Uzależnienie jako choroba

Dr n. med. Karina Chmielewska

Czy uzależnienie jest chorobą?

• W XVIII w podejrzewano, że nadmierne picie może

być chorobą umysłu, a nie jak uważano, słabości

• XIX

w. dopuszczano, że choroba psychiczna

może być niezawiniona przez chorego

• W obiegowej opinii do lat 50. funkcjonowanie

uzależnionych traktowano jako chuligaństwo,

bandytyzm, brak woli

• Choroba psychiczna - określenie uznane jako

dyskryminujące ponieważ chorzy psychiczne byli

utożsamiani ze „złem”

• Przez wieki uważano że „zło” należy karać

• Postawa społeczeństwa do danego

zagadnienia narzuca normy prawne oraz
postępowanie lecznicze, opiekuńcze

• Druga połowa XX w. - największy rozwój

neurobiologii

• DSM III – medyczne uznanie uzależnienia

jako choroby

• Od kilkudziesięciu lat choroba psychiczna

jest zastępowana terminem zaburzenia
psychiczne

Definicja

(Wciórka, Encyklopedia Zdrowia PWN 2001)

Zaburzenie psychiczne jest wyrazem:

- utraty zdolności skutecznego

regulowania przez organizm swych
stosunków wewnętrznych i wymiany
ze środowiskiem

- utraty równowagi wewnętrznej
lub/i adaptacji do środowiska

„Miejsce uzależnienia” w

psychiatrii

• Zaburzenie psychiczne i zaburzenie

zachowania spowodowane
przyjmowaniem substancji

psychoaktywnych

Uzależnienie jest przewlekłą i

nawrotową chorobą mózgu.

amfetami

na

nikotyn

a

alkohol

heroina

•Uzależnienie jest to ciężka ,

przewlekła choroba ośrodko-
wego układu nerwowego,
która przebiega pod postacią
remisji i nawrotów często
doprowadzając do
inwalidztwa.

Czynniki sprzyjające

uzależnieniom

• Dziedziczenie społeczne

• Występowanie w rodzinie chorób przewlekłych np.

SM lub zaburzenia psychicznych jak schizofrenia,

alkoholizm

• Opuszczenie przez rodzica (w tym śmierć)

• Brak pozytywnych relacji i zasad wychowawczych

w rodzinie

• Znęcanie się fizyczne, psychiczne, wykorzystanie

seksualne (stres)

• Zab. zachowania – buntowniczość, impulsywność,

agresja

• Okres dojrzewania i przekwitania (m.in. zmiany

hormonalne)

c.d. czynniki sprzyjające

• Zaburzenia psychiczne (m.in. lękowe,

afektywne, odżywiania się, rozwojowe jak:

dysleksja, dysgrafia, ADHD, zespół stresu

pourazowego, psychozy)

• Obciążenie genetyczne
• Cechy temperamentalne jak: wybuchowość,

drażliwość, nadaktywność motoryczna

• Niski status socjo-ekonomiczny
• Zamieszkiwanie w dużych aglomeracjach

miejskich

Teorie powstawania

uzależnień

• biologiczne
• psychologiczne
• socjologiczne

Uzależnienie jest związane:

• ze zwiększeniem roli układu nagrody (

układ

dopaminergiczny, opioidowy):

zależność od

wzmocnień

• zmniejszeniem roli układu kary (

układ

serotoninergiczny):

unikanie stresu

• zmniejszenie aktywności układu

serotoninergicznego powoduje upośledzenie
kontroli impulsów

kora

czołowa

kora

czołowa

komórki

dopaminowe

śródmózgowia

komórki

dopaminowe

śródmózgowia

jądro półleżące

(nucleus

accumbens)

jądro półleżące

(nucleus

accumbens)

Wszystkie substancje

uzależniające zwiększają

uwalnianie dopaminy w obrębie

jądra półleżącego przegrody

Ogólna

budowa tzw.

układu

nagrody

drug

„Nagrod

a”

Uczenie się +

Pamięć

Motywacja

+

Środowisko (stres, bodźce warunkowe,
czynniki kulturowe)

Różnice osobnicze

sek., min…

kora

czołowa

kora

czołowa

komórki

dopaminowe

śródmózgowia

komórki

dopaminowe

śródmózgowia

jądro półleżące

(nucleus

accumbens)

jądro półleżące

(nucleus

accumbens)

Nawroty w

uzależnieniach

stres

„pierwszy

” narkotyk

bodźce

warunkow

e

drug

Pamięć

 Środowisko 

Bodźce

przypominające

ICD-10

ICD-10

• Alkohol
• Opiaty
• Kanabinole
• Leki uspokajające...
• Kokaina
• Inne s.

stymulujące

• Halucynogeny
• Tytoń
• Lotne rozpuszczalniki
• Kilka subst. lub inne

• Alkohol
• Amfetaminy
• Kofeina
• Kanabis
• Kokaina
• Halucynogeny
• Inhalanty
• Nikotyna
• Opioidy

• Fencyklidyna.

• Substancje

uspokajające,

nasenne,p-

lękowe.

• Inne

(np.sterydy).

• Używanie wielu.

DSM-IV

DSM-IV

Indywidualne reakcje na sub.

psychoaktywne

• Właściwości

osobnicze

• Stan somatyczny
• Stan psychiczny

• Czynniki

środowiskowe

• Rodzaj sub.

psych.

• Dawka (poziom w

płynach
ustrojowych)

Długotrwałe używanie środków psychoaktywnych

E. Grycner

Zmiany adaptacyjne w układzie nerwowym

Zespół abstynencyjny

Abstynencja

Zmiany adaptacyjne

w układzie

nerwowym

Aktywizacja układu

nagrody

Dalsza abstynencja

Powrót do czynnego

uzależnienia

Odstawienie

Farmakoterapia

psychoterapia

Powrót do czynnego

uzależnienia

Wybrane problemy

Najczęściej stosowane

opioidy i stymulanty

(Polska)

• „Brown sugar”
• „Kompot”
• ....................i
• „Makiwara”,

kodeina, „biała
heroina”,

petydyna,

morfina, metadon,
opium

• Amfetamina
• Metamfetamina
• ...efedryna
• ............i
• Kokaina HCL
• „crack”

Zaburzenia psychiczne i zachowania

spowodowane przyjmowaniem

substancji psychoaktywnych

• Uzależnienie
• Zespół abstynencyjny
• Zaburzenia psychotyczne
• Rezydualne i późno ujawniające się

zaburzenia psychotyczne

• Ostre zatrucie

Klasyfikacja zaburzeń

psychicznych i zaburzeń

zachowania

F1x.0 ostre zatrucia
F1x.1 używanie szkodliwe
F1x.2 zespół uzależnienia
F1x.3 zespół abstynencyjny
F1x.4 z. abstynencyjny z majaczeniem
F1x.5 zaburzenia psychotyczne
F1x.6 zespół amnestyczny
F1x.7 rezydualne i późno ujawniające się zab.

psychotyczne

• Zespół uzależnienia jest to kompleks

zjawisk fizjologicznych, poznawczych,
behawioralnych wśród których dominuje
przyjmowanie substancji psychoaktywnych
nad innymi zachowaniami.

•Pragnienie narkotyku

•Nawrót

po okresie abstynencji
wyzwolenie obj. uzależnienia
(często po przyjęciu sub.
psych.)

Co najmniej 3 objawy

z poniższych

• Pragnienie, przymus, myśli natrętne
• Utrata kontroli nad przyjmowaniem (ilość,

częstość)

• Fizjologiczne objawy z. abstynencyjnego
• Tolerancja
• Zmiana stylu życia (ubóstwo wzorców

przyjmowania sub. psych., zaniechanie

zachowań nie związanych z narkotykami)

• Ewidentnie szkodliwe następstwa i skutki

Używanie szkodliwe

• Sposób przyjmowania substancji

psychoaktywnej powodujący szkody

zdrowotne (somatyczne, psychiczne)

• Terminowi używanie szkodliwe w kwalifikacji

DSM IV odpowiada termin nadużywanie

• Zachowania aspołeczne np.. Pobicie kogoś

pod wpływem substancji psychoaktywnych

nie zawsze upoważnia do rozpoznania

używania szkodliwego

• Używanie szkodliwe nie jest precyzyjnym

określeniem

Ostre zatrucie

• Przemijający stan spowodowany

przyjęciem substancji
psychoaktywnej powodujący
zaburzenia świadomości, procesów
poznawczych, spostrzegania, afektu,
zachowania lub innych reakcji
psychofizjologicznych

• Zjawisko tolerancji jest szczególnie

„ obecne” w okresie odstawienia
substancji psychoaktywnych.
Tolerancja i zespół abstynencyjny są
wyrazem neuroadaptacji dawniej
nazywanym uzależnieniem fizycznym

Tolerancja

• Tolerancja jest to zjawisko polegające na

zmniejszaniu się wrażliwości organizmu,

coraz słabszej odpowiedzi na przyjmowane

kolejne dawki substancji psychoaktywnej

• Efektem tolerancji jest przyjmowanie coraz

większych dawek substancji

psychoaktywnej aby uzyskać oczekiwany

efekt działania narkotyku np. nasenne

działanie diazepamu 5 mg zanika po 5-6

tygodniach. Konieczne jest zwiększenia

dawki leku do 10 mg

• Czas rozwoju tolerancji jest cechą

charakterystyczną danej substancji psychoaktywnej

oraz zależy od właściwości osobniczych. U osób

uzalżnionych, po okresie abstynencji i ponownym

powrocie do przyjmowania narkotyku tolerancja

rozwija się znacznie szybciej niż miało to miejsce w

początkowym okresie rozwoju uzależnienia

• Tolerancja w stosunku do jednej substancji

psychoaktynej np. alkoholu może powodować

tolerancję w stosunku do innej np. diazepamu

(tolerancja krzyżowa)

• Mechanizmy powstawania tolerancji i zespołu

abstynencyjnego nie są do końca poznane

• Rozwój tolerancji zazwyczaj nie jest równomierny

w zakresie działania substancji psychoaktywnej.
Zjawisko tolerancji jest odwracalne co następuje
po odstawieniu substancji psychoaktywnej
(wystąpienie zespołu abstynencyjnego). Często
zapomina się o tzw. spadku tolerancji. Pacjenci
którzy przebyli leczenie detoksykacyjne i
powracają do używania substancji
psychoaktywnych w dawkach sprzed okresu
detoksykacji ulegają zatruciu (przedawkowania)

Zespół abstynencyjny

• Jest „odwrotnym” zjawiskiem do tolerancji
• Jest to grupa objawów o różnym,

zmiennym nasileniu występująca po
zmniejszeniu dobowej dawki narkotyku lub
jego odstawieniu

• Obraz kliniczny (objawy

psychopatologiczne, somatyczne,
przebieg, nasilenie) jest charakterystyczny
dla danej substancji psychoaktywnej

• Zespół abstynencyjny powstały z

powodu odstawienia dwóch lub kilku
substancji psychoaktywnych ma
niespecyficzny przebieg kliniczny

• Przebieg zespołu abstynencyjnego

może być powikłany np.
majaczeniem lub stanem
padaczkowym

• Objawy abstynencyjne mogą

występować w określonych
warunkach (przez wyuczone bodźce
warunkowe) nawet bez przyjmowania
substancji psychoaktywnej w okresie
poprzedzającym bezpośrednio
wystąpienie zespołu (przez kilka
tygodni czy miesięcy)

Zaburzenia psychotyczne

spowodowane przyjmowaniem substancji

psychoaktywnych

• Zaburzenia które występują pod wpływem

działania substancji psychoaktywnej

• Zaburzenia te powinny ustąpić do 6

miesięcy od przyjęcia substancji
psychoaktywnej

• Różnorodny obraz psychopatologiczny jest

wynikiem charakterystyki danego leku i
cech osobowości przyjmującego, wielkości
dawki, okresu przyjmowania

Zaburzenia psychotyczne F

1x.5

• F1x.50 podobne do schizofrenii
• F1x.51 głównie urojeniowe
• F1x.52 ……… omamowe
• F1x.53 ……… wielopostaciowe
• F1x.54 ……….z objawami depresji
• F1x.55……………………maniakalnymi

Zespół amnestyczny F1x.6

• Najczęściej w przebiegu uzależnienia od

alkoholu, leków uspokajających,
rozpuszczalników lotnych

• Dominują zaburzenia pamięci świeżej

(często konfabulacje), często są
zaburzenia pamięci dawnej, pamięć
natychmiastowan jest zachowana

• F1x.6 powinien spełniać kryteria zespołu

organicznego oun

Zaburzenia psychotyczne rezydualne i

późno ujawniające się F1x.7

• Powracanie przebytych doznań

oraz przy uwarunkowaniach organicznych

• Zaburzenia osobowości i zachowania
• ……………afektywne
• Otępienie
• Inne przewlekłe zaburzenia procesów

poznawczych

• Zaburzenia psychotyczne o późnym

początku

Działanie opioidów

• Euforia, błogostan
• Zmniejszenie uczucia

bólu, głodu, potrzeb
seksualnych

• Subiektywne uczucie

ciepła

• Spowolnienie

psychoruchowe i
senność

• Zwężenie źrenic
• Osłabienie: reakcji

źrenic na światło,

reaktywności

ośrodka kaszlu (!),

wydzielania soków

żołądkowych,

perystaltyki jelit (!)

• Obniżenie RR,

bradykardia,

bradypnoe

Ostre zatrucie opiatami

• Śpiączka
• Szpilkowate źrenice
• Spłycenie i zwolnienie częstości oddechów
• Spadek RR
• Bladość powłok
• Obniżenie temperatury ciała

Częsta przyczyna śmierci: aspiracja treści

pokarmowej

Uzależnienie od opiatów -

skutki

• Przedawkowania
• Zmniejszona odporność ukł.

immunologicznego – choroby wszczepienne:
HCV, HIV, HBV, bakteryjne

• Prostytucja
• Deficyty w okresie kształtowania osobowości
• Kryminogenność
• Noworodki – HIV, z. abstynencyjne,

sieroctwo

Opioidowy zespół

abstynencyjny

• Rozszerzenie źrenic
• Wzrost: RR, tętna,

temperaturyPiloere
kcja

• Wysięk z nosa,
• Łzawienie, poty
• Kichanie
• Biegunka,wymioty
• Zaburzenia snu

• Pragnienie narkotyku
• Dreszcze
• Bóle stawowo-

mięśniowe

• Nudności
• Bóle, skurcze brzucha
• Drażliwość
• Osłabienie

Działanie amfetaminy –

optymalne dawki

• Pobudzające OUN
• Zniesienie uczucia zmęczenia
• Euforię
• Wzmożona koncentrację uwagi i

kojarzenia

• Poczucie wydolności fizycznej i

psychicznej

• Nasilają: inicjatywę, napęd, agresywność

Działanie amfetamin c.d.

• Obniżają potrzebę snu
• Oraz łaknienia
• Rozszerzają źrenice
• Przyspieszają czynność serca,

podnoszą ciśnienie tętnicze

Pośrednie skutki przewlekłego

przyjmowania amfetamin

• Choroby wszczepienne (wirusowe

choroby wątroby, HIV, posocznice)

• Zapalenie bakteryjne wsierdzia, ropnie
• Zapalenie żył
• Zatory, wylewy
• Przyczyny nagłych zgonów:

samobójstwa, wypadki, pobudzenie z
agresywnością, zatrucia

Odstawienie amfetamin,

kokainy

• Ostra faza początkowa zespołu „crash”
• Spowolnienie psychoruchowe
• Przedłużony czas snu (nawet do kilku

dni), rzadziej bezsenność

• Uczucie krańcowego zmęczenia, apatii
• Obniżenie nastroju
• Nadmierne łaknienie
• Obniżenie napięcia mięśniowego

c.d. zespołu odstawienia

• Często zespół następuje samoistnie (zasypianie)

po „ciągu”

• Obniżenie nastroju porównywane jest do nastroju

w dużej depresji, często występują i są

realizowane myśli samobójcze

• Godzinowa zmienność ujemnego nastroju (złość,

drażliwość, rozpacz) jest cechą charakterystyczną

• ANHEDONIA, APATIA, ANERGIA, GŁÓD KOKAINY -

objawy mogą utrzymywać się do 3-6 tygodni.

• Faza wygasania objawów zespołu

abstynencyjnego

kokai

na

Rozwój tolerancji -

stymulanty

• Szybki: efekt euforyczny,

anorektyczny, zaburzeń snu

• Wolniejszy: rozszerzenie źrenic,

hipertermia, tachykardia,

nadciś

nienie, tachypnoe,

pobudzenie

• BRAK tolerancji w zakresie działania

psychotycznego amfetamin i kokainy.

Przewlekłe przyjmowanie

• Objawy psychotyczne: urojenia

prześladowcze, omamy wzrokowe i
słuchowe, niekiedy pseudoomamy
cenestetyczne

• Zaburzenia nastroju
• Zaburzenia snu
• Wyniszczenie
• Stereotypie ruchowe
• Szereg dolegliwości somatycznych

Robaczki pod

skórą

Agresja

Samobójstwa

Drażliwość

z. depresyjny

Wybrane powikłania

somatyczne u

uzależnionych od

stymulantów

• Zaburzenia układu krążenia: rytmu serca,

nadciśnienie, przewlekły skurcz n.
krwionośnych, przyspieszenie rozwoju
miażdżycy n.wieńcowych, uszkodzenie płytek
krwi – bóle wieńcowe jako niedokrwienie -
zawał

• Zaburzenia układu oddechowego (głównie u

palaczy i przyjmujących donosowo): kaszel,
bóle w kl.p., duszność, rozedma, tzw.”płuca
palaczy kraku”, odmy samoistne, aseptyczna
martwica przegrody nosowej

• Zaburzenia ukł. nerwowego: napady

drgawkowe, udary mózgowe
(niedokrwienne i krwotoczne), bóle
głowy, stereotypie ruchowe, drżenia
mięśniowe, ataksja.

• Inne zaburzenia: nieprawidłowy

rozwój płodu, poronienia,
hiperprolaktynemia.

Efekty działania wyższych

dawek kokainy – objawy

zatrucia

• Znaczne pobudzenie psychoruchowe
• Pocenie się, gorączka,
• Szerokie źrenice
• Suche śluzówki
• Bóle wieńcowe, zaburzenia rytmu serca, wysokie

RR

• Biegunka, nudności, wymioty
• Lęk………………nastawienia urojeniowe
• Gadatliwość, przyspieszony tok myślenia aż do

mowy inkoherentnej

• majaczenie……napady drgawkowe

Okresowe zaburzenia psychiczne

wśród

uzależnionych od:

• Sub. stymulujących:
- psychozy 76%,
- depresje 50%,
• Opiatów:
- osobowość dyssocjalna 50%
- stany depresyjne 12%-62%,

Regularne palenie THC

a wystąpienie pierwszych

objawów psychotycznych

• Pierwsze objawy psychotyczne

– przed regularnym paleniem konopi - 11%
– pierwszym roku regularnego palenia – 11%
– po regularnym paleniu konopi – 69 % w tym;
– po 1-2 latach - 25%
– po 3-5 latach - 26%
– po 6-9 latach - 13 %
– 10 i powyżej - 4 %

Zawartość aktywnego THC

• Marihuana -0,5%-5%
• Żywica – 2%-10%
• Olej haszyszowy -10%-30%

• W odpowiedni sposób można wpływać

na zawartość THC w produktach

• THC szybko przenika z krwi do tkanek

gdzie jest magazynowany przez tłuszcze

Efekty działania THC (magiczne

zioła!)

• W 30 min. po podaniu THC stężenie

jest 6 x wyższe w mózgu niż we krwi

• Okres biologicznego półtrwania wynosi

20 h.

• Efekty zależą od:

osobowości i stanu

psychicznego

,

jakości narkotyku; dawki

narkotyku; doświadczeń z używką;
oczekiwań (czynniki środowiskowe)

Działanie THC

• Zaburzenia koordynacji ruchowej
• Spadek koncentracji uwagi i

możliwości uczenia się

• Zaburzenia pamięci
• Ogólnie gorsza sprawność

psychofizyczna (wzrost urazowości)

Fazy działania THC

• Faza dobrego samopoczucia, euforii,

wielomowności

• Faza nadwrażliwości zmysłowej zwłaszcza

słuchu, wzroku, zaburzenia poczucia czasu,
przestrzeni, niekiedy napady ostrego lęku

• Faza ekstatyczna
• Faza snu i przebudzenia

Między fazami występują okresy
wyciszenia psychicznego

Działanie THC c.d.

• Fazy nie zawsze ujawniają się w pełni

(indywidualny odbiór s.p.)

• Ponadto występują:
wzrost RR, tętna;
wysuszenie śluzówek;
ataki kaszlu;
obrzęk powiek, przekrwienie białkówek;
zwiększenie apetytu;
pocenie się;
bóle i zawroty głowy.

Powiązania oraz mechanizmy

pomiędzy używaniem kanabinoli a

występowaniem objawów

psychotycznych oraz chorób

psychicznych są nieznane

.

Używanie kanabinoli odpowiada

za:

• 2 przypadki zachorowań na

schizofrenię na 100 osób w ciągu
roku

(Weiser i wsp. 2005)

• 8-13 % wszystkich zachorowań na

schizofrenię

(Arseneault i wsp. 2004)

• 1% choruje na świecie na schi

Canabis a psychozy

• Ogólna zgodność, że używanie konopi

powoduje występowanie różnorodnych
zaburzeń psychicznych

• Rola Canabis jako niezależnego

czynnika ryzyka schizofrenii jest
kontrowersyjna. Przy założeniu, że tak,
to:

• gwałtowny początek schi.
• psychoza bogata w objawy

pozytywne.

Canabis + psychozy (Allebeck i

wsp. 1993)

229 pacjentów, po 12 latach wg DSM III

• Schizofrenia (112) 49%
• Inne niż schizofrenia (117) 51% w tym

:

- Schizofrenopodobne 16%
- Schizoafektywne 2%
- Psychozy niespecyficzne 19%
- Mania 4%
- Depresja 2%
- Inne 9%

c.d. Regularne palenie THC
a wystąpienie pierwszych objawów
psychotycznych

• Pierwsze objawy psychotyczne (Pop)

przed regularnym paleniem konopi - 11%

• Pop w pierwszym roku regularnego

palenia – 11%

• Pop po regularnym paleniu konopi – 69 %

w tym;

• po roku -2 latach - 25%
• po 3-5 latach - 26%
• po 6-9 latach - 13 %
• 10 i powyżej - 4 %

Objawy uzależnienia od THC

- psychiczne

• Zaburzenia: snu, pamięci, koncentracji

uwagi, w przyswajaniu nowych wiadomości

• Fragmentaryczność i magiczność myślenia
• Utrata umiejętności rozwiązywania

problemów, planowania przyszłości

• Spadek intuicji
• Zespół apatyczny z brakiem motywacji
• Ograniczenie kontaktów z ludźmi

Somatyczne c.d.

• Wychudzenie
• Zaniedbanie higieniczne
• Przewlekle zapalenie krtani, oskrzeli
• Wysuszenie śluzówek dróg

oddechowych – metaplazja nabłonka

• Napady kaszlu
• Przekrwienie spojówek, białkówek
• Zespół abstynencyjny

Zespół abstynencyjny THC

• Drażliwość, złość
• Obniżony nastrój
• Bóle głowy
• Niepokój
• Brak apetytu
• Głód narkotyku
• Zaburzenia snu
• Koszmarne sny

Długo trwający (podobnie jak u palaczy

nikotyny) nękający zespół

Ogólnie akceptowane szkodliwe efekty

przewlekłego używania konopi

Zwiększone ryzyko wystąpienia:

1.Wypadków drogowych
2.Zespołów paranoidalnych i psychoz
3.Rozwoju uzależnienia
4.Zmiany osobowości
5.Nowotworów dróg oddechowych
6.Urodzenie dziecka z niedowagą

Leczenie

• Psychoterapia
• Farmakoterapia

NAJLEPIEJ
psychoterapia + farmakoterapia