z potrzeby indywidualnego piękna.

Kultura i media

St

ro

na

15

- Zjawisko spontaniczne, lokalne, wyraz ludzkich upodobao.
- Wytwarza człowiek dla siebie, nie dla tłumu, np. biżuteria, haftowane bluzki -> regionalizacja kultury
ludowej. Kultura samodzielnie stworzona dla tych, którzy z niej korzystają.
- To rzeczy materialne, typowo artystyczne, i niematerialne aspekty, takiej jak: utwory muzyczne,
obrzędy, legendy.
Wniosek: kultura masowa jest konsumentowi odgórnie narzucona – tzw. bierny konsument, jego
udział mieści się w granicach kupid albo nie kupid.


Władcy kultur masowej eksploatują kulturalne potrzeby mas, aby zyskad zysk i utrzymad

władzę swoich klas.


Władcy kiczu nie dbają o rozwój intelektualny odbiorcy, tylko o zysk i władzę, np. w krajach

komunistycznych – ZSRR i socrealizm (hasła ideologiczno-propagandowe, homosowieticus, technicy
zamiast artystów).


Prawo Greshama o kulturze masowej -> dotyczy obiegu monet; zła moneta wypycha dobrą

monetę. Zła moneta dostarcza więcej przyjemności i łatwiej ją zrozumied, jest bardziej dostępna
(min. cenowo) -> łatwośd konsumpcji. Kultura masowa dostarcza gotowy produkt, nie skłania do
refleksji, bez niedopowiedzeo, prosta, niewyszukana produkcja, która ma zarabiad -> łatwośd
produkcji.
 Homogenizacja jako cecha kultury masowej
- Kultura homogenizowana to kultura, która dąży do ujednolicenia.
- Zaciera odrębnośd, jednostkowośd -> burzy przegrody klasowe, potrzeb, niszczy wartośd, bowiem
sądy wartościowe zakładają dyskryminację.
- Mało demokratyczna – odrzuca kategorycznie dyskryminację.
- Wszystko wpada w młyn kultury homogenizowanej i wypada z niej gładkie, np. czasopisma są o
wszystkim.
 Powstały dwa kierunki broniące się przed kulturą masową w XX wieku:

1. Akademizm – próba współzawodniczenia z kulturą masową poprzez imitację, dlatego też

akademizm został nazwany kulturą masową dla elit.

2. Awangardyzm – wycofał się ze współzawodniczenia z kulturą masową. Podejmuje wysiłek, by

odgrodzid teren wyłącznie dla siebie, tworzy nowe podziały w kulturze -> bierze za podstawę
elitę intelektualną (Picasso, Joyce, Rimbaud)



Tendencje do zjednoczenia: MIDDLEBROW -> przenikanie do wszystkich dziedzin sztuki;

dążenia ku standaryzacji (płytkośd i powierzchownośd treści), a nie ku eksperymentowi.


Podział pracy – im większy postęp techniczny, tym większy podział pracy, przez co dochodzi

do specjalizacji w jednej wąskiej dziedzinie. Dochodzi do braku jedności produktu wytworzonego
(np. artykuł przechodzi przez kilka osób, które go obrabiają, zanim trafi do druku), natomiast w
kulturze wysokiej np. nad rzeźbą i jej losami czuwa sam autor.
 Wykreowanie nowego typu odbiorcy – zacieranie różnicy wieku:

a. Udoroślenie dzieci.
b. Udziecinnienie dorosłych.

Na te zjawiska ma wpływ homogenizacja kultury, gdyż wskazuje się, kto jest odbiorcą lub
tworzy się dla odbiorcy bezwiekowego, dla którego będą znane wątki baśniowe czy
legendarne -> ekranizacje książek czy komiksy.

Dlaczego pojawia się zacieranie wieku?
- kultura masowa stawia swoim odbiorcom niewielkie wymagania -> odbiór nie wymaga wysiłku
intelektualnego=odpoczynek dla dorosłego.

Kultura i media

St

ro

na

16

- oferuje dla dzieci rozrywki przeznaczone dla dorosłych (gry komputerowe, filmy), co powoduje, że
dzieci dojrzewają zbyt szybko (odbiera się im dzieciostwo), zanika interpersonalne reakcje między
dziedmi i czerpią z niej niewłaściwy obraz rzeczywistości (czasopisma młodzieżowe).

Połączenie 2 typów odbiorcy wpływa negatywnie na odbiorcę, wprowadza zastój w odbiorze ->

infantylna regresja dorosłych. Kultura masowa propaguje sfałszowany obraz dorosłości: człowiek
dorosły to ten, co potrafi chodzid i odbierad/nadążad za kulturą masową, to tzw. szukanie dorosłości
na zewnątrz.
 Kult młodości – związane z udorośleniem dzieci i udziecinnieniem dorosłych:
- reklama mimetyzuje świat, a nie odzwierciedla go.
- popularyzacja wszelkich interwencji chirurgicznych.
- agresywny rozwój sklepów młodzieżowych.
- niechęd przed osiągnięciem dojrzałości -> syndrom Piotrusia Pana.
 Bożyszcze konsumpcji:
- w czasopismach pojawiają się celebryt ci, zajmując miejsce polityków, biznesmenów, twórców
kultury; celebryt ta to gwiazda, a nie artysta – odnosi sukces nie ze względu na swój talent i dorobek
zawodowy, ale poszczęściło mu się.
- lansowanie celebryty przez mass media.
- profil celebryty: poszczęściło mu się, funkcjonuje krótko w kulturze masowej, typ nie dążący, ale
„biorący”, za bycie sławnym jest w stanie zapłacid wysoką cenę -> posiada potrzebę bycia sławnym i
chce ją zaspokoid.
 Funkcjonowanie powieści detektywistycznej:
- klasyczne powieści detektywistyczne o Sherlocku Holmsie i bohaterów Agaty Christii.
- propagowanie szacunku nauki: problem kryminalny jest pomysłem rodzaju artystycznego, który
można rozwiązad w sposób intelektualny (umiejętnośd dedukcji); bohaterowie mają zdolności
większe niż zwykli ludzie.
- fabuła posiada swoistego rodzaju elegancję, rzadko kiedy posługuje się przypadkowością; intryga
jest misternie zaplanowana a zakooczenie zaskakuje.
- dzisiejsza powieśd detektywistyczna: bohaterem jest człowiek czynu, nie-inteligent, wytrzymały na
pchnięcia nożem, alkohol i kobiety.
- szybkośd pościgu, brutalnośd, brutalizacja języka i relacji interpersonalnych.
 Wykorzystanie dolnej warstwy science-fiction:
- cudownośd nie jest zamknięta w granicach wiedzy; nauka jest traktowana jako tajemnica/kamieo
filozoficzny, który pomaga objaśnid wiele zjawisk, np. Harry Potter; naukę uważa się za dobroczynną,
ale niezrozumiałą, przeraża swoją potęgą, np. szalony dr Jeckyl.