Zachowanie człowieka

w sytuacji

kryzysu i konfliktu

Dr Ewa Gurba

Instytut Psychologii UJ

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Konflikt (łac.conflictio)-

zderzenie, spór. Jest to

zetknięcie się dwóch sprzecznych, chociaż jednakowo
silnych pobudek (tendencji, bodźców) wymagających
przeciwstawnego, nierozłącznego działania.

Pojęcie konfliktu oznacza zarówno konfliktową
sytuację, jak i przeciwstawnych dążeń jednostki.

Ujęcie konfliktu wg. Freuda- zderzenie jednoczesnych,
nieświadomych pragnień o charakterze seksualnym.
Istnienie konfliktu źródłem przeżywania
lęku przez jednostkę.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

K. Lewin wyodrębnił konflikty związane z powszechnymi
potrzebami życiowymi. Opisał następujące typy
konfliktów:
*dwu dążeń pozytywnych,
*dwu dążeń negatywnych,
*między dążeniem pozytywnym i negatywnym.

W praktyce wyróżnia się konflikty intrapsychiczne, psychiczne
Stany konfliktów, oraz konflikty interpersonalne.

Konflikty są dość powszechnym zjawiskiem dnia codziennego.
Nie wszystkie konflikty działają patogennie. Aby tendencje
sprzeczne ze sobą działały konfliktogennie muszą przekroczyć
określony, indywidualny próg intensywności.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Merlin (1973) -przykład konfliktów

doprowadzających do

nerwicy konflikt między obowiązkiem a

interesem osobistym,

konflikty moralne.
Typy konfliktów nerwicowych związane z typem

osobowości:

1. Typ histeryczny: wysokie wymagania

jednostki wobec

otoczenia, a niskie wobec siebie, bezkrytyczny

stosunek wobec

własnego zachowania,
2. Typ psychasteniczny: o cechach natręctw,

sprzeczność

między pragnieniem a obowiązkiem.
3. Typ neurasteniczny: sprzeczności między

możliwościami

jednostki i jej wysokimi wymaganiami wobec

siebie.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Podsumowując- właściwości patogenne mają

konflikty:

a. O dużej intensywności,
b. Dotyczące dziedzin bardzo ważnych dla

danej jednostki,

c. Trwające długo, mające charakter

chroniczny.

Przeżycia towarzyszące doświadczaniu

konfliktu:

Napięcia, negatywne stany emocjonalne,

zaburzenia nerwicowe, przeżywanie lęku.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

KRYZYS (grec. Krisis) to siła

rozróżniająca, oddzielenie, wybór, spór,
preferencja, kontestacja, potępienie,
znalezienie rozwiązania, wyjaśnienie,
interpretacja.

Kryzys może być:
1. Doświadczeniem pozytywnym, otwiera

przed człowiekiem nowe horyzonty,

2. Doświadczeniem przez które przechodzi

każdy człowiek,

3. Doświadczeniem powiązanym ze

światem wartości i światem decyzji
człowieka,

4. Doświadczeniem najbardziej głębokim i

angażującym, gwałtownym przez które
przechodzi człowiek.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Definicja kryzysu wg. G. Allporta

„Jest to sytuacja emocjonalnego i

umysłowego stresu wymagająca zmian
perspektywy w ciągu krótkiego czasu.
Te zmiany perspektywy wywołują często
zmiany struktury osobowości. Zmiany te
mogą być progresywne ale i regresywne.
Człowiek znajdujący się w sytuacji
kryzysowej nie potrafi zachować
spokoju,tzn. nie potrafi swojej
traumatycznej sytuacji zredukować do
znanych już rutynowych sposobów
zachowania ani nie potrafi posłużyć się
prostymi nawykowymi sposobami
przystosowania.”

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Erikson opisał rozwój człowieka jako

proces rozgrywający się poprzez
rozwiązywanie kryzysów.Wyodrębnił

osiem etapów rozwoju EGO.

Eric Erikson (1902-

1994)

W każdym z wyodrębnionych etapów życia

jednostka doświadcza specyficznego
problemu życiowego. W kontekście tego
problemu, zadania (kryzysu) jednostka
dokonuje reintegracji swoich potrzeb
oraz posiadanych kompetencji zgodnie z
odczuwanymi przez siebie naciskami
społecznymi płynącymi z kultury w
której żyje.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Po przezwyciężeniu kryzysu
jednostka nabywa siły
psychospołeczne, które potrzebne
będą w następnych kryzysach.

Do kryzysu w każdym stadium
dochodzi zawsze w wyniku
jednocześnie działających
nacisków wewnętrznych i
zewnętrznych.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Kryzys ma charakter normatywny,
co oznacza, że że jest on właściwy dla
każdej fazy rozwojowej.
Stanowi konieczny punkt zwrotny, moment
decydujący kiedy rozwój musi
zwrócić się w

jedną bądź

Erikson

(1902- 1994)

drugą stronę.

Kryzys determinantą rozwoju jednostki.

Treść kryzysu zmienia się w zależności od
treści nacisków społecznych.
Istotą kryzysu rozwojowego jest wewnętrzny
stan napięcia związany z odczuwaniem
rozbieżności między wymaganiami a własnymi
kompetencjami. Napięcie to musi zostać
zredukowane, aby jednostka z uwolnioną
energią mogła przejść do następnego stadium.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:

1. OKRES NIEMOWLĘCY
popęd- wzajemność i wymiana z opiekunem.
Konflikt między podstawową

ufnością a

brakiem ufności.

Właściwe rozwiązanie: osiągnięcie zaufania do
opiekuna.
Zaufanie stanowi podstawę cnoty:

nadzieja.

Pozytywne doświadczenia z dorosłymi a
zwłaszcza z matką
zaspakajającą potrzeby niemowlęcia uczą
dziecko zaufania
wobec dorosłych, ale także zaufania wobec
samego siebie.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:
2. DZIECIŃSTWO

Konflikt: dążenie

do autonomii-

poczucie
wstydu i niepewności.

Dziecko uczy się

tego
jakie są oczekiwania otoczenia wobec niego
oraz
czego może oczekiwać od otoczenia.

Cnota: wola

. Wg. Eriksona,

wola

jest to

trwała zdolność dokonywania swobodnych
wyborów, podejmowania decyzji, wytrwałości w
działaniu i ćwiczenie się w powściągliwości w
zakresie wyrażania gwałtownych emocji,
ulegania chwilowym kaprysom.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:
3. WIEK ZABAWY

Kryzys: Potrzeba przejawiania
inicjatywy a poczucie winy

.

Dziecko uczy się formułować cele realistyczne
i społecznie aprobowane. Właściwe
oddziaływanie społeczne powinno uwzględniać
indywidualność dziecka.

Cnota: zdecydowanie, zdolność do
rozpoznawania właściwych,
wartościowych, możliwych do
zrealizowania celów

, podejmowanie

aktywności zmierzających do ich realizacji bez
poczucia winy i lęku przed karą.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:
4. WIEK SZKOLNY
Konflikt:

PRACOWITOŚĆ- POCZUCIE

NIŻSZOŚCI.

Dziecko przejawia coraz więcej i coraz bardziej
złożonych aktywności tak zabawowych jak i
typu obowiązku: domowego, czy szkolnego.

Cnota: kompetencja

. Jest to swobodne

korzystanie ze swej zręczności i inteligencji
przy wykonywaniu zadań, nie zaburzonym
przez infantylne poczucie niższości.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:

5. DORASTANIE

Konflikt: POCZUCIE TOŻSAMOŚCI-
POMIESZANIE TOŻSAMOŚCI

Sposób w jaki konflikt ten zostanie rozwiązany
ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju
osobowości człowieka dorosłego.

Ego

zaczyna pełnić funkcję integrowania

uzdolnień, umiejętności i sprawności które
służą do identyfikowania się z określonymi
ludźmi czy środowiskami. Ego określa i
integruje sposoby obrony przed lękiem.
Decyduje także o tym w jaki sposób jednostka
podejmie role społeczne.

Cnota: wierność

.Wierność jest to zbiór

wartości na które jednostka ostatecznie się
decyduje. Jest to zdolność dotrzymywania
dobrowolnie podjętych zobowiązań.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:
6. WCZESNA DOROSŁOŚĆ.

Konflikt: BLISKOŚĆ - TENDENCJA
DO IZOLACJI.

Wykształcone poczucie tożsamości kieruje
jednostkę ku innym ludziom, skłania do
poszukiwania przyjaźni
i partnerstwa. Realizacja dojrzałej potrzeby
seksualnej wiąże
się z poszukiwaniem osoby której się zaufa.
Przejściowe
poczucie izolacji jest warunkiem dokonania
właściwego wyboru.
Jest to właściwy okres do zawierania małżeństwa i
podejmowania odpowiedzialności za dzieci i za
rodzinę.

Cnota: miłość wyrażająca się troską o
innych ludzi.

Wg

Eriksona „ jest ona wzajemnym oddaniem się ,
nieustannie
łagodzącym antagonizmy, nieodłącznie
towarzyszące wspólnemu działaniu.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:

7. ŚEDNIA DOROSŁOŚĆ
Konflikt: TWÓRCZOŚĆ- STAGNACJA.
Wyraźne zainteresowanie tym so się samemu
tworzy.
Uwaga kierowana jest na dzieci i ich wychowanie,
rezultaty pracy zawodowej, czy zainteresowania.
Człowiek w tym okresie pragnie przekazać innym
swój etos zawodowy, swoją filozofię, czy styl życia.

Cnota: Opiekuńczość.

Wyraża się ona rozszerzającą się troską o to co
stworzyła miłość, konieczność lub przypadek,
przezwycięża ambiwalencję związaną z
obowiązkiem przyjętym na trwałe.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ROZWÓJ POPRZEZ KRYZYSY:

8. PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

Konflikt: TENDENCJA DO INTEGRACJI
-ROZPACZ
Cnota: Mądrość.

 

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Kryzys tożsamości jest najbardziej

typowym

kryzysem okresu dorastania.

Charakteryzuje

Się poszukiwaniem własnego miejsca w

świecie,

celów życiowych, poszukiwaniem sensu

własnego

życia. 
Tożsamość –poczucie własnej odrębności,

ciągłości i wewnętrznej spójności.
Wymaga odpowiedzi na pytania: kim
jestem, jakie wartości uznaję, co jest
dla mnie ważne, jakie mam plany i cele
życiowe?

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Każdy kryzys wynika z zagrożenia

różnych

wartości życiowych.
Istnieją takie kryzysy w których

zagadnienia wartości stają się
głównym problemem.
„Niebezpieczeństwo” kryzysów
wartości związane z tym, że
przyczyniają się do utraty wewnętrznej
integracji i harmonii oraz poczucia
sensu życia.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Sposób przeżywania kryzysu

tożsamości

związany z wiekiem:

- młodzież gwałtownie przeżywa

kryzysy ponieważ ma
nieukształtowane zręby
osobowości i krytycyzm wobec
autorytetów. ( zjawisko
tożsamości negatywnej)

- u dorosłych kryzysy są bardziej

niebezpieczne ze względu na
ukształtowaną już strukturę
osobowości

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

KRYZYS POŁOWY ŻYCIA

Dlaczego przejście do wieku średniego (wiek

40-45 lat) sprzyja doświadczeniom
przełomu ?

• Doświadczenie połowy życia sprzyja refleksji

nad dotychczasowym życiem, dokonywanie
bilansu życia,

• Doświadczenie rozbieżności między

marzeniami a osiągnięciami,

• Przemiany w obrębie życia rodzinnego;

konflikty z dorastającymi dziećmi,
usamodzielnienie się dzieci,

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

KRYZYS POŁOWY ŻYCIA

Dlaczego przejście do wieku średniego (wiek

40-45 lat) sprzyja doświadczeniom
przełomu ?

• Doświadczanie pierwszych dolegliwości

fizycznych,

• Choroba i śmierć rodziców,

• Doświadczenie upływu czasu i własnej

przemijalności.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Zjawiska towarzyszące przemianom w połowie

życia:

a. Rosnące poczucie autonomii i

odpowiedzialności za siebie,

b. Nabywanie giętkości w przekonaniach i

działaniu,

c. Przekształcenie relacji interpersonalnych w

kierunku ich większej spontaniczności,

d. Próby integrowania różnych sfer życia.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Rodzaje przemian osobowości:

1. Przełom jako ewolucyjna droga ku mądrości,
Zmiany rozwojowe przebiegają na zasadzie

stopniowej ewolucji, zwiększający się
realizm i obiektywizm „patrzenia na świat”,

2. Przełom jako odkrywanie nowych dróg życia.
Integracja rosnącej świadomości wewnętrznych

potrzeb, świadomość bilansu dokonań i
porażek, porównanie dokonań z marzeniami,
rozważenie zadań ważnych dla tego okresu
rozwojowego.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Rodzaje przemian osobowości:

3. Przełom jako brak integracji wyzwań.
Brak akceptacji upływu czasu, nierozwiązane

dylemat: młodość-starość i twórczość-
destrukcja.

Autorefleksja staje się pochodną zmian.

4. Przełom jako zmiana linii życia, syndrom

Gauguina.

Rozdźwięk między wewnętrzną presją do

zmiany osobowości a zdolnością do
kierowania procesem zmian na drodze
autorefleksji. Zerwanie z dotychczasowym
stylem życia. Człowiek próbuje się zmieniać
poprzez zmianę okoliczności a nie wnętrza

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Rodzaje przemian osobowości:

5. Przełom jako załamanie w połowie życia.
Doświadczanie frustracji wynikającej z

niemożności zrealizowania marzeń
młodzieńczych. Trwanie w marzeniach.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Co decyduje o tym że jeden człowiek zdolny do

przemiany a inny nie?

Co powoduje że jeden przestawia myślenie i

akceptuje zachodzące w nim i wokół niego
zmiany a inny kontynuuje młodzieńczy styl
życia?

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Sposób „radzenia sobie z połową życia” zależy

od

nasilenia wymiarów:

Refleksja- Realne, zewnętrzne działanie
Radykalność zmiany- ciągłość osobowości

(P. Oleś)

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Dysproporcja między aktywnością wewnętrzną
a zewnętrzną na niekorzyść aktywności

wewnętrznej jest typowe dla okresu
dzieciństwa i wczesnej adolescencji.
Zjawisko pomieszanej tożsamości,
wypróbowywanie różnych zachowań. Zmiany
w osobowości wywoływane często
sytuacyjne.

Taki typ przemian osobowości w połowie życia

może prowadzić do niekierowanych zmian a
nawet autodestrukcji.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Konsekwencje radykalnego zwrotu w kierunku

życia:

- zagrożenie naruszenia poczucia tożsamości.

Dla zachowania poczucia tożsamości konieczne

stałe obszary wokół których mogą
dokonywać się zmiany.

W cyklu życia ważna stałość i poczucie

tożsamości a jednocześnie gotowość do
zmian i otwarcie na nowe doświadczenie.

Na dłuższą metę zmiany te mogą okazać się

korzystne, jednak pochłaniają dużo energii i
grożą niepożądanymi skutkami ubocznymi.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

SYNDROM GAUGUINA

Dążenie do zmiany wyrażające się buntem,

ucieczką bez wewnętrznego trudu przemiany
może prowadzić do poszukiwania
niecodziennych wrażeń lub zwrotów

życiowych bez uwzględniania rzeczywistości.

Próba przebudowy osobowości w wyniku

gwałtownej zmiany może zawierać element
rozwojowy, twórczy chociaż sama zmiana
może być kontrowersyjna.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Może lepiej nic nie zmieniać w połowie życia ?

Próba utrzymania dotychczasowego stylu

życia, unikanie konfrontacji, i odsuwanie od
siebie myśli o skończoności życia mogą
blokować rozwój osobowości.

Kontynuacja stylu życia, bezrefleksyjne

trzymanie się wypracowanej tożsamości
może prowadzić do depresji, bo następuje
usztywnienie tożsamości, stagnacja i
oddalanie się tożsamości od otaczającej
rzeczywistości.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Badania P. Olesia sugerują, że:

Jednym z zadań połowy życia i
jednym z warunków uzyskania
satysfakcji z życia w wieku
średnim jest

WŁĄCZENIE MARZEŃ W

REALIZOWANĄ WIZJĘ ŻYCIA.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

KRYZYSY SYTUACYJNE to takie
kryzysy które zostały wywołane przez
jakieś wydarzenia frustrujące, nagłe
i nieoczekiwane utraty czegoś albo
kogoś ważnego.

Istotą kryzysu sytuacyjnego: trudna
sytuacja jest zaskoczeniem.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Niebezpieczeństwa związane z
kryzysami sytuacyjnymi:

•Wywołuje poczucie bezradności,
beznadziejności,

•Podważanie akceptowanego
systemu wartości,

•Utrata sensu i celu życia,

•Przeżywanie lęku i depresji,

•„radzenie sobie” z kryzysem przez
stosowanie używek,

•Próby rozwiązywania przez
autoagresję i próby samobójcze.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Zaburzenia lękowe

W klasyfikacji DSM-IV zaburzenia

odpowiadające nerwicom nazywane
są zaburzeniami lękowymi.

Lęk może spełniać funkcję ochronną;

przygotowuje jednostkę do właściwej
reakcji na zagrożenie.

Zaburzenia lękowe- doświadczanie lęku

nieproporcjonalnego do realnego
zagrożenia.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

DOŚWIADCZANIE LĘKU

Objawy psychologiczne

Doznawanie poczucia zagubienia, oraz

zagrożenia, złe przeczucia i poczucie
narastającej paniki.

Odczuwanie, że zaraz się umrze lub

straci panowanie nad sobą.

Czasem objawy psychologiczne jedynymi

oznakami lęku.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

DOŚWIADCZANIE LĘKU

Objawy somatyczne

Występuje przyspieszone bicie serca

(palpitacje), przyspieszony oddech
( hiperwentylacja).

Zawroty głowy, mrowienie oraz tężyczka

jako wynik hiperwentylacji.

Pacjent doświadcza ucisku w piersiach,

trudności z oddychaniem, bezdech.

Możliwe zwiększone napięcie mięśni, ból

głowy, sztywność w plecach i
ramionach a niekiedy dreszcze.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

DOŚWIADCZANIE LĘKU

Objawy odzwierciedlające zwiększone

pobudzenie

Psychologicznym i somatycznym

objawom lęku towarzyszą objawy
wynikające ze zwiększonego
pobudzenia.

Osoby doznające lęku mogą czuć się

„ naładowani”, niespokojni, niezdolni
do odprężenia. Występują trudności z
koncentracją a także z zasypianiem.

Zaburzenia lękowe mogą znacząco

obniżać zdolności

jednostki do sprostania wymaganiom

rodzinnym

zawodowym, co wtórnie potęguje

przeżywanie lęku.

MECHANIZM BŁĘDNEGO KOŁA.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ZABURZENIA LĘKOWE
Dzieciństwo

Badania wskazują, że strach i lęk w

dzieciństwie dość powszechnie
występują.

Brak jednoznacznych wyników o

różnicach płciowych.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ZABURZENIA LĘKOWE
Dzieciństwo

Prawidłowości rozwojowe w

przeżywaniu lęku przez dzieci.

-8 miesięcy- 2 lata: lęk seperacyjny,
-2-4 r. życia: lęk przed zwierzętami i

ciemnością,

-4-6 r.życia: lęki przed wyobrażonymi

stworami,

-powyżej 6 r. Życia: lęki przed

zranieniem, zwiazane z chorobą i
śmiercia,

-okres adolescencji: lęk społeczny,

związany z dążeniem do autonomii.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

ZABURZENIA LĘKOWE

TO CZY ZACHOWANIA DZIECKA SĄ, CZY TEŻ

NIE

SĄ OZNAKAMI ZABURZENIA

PSYCHICZNEGO

NALEŻY OCENIAĆ W ODNIESIENIU DO

KULTURY ORAZ DO CZĘSTOTLIWOŚCI

TAKICH

SAMYCH ZACHOWAŃ WŚRÓD DZIECI

NIEZABURZONYCH.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Klasyfikacja zaburzeń lękowych:
Zespół uogólnionego lęku –

nierealistyczny, nadmierny lęk i
niepokój które nie są powiązane z
żadną konkretną sytuacją czy
zewnętrznym stresem.

Dzieci najczęściej martwią się jak będą

ocenione w przyszłości w różnych
sferach, stała gotowość reagowania na
sygnały w kategoriach zagrożeń.

Zespół uogólnionego lęku rozpoznaje się

gdy występuje minimum sześć
miesięcy przez większość dni, jest
odczuwany jako trudny do panowania
i towarzyszą mu symptomy fizyczne.

W populacji dorosłych ok.4% ujawnia

zaburzenie.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Klasyfikacja zaburzeń lękowych:
Zaburzenie obsesyjno- kompulsyjne

odznacza się występowaniem obsesji i
komulsji które wiążą się z cierpieniem
i utrudnieniami w funkcjonowaniu.

OBSESJE to uporczywie powracające i

narzucające się myśli lub
wyobrażenia które odbierane są jako
bezsensowne i niestosowne oraz
powodują wyraźny lęk.

Częste tematy obsesji: zanieczyszczenie,

zakażenie, brud, przemoc, urazy ciała,
tematy religijne.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Klasyfikacja zaburzeń lękowych:
Zaburzenie obsesyjno- kompulsyjne

KOMPULSJE to powtarzające się

zachowania których głównym celem
jest zmniejszenie lęku lub cierpienia.

Najczęściej występujące rytuały: mycie

się, powtarzania zadań i sprawdzania.

Wystąpienie tego zaburzenia u dzieci

lub młodzieży związany z gorszymi
rokowaniami.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Klasyfikacja zaburzeń lękowych:

Lękowe zaburzenie separacyjne jest

specyficzne dla dzieci. Charakteryzuje
się nierealistyczną obawą że coś złego
może się przytrafić głównemu
obiektowi przywiązania.

We wczesnym dzieciństwie lęk

separacyjny pojawia się i słabnie w
sposób naturalny, natomiast gdy
występuje u 12 –latka świadczy o
zaburzeniu.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

DOŚWIADCZANIE LĘKU

Fobie
To przeżywanie nieproporcjonalnie silnego lęku

przed konkretnymi, wybranymi bodźcami
(np. Pająki, ostre narzędzia) i w
konsekwencji unikanie kontaktu z nimi.

Często prowadzi to coraz bardziej dziwacznego

zachowania i znaczych ograniczeń w życiu
codziennym.

Fobia społeczna
Lęk przed spotykaniem się i kontaktowaniem z

innymi, przebywaniem w miejscach
publicznych. Najbardziej stresujące te
sytuacje w których czują się obserwowani
przez innych.

Początek fobii zazwyczaj obserwuje się w

adolescencji.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

DOŚWIADCZANIE LĘKU- FOBIE

Agorafobia
Jest to lęk przed przestrzenią.

Najsilniejszy lęk podczas oddalania
się od domu i zaufanych członków
rodziny.

Występują ataki paniki, czyli

krótkotrwałe, bardzo nieprzyjemne
epizody skrajnego lęku.

Fobia szkolna- specyficzna fobia

występująca u dzieci polega na lęku i
unikaniu środowiska szkolnego.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Mechanizmy obronne
są to nieuświadomione,

mechanicznie

włączane sposoby radzenia

sobie z

konfliktami wewnętrznymi,

których

sygnałem jest lęk.

( psychoanaliza)

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Mechanizmy obronne

-racjonalizacja (mechanizm: “słodkiej

cytryny” i “ kwaśnych winogron”) -
racjonalne zniekształcanie celu
którego jednostce nie udało się
osiągnąć, odpowiednio odkrywanie
zalet w porażce lub obniżanie
atrakcyjności nieosiągniętego celu,

-projekcja: przypisywanie innym

nieakceptowanych u siebie cech,
dążeń, emocji,

-represja: wyparcie, dążenia,

pragnienia jednostki

które

pozostają w konflikcie z wyznawanymi
przez nią normami zostają wyparte ze
świadomości,

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Mechanizmy obronne

-sublimacja: jeśli jednostka nie ma

odpowiednich
środków dla zaspokojenia popędu,
przenosi
zainteresowanie na inny obiekt, który
w formie
zastępczej umożliwia zaspokojenie
pragnień.
Dosłownie

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Przyczyny zaburzeń lękowych

-predyspozycje genetyczne: w parach

bliźniąt monozygotycznych u 31%
występował zespół paniki a u bliźniąt
dwuzygotycznych nie było żadnej
takiej pary, proste fobie też występują
rodzinnie, najmniejszy udział
czynników genetycznych w zespole
uogólnionego lęku (badania
Torgersena, 1983),

-wczesne urazy i doświadczenia

związane z rozwojem poznawczym.
Lęk jest wynikiem dysfunkcjonalnych
sposobów nadawania znaczeń światu.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Przyczyny zaburzeń lękowych

-wzajemne relacje w rodzinie i relacje z

rówieśnikami,wytworzenie
niefunkcjonalnych reakcji, rola
modelowania.
Rodzice ograniczający autonomię
dziecka.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

LECZENIE ZABURZEŃ ZWIĄZANYCH Z

LĘKIEM

Porównanie różnych metod

postępowania w fobii szkolnej
(badania w Wielkiej Brytanii).

-najskuteczniejsza terapia behavioralna

93%,

- grupy hospitalizowane 38%,

- psychoterapia połączona z

nauczaniem w domu 10%.

Systematyczne odwrażliwianie-

stopniowy coraz bliższy kontakt z
obiektem fobii. ( dobrze reagują
pacjenci z fobiami).

Terapia poznawczo- behawioralna-

korzystna w zespole stresu
pourazowego.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

LECZENIE ZABURZEŃ ZWIĄZANYCH Z

LĘKIEM

Watson opisał warunkowanie emocjonalne u 11-

miesięcznego dziecka- Alberta. Proces
generalizowania strachu.

Oduczanie strachu przed królikiem :

1. Królik w klatce wywołuje strach,
2. Królik w klatce w odległ. 3.5m jest tolerowany,
3. Królik w klatce w odległ. 1.2m jest tolerowany,
4. Królik w klatce w odległ. 90 cm. Jest tolerowany,
5. Królik w klatce blisko dziecka jest tolerowany,
6. Królik poza klatką w pomieszczeniu,
7. Chłopiec dotyka królika gdy trzyma go

eksperymentator,

8. Dotyka królika, który porusza się w pomieszczeniu,
9. Chłopiec kuca obok królika nie przyjmując pozycji

obronnej,

10.Pomaga eksperyment. zanieść królika do klatki,
11.Trzyma królika na kolanach,
12.Pozostaje z królikiem sam w pomieszczeniu,
13.Bawi się z królikiem w kojcu,
14.Czule pieści królika,
15.Pozwala królikowi skubać swoje palce.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

LECZENIE ZABURZEŃ ZWIĄZANYCH Z

LĘKIEM

Systematyczna desensytyzacja- metoda terapii

behawioralnej.

Polega na zahamowaniu lęku dzięki wyuczeniu

reakcji konkurencyjnej . Terapia ta
obejmuje warunkowanie reakcji które są
antagonistyczne lub hamujące wobec lęku.
Pacjent uczy się reagować na poprzednio
lękotwórcze bodźce nowo wyuczoną reakcją
relaksacji.

Systematyczna desensytyzacja obejmuje kilka

faz:

1. Rozpoznanie potrzeb pacjenta
2. Nauczenie pacjenta metod relaksujących

mięśnie

3. Skonstruowanie hierarchii lęku
4. Osiąganie stanu relaksacji przy działaniu

najsłabszego bodźca lękotwórczego

5. Stan relaksacji przy działaniu kolejnych,

coraz silniejszych bodźców lękotwórczych.

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Zachowanie

człowieka w sytuacji konfliktu i

kryzysu

Motywacje i determinanty

sytuacyjnych prób

samobójczych. Dynamika zachowań

suicydalnych.

SAMOBÓJSTWO ( łac. Suicidium) –

pozbawienie się życia.

Szczególny sposób rozwiązywania

konfliktów osobowości człowieka.
Stanowi przejaw autoagresji, jest
aktem zwróconym zarówno do
wewnątrz jak i na zewnątrz.

Powiązania depresji z próbami

samobójczymi- brak jednoznacznych
związków.

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Główne komponenty zachowań suicydalnych u

młodzieży:

Są swoistym wołaniem o pomoc w sytuacji

kryzysowej.

Są elementem ogólnego zespołu

nieprzystosowania z elementami depresji w
dzieciństwie.

Zachowania suicydalne wyzwalane przez takie

czynniki jak:

Poczucie winy za ujawnioną agresję,
oczekiwanie na karę.

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Próby samobójcze u :

ADOLESCENTÓW

DOROSŁYCH

Nagłe impulsywne reakcje na Chęć utraty

życia bardziej

sytuacje kryzysowe racjonalnie

wyrażona,

Jednym ze sposobów radzenia Gdy zawiodą

inne sposoby

Z sytuacją trudną

rozwiązania trudności.

Konteksty prób samobójczych u ludzi starszych:
Ostre konflikty rodzinne, ubóstwo materialne,

częste przeprowadzki.

Motywacje i determinanty sytuacyjnych
prób
samobójczych.

CHARAKTERYSTYKI OSÓB Z PRÓBAMI

SAMOBÓJCZYMI ( Shneidman)

1. Celem samobójstw-poszukiwanie

rozwiązania problemu,

2. Zadaniem samobójstwa –pozbawienie

siebie świadomości aby móc nie myśleć,

3. Bodźcem-zachowanie kogoś

wywołującego ból psychiczny nie do
zniesienia,

4. Stresorem-sfrustrowane potrzeby

psychiczne,

5. Stanem emocjonalnym w

samobójstwach – poczucie bezradności i
beznadziejności,

Motywacje i determinanty sytuacyjnych
prób
samobójczych.

CHARAKTERYSTYKI OSÓB Z PRÓBAMI

SAMOBÓJCZYMI ( Shneidman)

6. Wewnętrzna postawa w samobójstwach-

ambiwalencja pragnień wobec życia,

7. Stanem poznawczym- zawężenie

horyzontów,

8. Rodzaj działania- ucieczka,
9. Forma interpersonalnego

komunikowania się-przekazanie komuś
zamiaru samobójczego,

10. Przyczyną powodującą śmierć z

wyboru jest związek pomiędzy
sposobem radzenia sobie w sytuacjach
trudnych w ciągu całego życia i
brakiem poczucia bezpieczeństwa.

Motywacje i determinanty sytuacyjnych
prób
samobójczych.

Dynamika zachowania suicydalnego (Z.

Płużek)

Pojawienie się symptomów depresyjnych

lub ich ekwiwalentów oraz alienacja
najczęstszą oznaką poprzedzającą
zachowanie samobójcze.

Sytuacja kryzysowa

Myśli

samobójcze

Tendencje
samobójcze

Decyzje

Akt samobójczy

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Cechy osobowości „sprzyjające” wystąpieniu

zachowań suicydalnych:

Zniechęcenie, nieumiejętność przeżywania

sytuacji trudnych oraz własnej słabości,
poczucie klęski, doświadczanie negatywnych
emocji.

Podstawowe czynniki suicidogenne:

• Wyobcowanie ze społeczeństwa,

• Brak nadziei na zmianę sytuacji,

• Cierpienie fizyczne i moralne

( Kilpatrick,1948).

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Typy samobójstw ( ze względu na jasność

intencji pozbawienia siebie życia, wg. Z.
Płużek, 1991):

1. Prawdziwe- wyraźna i jawnie

deklarowana chęć pozbawienia siebie
życia, pragnienie śmierci na skutek
ostrego kryzysu egzystencjalnego,

2. Rzekome- śmierć jest tylko dopuszczona

a nie wybrana jako forma ucieczki od
trudnej sytuacji. Ambiwalentny
stosunek do życia.

3. Gesty samobójcze-bez pragnienia

śmierci, która budzi lęk,. Zachowanie
wyraża bezradność i sytuacyją
beznadziejność.

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Postępowanie w procesie terapii

samobójstw.

1. Konieczność uwzględnienia kolejnych

faz cyklu kryzysowego:

- Pobudzenie (

ale nie traci kontroli)

- Eskalacja,(

wyraźne oznaki napięcia, gestykulacja,

podniesiony głos, pobudzenie psychoruchowe)

- Kryzys,

( zagubienie i brak kontroli)

- Deskalacja,(

stopniowy zanik pobudzenia)

- Wyczerpanie pokryzysowe.

( męczliwość,

nadmierna senność, brak apetytu)

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Postępowanie w procesie terapii

samobójstw.

2.Dziewięć kroków postępowania wg.

Anthonego (1994)

-buduj pomiędzy sobą a pacjentem

most

( słuchaj mnie bo mogę ci pomóc, bądź życzliwy,

zainteresowany, zapewnij oparcie, zbierz jak najwięcej
informacji),

-otwórz drzwi i słuchaj(

staraj się zrozumieć,

określ jaki jest główny problem, jakie wydarzenie
bezpośrednią przyczyną kryzysu, co teraz przeżywa),

-oceń rzeczywistość

(poznaj konkretny plan, nie

obiecuj dochowania tajemnicy)

-Oceń natężenie (

siłę i zakres emocji, nie mów: weź

się w garść, będzie dobrze, okazuj zrozumienie słowami)

-Traktuj rozmówcę poważnie (

minimalizowanie

trudności to mogą być tylko pozory)

Motywacje i determinanty sytuacyjnych

prób

samobójczych.

Postępowanie w procesie terapii

samobójstw.

2.Dziesięć kroków postępowania wg.

Anthonego (1994)

-Zadaj właściwe pytania (

czy

ostatnio wszystko

wyglądało tak źle że chciałeś to zrobić?, Jak chciałeś to
zrobić, czy masz do tego środki, co chciałeś przez to
osiągnąć, co trzymało cię przy życiu, jak sądzisz co
czeka cię w przyszłości?)

-Znajdź i zmobilizuj system oparcia,(

oceń

siły które mogą być oparciem, kto najważniejszy w jego
życiu)

-Podejmij działania

(metody pozytywnego opanowania

problemu)

-Utrzymaj cel,
-Przekaż pałeczkę.

AUTOAGRESJA

PATOLOGICZNE FORMY AUTOAGRESJI:

-ukryta ( ukryte samouszkodzenia, sztucznie
wywoływana

-choroba, rozszerzony lub zastępczy syndrom
Munchausena.
-jawna

Autoagresja jawna- powtarzające się
okaleczanie
własnego ciała nie prowadzące do
śmierci. Często
występują u kobiet ( w Ameryce 83%
przypadków-
Kobiety między 20 a 30 rokiem życia).
Najczęściej spotykane formy: rany cięte
skóry na
ramionach, nogach, brzuchu i piersiach,
często
Przypalanie skóry papierosem.
Do samookaleczeń dochodzi najczęściej w
stanach
silnego wewnętrznego napięcia, pod
wpływem nagłego
impulsu.

AUTOAGRESJA

Okoliczności samookaleczeń
Do samookaleczeń dochodzi najczęściej w
stanach
silnego wewnętrznego napięcia, pod
wpływem nagłego
nieoczekiwanego impulsu. Psychiczne
napięcie: rodzaj
oszołomienia w którym zmienia się
świadomość osoby,
tak że traci on kontrolę funkcji Ego.
Po raz pierwszy okaleczenia w okresie
dojrzewania.
Akty agresji w sytuacjach konfliktowych i
stanach
napięcia.
Osoby kalecząc się nie odczuwają dużego
bólu.
AUTODESTRUKCYJNE DZIAŁANIE I
ODCZUWANY PÓŹNIEJ BÓL PRZYNOSZĄ
ODPRĘŻENIE, PSYCHICZNE
ROZŁADOWANIE.

AUTOAGRESJA

Autoagresja ukryta

Wywoływanie lub pozorowanie fizycznych lub
psychicznych dolegliwości aby się dostać do
szpitala. Nie są to zachowania typowych
symulantów. (80% kobiety).
Zaprzeczają że działają na własną szkodę i wierzą
że cierpią na
poważną chorobę.
Objawy choroby
Najczęściej prezentowane choroby układu
trawiennego ( zapalenie wyrostka, krwawienia z
żołądka, niedrożność jelit).
Często wywoływane choroby nerek
(doprowadzanie do infekcji dróg moczowych),
anemia, choroby serca, skóra itp..

AUTOAGRESJA

SYNDROM MUNCHAUSENA
Objawy po raz pierwszy opisane w 1951 roku
przez angielskiego lekarza R. Ashera. Syndrom
Munchausena od nazwiska słynnego barona-
kłamcy.
Osoby dotknięte tą chorobą skarżą się na
dolegliwości, dostają się do szpitala i skłaniają
lekarzy do przeprowadzania zabiegów.
Syndrom jest poważną chorobą psychiczną, której
przyczyną jest zaburzenie osobowości.
Pacjent zdaje sobie sprawę że wprowadza w błąd
lekarza świadomość oszustwa pozwala mu
panować nad sytuacją. Ukrywając się za fałszywą,
wyidealizowaną tożsamością próbuje zdobyć
podziw i zainteresowanie lekarzy i innych
pacjentów.

AUTOAGRESJA

SYNDROM MUNCHAUSENA

„.... Zrobiłem karierę jako pacjent,
tak jak inni zdobywają Himalaje lub
przepływają ocean.”

AUTOAGRESJA

SYNDROM MUNCHAUSENA
Przyczyny autoagresywnego zachowania- badania
Harlowa na zwierzętach.

AUTOAGRESJA

SYNDROM MUNCHAUSENA
Przyczyny autoagresywnego zachowania- badania
Harlowa na zwierzętach.

Zaobserwowano,że 50% małpek które były
Wychowane w izolacji od innych małp, wykazuje
Skłonności agresywne. Gdy nie pozwalano
odreagować agresji- nasilenie zachowań
autodestrukcyjnych.
Autodestrukcja też wtedy gdy uniemożliwiano
zwierzętom uczepienie się futra matki. Samotność
i izolacja oraz brak fizycznego kontaktu z matką –
wzmożona agresja i napięcie.
Małpki tak wychowywane maltretowały później
swoje małe.

AUTOAGRESJA

Przyczyny autoagresywnego zachowania

:

przyczyny biochemiczne.

Podwyższony poziom endorfin we krwi zmniejsza
lub całkiem eliminuje ból.
Ból pojawia się ok. 1, 2 godziny po autoagresji.
Autoagresja początkowo wywołuje uczucie
przyjemności i euforii.

Zjawisko samowzmocnienia autoagresywnego
zachowania ponieważ prowadzi do przyjemnych,
euforycznych uczuć które dana osoba chce ciągle
przeżywać.
SAMOUSZKODZANIE SIĘ JEST JAK NAŁÓG.
AUTOAGRESJA JEST NARKOTYKIEM KTÓRY
WSPIERA CHOREGO I ZAPEWNIA MU POMOC
GDY WSZYSTKO INNE ZAWODZI.

AUTOAGRESJA

Przyczyny autoagresji- kontekst rodzinny.

Na podstawie relacji rodziców: rodzice nie
byli dla nich dostępni uczuciowo. Od
wczesnego dzieciństwa wzrastali w
klimacie emocjonalnej deprywacji i
zaniedbania. Dzieci wcześnie przejmowały
funkcje rodziców.

Osoby bardzo wcześnie mają poczucie że
ich ciało do nich nie należy że nie mają
nad nim kontroli.

W dzieciństwie doznawały przemocy
fizycznej, emocjonalnej oraz gwałtu.

AUTOAGRESJA

Przyczyny autoagresji- kontekst rodzinny.

Nieumiejętność poradzenia sobie z takimi
emocjami jak:
Złość, wściekłość. Przekonanie, że złość i
wściekłość to niebezpieczne uczucia i w żadnym
wypadku nie powinno się ich odczuwać a tym
bardziej uzewnętrzniać.
Osoby z autoagresją długo tłamszą złość a potem
uzewnętrzniają te emocje w sposób
niekontrolowany gdy celem ataku jest własne
ciało.
WŚCIEKŁOŚĆ MUSI ZWRÓCIĆ SIĘ PRZECIW
WŁASNEMU JA ABY W TEN SPOSÓB MOŻNA JĄ
BYŁO KONTROLOWAĆ.

AUTOAGRESJA

Przyczyny autoagresji- kontekst rodzinny.

NIE WSZYSCY LUDZIE REAGUJĄ W TEN SAM
SPOSÓB NA MALTRETOWANIE , KONIECZNE
JEST UWZGLĘDNIENIE CZYNNIKÓW
WRODZONCH KTÓRE OBOK HISTORII ŻYCIA
DANEJ OSOBY DECYDUJĄ O STOPNIU
ODPORNOŚCI I PODATNOŚCI NA URAZ
PSYCHICZNY.

AUTOAGRESJA

TERAPIA

Osoby autoagresywne nie korzystają z pomocy

terapeutycznej ponieważ nie uświadamiają sobie

że przyczyną ich zachowania są

Problemy psychiczne.

Terapia oparta na psychoanalizie.
Założenie: autoagresja jest wyrazem nie
uświadomionych konfliktów psychicznych . Są
związane z historią pacjenta.
W terapii istotne jest odtworzenie w obecności
terapeuty konfliktów psychicznych wynikających
z zaburzonych kontaktów z rodzicami i
rodzeństwem.
Celem terapii jest zrozumienie i przepracowanie
konfliktów pacjenta.

AUTOAGRESJA

TERAPIA

Terapia poprzez twórczość.

Dotarcie do problemu pacjenta nie poprzez
rozmowę ale przez twórczość: malarstwo,
modelowanie, rzeźbienie