Wybrane zagadnienia z
Wybrane zagadnienia z
Ergonomii
Ergonomii
Materiały pomocnicze
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Źródła:
Praca zbiorowa pod red. L. Pacholskiego
„Ergonomia”, wyd. Politechnika Poznańska, Poznań 1986 r.
Praca zbiorowa pod red. D. Koradeckiej
„Bezpieczeństwo pracy i ergonomia”, wyd. CIOP, W-wa 1997 r.
Praca zbiorowa pod red. A. Indulskiego
„Higiena pracy” wyd. IMP im. Prof. J. Nofera, Łódź 1999 r.
Praca zbiorowa pod red.
A. Gedliczki
„Atlas miar człowieka. Dane do projektowania i oceny
ergonomicznej”, wyd. CIOP, Warszawa 2000
Musioł T., Grzesiek J.
„Podstawowa problematyka projektowania stanowisk pracy”
2008 r.
Jethon Z., Krasucki P., Rogoziński A.
„Normy fizjologiczno-higieniczne w medycynie przemysłowej,
PZWL, W-wa 1982 r.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Spis zagadnień
•
E
Ergonomia jako nauka interdyscyplinarna i
systemowa.
•
S
System pracy.
•
C
Czynnik antropometryczny w procesie pracy.
•
E
Elementy fizjologii pracy – układ biocybernetyczny
człowieka.
•
O
Ocena obciążeń statyczno-dynamicznych w procesie
pracy.
•
O
Obciążenie materialnym środowiskiem pracy.
•
I
Identyfikacja i ocena zagrożeń na stanowisku pracy.
•
M
Metody i narzędzia do analizy i diagnozy
ergonomicznej układu człowiek – pracy.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Ergonomia, jako nauka
interdyscyplinarna i systemowa
Ergonomia
Ergonomia
, dziedzina nauk stosowanych o charakterze
interdyscyplinarnym i systemowym, której:
•
‑
obszarem badań jest przystosowanie
urządzeń technicznych, stanowisk i organizacji pracy
do psychofizycznych możliwości człowieka;
•
‑
celem badań jest minimalizacja kosztu
biologicznego
i psychicznego człowieka w procesie pracy;
•
‑
podmiotem badań jest bezpieczeństwo
człowieka podczas zarządzania systemem człowiek -
praca w aspekcie jego optymalizacji;
•
‑
przedmiotem badań jest układ
człowiek
człowiek ↔
maszyna
maszyna, czyli relacje człowieka ze światem rzeczy
i warunkami materialnego środowiska pracy.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Ergonomia, jako nauka
interdyscyplinarna i systemowa
przedstawiono na poniższym rysunku
Fizjologia
pracy
Psychologia,
socjologia
i etyka pracy
Antropologia,
antropometria
Higiena pracy
Prawo
pracy
Analiza
ekonomiczna
pracy
Organizacja
pracy
Technika
i technologia
Nauki techniczno-
organizacyjne
Nauki
o człowieku
Interdyscyplinarny charakter ergonomii
Dr inż. Jarosław Grzesiek
System pracy
BADANIE PRACY to:
Zespół czynności mających na celu poznanie właściwości
procesu pracy człowieka.
Składa się ono z:
WARTOŚCIOWANIA PRACY – czyli analizy i oceny treści
wykonywanej pracy.
BADANIA METOD PRACY – czyli rejestracji stanu
faktycznego zgodnie z cyklem badań w oparciu o metody
organizatorskie.
MIERZENIE I NORMOWANIE CZASU PRACY – normatywy
elementarne i złożone.
OPTYMALIZACJA PROCESU PRACY W CZASIE I
PRZESTRZENI – metody sieciowe, modułowe,
matematyczne
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Ideogram relacji występujących w systemie
pracy
System pracy
Ten sam typ
czynności
pracownika
w procesie
pracy
Przedmioty
i środki pracy
Metody pracy
Warunki i środowisko
materialne pracy
Jasna organizacja pracy
i przepływ informacji
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Czynnik
antropometryczny
w procesie pracy
Antropologia
Antropologia - nauka o zmienności budowy i funkcji
organizmu człowieka w przestrzeni i
czasie.
Antropometria
Antropometria - dziedzina antropologii zajmująca
się pomiarami matematyczno-fizycznymi
ciała ludzkiego.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
DEFINICJA CENTYLA
DEFINICJA CENTYLA
Czynnik antropometryczny
w procesie pracy
Wymiary ciała ludzkiego podajemy w postaci centylowej, czyli miary
statystycznej.
Centyl rzędu p, czyli p-ty centyl, jest to taka wartość Cp, dla której p procent
populacji ma wartość danej cechy mniejszą, a pozostała część populacji,
czyli (100-p) procent większą niż Cp np. centyl 95 jest to wartość pomiaru,
poniżej której znajduje się 95% wyników pomiarów.
Istnieje system centyli 5-50-95.
Projektując bierzemy zakres wartości 5-95 centyli (90% osobników danej
populacji).
Wymiary antropometryczne są wykorzystywane w projektowaniu w sposób:
bezpośredni, gdy jeden wymiar ma decydujące znaczenie
pośredni, gdy są wymagania przestrzenne kinematyki człowieka:
manekiny
fantomy (np. ANTHROPOS)
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Schematy wymiarów człowieka
Czynnik antropometryczny
w procesie pracy
Schematy wymiarów człowieka w pozycji stojącej
(1, 2, 3... numer cechy antropometrycznej).
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Schematy wymiarów człowieka
Czynnik antropometryczny
w procesie pracy
Schemat wymiarów człowieka w pozycji siedzącej (15, 16, 17...
numer cechy antropometrycznej z około 78 numerów cech
antropometrycznych)
PN-86/N-08012 Ergonomia. Podstawowe pomiary ciała ludzkiego
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Schematy wymiarów człowieka
Czynnik antropometryczny
w procesie pracy
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Zasięgi rąk – normalne i maksymalne w płaszczyźnie pracy
(rekonstrukcja na podstawie E. Grandjeana)
PN-80/N-08001 Dane ergonomiczne do projektowania. Granica zasięgu rąk. Wymiary
Wzajemne relacje między stanowiskiem pracy
stanowiskiem pracy
a stanowiskiem roboczym
stanowiskiem roboczym
Stanowisko pracy
Stanowisko pracy
Stanowisko
robocze
Stanowisko
robocze
Stanowisko
robocze
Proces
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Kryteria ergonomiczne kształtujące stanowisko
pracy
Stanowisko pracy
antropotechnika;
przestrzeń pracy;
powierzchnia pracy;
usytuowanie sprzętu, maszyn i
urządzeń;
elementy informacyjne i
sterownicze;
pole widzenia - rodzaj i jakość
oświetlenia;
warunki materialne środowiska
pracy;
kolorystyka + estetyka;
kryteria
ergonomiczne
kryteria
ekonomiczne
kryteria
organizacyjne
kryteria
produkcyjno-usługowe
Podstawy prawne
Zespół kryteriów do projektowania stanowiska pracy.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Przestrzeń robocza
Stanowisko pracy
Przestrzeń robocza
Przestrzeń robocza jest to obszar, w którym znajduje się stanowisko
pracy danego pracownika wraz z urządzeniami przez niego
obsługiwanymi. Poniżej przedstawiono wymiary przestrzeni roboczej w
zależności od wykonywanej czynności. Wynika ona z możliwości
manipulacyjnych człowieka i zależy od:
zajmowanej pozycji ciała,
wymiarów ciała pracownika,
charakteru obserwacji wzrokowej i słuchowej,
obciążenia całego ciała (np. kończyn górnych),
zasięgu czynnych poruszeń,
kształtu i wymiarów wyposażenia stanowiska roboczego
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Podstawowe gabaryty stanowiska roboczego w zależności od
rodzaju pracy, związanej z nią pozycji oraz alokacji
(przemieszczania się)
Stanowisko pracy
pozycja stojąca
i stojąco-
przechodnia
pozycja siedząca
i klęcząca
alokacja prosta
(przemieszczanie)
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Zasadnicze pozycje pracy wraz z ich odmianami
Stanowisko pracy
Pozycja stojąca
Powoduje stałe obciążenie kończyn dolnych, głównie stóp, co prowadzi do płaskostopia.
Utrudnione warunki krążenia krwi prowadzą do żylaków i dolegliwości bólowych przede wszystkim
w obrębie kręgosłupa. Ponieważ 20-25% krwi znajdującej się w całym układzie krążenia gromadzi
się w kończynach dolnych, to reszta ciała człowieka jest niedokrwiona. Odmiana pozycji stojącej,
tzw. pozycja pochylona powoduje wzrost użycia energii od 55-60%,
Pozycja siedząca
Wyniki szeregu badaczy potwierdzają, za jest to wygodna pozycja przy pracy. Jednak wymaga
ona odpowiedniej konstrukcji siedzisk, ze względu na napięcie mięśni grzbietu i ich fizjologiczny
wpływ na krzywiznę kręgosłupa.
Pozycja leżąca
Uznaje się ją w zasadzie za pozycję wypoczynkową. Spotykamy ją jednak przy
wszelkiego rodzaju pracach montażowych. Wymaga ona swobody ruchów, tj. przestrzeni,
za względu na układ krwionośny i układ statyczny mięśni.
Uwaga:
Powyżej wymienione pozycje są pozycjami podstawowymi pozostałe pozycje przy
pracy są ich odmianą lub modyfikacją np. pozycja wymuszona.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Metody wyznaczania przestrzeni roboczej
Stanowisko pracy
Przestrzeń roboczą oraz jej strukturę wyznaczamy przy użyciu
następujących metod:
•
metoda bezpośrednia, korzystanie z tablic
antropometrycznych dla porównywania z wymiarami
projektowanego środowiska materialnego,
•
metoda manekinów, wykorzystanie fizycznych modeli
człowieka o wymiarach odpowiadających wartościom centylowym;
•
metoda schematów obszarów pracy, na podstawie
znajomości zakresu ruchów roboczych i ich torów (wartości:
normalne, optymalne, maksymalne) projektowane są stosunki
przestrzenne na stanowisku pracy, a także odpowiednia organizacji
stanowiska pracy;
•
metoda makiet (płaskich i przestrzennych tzw. 3D) –
sporządzanie makiet badanego stanowiska wraz z przesuwnymi
elementami.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
fizjologia
fizjologia
– nauka o funkcjach organizmów
żywych;
fizjologia pracy
fizjologia pracy –
dział medycyny pracy
zajmujący się badaniami stanu
czynnościowego człowieka podczas
wykonywania pracy;
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Biocybernetyczny układ fizjologii człowieka wg A.
Kabsch’a
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
PSYCHE
bodziec
siły zewnętrzne
intercepcja
Układ ruchu:
- kości
- stawy
- mięśnie
praca
Układ
sterowania:
- nerwowy
E+O
2
R+CO
2
bodziec
wydzielanie
wewnętrzne
intercepcja
Układ zasilania:
- krążenie
- oddechowy
- pokarmowy
R+CO
2
E+O
2
E – pokarm
R – wydzieliny
O
2
– tlen
CO
2
– dwutlenek węgla
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Biocybernetyczny układ fizjologii człowieka wg A.
Kabsch’a
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Przedstawiony układ jest:
dynamicznym,
posiadającym masę i siłę ciążenia,
240° swobody, gdzie stopień swobody to możliwość niezależnych od siebie,
przemieszczeń ciała fizycznego lub układu ciał w określonych kierunkach,
przestrzeni,
zanurzonym w środowisku (naturalnym, kosmicznym ludzkim).
Podczas wykonywania każdej pracy istnieje określona dynamika zmian parametrów:
układu mięśniowego,
układu krążenia,
układu oddychania,
która zawiera w sobie specyfikę indywidualnych cech pracownika.
Należy zaznaczyć, że pracę układu mięśniowego traktujemy, jako bazę wyjściową do określenia
wszelkich ruchów związanych z czynnościami roboczymi.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Wydatek energetyczny WE
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Przemiana materii jest to przyswajanie jednych i eliminowanie z ustroju różnych substancji
chemicznych w oparciu o bilans energetyczny. Wytwarzanie i zużycie energii odbywa się w organizmie
żywym zarówno podczas pracy jak i podczas odpoczynku. Jest to jedna z głównych cech odróżniających
ustrój żywy od maszyny, która zużywa energię tylko podczas pracy.
Źródłem energii dla ustroju żywego są pokarmy, które w organizmie ulegają procesom utleniania
(spalania E+02), wyzwalając przy tym określoną ilość energii. Ilość tej energii jest ściśle skorelowana z
ilością zużytego tlenu (O2).
Najczęściej stosowaną jednostką zużycia energii jest:
kaloria (cal) ≠ kcal (l 000 cal)
kilojoul (kJ) gdzie 4,19 kJ = 1 kcal
Definicja wydatku energetycznego
Definicja wydatku energetycznego
.
Najintensywniejszym czynnikiem powodującym podwyższenie poziomu przemiany materii
jest każda praca, przede wszystkim zaś dynamiczna praca fizyczna.
Ilość energii zużywanej podczas pracy określa się, jako czynnościowy
wydatek energetyczny
wydatek energetyczny.
Jednostką jest kcal/min, kJ/min bądź wat/m2 skóry =1,8 m2.
Całkowity
dobowy wydatek energetyczny
dobowy wydatek energetyczny brutto jest sumą następujących wartości;
a) podstawowa przemiana materii (PMM) ~ 400-1700 kcal
b) swoiście dynamiczne działanie pożywienia (10% P PM) ~ 140-170 kcal
c) wydatek czynnościowy poza pracą zawodową
~ 500-600 kcal
d) wydatek czynnościowy podczas pracy zawodowej (tzw. kalorie PZ) (w zależności od ciężkości pracy) ~ 300 -2500 kcal
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Wydatek energetyczny WE
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Do wyznaczania wartości wydatku energetycznego najczęściej stosuje się szacunkową metodę
chronometrażowo – tabelaryczną. Posługując się tablicami Lehmanna (których wybrane fragmenty
zostały zebrane w tabelach a i b podającymi wartość wydatku energetycznego dla poszczególnych
typowych czynności roboczych) oraz wykonując chronometraż wykonywanych czynności, można z
odchyleniem ± 10% obliczyć globalną wartość wydatku energetycznego netto.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Wydatek energetyczny WE
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Do wyznaczania wartości wydatku energetycznego najczęściej stosuje się szacunkową metodę
chronometrażowo – tabelaryczną. Posługując się tablicami Lehmanna (których wybrane fragmenty
zostały zebrane w tabelach a i b podającymi wartość wydatku energetycznego dla poszczególnych
typowych czynności roboczych) oraz wykonując chronometraż wykonywanych czynności, można z
odchyleniem ± 10% obliczyć globalną wartość wydatku energetycznego netto.
Zależność wydatku energetycznego od rodzaju pracy (wg
Lehmanna)
STOPIEŃ CIĘŻKOŚCI
PRACY
wielkość ogólnego wydatku
energetycznego [kcal/24h
brutto]
ilość kalorii pracy
zawodowej [kcal/8h netto]
lekka
2300-2800
0-500
umiarkowana
2800-3300
500-1000
średnia
3300-3800
1000-1500
ciężka
3800-4300
1500-2000
bardzo ciężka
4300-4800
2000-2500
wydatek energetyczny w kcal/zmianę roboczą
STOPIEŃ CIĘŻKOŚCI
PRACY
Mężczyźni
kobiety
bardzo lekka
<300
<200
lekka
300-800
200-600
umiarkowana
800-1500
600-1000
ciężka
1500-2000
1000-1300
bardzo ciężka
>2000
>1300
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Przykład obliczania wydatku energetycznego na stanowisku montera
metodą LEHMANNA
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Pozycja ciała
Wykonywanie
czynności
Zakres
obciążenia
mięśni
Czas
trwania
czynności
[min]
WE
[kcal(kJ )/8h]
WE
do zmiany
roboczej
[kcal(kJ )/8h]
siedząca
0,3 (1,26)
manipulowanie
częściami i
wmontowywanie
ich podzespołu
obydwu ramion
180
2,0 (8,32)
414,0 (1735)
chodzenie
2,6 (10,89)
dostarczanie
części do
zamontowania
dla brygady
lekka całego
ciała
100
3,0 (12,57)
560,0 (2346)
stojąca
0,6 (2,51)
montaż
elementu
(przykręcanie
śrub i wkrętów)
średnia pracy
jednego ramienia
140
1,5 (6,29)
294,0 (1232)
chodzenie
40
2,6 (10,89)
104
przerwy
organizacyjne i
regulaminowe
siedzenie
20
0,3 (1,26)
6 (25)
razem
480
1372 (5749)
Tok postępowania przy szacowaniu
Tok postępowania przy szacowaniu
wydatku energetycznego:
wydatku energetycznego:
WE pozycji ciała
+
WE zakresu obciążenia
mięśni
x
czas trwania jednej
czynności technologicznej
=
WE dla danej czynności
technologicznej
Powyższy
przykład
jest
przykładem
stanowiska
stacjonarnego, natomiast dla stanowisk obchodowych
lub usługowych dokonuje się faktografii dnia.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Związek pozycji ciała z występowaniem lokalnych
dolegliwości
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
(
Adaptacja na podstawie: Van Wely., 1969, Design and disease. Applied Ergonomics, 1,
262-269)
Pozycja
ciała
S
ta
ni
e
S
ie
dz
en
ie
b
ez
o
pa
rc
ia
dl
a
ok
ol
ic
y
lę
dź
w
io
w
ej
i p
le
có
w
S
ie
dz
en
ie
b
ez
po
dn
óż
ka
o
od
po
w
ie
dn
ie
j
w
ys
ok
oś
ci
i
ką
ci
e
na
ch
yl
en
ia
S
ie
dz
en
ie
z
um
ie
js
co
w
ie
ni
em
ło
kc
i
na
z
by
t w
ys
ok
ie
j
pł
as
zc
zy
źn
ie
p
ra
cy
R
am
io
na
z
w
is
aj
ąc
e
w
pi
on
ie
(b
ra
k
po
dł
ok
ie
tn
ik
ów
)
R
am
io
na
u
ni
es
io
ne
G
ło
w
a
po
ch
yl
on
a
do
ty
łu
T
uł
ów
p
rz
ec
hy
lo
ny
d
o
pr
zo
du
, p
oz
yc
ja
pr
zy
ga
rb
io
na
P
od
no
sz
en
ie
c
ię
ża
ró
w
w
p
oz
yc
ji
pr
ze
ch
yl
on
ej
do
p
rz
od
u
K
aż
da
p
oz
yc
ja
ni
en
at
ur
al
na
i
w
ym
us
zo
na
U
tr
zy
m
yw
an
ie
s
ta
w
u
w
k
ra
ńc
ow
ej
p
oz
yc
ji
Lokalizacja
dolegliwości
bólowych
i innych
symptomów
nogi
(szczególnie
stopy),
okolica
lędźwiowa
okolica
lędźwiowa
m.
prostownik
grzbietu
nogi
(szczególnie
kolana)
okolica
lędźwiowa
m. czworoboczny,
m.
równoległoboczny
grzbietu,
m. dźwigacz
łopatki
barki,
ramiona
barki,
ramiona
okolica
szyjna
okolica
lędźwiowa,
m.
prostownik
grzbietu
okolica
lędźwiowa,
m.
prostownik
grzbietu
zaangażowane
mięśnie
zaangażowane
stawy
Dr inż. Jarosław Grzesiek
OCENA WYSIŁKU STATYCZNEGO (WS)
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Obciążenie statyczne można określić w warunkach laboratoryjnych oraz na podstawie oceny
szacunkowej. Pracownik w ciągu dnia wykonuje pracę w różnych pozycjach ciała. Do oceny należy wziąć
pozycję najbardziej obciążającą statycznie, pod warunkiem, że łączny czas trwania pracy w tej pozycji
wynosi w sumie ponad 3 godziny w ciągu zmiany. Ocena obciążenia statycznego jest poprzedzona
chronometrażem czasu pracy pracownika.
Szacunkowa ocena stopnia uciążliwości monotypowości
ruchów
Ocena obciążenia statycznego z uwzględnieniem pozycji ciała
Stopień obciążenia
statycznego
Słownie
W punktach
Pozycja ciała
Przykłady
1 – 10
Siedząca niewymuszona
Większość prac
biurowych
11 – 20
Stojąca niewymuszona z możliwością
okresowej zmiany na siedzącą
Ślusarz, stolarz
Mały
21 – 30
Stojąca lub stojąca na przemian z
chodzeniem
Nadzór techniczny,
bibliotekarz
31 – 40
Siedząca wymuszona, niepochylona
lub nieznacznie pochylona
Pisanie na maszynie lub
klawiaturze komputera
41 – 50
Stojąca niewymuszona bez
możliwości okresowej zmiany na
siedzącą
Obsługa niektórych
obrabiarek, malowanie,
lakierowanie
Średni
51 – 60
Stojąca wymuszona z możliwością
zmiany pozycji na siedzącą
Suwnicowy, motorniczy
Duży
61 – 70
Siedząca, wymuszona, bardzo
pochylona
Zegarmistrz
71 – 80
Stojąca, wymuszona, niepochylona
bez możliwości okresowej zmiany
pozycji na siedzącą
Piaskowanie, obsługa
niektórych obrabiarek
81 – 90
Stojąca, wymuszona, pochylona,
niezależnie od możliwości
Praca górnika, obróbka,
spawanie
Bardzo
duży
91 - 100
Klęcząca w przysiadzie i inne
nienaturalne pozycje
Formowanie ręczne,
praca górnika, ślusarz
samochodowy
W tabeli
przedstawiono skalę
oceny punktowej i
słownej w zależności
od liczby powtórzeń
ruchów i zużywanej
siły. Należy zauważyć,
że monotypowość
ruchów ma związek z
monotonią pracy,
która jest formą
zmęczenia
psychicznego
człowieka.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
OCENA WYSIŁKU STATYCZNEGO (WS)
Elementy fizjologii pracy – układ
biocybernetyczny człowieka
Obciążenie statyczne można określić w warunkach laboratoryjnych oraz na podstawie oceny
szacunkowej. Pracownik w ciągu dnia wykonuje pracę w różnych pozycjach ciała. Do oceny należy wziąć
pozycję najbardziej obciążającą statycznie, pod warunkiem, że łączny czas trwania pracy w tej pozycji
wynosi w sumie ponad 3 godziny w ciągu zmiany. Ocena obciążenia statycznego jest poprzedzona
chronometrażem czasu pracy pracownika.
Ocena stopnia uciążliwości pracy
Ocena stopnia uciążliwości pracy
fizycznej wynikającej z monotypowości
fizycznej wynikającej z monotypowości
ruchów
ruchów
Liczba powtórzeń stereotypowych ruchów
na zmianę (8 godzin)
Stopień uciążliwości
Siła > 98N
Siła< 98 N
słownie
W punktach
300
800
Mały
1 – 25
301 – 800
801 – 1600
Średni
25 – 50
801 – 1600
1601 – 3200
Duży
51 – 75
< 1600
< 3000
Bardzo duży
76 - 100
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Obciążenie materialnym
środowiskiem pracy na
stanowisku roboczym
Środowisko materialne pracy
Środowisko materialne pracy, to zespól takich parametrów fizykalno-chemicznych
przestrzeni roboczej, które bezpośrednio wpływają na funkcjonowanie pracownika i jego
zdolność do pracy.
Związane to jest z występowaniem takich jak:
czynniki toksyczne (substancje chemiczne tj. pyły, aerozole i gazy);
hałas i wibracje;
mikroklimat;
oświetlenie;
promieniowanie;
czynniki biologiczne;
inne (brak estetyki i kultury, odory).
Oprócz bezpośredniego obciążenia fizjologii człowieka podczas pracy, stanowią wysokie obciążenie procesu
komunikacji podczas wykonywania określonego rodzaju pracy. Wpływają na podstawowy układ sensoryczny
(wzrok, słuch mowę) oraz na zmysły (dotyk, węch, smak), zakłócając pracy efektorów i receptorów. Prowadzi
to do zakłócenie układu człowiek - praca, w aspekcie jego efektywności i bezpieczeństwa.
Wyżej wymienione czynniki środowiska materialnego pracy, są przyczyną wypadków przy pracy i chorób
zawodowych.
Oceną i kontrolą wpływu tych czynników na zdrowie pracownika, ich redukcją oraz eliminacją w procesie
pracy zajmuje się higiena pracy - dziedzina nauki o charakterze praktycznym.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Schematy układów
Obciążenie materialnym
środowiskiem pracy na
stanowisku roboczym
Schemat układów: człowiek maszyna
człowiek śr. materialne
człowiek st. robocze
S — urządz. sygn. maszyny, R —
receptory
ST — urządz. ster. maszyny,
E —
efektory
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Zagrożenia
Obciążenie materialnym
środowiskiem pracy na
stanowisku roboczym
Zagrożenie
(w oparciu o PN - N - 18001)
każdy czynnik stanu środowiska człowieka,
który może spowodować wypadek lub
chorobą
Zagrożenie
Czynniki
niebezpieczne
fizyczne
chemiczne
biologiczne
psychofizyczne
Czynniki szkodliwe
urazy
elektryczność
Czynniki sytuacyjne
fizjologiczne
zasady organizacji
pracy
zbieg okoliczności
Relacje między zagrożeniem, a czynnikami niebezpiecznymi
szkodliwym na stanowisku pracy (w oparciu o PN-80/Z-08052)
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Zagrożenia
Obciążenie materialnym
środowiskiem pracy na
stanowisku roboczym
METODY IDENTYFIKACJI ZAGROŻEŃ:
Opis źródła zagrożenia, na które składa się:
proces,
technologia,
charakterystyka stanowiska pracy i jej rodzaj,
organizacja pracy.
Identyfikacja zagrożenia w oparciu o:
pomiary,
monitoring,
listy kontrolne,
wywiady.
wizje lokalne,
analizy statystyczne,
prognozowanie,
stan wiedzy posiadanej,
stan wiedzy nabywanej.
OCENA ZAGROŻENIA
Ocenę zagrożenia dokonuje się metodami jakościowo-ilościowym. Kryterium czy zagrożenie jest mierzalne czy nie, wyznacza się
w oparciu o aktualnie akty normatywno-prawne i bazę wiedzy dotyczącą metrologii czynników szkodliwych, czyli Najwyższych
Dopuszczalnych Stężeń (
NDS
NDS) oraz Najwyższych Dopuszczalnych Natężeń (
NDN
NDN).
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Metodologia pomiarów i badań w ergonomii
Metody i narzędzia do analizy i diagnozy
ergonomicznej układu człowiek ↔ praca
metody analityczne
ile
dlaczego
ANALIZA
metody diagnostyczne
informacje, analizy
oceny stanu istniejącego
DIAGNOZA
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Systemowej
Metody i narzędzia do analizy i diagnozy
ergonomicznej układu człowiek ↔ praca
Podstawowym narzędziem w analizie i diagnozie układu
człowiek — praca jest lista kontrolna. Bazą wszelkich list
kontrolnych jest:
Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Systemowej
Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Systemowej
(Ergonomie System Analysis Checklist - ESAC) tzw. lista
dortmundzka.
Układ listy kontrolnej oraz ilość pytań, jest zawsze podporządkowana
celowi dla jakiego została skonstruowana oraz ma pomóc rozwiązać
formułowane problemy, czyli:
•
na co patrzeć,
•
czego szukać,
•
z kim rozmawiać,
•
o co pytać.
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Systemowej
Metody i narzędzia do analizy i diagnozy
ergonomicznej układu człowiek ↔ praca
Metoda diagnostyczna przeprowadzania pomiarów na stanowisku pracy
Identyfikacja
rodzaju zagrożeń
na stanowisku
Aktualnie obowiązujące
wartości dopuszczalnych
NDS i NDN
Strategia
prowadzenia
pomiarów
Analiza laboratoryjna
i statystyczna
wyników pomiarów
Diagnoza
Dr inż. Jarosław Grzesiek
Dziękuję za uwagę
Dr inż. Jarosław Grzesiek