„Człowiek w trudnych sytuacjach zadaniowych”

Cel: Próba odpowiedzi na pytania:

Jakie zmiany w człon wywołują sytuacje trudne i ekstremalne?

Jakie są konsekwencje tego stanu?

Od czego zależy odporność na stres?

Jak można podwyższyć odporność na stres i zdolność do efektywnego działania?

Rys.1

Środowisko działa na człowieka , a człowiek na środowisko. Relacje determinują i określają sytuację człowieka.

Nie można mówić o człowieku ogólnie, trzeba wziąć pod uwagę sytuację w jakiej się znajduje

Człowiek determinują

Środowisko sytuację

Relacje człowieka

Np.

Kierownik , zastępca (mało widoczny) + powódź

warunkach normalnych Pogubił się a w okazał się być dobrym przywódcą itd

działa dobrze znakomity przywódca

zależne jest to od warunków

człowiek w sytuacji:

nie oceniaj człowieka. W ogóle, lecz powiedz jak sobie radzi w określonych sytuacjach.

Na takich danych możesz sporządzić jego opinię i prognozę skuteczności działania w nowych warunkach

UNIKAJ OCENIANIA!!

Człowiek w pewnych sytuacjach ma problemy, trzeba przedstawiać zjawiska a nie ich ocenę

RODZAJE SYTUACJI oparty na wynagrodzeniach, do

możliwości działania

1. Optymalne wymagania = możliwości

2. 
   Normalne wymagania > możliwości normalny człowiek powinien sobie

poradzić

3. trudne / wymagania >> możliwości

ekstremalne /

krytyczne / z pewnych względów są one korzystne ponieważ są one

rozwijające i mobilizujące człowieka do działania i do twórczości

skrajne / zwiększona aktywność

kryzysowe

możliwości:

stan zdrowia, narzędzia, sprzęt, kwalifikacje, doświadczenie

5 kategorii sytuacji trudnych:

1) deprywacja

2) utrudnienia

3) przeciążenia

4) konfliktowe

5) zagrożenia

ad1) (brak) deficyt, który powoduje konsekwencję;

np. termiczna pokarmowa, senso-motoryczna?(brak odbioru społeczna = izolacja (człowiek jest odcięty od bodźców) od kontaktu z ludźmi -> powoduje urazy psychiczne; seksualna

Badania:

W komorze izolacyjnej (deprywacyjnej) człowiek odcięty od wszystkich możliwych bodźców

Nikt nie wytrzymał dłużej niż 2 godziny

Powodowało zaburzenia świadomości

brak poczucia czasu

halucynacje

wniosek:

trzeba żyć z otoczeniem Skutki deprywacji są patologiczne(przenosi się to na zdrowie somatyczne)

gospodarka hormonalna:

wydzielanie adrenaliny i endorfiny (są to pewnego rodzaju znieczulenia)

dlaczego ludzie chcą ryzykować?

Uzależnienie: wydzielają się endorfiny są to tzw. Skrajne doznania -> kiedy nie czuje się zmęczenia, człowiek doznaje ekstazy (połączone z grozą)

W warunkach ekstremalnych powinna zawsze obowiązywać zasada 1-osobowego dowództwa (nie jest tu optymalne demokratyczne zachowanie)

Przewidywanie, kompetencja!!

Błędy kosztują bardzo dużo.

Szczegół moralno-etyczny -> w warunkach ekstremalnych nie ma sytuacji z rozwiązaniem

Deterioracja = zniszczenie

Na warunki trudne nie powinno się przenosić zasad i norm (nawet etycznych) z życia codziennego. Ludzie niekompetentni oceniają, przenoszą - ale to jest złe.

W warunkach trudnych człowiek funkcjonuje dualistycznie:

Człowiek jest prymitywny -> uzyskać szybki efekt

Im bardziej jest prymitywny tym bardziej dąży do uzyskania efektu.

Dojrzałość, doświadczenie pozwala na odraczanie gratyfikacji.

Test cukierków psych.( USA)

Szkoła podstawowa , test zb.

Podaje się na tacy kilka słodyczy: „ żeby wam się dobrze rozwiązywało zad. To możecie je zjeść, jak ich nie zjecie to dostaniecie 3x tyle

99% zjada

kto nie zjadł? -? Ludzie którzy uzyskują sukces, gotowi są do odraczania gratyfikacji.

Zasada impulsywności - racjonalności

W warunkach ekstremalnych człowiek kieruje się zasadą przyjemności (chce umrzeć)

Jeżeli pokona się ten impuls -> to pokazuje się racjonalność (trzeba przetrwać)

Dość powoduje że pokonujemy impuls na rzecz racjonalnego działania. Lecz nie można dać się przez kogoś zepchnąć gdzie jesteśmy pewni racji.

Osoby histeryczne trzeba ogłuszyć

Ad2 utrudnienia

Występuje ograniczenie możliwości osiągnięcia celu

Zjawisko frustracji (negatywne emocje związane z niemożliwością osiągnięcia celu)

Rys2

1. postawa zadaniowa - walka albo ucieczka (fight or flight)

2. ominięcie przeszkody i dotarcie do celu

3. osiągnięcie celu zastępczego

4. a) fiksacja, + b) regresja, + c) agresja = frustracja

5. wycofanie - łączy się z tchórzostwem, są szanse osiągnięcia celu

1. bicie głowa w mur, towarzyszy jej agresja

2. cofnięcie do prymitywnych zachowań (np. chamstwo)

sytuacje ekstremalne mają tendencje do długotrwałości ( kropla drąży skałę)

ad3 sytuacje przeciążenia :

obciążenie psych, fizyczne jest zbyt duże w stosunku do możliwości.

Problem wytrzymałości - wydolności

Wytrzymałość + 0,5 wydolności psych i fiz.

Wytrzymałość -> w długim okresie czasu

Wydolność -> w krótkim okresie czasu

Należy dobrze oszacować siły swoje i innych ludzi. Np. praca murarzy (trzeba rozłożyć siły)

Gdy źle oszacujemy siły możemy za to przypłacić życiem

Ad4. sytuacja konfliktowa:

• Konflikt interesów

• Sprzeczność motywów

Rys.3

Znaczenie konfliktu w organizacji: pozytywna, negatywna

Umiejętność rozwiązywania konfliktu

Umiejętność prowadzenia negocjacji

Umiejętność asertywnego i responsywnego zachowania oraz możliwości ich kształtowania w procesie edukacji managerów, kierowników, dowódców

Mediator, kompromis

Negocjator - może ustalić że da się rozwiązać konflikt (dochodząc do szczegółów)

Broni interesu nie naruszając dobra cudzego

Ad5 sytuacja zagrożenia

W czasie pokoju i wojny

Klęski żywiołowe, katastrofy groźne awarie ( w dużych aglomeracjach miejskich , przemysłowych)

Znaczenie percepcji zagrożenia

Czynniki psychologiczne w zagrożeniu broniąc ABC oraz ich wpływ na zdolność do działania oraz morale.

…Superpozycja = nakładanie się efektów, następstw

WPŁYW SYTUACJI NA PSYCHIKĘ CZŁOWIEKA

STRACH

G.S. Patron „im inteligentniejszy jest człowiek tym większy odczuwa strach”

Dość strachu nie jest czymś złym Zjawiskiem pozytywnym jest przezywanie bólu- bo sygnalizuje niebezpieczeństwo, że sytuacja jest trudna!

Z pkt widzenia efektywności działania parametry w których funkcjonujemy powinny być średnie. Skrajnie wysoki strach paraliżuje nas. A strachu nie przeżywa ten kto nie jest świadom niebezpieczeństwa lub jest głupcem

Zmienilibyśmy zdanie o wielu ludziach gdybyśmy znali motywy ich działania.

Syndromy strachu:

• [Burnout] „wypalonej łuski” {emocjonalne wypalenie} (65r. Kongres w Sydney w Australii przykład amerykański)

ludzie którzy przebywają dłuższy czas w sytuacjach trudnych doznają wypalenia emocjonalnego , psychosomatyczne zniszczenie (np. wyścig szczurów)

• „Karoshi” - (śmierć z przepracowania) przykłady japońskie

( są to wł. Narodowe psychiki osobowości ludzkiej. Koszty społ były ogromne. Pracownicy nie oddalali się od zakładu pracy (wynajmowali kwatery niedaleko) mieli bardzo niekorzystne warunki bytowe. Dopiero na weekend jechali do domu

• u nas -> pracoholicy (nie pracują dlatego że musza, lecz są oni uzależnieni od pracy)

LĘK

Symptomy

wegetatywne: Rozszerzenie źrenic, zblednięcie, pot przyspieszenie oddechu, suchość w ustach, bezsenność

psychopatologiczne: wrażenie nieokreśloności, skrępowanie, wew. napięcie i niepokój, przekonanie że jest się w sytuacji bez wyjścia.

Własność negatywna: samobójstwa, depresje

własność pozytywna: kiedy uda nam się zapanować na d sytuacją to objawy psychonerwowe ustępują bez śladu

zespół wyczerpania

napięcie psych i emocjonalne

lękliwość

drażliwość

zaburzenia emocjonalne (depresje, patia)

zaburzenia uwagi, myślenia

Pewne doświadczenia szczególnie odbijają się u osób wrażliwych i myślących (ludzi b. wartościowych)

Znaczenie czynnika psychologicznego w sytuacjach trudnych

NADZIEJA - pozytywne myślenie (b. ważny aspekt psych)

Jednak to nie wszystko rozwiązuje

Przykłady: ekstremalne eksperymenty laboratoryjne na szczurach

- topione

- zagazowywany

I faza 1 szczura ratowano

II ponownie trafiał do komory z innymi

Jak odbijają się na nim wcześniejsze doświadczenia? (ten szczur żył 16 godzin dłużej)

Wniosek:

Szczur miał dość. Pozytywne bo został uratowany, mógł przewidywać że przed śmiercią zostanie uratowany / analogia do obozów koncentracyjnych

System centralny tak kierował że wszystkie funkcje życiowe były kierowane na PRZETRWANIE

Koncentracja na zad, nadzieja jest czynnikiem specyficznie psychologicznym

-> pacjenci w szpitalach - nadzieja, szybciej wraca się do zdrowia, w ogóle się zdrowieje

-> młoda matka której dano 2 miesiące życia nie zaakceptowała tej sytuacji. Kobieta wróciła do zdrowia, objawy nowotworowe cofnęły się zupełnie.

SIŁA CZYNNIKA PSYCH. JEST OGROMNA!!! TRZEBA MIEĆ NADZIEJĘ !!!

Zachowanie się ludzi w akcjach ratunkowych

Chwila zagrożenia = szok (pierwsza reakcja)

Stupor / raptus , skraje napięcie psychiczne u 10% populacji

Stupor - zatrzymanie , zahamowanie wszelkich reakcji

Raptus - nienormalne ożywienie, wigor; aktywność , działania raptowne - > może być niebezpieczny dla otoczenia

- oszołomienie / zagubienie 75-80% populacji

- 10-15 % populacji ludzie którzy są zdolni do racjonalnego działania , tzw naturalni liderzy, oni w ogóle nie popadają w panikę, przejmują przewodnictwo w działaniach ratowniczych

• etap wstępny : otrząśnięcie się z szoku, spontaniczne działanie ratunkowe

• próby zorganizowania działań ratunkowych: dominuje poczucie wspólnoty [ludzi łączy wspólne nieszczęście]

• ukierunkowane działania ratunkowe (coraz bardziej skuteczne)

• skuteczne przewidywanie zagrożenia

• opanowanie i zażegnanie zagrożenia

- intensywne działanie

- masowy udział w zorganizowanych działaniach ratunkowych

- wzrasta zmęczenie -> ludzie zaczynają się „rozglądać” widzą straty i szkody [wskaźniki wyczerpania fiz. i psych.]

• faza likwidacji zagrożeń, usuwanie skutków:

- niebezpieczeństwo zlekceważenia zagrożenia

- znaczeni stereotypów (+ ustąpienie napięcia)

---- > LEKCEWAŻENIE

- emocjonalne rozładowanie

w napięciu człowiek kieruje się tymi czynnościami które są dobrze opanowane (które można wykonywać automatycznie, bez myślenia)

(na tym polega szkolenie wojskowe (musztra)

podstawowe czynności wykonują automatycznie, a potem mogą racjonalnie działać, dobrze rozpoznawać sytuację (oddziały specjalne))

PSYCHOLOGIA AKCJI RATUNKOWYCH

• zagrożenia: realne i potencjalne

Powinniśmy oba traktować jednakowo poważnie!

Np. podłożenie bomby w szpitalach (albo żart albo nie)

• brak rzetelnej informacji i nieumiejętności racjonalnej oceny sytuacji

[zdolność człowieka do racjonalnej oceny w sytuacji trudnej jest b. ograniczona <trzeba wziąć na to poprawkę>]

• deprywacja - niezaspokojone potrzeby b. szybko prowadza do negatywnych następstw

• przeciążenie - nadmierne pobudzenie i agresja albo tzw. ścięcie z nóg i sen (nagłe wyczerpanie zasobów)

• Konflikty wartości - np. ratować siebie czy nieść pomoc osobie szczególnie bliskiej?

• Strach - naturalna reakcja, niekiedy przechodząca w przerażenie

• Lęk - wrażenie nieokreśloności zagrożenia, przekonanie, ze jest się w sytuacji bez wyjścia

reguła: osoby, które są mniej poszkodowane mają pomagać tym, którzy są w sytuacji gorszej

• Zespół wyczerpania walką:

1. Symptomy :

• Bezsenność, lękliwość, niepokój, drażliwość, drżenie

• Zaburzenia emocji: apatia, depresja

• Zaburzenia uwagi i toku myślenia

• Zaburzenia pamięci, rozpamiętywanie własnego położenia, cierpienia ???, zahamowanie, rozkojarzenie

Udzielanie pomocy

1. Zacznij robić cokolwiek - odblokowuje to myślenie

2. nie kieruj wezwano golnie do tłumu

3. okrzyki: „cisza, spokój” mogą wzbudzić agresje

4. Wybierz osobę aktywną lub w mundurze, patrząc jej w oczy nakaż odsunąć ludzi. Natychmiast odwróć od niej wzrok i pracuj dalej?? Po chwili powtórz polecenie. W ten sam sposób dodaj kolejną osobę do pomocy

5. Twój przykład powinien „odblokować” innych

6. Zachowuj życzliwą stanowczość

7. Nie dopuszczaj do komentowania stanu poszkodowanych

8. W świadomości poszkodowanych pomniejszaj doznane obrażenia „ to tylko tak wygląda, w rzeczywistości nie jest źle”

*Obserwowanie zachowania ludzi (zwrócenie uwagi na tych którzy zachowują się nietypowo i unieruchomienie ich)

Zjawisko paniki

Gustaw Le Bon „Psychologia tłumu”

Czynniki sprzyjające panice:

• Brak dobrej rzetelnej informacji, nieznajomość sytuacji

• Główny sposób działania w panice to profilaktyka, trzeba robić wszystko żeby do paniki nie dopuścić

• Nowość zjawisk, sytuacji

• Bytowanie w schronach(źle warunki, ścisk)

• Straty w ludziach, brak środków do walki z zagrożeniem, utrata wiary w sens i powodzenie działań, bezradność

• Rozprzestrzenianie się fałszywych pogłosek

• Wojna psychologiczna -biała, szara i czarna propaganda

• Rozluźnienie dyscypliny i niskie morale, bezczynność

• Utrata zaufania do kierownictwa

• Zły stan psychiczny, niewyspanie

• Upośledzenie spostrzegania (mgła, dym, ciemność)

• Napięcie związane z oczekiwaniem

• Niepokój o bliskich

• Konflikty

Stres biologiczny

Uruchamiamy mechanizmy obronne aby przetrwać lub, aby nastąpiła poprawa stanu zdrowia organizmu.

• Faza I - alarmowa, następuje szok, spada odporność i po krótkim czasie wraca do punktu wyjściowego (nie da się określić długości tej fazy ponieważ może trwać od kilku minut do kilku godzin).

Faza II - stabilizacja odporności aż do wartości wyższej niż na co dzień, uszkodzony organizm jest osłaniany w tym czasie i albo się sam „pozbiera” albo uzyskuje pomoc z zewnątrz. Ważną role odgrywają tutaj hormony, które wzmacniają odporność. Niestety sa to

zasoby wyczerpywane. Jeżeli stan organizmu nie ulegnie poprawie to następuje wówczas faza III

Faza III - wyczerpanie (np. śmierć)

Ludzie ciągle żyjący w sytuacjach stresowych, którzy staja w obliczu sytuacji ekstremalnych, działają umysłowo na waszych obrotach.

Faza III - nieodwracalne zmiany powodują uszkodzenie funkcji psychicznych (może to doprowadzić np. do psychozy lub schizofreni). W fazie tej człowiek traci kontakt z rzeczywistością

Stres psychologiczny

Faza I - mobilizacja, wzrasta odporność psychiczna(czas trwania: od kilku minut do kilku dni).W przeciwieństwie do stresu biologicznego stres psychologiczny korzystniejszy (oczywiście ten krótkotrwały)

Fazami - rozstrojenie, stopniowe pogorszenie funkcji psychicznych człowieka:

• Gorzej myśli , spostrzega

• Słabnie pamięć

• Koordynacja maleje

• Nie potrafi rozwiązać problemów

• Pogorszenie uwagi

Faza II stresu psychologicznego ma 2 istotne właściwości (obie korzystne, mimo niekorzystnej fazy): Korzyści występujące w tej fazie (II) :

1. Jeżeli w tym okresie człowiek poradzi sobie to te zmiany które nastąpiły jako efekt rozstrojenia wracają do poziomu takiego jak przed zaatakowaniem stresora

2. Człowiek dzięki temu jest „zahartowany”

Ludzie żyjący w warunkach silnie stresujących staja się zdolni do działań „psycho-umysłowych” na znacznie niższym poziomie niż w warunkach normalnych.

Rozwijamy pewne umiejętności w sytuacjach trudnych

2 oblicza sytuacji trudnych:

• Można odwrócić ostrze tego co nas rani korzyść

• Wszystko co mnie nie zabije to mnie wzmocni

Faza III - uszkodzenie funkcji psychicznych, gdy sobie nie poradziliśmy w fazie wcześniejszej (następują nieodwracalne zmiany takie jak śmierć/psychozy/schizofrenie). Człowiek traci kontakt z rzeczywistością lub kontakt ten jest na poziomie biologicznym.

Interakcja miedzy stresem biologicznym a stresem psychologicznym jest niekorzystna.

PSYCHE

psychosomatyczne sprzężenie zwrotne

SOMA

Negatywne skutki sprzężenia zwrotnego w odniesieniu do somy to krzepliwość krwi, wytwarzanie kwasu żołądkowego, HCL żółci

NASTĘPSTWA STRESU

	BILOGICZNE	PSYCHOLOGICZNE
STRES KRÓTKO- TRWAŁY	Przyspieszone tętno Wzrost ciśnienia krwi Przyspieszony głębszy oddech Wzrost zużycia tlenu Wzrost temperatury ciała Wzrost napięcia mięśniowego Spadek oporu skóry Zmniejszenie wydalania moczu	Emocje negatywne (lęk, strach, poczucie zagrożenia, żal, gniew, złość, smutek, wrogość) Emocje pozytywne (przyjemne podniecenie, zainteresowanie, zapał nadzieja) Motywacja do przezwyciężenia sytuacji stresowej
STRES DŁUGO-TRWAŁY	Choroby psychosomatyczne (zawały serca, choroby układu krążenia, wrzody układu pokarmowego, objawy nerwicowe) Skrajne wyczerpanie i śmierć	Depresja, apatia, przygnębienie, bierność, poczucie winy, bezradność, wstyd Trwałe zmiany w systemie potrzeb, wartości, sferze postaw i przekonań Choroba psychiczna

SKALA HOLMESA

ZDARZENIA	SIŁA WPŁYWU
Śmierć współmałżonka	100
Rozwód	73
Separacja	65
Kara więzienia	63
Śmierć bliskiego członka rodziny	63
Własna choroba lub uszkodzenie ciała	53
Małżeństwo	50
Utrata pracy	47

Sytuacje stresowe, modyfikatory

Stres wg Lazarusa To spostrzeganie przez jednostkę znacznej rozbieżności miedzy wymaganiami środowiska a samoocena możliwości ich spełnienia w sytuacji, w które niepowodzenie wiąże się z poważnymi konsekwencjami w postaci kary, lub utraty możliwości zdobycia nagrody.

Potencjalne sytuacje stresowe:

• Czynniki zakłócające homeostazę

• Nieprzyjemna i bolesna stymulacja

• Dystrakcje i presja czasu

• Realna lub wymyślona porażka

• Konflikt interpersonalny

• Niezgodne z rzeczywistością spostrzeganie

• Realne niebezpieczeństwo (fizyczne lub społeczne)

Modyfikatory:

• Sprawność intelektualna: człowiek który dobrze rozumie co się z nim dzieje, potrafi przewidywać itd. mniej się stresuje. Ludzie będący na wyższych poziomach intelektualnych radzą sobie lepiej ze stresem od tych mniej inteligentnych . Wiąże się z tym także zdolność do działania w sytuacjach ekstremalnych

• Umiejętność rozwiązywania problemów - sytuacje trudne należy traktować jako sytuacje problemowe (nie jestem chory, ale mam problem ze zdrowiem). Rozwiązywania problemów można się nauczyć

• Specyficzne doświadczenia - lepiej widać pewnie okoliczności dzięki badaniom, zdobywaniu doświadczeń w warunkach specyficznych

• Temperament - czynnik, który w zasadniczym stopniu determinuje nasza odporność na stres, oraz jest to czynnik wrodzony o własnościach dynamicznych. Związany jest także z funkcjonowaniem układu nerwowego(są to własności dynamiczne układu nerwowego). 3 główne własności, które wyznaczają zdolność do działania sytuacjach pobudzenia:

r=R/S R- wskaźnik reakcji na bodziec S- wskaźnik pobudzenia

Im wyższy r tym wyższy R

r>1 - słaby typ układu nerwowego= nadpobudliwy - melancholik (typ zmienny, słaby)

r<1 - silna stymulacja jest tłumiona - taka osoba jest mało wrażliwa (typ silny)

Zróżnicowanie(P/H) procesów nerwowych w silnym typie układu nerwowego

P/H =1 - typ zrównoważony = sangwinik (typ optymalny)

P/H >1 - typ niezrównoważony, z przewagą pobudzenia, nadmiernie żywy = choleryk

P/H <1 - typ niezrównoważony, z przewaga hamowania = flegmatyk

Jeżeli zmiana następuje to prawie zawsze z typu silnego do słabszego (przez zdarzenia traumatyczne). W drugą stronę odbywa się to trochę rzadziej.

• Struktura potrzeb i wartości - to wszystko co dla człowieka jest ważne, przyczynia się do lepszej ???, pozwala też w mniejszym stopniu odczuwać stres, albo może też człowiek przeżywać wzrost napięcia, jeżeli mu na czymś bardzo zależy

• Samowiedza i samoocena - wiąże się ona z inteligencją, wiedzą(jest wiara w swoje możliwości itd.)

• System przekonań - np. religijnych (doświadczania i cierpienia są bardzo wartościowe), możemy tez dzięki nim pogodzić się z losem

• Lokalizacja kontroli - wewnętrzny locus (słaby) oznacza wysoki stres, a zewnętrzny locus (silny) oznacza mały stres.

• Poszukiwanie informacji

• Analiza i planowanie działań

• Uzyskiwanie wsparcia

• Stan zdrowia

• Status społeczno ekonomiczny

1

---