Czynniki wpływające na reakcję

organizmu na substancję

chemiczną

Andrzej Kunt

Wykład II

Czynniki wpływające na reakcję

organizmu na substancję chemiczną

Definicje:



Trucizna jest to substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wy
tworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć.



Narażenie (ekspozycja) jest to fizyczny kontakt żywego organizmu z
czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym, wyrażony stężeniem
lub natężeniem i czasem trwania.



Efekt jest to każda biologiczna zmiana w organizmie, narządzie lub tkance
spowodowana lub związana z narażeniem na substancję chemiczną.



Efekt szkodliwy jest to nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się
podczas lub po zakończeniu narażenia. Jest to zaburzenie czynnościowe lub
uszko dzenie morfologiczne, które może wpływać na wydolność całego
organizmu lub może zmniejszyć jego sprawność w warunkach dodatkowego
obciążenia, a także może zwiększyć jego wrażliwość na działanie innych
czynników.



Narządem krytycznym nazywamy narząd, który jako pierwszy osiąga
stężenie krytyczne substancji toksycznej.



Stężenie krytyczne w komórce jest to stężenie, przy którym zachodzą
zmiany czynnościowe komórki odwracalne lub nieodwracalne, niepożądane
lub szkodliwe.

Dawki



Działanie toksyczne substancji chemicznej
zależy od jej dawki i stęże nia w atakowanym
narządzie lub układzie. Dawka jest to ilość
substancji che micznej podana, pobrana lub
wchłonięta do organizmu w określony
sposób, warunkująca brak lub wystąpienie
efektów biologicznych wyrażonych odset
kiem organizmów odpowiadających na tę
dawkę. Wyrażona jest w jednostkach
wagowych na masę lub powierzchnię ciała,
niekiedy dodatkowo na dobę.



Dawka graniczna lub dawka progowa
(dosis minima, DM). Jest to ilość substancji,
która wywołuje pierwsze spostrzegalne
skutki biologiczne (ryc. 3.2). Nazywamy to
progiem działania, który jest zdefiniowany
jako najmniejszy poziom narażenia lub
najmniejsza dawka, które powodują zmiany
biochemiczne, przekra czające granice
przystosowania homeostatycznego.

Dawki c.d.



Dawka lecznicza (dosis therapeutica, dosis curativa, DC). Wykazuje dzia
łanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów
fizjolo gicznych.



Dawka toksyczna (dosis toxica, DT). Jest to ilość substancji, która po
wchłonięciu do organizmu wywołuje efekt toksyczny.



Dawka śmiertelna (dosis letalis, DL). Jest to ilość substancji powodująca
śmierć organizmu po jednorazowym podaniu.



Dawka pobrana jest to ilość substancji" zawarta w spożytym pokarmie,
we wdychanym powietrzu lub w materiale nałożonym na skórę.



Dawka wchłonięta jest to ilość substancji, która przeniknęła przez
granicę wymiany faz do organizmu ze środowiska zewnętrznego. Jak
wynika z definicji poziom obu dawek może się różnić, ponieważ zwykle
substancje chemiczne nie wchłaniają się całkowicie z miejsca kontaktu.



Wskaźnikiem toksyczności ostrej związku chemicznego jest medialna
daw ka śmiertelna LD50 (median lethal dose). Jest to statystycznie
obliczona na podsta wie wyników eksperymentu na zwierzętach ilość
substancji chemicznej, która po woduje śmierć 50% badanych osobników.

Rodzaje zatruć



Zatrucie jest to proces chorobowy z klinicznymi objawami
podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancję
chemiczną pochodzenia egzo- lub endogennego.



Biorąc pod uwagę dynamikę, mechanizm oraz działanie trucizny na
organizm zatrucia można podzielić na:



- ostre



- podostre



- przewlekłe



- rozmyślne (samobójstwa lub zbrodnicze)



- przypadkowe

Przyczyny ostrych zatruć w Polsce w latach 1997-2000 (%)

Przyczyny

1997

1998

1999

2000

Leki

44,9

45.5

45,0

46,0

Alkohole

18,2

16.9

17,5

27,9

Gazy (w tym tlenek węgla)

6.2

5,0

4,8

5,5

Środki narkotyczne i
halucynogenne

3,5

4,7

4,3

5,6

Rozpuszczalniki organiczne

4,0

3,6

4,5

1,9

Pestycydy

3,8

4,5

5,1

1,1

Substancje żrące

3,0

3,1

3,4

1.0

Grzyby

U

2,2

2.1

2,8

Glikole

0,9

0,9

0,9

0.5

Metale i ich związki

0,6

0.7

0,8

0,3

Rośliny

0,6

0,7

0,7

0,3

Inne

1,9

3,3

3,2

0,5

Nieznane

6,6

1,5

1,2

0,8

Dziękuję za uwagę