1. Zadania rozwojowe a kryzysy rozwojowe (, J. Stanik, Psychologia sądowa, Warszawa 2013, s. 170-186 + prezentacja)

Stres można rozumieć jako:

1. „obciążenie” (load) - czyli siła zewnętrzna

2. presję (stress) - czyli reakcja wewnętrzna wywołana działaniem „siły” zewnętrznej

3. napięcie (strain) - czyli zaburzone (wytrącone z równowagi) funkcjonowanie podmiotu

Pojęcia „stress” i „strain” pochodzą od dziewiętnastowiecznej koncepcji chorobu rozumianej jako efekt zaburzenia homeostazy.

Zaburzona homeostaza - gdy dochodzi do nierównowagi między potrzebami i zadaniami a sposobami i warunkami ich realizacji. Nierównowaga ta dotyczy sytuacji normalnej, która powoduje, że zakłócony zostaje normalny przebieg aktywności i zmniejsza się prawdopodobieństwo realizacji zadania na poziomie normalnym. Zaburzenia przewidywalności sytuacji, zwiększające prawdopodobieństwo niepowodzenia (zagrożenia celu) definiują na nowo sytuację jako trudną, a człowiek aby sobie poradzić musi zmobilizować dodatkowe zasoby.

Typy sytuacji trudnych wg T. Tomaszewskiego

• Sytuacja deprywacji, gdy dochodzi do braku podstawowych elementów do normalnego funkcjonowania człowieka. W sytuacji deprywacji obniża się jakość realizacji zamierzonych celów, przedłuża czas reakcji, wzrasta pobudzenie emocjonalne, a zawężenie pola świadomości może powodować nawet halucynacje i błędy w postrzeganiu.

• Sytuacja przeciążenia, gdy trudność zadania jest na granicy sił fizycznych lub umysłowych, ale ich nie przekracza

• Sytuacja utrudnienia, gdy możliwość wykonania zadania jest mniejsza z powodu pojawienia się elementów dodatkowych (zbędnych) lub niepojawienia się elementów potrzebnych

• Sytuacja konfliktowa gdy człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych (siły fizyczne, naciski społeczne, moralne); znajduje się jednocześnie wobec sprzecznych wartości pozytywnych lub negatywnych.

• Sytuacja zagrożenia, gdy występuje prawdopodobieństwo naruszenia cenionej wartości. Im większe znaczenie człowiek przypisuje wartości, tym większe napięcie pojawia się w momencie jej zagrożenia. Bezdomność jest zarówno doraźnym jak i długotrwałym zagrożeniem.

• Sytuacje graniczne, pojęcie odgrywające ważną rolę w filozofii K. Jaspersa. Odnosi się ono do skrajnych sytuacji egzystencjalnych, takich jak: porzucenie, nieuleczalna choroba, śmierć itp. Ich świadome przeżycie i doświadczenie pozwala, wg Jaspersa, na odczytanie "szyfrów transcendencji", sensów świata ukrytych w różnych wydarzeniach.

„Stres” - nieswoista reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. „Nieswoistość” reakcji stresowych miała przejawiać się aktywacją układu wewnątrzwydzielniczego (kory nadnerczy). [Hans Selye]

Zespół zmian w organizmie ma charakter przystosowawczy i to dwojakiego rodzaju:

1. Lokalny Zespół Adaptacyjny (LAS) - obejmujący zmiany specyficzne zachodzące w miejscu występowania stresowa (np. w zwichniętym stawie)

2. Ogólny Zespół Adaptacyjny (GAS) - obejmujący zmiany niespecyficzne, uogólnione. Jest istotą koncepcji Selyego. Tak rozumiana reakcja stresowa rozwija się w trzech stadiach:

1. reakcji alarmowej (pobudzenie fizjologiczne, czego efektem jest walka lub ucieczka)

• szoku

• przeciwdziałanie szokowi

2. reakcji adaptacyjnej (pozorne przystosowanie, gdy trwa dłużej prowadzi do spadku odporności)

3. wyczerpania (upośledzenie uwagi, dezorganizacja myślenia, wysiłki zawodzą, organizm zaczyna się poddawać)

Selye wyodrębnił jeszcze cztery rodzaje stresu, bardziej szczegółowe:

ILOŚCIOWE (dotyczy siły oddziaływania stresorów)	JAKOŚCIOWE (wartość „moralna” stresorów)
1. Przeciążenie (hyperstress)	1. Zły stres (dystress)
2. Niedociążenie (understress)	2. Dobry stres (eustress)

MODEL podatność - stres

Na gruncie naukowym wyróżnia się trzy kierunki ujmowania stresu psychologicznego:

1. Jako bodźca - sytuacji czy wydarzenia zewnętrznego o specyficznych właściwościach

2. Reakcji człowieka - fizjologiczne i emocjonalne, rozumiane jako „przeżycia”

3. Relacji między czynnikami zewnętrznymi a osobą

Można wyodrębnić sytuacje:

• Frustracji

• Deprywacji

• Bolesne i drażniące

• Zagrożenia

• Konfliktowe

Każda z tych sytuacji może być stresorem.

Kryzys

„Sytuacja staje się kryzysowa, jeśli osoba napotyka takie przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych, których nie jest w stanie pokonać, posługując się znanymi sobie sposobami. Prowadzi to do poczucia zagrożenia, utraty kontroli, utraty równowagi i dezorganizacji”

K. Caplan

Sytuacje kryzysowe jako:

• Zagrożenie dla swojej autonomii i samopoczucia (wysoki poziom leku, stany dysforyczne)

• Utratę kogoś bliskiego lub czegoś ważnego (smutek, żałoba, gniew)

• Wyzwanie dla własnego rozwoju (niepokój, mobilizacja, obawa)

Rodzaje kryzysów wg T. Cullberga

Rozwojowy - Nagła reakcja uzależniona od poprzednich doświadczeń sukcesów i niepowodzeń oraz od otoczenia, które może wspierać i kompensować lub wzmacniać destrukcyjne reakcje

Sytuacyjny (traumatyczny) - doświadczenie zagrożenia życia swojego lub swoich bliskich, zranienie fizyczne, przeżycie katastrofy, jest świadkiem cierpienia innego człowieka.

Chroniczny - Dochodzi do nich, gdy kryzys ostry nie zostanie rozwiązany wobec czego jednostka wycofuje się, nie jest zmotywowana do zmiany, rezygnuje z odpowiedzialności, uruchamia dysfunkcyjne zachowania

Strategie radzenia sobie ze stresem

1. Koncentrowanie uwagi na stresorze - strategie asertywno - konfrontacyjne

Poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystanie pozyskanych informacji dotyczących wydarzenia stresowego. Rezultatem zazwyczaj jest adekwatne, konstruktywne i twórcze rozwiązanie

• Zwalczanie stresorów (agresja)

• Osłabienie siły stresorów poprzez kategoryczne postawienie granicy

• Zachowania manipulacyjne

2.

Odcinanie się - strategie unikowe

Odrzucanie, automatyczne wypieranie napływających informacji oraz uruchamianie różnych mechanizmów obronnych

• Niedopuszczanie do świadomości poprzez zaprzeczenie

• Automatyczne uruchamianie mechanizmów obronnych (wyparcie, fiksacja, regresja, projekcja, racjonalizacja)

• Asekuranctwo i zabezpieczanie się poprzez ucieczkę, uniki, lekową ostrożność, izolację

Style radzenia sobie ze stresem

• Styl o bogatym zbiorze strategii asertywno - konfrontacyjnych i unikowych;

• Styl z przewagą strategii asertywno - konfrontacyjnych

• Styl z przewagą strategii unikowych

• Styl „ubogi” o niewielkich zasobach własnych zarówno strategii pierwszego, jak i drugiego rodzaju (infantylizm społeczny)

Odporność na stres rozumiana jest dwojako:

1. nikłe pojawianie się negatywnych emocji, mimo wystąpienia czynników stresowych (odporność na stresor)

2. zdolność do utrzymywania poprzedniej sprawności w sytuacjach stresowych mimo pobudzenia emocjonalnego

Stres jest istotny. Jeśli będzie się go unikało, doprowadzi to do wadliwego przystosowania się do życia. Nadmierny stres prowadzi do ukształtowania się syndromów dezadaptacyjnych. Traumatologiczny stres blokuje regulację psychiczną, przez co człowiek zaczyna reagować w sposób prymitywny (nawykowo - reaktywny). Jest jeszcze stres chroniczny, w czasie którego utrzymuje się wysoki poziom aktywacji.

Trzy style radzenia sobie ze stresem:

• Skoncentrowanie na zadaniu

• Skoncentrowanie na emocjach

• Skoncentrowanie na unikaniu

2. Funkcjonowanie emocjonalne (J. Stanik, Psychologia sądowa, Warszawa 2013 , s.79-109)

W najogólniejszym ujęciu, zachowanie się człowieka jest sterowane przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne - asymilowane jednak w swoisty, osobniczy sposób. Owe stymulatory zewnętrzne człowiek odbiera jako ciąg informacji, zgodnie z mechanizmem orientacyjno - poznawczym. Informacje te, prócz angażowania sieci poznawczej (konkretno - zmysłowej, obrazowej pojęciowej), wywołują w człowieku powstanie emocji (dodatnich, ujemny, ambiwalentnych) o różnym stopniu nasilenia.

Zachowanie człowieka ukierunkowane jest przez dwa mechanizmy:

1. zespół mechanizmów poznawczych (scala i ukierunkowuje czynności)

2. zespół mechanizmów emocjonalnych (energetyzujący działanie)

Nico Frijda wyróżnił 3 robocze definicje emocji:

1. Emocja jest zazwyczaj wynikiem oceny zdarzenia (ocena może być świadoma, jak i częściowo nieświadoma. Emocja będzie oceniana jako pozytywna będzie wtedy, jeśli zdarzenie jest zgodne z interesami i celami)

2. Kluczowym elementem emocji jest uruchomienie gotowości (do realizacji odpowiedniego dla jej programu działania oraz nadania temu programowi statusu priorytetu. Jego realizacja nie może być odłożona w czasie)

3. Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego (któremu często towarzyszą - lub następują bezpośrednio po nim - zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i reakcje behawioralne)

„Emocja to subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania. Odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz specyficzne zachowanie”

Emocja to proces będący specyficzną reakcją organizmu na zmiany zewnętrznego lub (i) wewnętrznego środowiska.

Trzy cechy emocji:

• pobudzenie emocjonalne (aktywacja)

• znak emocji

• treść emocji

POBUDZENIE EMOCJONALNE

• wzrost napięcia mięśniowego

• wzrost intensywności procesów umysłowych

• pobudzenie osi przysadka - nadnercze oraz układu wegetatywnego

KONTINUUM AKTYWACJI I JEGO OBJAWY
CHARAKTERYSTYKA ZACHOWANIA SIĘ	CHARAKTERYSTYKA CZYNNOŚCI ELEKTRYCZNYCH MÓZGU		CHARAKTERYSTYKA ŚWIADOMOŚCI
Intensywne pobudzenie emocjonalne (strach, wściekłość lęk)	Desynchronizacja, niska lub umiarkowana amplituda, wysoka częstotliwość		Ograniczona świadomość, uwaga rozproszona, zamglenie świadomości, splątanie
Czujność, pogotowie	Częściowa synchronizacja, głównie fale szybkie o niskiej amplitudzie		Pełna świadomość, uwaga selektywna, przerzutna koncentracja, antycypacja
Swobodne czuwanie	Synchronizacja, optymalny rytm alfa		Labilna uwaga sprzyjająca wolnym skojarzeniom
Senność	Redukcja rytmu alfa, z rzadka wolne fale o niskiej amplitudzie		Świadomość osłabiona, częściowa, stany niepełnej przytomności
Lekki sen	„wrzeciona” i fale wolne (wysokie), zanik rytmów alfa		Redukcja świadomości, marzenia senne
Głęboki sen	Duże, bardzo wolne fale (synchroniczne, ale na bazie wolnych), rzadkie, nieregularne konfiguracje		Brak świadomości, niepamięć snów i stymulacji
Coma	Stan izoelektryczny lub nieregularne duże wolne fale		Brak świadomości, brak reakcji na jakąkolwiek stymulację

Wzrost pobudzenia może prowadzić do wzmożonej aktywności ruchowej, tempa i siły reakcji, ale może również nie wywoływać żadnego efektu motorycznego. Na zewnątrz człowiek taki może wydawać się obojętny, nieruchawy, podczas kiedy w głowie ma „chaos myśli” „kłębienie się myśli”.

Wyróżnia się stąd emocje:

• Steniczne - prowadzących do aktywnego działania motorycznego

• Astenicznych - hamujących aktywność motoryczną

Napięcie emocjonalne jest szczególnym stanem pobudzenia emocjonalnego, występującym zwłaszcza w sytuacjach trudnych, stresowych. Charakteryzuje się zwiększonym podniesieniem aktywacji odczuwanych jako kumulowanie się emocji. Ma to miejsce np. w sytuacjach frustrujących.

ZNAK EMOCJI

EMOCJA

UJEMNA DODATNIA

Dążenie do przerwania aktualnej dążenie do podtrzymania kontaktu

czynności, zerwanie kontaktu z wywołującym ją bodźcem

Gdy występuje emocja dodatnia, ale jej źródła przez dłuższy czas się nie zmieniają, może dojść do zobojętnienia. Gdy to trwa długo, emocja może zmienić się w negatywną (zniecierpliwieniem, irytacja).
”Zagłaskać kogoś na śmierć”

TREŚĆ EMOCJI

• decyduje o tym, jakie formy reakcji emocjonalnych zostaną uruchomione pod wpływem danego bodźca - sygnału.

UDZIAŁ EMOCJI W REGULOWANIU ZACHOWANIA

• Sprzyja skuteczności działania lub wpływa dezorganizująca na działanie, obniżając jego skuteczność

• Współuczestniczy regulująco i usprawniająco w działaniach konwencjonalnych i prospołecznych, pożądanych lub - przeciwnie - sprzyjać zachowaniom asocjalnym i przestępczym

• Mogą być podporządkowane kontroli mechanizmów orientacyjno - poznawczych (w tym zinternalizowanym normom i przekonaniom moralno - prawnym), bądź też wymykać się spod ich kontroli, przejmując sterowanie zachowaniem na „swoim” poziomie regulacji

Kody abstrakcyjne
Pojęcia - budowa rdzeniowa
Symbolizacja			Semantyzacja
Desymbolizacja			Desemantyzacja
	Wizualizacja
Kody obrazowe			Kody werbalne
Skrypty - budowa egzemplarzowa			Schematy - budowa prototypowa
	Werbalizacja

Percepcja rzeczywistości, zwłaszcza społecznej, jest konstruowaniem tej rzeczywistości przez podmiot, zatem tym bardziej założenie owej „swoistości” - podmiotowej konkretności wyznacza możliwie najbardziej trafne indykatory (na poziomie konkretnym), detektory (na poziomie hierarchicznym) i ewaluatory, a wreszcie wszystkie programy wykonawcze, świadome, jak i automatyczne.

Niezbywalnym wyznacznikiem funkcji logiczno - referencjonalnej języka są „elementy” składniowe bazy semantycznej oraz aspekty „niedefiniowalności” czyli „elementarność semantyczna: o charakterze uniwersalnym, nazywana też poziomem podstawowym.

Poziom podstawowy, jest poziomem najwyższym, w którym, m.in:

• Członkowie kategorii mają podobne kształty ogólne

• Pojedyncze wyobrażenie mentalne może odzwierciedlać całą kategorię

• Człowiek wykonuje podobne czynności motoryczne, więc motoryka ciała jest podobna do innych ludzi (tzw. powszechność psychologiczna)

• Człowiek najszybciej identyfikuje członka kategorii

• Używa wtedy najbardziej powszechnych etykietek, nazw dla członków kategorii,

• Najszybciej opanowuje się leksykę języka

• Wiedza ludzka jest najbardziej zorganizowana

Uczucia typu gniew, smutek, radość, strach, zdziwienie, ciekawość czy przyjemność odznaczają się prostotą psychologiczną oraz usytuowaniem na poziomie podstawowym kategorii - są przez to najszybsze w identyfikacji.

Operacjonalistyczne aspekty charakterystyki uczuć:

• Reakcje fizjologiczne (związane z uaktywnieniem AUN, np. bicie serca, przyspieszony oddech)

• Reakcje toniczne (np. napięcie ciała, reakcje behawioralne)

• Instrumentalne reakcje realizacyjne (np. bizie, gryzienie, kopanie, ucieczka)

• Ekspresyjne komunikaty pozawerbalne (mimika, gesty, sposób i tempo mówienia, barwę i siłę głosu, wysokość natężenie tonu wypowiedzi)

• Ekspresyjność (w tym emfatyczność używanych słów, anakoluty, inwersje, powtórzenia itp.)

CZUCIE (uczucia, emocje) to zdolność do przezywania wewnętrznego stanu złożonego z procesów zakorzenionych w AUN, przejawiających się w reakcjach, uzewnętrznionej ekspresji oraz czynnościach instrumentalnych.

Społeczne mechanizmy powstawania i funkcjonowania emocji:

• naśladownictwo („Zarażanie się” emocjami, emocjonalna indukcja)

• modelowanie

Lęk i mechanizmy jego funkcjonowania:

Psychoanalityczne koncepcje lęku wywodzą się od teorii Freuda. Freud ogłosił 2 teorie lęku.

Pierwsza koncepcja fizjologiczna jest częścią ogólniejszej teorii libido. Istota tej koncepcji sprowadza się do sytuacji, w której brak możliwości rozładowania popędu seksualnego bądź niepełnego jego wyładowania prowadzi do zmian fizjologiczno-chemicznych, które pobudzają okolice podkorowe. Pobudzenie tych okolic mózgu wyzwala fizjologiczne reakcje lękowe.

Druga koncepcja lęku jest z istoty rzeczy psychologiczna, gdyż określa lęk (anxiety) jako nieprzyjemny stan emocjonalny, związany z subiektywnym odczuciem zagrożenia płynącego z reguły z wewnątrz. Lęk charakteryzuje poczucie bezradności wobec niebezpieczeństwa płynącego z wewnątrz lub zewnątrz. Tak rozumiany lęk uruchamia określone mechanizmy obronne. Freud wprowadza ponadto pojęcie strach (fear) definiowane jako racjonalna reakcja na obiektywne, zewnętrzne zagrożenie. Szczególne miejsce w teorii lęku Freud poświęcił psychologicznym przyczynom, przypisując mu kluczową rolę w powstawaniu psychonerwic. Podstawowy mechanizm stresowy w teorii lęku Freuda można upatrywać w „zewnętrznych i wewnętrznych przeszkodach, które napotyka niedostępne świadomości id jak zbiór sił popędowych. W samej naturze popędów istnieją przecież pewne konflikty (id jest pełne dążeń aspołecznych) wynikające z niemożliwości równoczesnego bądź natychmiastowego ich zaspokojenia. Doprowadzenie przez ego do kompromisu pomiędzy konfliktowymi presjami id z jednej strony, a czynnikami środowiskowymi, kulturowymi i wewnętrznymi (superego) z drugiej strony, jest związane mechanizmem stresowym, którego głównym komponentem jest lęk. Dla uniknięcia lęku lub obniżenia jego intensywności ego uruchamia szereg mechanizmów obronnych (np. mechanizm ucieczki - walki, represji, przeniesienia, sublimacji itp.)

Lęk, zdaniem Horney, podobnie jak strach jest emocjonalną reakcją na niebezpieczeństwa, jest on stanem nieokreślonej niepewności. Wyróżnia lęk podstawowy i wtórny. Lęk podstawowy związany jest z konfrontacją ze światem zewnętrznym, a ściślej mówiąc z obawą przed negatywną oceną ze strony otoczenia, bądź przed jego wrogimi reakcjami. Lęk ten kształtuje się we wczesnym dzieciństwie i wynika ze złego traktowania dziecka oraz z braku zaspokajania potrzeby akceptacji. Nieskuteczność mechanizmów obronnych osobowości nastawionych na zaspokojenie potrzeby akceptacji jest źródłem lęku wtórnego. W ten sposób powstaje błędne koło, prowadzące do zaburzeń nerwicowych.

Koncepcje neobehawiorystyczne opierają się na założeniu, że zachowanie człowieka jest reakcją na skutek oddziaływania bodźców ze środowiska, które mogą być dodatnie (nagrody), ujemne (kary) lub obojętne (brak reakcji). W tym znaczeniu również lęk jest reakcją wyuczoną. Zgodnie z teorią uczenia się takie pojęcie jak „generalizacja, „transfer”, „wygaszanie”, „różnicowanie” mają także zastosowanie do lęku.

Badacze różnicują pojęcie strachu i lęku. Lękiem jest strach, którego źródło jest niejasne lub „zaciemnione przez wyparcie. Przy czym podkreślają, że fizjologiczne i neurologiczne podłoże strachu i lęku jest oczywiście wrodzone. Strach to dolegliwe uczucie wywołane konkretnym bodźcem.

Psychologiczno - humanistyczne (nurt analityczny) związane są głównie z przyjęciem określonej orientacji filozoficznej dotyczącej człowieka jako osoby ludzkiej, a nie z empirycznym modelem lęku. Podmiotowość została człowiekowi narzucona, jest jego przyrodzoną właściwością, uświadamianą przez niego jako jego autentyczność. Konieczność dokonywania wyborów generuje lęk z powodu rezygnacji z własnej autentyczności (bo dokonuje wyborów z przymusu zewnętrznego, ale zyskuje spokój). Spokojowi temu zagraża jednak wielość innych istniejących nacisków z zewnątrz, co wywołuje „trwogę”, definiowaną jako wszechobecne i bezprzedmiotowe zagrożenie.

Źródła trwogi:

• „jesteśmy wrzuceni w świat”

• „musimy umrzeć”

Człowiek musi sobie cały czas odpowiadać na pytanie, czy podejmowane przez niego na bieżąco wybory były trafne (są niepewne). Lęk w życiu człowieka jest wszechobecny.

Kognitywistyczna - lęki z perspektywy ewolucyjnej (starsze od procesów poznawczych)

Podejście psychobiologiczne wskazuje 4 systemy (budowa hierarchiczna):

• Neuronalny (nieustannie czynny i stanowi warunek pojawienia się emocji)

• Sensomotoryczny

• Motywacyjny (afektywny)

• Poznawczy

Nadmierne pobudzenie lękowe wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie procesów poznawczych i behawioralnych. Np. stan lęku (nieśmiałość) wpływa na obniżenie samooceny, ograniczenie lub zawężenie pola wyobraźni, przez co podmiot odczuwa wykrzywiony obraz siebie i świata dookoła.

Agresja

Podejście obiektywne - to zachowanie wyrządzające komuś szkodę lub dostarczające mu bolesnych doznań fizycznych

Obecnie przyjmuje się definicję, że agresja to zachowanie kierowane intencją podmiotu, mające na celu sprawienie komuś bólu, cierpienia, przykrości i tym podobnych krzywd.

Podstawowe składniki agresji:

• Jest zachowaniem (emocją jest gniew)

• Ma charakter zamierzony, celowy

• Jest ukierunkowana na wyrządzenie komuś krzywdy natury fizycznej lub psychicznej

Klasyfikacja agresji ze względu na formę:

• Fizyczna

• Słowna

• Przemieszczona (tzw. poślednia, np. tłuczenie talerzy pod wpływem gniewu)

• Symboliczna

Ze względu na podmiotowy mechanizm uruchomienia agresji:

• Gniewna (frustracyjna)

• Instrumentalna (usunięcie przeszkody)

Agresja:

• Egzekucyjna

• Prewencyjna

• Autoteliczna (niszczenie jakiś dóbr na oczach innych, co sprawia zadowolenie i satysfakcję danemu osobnikowi)

Są jeszcze ustawki i bijatyki stadionowe.

Skala agresji Buss - Durkee:

• Atak

• Agresja pośrednia i irytacja przejawy agresji

• 
  Agresja słowna

• Negatywizm

• Uraza składniki wrogości

• Podejrzliwość

W zależności od temperamentu można wyróżnić:

• Agresja bez wrogości

• Agresja wroga

• Wrogość bez zawyżonej agresywności

NASTROJE

• W odróżnieniu od emocji mają dłuższy czas trwania

• Różnią się od emocji intensywnością i przedmiotem ukierunkowania

• Są mniej intensywne od emocji

• Są pozbawione obiektu

• Jeśli przeżywamy złe emocje, to możemy mieć gorszy nastrój przez dłużej, mimo, że emocja opadnie

• Nie mają mocy regulacyjnej

Nastrój definiuje się jako stan afektywny o niewielkiej zazwyczaj intensywności, charakteryzujący się określonym znakiem (poz / neg) i zawierającym mniej lub bardziej konkretne oczekiwania co do zdarzeń zgodnych z tym znakiem.

Infuzja afektu - proces, w którego ramach napływające do podmiotu informacje zostają znaczeniowo zdeformowane, zwłaszcza w aspekcie ocennym (czarnowidztwo, różowe okulary). Nieletni często podlegają infuzji afektu.

3. Procesy i mechanizmy motywacji, J. Stanik, Psychologia sądowa, Warszawa 2013 , s. 110-127.

Motywacja według Łukaszewskiego - wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachwiania (zachwiań prostych i złożonych, wewnętrznych i interakcyjnych, afektywnych i poznawczych.

Ewolucjonistyczne podejście do problematyki motywacji.

Połącznie nurtów etologicznego i socjobiologicznego.

W etologii motywacja to gotowość do wykonania pewnego trwałego wzorca zachowania. W tej koncepcji podstawowym pojęciem jest popęd (instynkt), czyli trwały wzorzec zachowania oraz wrodzony mechanizm wyzwalający zachowanie. Instynkt to biologiczne ukształtowany, stereotypowy wzorzec zachowania uruchamiany przez mechanizm energetyczny. Mechanizm te zaczyna działać w momencie pojawienia się bodźca lub zespołu bodźców, które stanowią konieczny warunek występowania zachowania instynktownego. Kilka klas instynktów np. rozrodczy, rodzicielski, migracji. Maja one strukturę hierarchiczną. Aby zachowanie zostało uruchomione nie wystarczy tylko instynkt misi wystąpić też bodziec i mechanizm wyzwalający.

W nurcie socjobiologicznym akcentuje się okazję do przekazania i rozpowszechnienia własnych genów oraz dobór partnera - krytyka.

Psychoanalityczne teorie motywacji.

Freud:

Libido - pierwotna, ogólna energia seksualna, która objawia się w różny sposób w kolejnych fazach życia osobniczego: oralnej, analnej, fallicznej. Agresja jest jednym z objawów popędu seksualnego (odmienne rodzaje agresji na każdą fazę).

Trzy poziomy organizacji osobowości decydujących o dynamice zachowania:

• Id - podstawową właściwością jego funkcjonowania jest przyjemność

• Ego - zasada realizmu, uwzgledniająca realne możliwości oddziaływania przedmiotów i warunków zewnętrznych na osobnika, w których on funkcjonuje

• Superego - zbiór zinternalizowanych nakazów, zakazów, norm i zasad społecznego funkcjonowania człowieka, strażnik prawidłowego postepowania, miecz karzący zachowania generowanie przez instynkty o treści lub podtekście seksualnym.

Zachowania generowane przez id najczęściej nie są uruchamiane ale jak już to mają cechy zaburzania z powodu mechanizmów obronnych (tłumienie, wyparcie itd.). Zachowanie zaburzone przybiera formę regresji, fiksacji czy agresji. Zachowania uzewnętrznione mogą być przekierowanie na inne obiekty. Pojawiają się też zachowania kreatywne w wyniku sublimacji popędu seksualnego.

Instynkty, jako podstawowe składniki natury ludzkiej. Wyróżnił tutaj instynkt życia (eros) i instynkt śmierci (tanotos). Stanowią zasadniczą rolę w kształtowaniu wszelkich form aktywności ludzkiej, są źródłem tendencji i dążeń - krytyka.

Alfred Adler:

Postepowanie człowieka, całe jego życia to ucieczka przed poczuciem małej wartości, które u człowieka jest wrodzone. Z punktu widzenia walki o byt jest upośledzony w przyrodzie w porównaniu do zwierząt. Kompensacja za pomocą dążenia do mocy i znaczenia. Poczucie społeczne hamuje dążenie do mocy. Człowiek konwencjonalny działa zgodnie ze standardami społecznymi i w sposób społecznie użyteczny. W przeciwnym razie jest zaburzony. Podzielił ludzi na ofensywnych i ugodowych, zaburzonych na agresywnych (dążenie do mocy) i defensywnych (motywacja od).

Erich Fromm:

Najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby - integralność Ja.

Cofer i Appley:

Energia - biologiczny stan organizmu

Geneza zachowania - popędy (instynkty, rzadziej potrzeby)

Motywacja - nieświadoma

Mechanizm motywacyjny - redukcja napięcia

Behawiorystyczne teorie motywacji.

Popęd - wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego, siła oddziaływania czynnika negatywnego (np. liczba godzin bez pokarmu), wielkość pokonywanej przeszkody w celu uniknięcia bólu czy strachu. Popędy pierwotne (głód, seksualny) i wtórne (zapotrzebowanie na używki). Popęd działa poprzez po przez wytworzenie dolegliwego napięcia. Popęd jest, więc niepokojem czy napięciem pojawiającym się w organizmie, uruchamiające czynności ukierunkowanie na jego usunięcie.

Pobudka - obiekt lub stan umożlwiający redukcję lub zmniejszenie popędu. W przypadku głodu - pokarm, w przypadku popędu seksualnego - partner (LOOOOOOOOOOOOOOOOL). Pobudka może tez uruchamiać popęd - widok i zapach partnera (LOOOOOOOOOOOOOOOOOL 2).

Wzmocnienie - bodziec, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem takiego bodźca. Prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania jest funkcją iloczynową nawyku i popędu.

Problematyka motywacji w koncepcjach opartych na pojęciach potrzeb i wartości:

Zwrócenie uwagi na indywidualizm ludzki.

Teoria motywacji Maslowa.

Dwa mechanizmy oparte na potrzebach niedoboru oraz potrzebach wzrostu. Potrzeby pierwszego rodzaju ułożone są hierarchicznie - od najbardziej pierwotnych, filologicznych do późniejszych, wtórnych - psychicznych. Uaktywnianie się filologicznych koncentruje uwagę i działanie na ich zaspokojenie. Im silniejsza i dłuższa deprawacja tym silniejsze „owładnięcie”, inne potrzeby odczuwane są wtedy bardzo słabo lub wcale. Gdy zostaną zaspokojone tworzy się miejsce dla potrzeb bezpieczeństwa. Deprawacja tej potrzeby objawia się w braku stabilności w otoczeniu, konfliktach społecznych, deficytach moralno - bytowych oraz w rożnego rodzaju bodźcach zagrażających. Zaspokojenie fizjologicznych i bezpieczeństwa generuję pragnienia miłości i przynależności. Formy deprawacji tutaj to: odczuwanie niedoboru uczuć, poczucie uprzedmiotowienia wyobcowania i samotności. Kolejna rozwojowo potrzeba to potrzeba szacunku. Wzbudzona jest ona przez poczucie niskiej oceny ze strony innych, niską pozycją społeczną, braki sukcesów i inne. Te wszycie potrzeby to potrzeby niedoboru.

Potrzeby wzrostu to potrzeby samourzeczywstnienia, zależne od indywidulanych preferencji jednostki> Mogą to być potrzeby poznawcze, potrzeba wiedzy, rozumienia świata itd.

Oba rodzaje potrzeb są biologicznie konieczne. Są one częściej niewiadome niż świadome.

Wielorakość przejawów zachwiań generowanych przez potrzebę - dana potrzeba może generować zachowania do siebie niepodobne np. dopominanie się o jedzenie czy łakocie może być sterowne potrzebą głodu, ale również przejawem deprawacji potrzeby przynależności czy nawet miłości.

Większość zachwiań jest motywowana wielorako - przez kolka lub wszystkie podstawowe potrzeby jednocześnie, np. jedzenia w celu zaspokojenia głodu, dla przyjemności czy dla redukcji lęku (bulimia).

Rozróżnienie między motywacją oparta na konieczności, muszę - a motywacja opartą na pragnieniu - chcę.

Teoria motywacji Murraya.

Istnieją potrzeby psychologiczne, które uwarunkowanie są strukturą osobowości.

Motywacja ma charakter ukierunkowany i zarazem interakcyjny (w szczególności interpersonalny).

Główną właściwością ludzkiej aktywności jest jej ukierunkowanie. Działanie służy czemuś, zmierza do czegoś, spełnia jakąś funkcję realizacyjną. Czynność zewnętrzna lub wewnętrzna (np. ciąg myśli, wyobrażeń, wspomnień), której naturalny początek wywodzi się z jakiejś potrzeby a koniec jest pewną (cząstkową) jej realizacją to przebieg. W osobowości tkwią czynniki nadające kierunek i energię zachowaniu a zachowanie jest pewnym aktem ustosunkowania się do rzeczywistości. Przebiegi cząstkowe są najczęściej powiązane w długie ciągi, serie ukierunkowany na cele dalsze. Powiazanie bliższych z dalszymi. Serie przebiegów mają swój program uruchamiany i podtrzymywany przez jakąś siłę - zamiar dalekosiężny - proakcja. Sens przebiegów może być zrozumiały dopiero na tle całej zewnętrznej i wewnętrznej sytuacji, w jakiej znajduje się osobnik - pole przebiegu. Przebieg interpersonalny - kontakty między człowiekiem a człowiekiem (wszelkie zasady interakcji musza być spełnione ten crap co mieliśmy na komunikacji). Cele mogą wynikać z potrzeb jak i z ról (perspektywa społeczna). Między nimi może występować zbieżność lub rozbieżność. Zdolność i niezgodność między chcieć a musieć. Miedzy pragnieniem (spontaniczne oczekiwanie dobrostanu po zaspokojeniu potrzeby) a nakazem roli (mniej lib bardziej wymuszony obowiązek wykonywania celu). To stan emocjonalny (nastroje, napięcia), jest przyczyną tych rozbieżności, który domaga realizacji pragnienia. Zamiast spontanicznego działania myśmy używać siły woli, wywołującej dyskomfort zamiast dobrostanu.

Zachowania (przebiegi i serie przebiegów) należy łączyć z wartościami co oznacza że tendencje powinny być sklasyfikowanie. Te tendencje to wektory. Wektory opisują aspekt objawowo - realizacyjny czynności (jej strukturę), wartości zaś opisują aspekt przedmiotowy czynności (cel ukierunkowanie.

Możemy wyróżnić następujące wektory:

- nabywanie

- konstruowanie

- utrzymywanie

- wyrażenie

- obdarowywanie

- zatrzymywanie dla siebie

- wyrzeczenie się

- eliminowanie

- odrzucenie

- obrona

- agresja

- unikanie

Wartości:

- ciało (zdrowie)

- seks (wraz z rozmnażaniem się)

- własność (przedmioty użytkowe pieniądze)

- wiedza (naukowa, a także nabyta z własnego doświadczenia)

- opiekun (żywiciel)

- przedmiot opieki ( wychowywane dziecko)

- afiliacja (związki interpersonalne)

- prestiż (reputacja, poważanie)

- rola (wymagania związane z funkcją w grupie)

- autorytet (władza nad innymi)

- przywódca (prawodawca)

- grupa (system społeczny, jako jedność)

- ideologia (system wartości społeczno-politycznych)

- piękno (konfiguracja sensoryczna i dramatyczna)

Poznawcze koncepcje motywacji.

Koncepcja związane z informacjami. Motywacja nazywana jest tutaj kontrolą poznawczą.

Brak stymulacji dotyczącej informacji wywołuje przykre, dolegliwe stany w organizmach ewolucyjne wyższych.

Dostarczanie informacji (gdy wcześniej i brakowało) jest wzmocnieniem, a więc okolicznością pozytywną dla organizmu.

Pod wpływałem deprawacji sensorycznej dochodzi do:

- zaburzeń percepcji

- zaburzeń procesów myślowych, pamięci i tym podobnych

- przeżywania halucynacji, snów na jawie i tym podobnych

- przeżywanie dolegliwego napięcia, a niekiedy nawet bardzo silnych leków.

Pozyskiwanie (odbieranie) informacji przez człowieka stanowi niezbędny warunek jego normalnego funkcjonowania (podobnie jak powietrze, woda). Informacje mogą pozostawać w różnych relacjach względem percypującego je człowieka. Konsonans - informacje są asymilowane przez układ poznawczy podmiotu (widza, ocena, oczekiwania itp.), proces motywacyjny przebiega bez zakłóceń. Dysonans - powstaje konflikt (dysonans poznawczy), który uruchamia pobudzanie (aktywizację, jako podłoże energetyczne), ale sam wymaga redukcji. Wymaganie redukcji uruchamia procesy motywacyjne.

Ludzie gromadzą jakieś dane poznawcze, które stanowią jakiś fragment danej wiedzy. Dane te mogą być przedmiotem porównania ze sobą. Wynikiem porównania danych poznawczych może byś wystąpienie jednej z trzech relacji: konsonansu, dysonansu lub braku związku. Brak związku miedzy danymi poznawczymi ( przekonaniami, opiniami, wcześniejszymi naszymi informacjami) jest motywacyjnie obojętny i nie ma powiazania z motywacją. Konsonans jest stanem pozytywnym i pojawia się, gdy treść standardu odpowiada treści napływającej informacji i odwrotnie. Są znaczeniowo kompatybilne. Jednostka chce podtrzymywać lub przywrócić ten stan. W dysonansie treści są przeciwstawne lub zaprzeczają się.

Dysonans jest stanem przykrym, więc uruchamia działania zmierzające do usunięcia sprzeczności.

Odporność danych poznawczych na ich zmianę (akomodacja).

Wielkość motywacji zależy od wielkości niezgodności, wielkość niezgodności jest funkcją złożoną z wielkości różnicy między danymi poznawczymi stopnia ważności niezgodności. Oba elementy pozostające w niezgodności musza być równoważne. Wielkość niezgodności wyznacza nie tylko intensywność motywacji, ale też sposób w jaki w jaki niezgodność zostanie usunięta.

Źródłem motywacji zachowania jest przetwarzanie informacji uruchamiające kolejne segmenty mechanizmu motywującego. Uruchomienie reakcji (zachowania) nie jest mechaniczną dopowiedzą na bodziec, ponieważ między reakcją a bodźcem występuje konieczny element dedukcji (struktura poznawcza).

4. Postawy I. Mudrecka, Z zagadnień pedagogiki resocjalizacyjnej, Opole 2004, s. 84-96.

Wykolejenie społeczne jest konstruktem teoretycznym opisującym antagonizm destrukcyjny. Konstrukt teoretyczny to sposób analizy pewnego stanu rzeczy: postawa, osobowość. Antagonizm destrukcyjny to specyficzny stan osobowości , który powoduje ze jednostka antagonicznie nastawia się do otoczenia społecznego i ma tendencje niszczące skierowane do innych, otoczenia i siebie samego. Składnikami wykolejenia społ są :

Manifestacje wyk. Społ ( zew. Objawy)

Stany osobowościowe, które odpowiadają za manifestacje

Przyczyny zbaurzeń

Trezba poznać człowieka jego osobowość poznać przyczyny i wówczas dopiero wyciągać wnioski. Nie można jedynie na podstawie manifestacji orzekać o wykolejeniu

Zachowanie to regulowanie stosunków z otoczeniem

Manifestacje to specyficzne zachowanie mieszczące się w normach społ: wagary, ucieczki z domu, palenie picie.

Według Cz. Czapówa (1978) istnieją trzy zasadnicze etapy wykolejenia społecznego, dające się zidentyfikować na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej:

 1. Stadium pierwsze — charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, czyli niezaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej. Reakcją może być agresja antyspołeczna, reakcje negatywne, buntownicze, narastająca wrogość wobec rodziców

i społeczeństwa jako całości. Występują niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi. Jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia.

 2. Stadium drugie — wyraża się utrwalaniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór. Typowym przejawem tego stadium jest odrzucanie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym. Pojawiają się wówczas pierwsze symptomy standardowego wykolejenia społecznego, takie jak: alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki  seksualne itp.

 3. Stadium trzecie — wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspołecznej (antagonistyczno-destruktywnej), która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności

i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej. Osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub wręcz przestępczym. Najwyraźniej stadium to przejawia się w grupowej działalności antyspołecznej prowadzącej do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

 Proces wykolejenia rozpoczyna się od zaburzonej homeostazy psychicznej.

Postawa jest utrwalonym sposobem reagowania na pewien obiekt społeczny w oparciu o to co o nim wiemy i jak odkrywamy go emocjonalnie. Postawa wyróżnia komponent poznawczy, behawioralny i emocjonalny. Postawa zawsze odnosi się do czegoś np. konkretnego człowieka. Wielość obiektów, wobec których człowiek musi wyrobić sobie postawę zmusza do integracji postaw, towrzenia ich spójnego systemu, aby psowaty nie były wewnętrznie sprzeczne co zaburzałoby proces decyzyjny związany z regulowaniem stosunków z otoczeniem. Proces integracji postaw uzależniony jest od zmiennych

• Światopoglądu to układ sądów dotyczące całej otaczającej człowieka rzeczywistości. Bardzo ważny jest obraz siebie i obraz świata. Jednostki o wadliwej integracji postaw charakteryzują się nierealistyczną spaczoną wizją świata, którym albo nie ma żadnych wartości (nihilizm) albo liczy się tylko siła, przemoc. Zafałszowanie obrazu świata i siebie wynika między innymi z generalizacji, mechanizmów obronnych ( wypierania, projekcji) wcześniejszych doświadczeń. Ponadto spostrzegając obraz nadajemy mu znaczenie w zależności od tego czy jest przyjemny czy zagrażający Obraz świata łączy się z wartościami, które są najpierw dostrzegane poza sobą. U młodzieży wykolejonej społ. obraz ja jest niejasny i słabo ugruntowany mało realistyczny

• Sieci wartości są głównym regulatorem postępowania każdej jednostki. Każdy ma dwie hierarchie wartości idealną i realną. Druga jest mniej uświadomiona od pierwszej.

Cz. Matusewicz za wartość uznaje:

to co jest obiektem pożądań,

utożsamia z postawą rozumianą jako czynnik selekcji motywów,

wpływa na wybór celów, działań, środków ich realizacji,

utożsamia z kryterium wyboru celu.

Hierarchia wartości uzależniona jest od aktualnych wymogów danego systemu społecznego, w którym dana jednostka żyje, od pragnień i dążeń jednostki.

S. Epstein uważa, że zachowanie jest wypadkową 4 wartości:

1. Maksymalizacji przyjemności i minimalizacji przykrości

2. Asymilacji danych o rzeczywistości wymagającej utrzymania stabilności i spójności ukrytych systemów pojęciowych „obrazu siebie” i „obrazu świata”

3. przyjemności grupowej i związku z osobami znaczącymi

4. pozytywnej samooceny

• Procesu homeostazy jednostka dobrze przystosowana to taka w której procesy asymilacji równoważą się z procesami akomodacji. Kiedy w procesie przystosowana dominują procesy asymilacji rozwija się integracja asocjalna, a akomodacji dyssocjalna. W obu przypadkach jedno. dostrzega świat jako zagrażający, niebezpieczny, wrogi

• Samooceny.

Jednostki asocjalne o wysokie samoocenie rozwijają integrację postaw nihilistyczno- agresywną ( żyć i walczyć) Jedn. O niskiej samoocenie i asocjalne rozwijają integrację postaw nihilistyczno wycofującą ( używki). Dogmatyczna integracja postaw dotyczy osób o skrajnej formie akomodacji Dogmatyczno- ekspansywna i dogmatyczno- restrykcyjna.

5. Rola rodziny w genezie ns J. Stanik, Psychologia sądowa, Warszawa 2013 , s. 487-508.

Rodzina stanowi pierwotne i zasadniczo znaczące środowisko socjalizacyjne człowieka. Akcentowanie pierwszoplanowej roli rodziny w nadawaniu kierunku prospołecznego lub aspołecznego w rozwoju psychicznym swych dzieci.

Wyróżnia się dwa główne obszary jej funkcjonowania: warunki materialno - bytowe oraz treść i style interakcji psychologiczno-pedagogicznych. Warunki materialno-bytowe sa źródłem zaspokojenia potrzeb biologicznych i tworzą podstawy materialne dla oddziaływań wychowawczych oraz treść i style interakcji psychologiczno-pedagogicznych są źródłem zaspokojenia i rozwoju potrzeb psychicznych. W pierwszych miesiącach życia dziecka, gdy zachowania rodziców są prawidłowe z psych. punktu widzenia dziecko rozwija się emocjonalnie normalnie, a jeśli są wadliwe, drażliwe czy bolesne to u dziecka rozwijają się i utrwalają reakcje lękowe, które z czasem przekształcają w syndrom lękliwości, jako rys osobowości. W kolejnych fazach rozwoju aktywność interpersonalna w rodzinie rozmowy z dzieckiem stają się stymulatorami rozwoju jego jeżyka, stanowią wzorce pożądanych zachwiań, wyznaczaj granice dla niepożądanych. W toku następujących po sobie fazach kształtują się wzorce interpersonalne dziecka, standardy oczekiwań, poziom aspiracji, pojęcie dobra i zła, syntonia społeczna (chcieć do nawiązywania kontaktów z innymi), pojęcia dotyczące sprawiedliwości i tym podobne, jak i wiedza opisująca ograniczenia dowolności zachwiań oraz wielu innych cech charakterologicznych.

Modele funkcjonowania rodziny.

Model funkcjonowania rodziny McMastera.

Rodziny funkcjonujące prawidłowo muszą umieć sobie radzić z trzema podstawowymi zadaniami. Po pierwsze rodzina musi być zdolna do zapewnienia swoim członkom podstawowych warunków życia (mieszkania, żywności, środków finansowych na zaspokojenie wszelkich niezbędnych potrzeb). Drugim obszarem zadań rodziny jest związany z obowiązkiem przyjmowania przez nią odpowiedzialności za prawidłowy, zdrowy rozwój każdego jej członka. Trzecie zadanie polega na prawidłowym oraz efektywnym korygowaniu pojawiających się bieżących trudności, a zawłaszcza racjonalnym i skutecznym zarządzaniu w sytuacjach kryzysowych dotykających rodzinę np. ciężkie choroby, wypadki.

6 kategorii, cech będących przedmiotem pomiaru czy szacowania:

- rozwiazywanie problemów

- komunikacja interpersonalna między członkami rodziny

- funkcjonowanie w rolach rodzinnych

- wrażliwość emocjonalna poszczególnych członków rodziny

- zaangażowanie uczuciowe w sprawy rodziny

- kontrola zachowania

Rozwiązywanie problemów (materialnych i psychospołecznych). Zdolność rodziny do szybkiego i efektywnego reagowania na trudności czy zdarzenia losowe np. te związane z pieniędzmi, ale też np. problemy uczuciowe jak depresja i ich rozwiazywania. Rozwiązywanie problemów na bieżąco. W rodzinach dysfunkcyjnych problemy nie zostają rozwiązane co prowadzi do kumulacji konfliktów, stresów, napięć wyzwalających wrogość, agresję czy nawet przemoc, wprowadzając rodzinę w stan permanentnego kryzysu czy nawet jej rozpadu.

Komunikacja jest zdolnością członków rodziny do wymiany informacji miedzy sobą w sposób jasny i bezpośredni. Umiejętność werbalizacji spraw własnych czy rodzinnych w ogóle ale też nieukrywanie spraw ważnych.

Funkcjonowanie w rolach dotyczy obszaru związanego z realizacją zadań i ich podziałem wśród członków rodziny, co jest niezbędne do harmonijnego funkcjonowania całego sytemu rodziny. Możemy tu wyróżnić np. dbałość o sprawy materialno-bytowe, zaspokojenie potrzeb dzieci, udzielnie wsparcia itd.

Wrażliwość emocjonalna. Zdolność członków do troskliwego, uczuciowego reagowania w różnych interakcjach interpersonalnych zachodzących w rodzinie. Umiejętność wyrażania pełnej gamy uczuć i ich adekwatność do sytuacji. Dysfunkcyjne rodziny są mało emocjonalne albo zbyt emocjonalne, reagują nieproporcjonalnie do konkretnej sytuacji.

Zaangażowanie uczuciowe. Ma dużo wspólnego z wrażliwością emocjonalną, ale dotyczy głownie tych właściwości dzięki, którym rodzina okazuje swoje zainteresowanie, trwała gotowość do wspierania. Możemy tu mówić o skrajnych formach zaangażowania. Brak zaangażowania - egocentryzm, nadmierne - nadopiekuńczość. Między nimi plasuje się empatyczne otwarte, wzajemne zaangażowanie, czyli to zdrowe.

Kontrola zachowania. Dolność do kierowania zrachowaniami jej członków w trzech sytuacjach:

- zagrożenia fizycznego

- zaspokajania potrzeb poznawczych i emocjonalnych

- rozwijania i prezentowania stosownych zachowań społecznych wewnątrz sytemu i poza jego granicami.

Niedomaganie tej funkcji rodziny wpływa szkodliwe na pojawienie się i utrwalenie zachwań niestosownych, nagannych, dezadaptacyjnych i wynikających z braku psychologicznego implantowania koniecznych ograniczeń w kierunkach i sposobach spontanicznej aktywności dzieci aż do jawnie destrukcyjnych. Mogą tu wystąpić sztywne strategie kontroli (nie ma miejsca na dyskusje, negocjacje) oraz chaotyczne, nieprzewidywalne strategie kontroli (dziecko przez to nie potrafi ocenić swoich zachwiań, jako dobrych czy złych). Chaotyczny jest najgorszy. Pomiędzy nimi mamy styl elastyczny, w którego obrębie panują ustalone zasady, reguły i hierarchia ocen oraz styl „wolnej ręki” - przesadne przyzwolenie. Styl elastyczny jest najbardziej pożądany.

Odporność rodziny na czynniki zagrażające i zakłócające.

Zdolność rodziny do skutecznego radzenia sobie z trudnymi lub kryzysowymi wydarzeniami z życiowymi w taki sposób, aby mogła ona utrzymać równowagę materialną i funkcjonalno - opiekuńczą oraz poczucie tożsamości i samoakceptacji. Zależy to od następujących czynników:

- waga stresora, czyli stopień obciążenia rodziny przez stresor

- podatność na zranienia, czyli racje interpersonalne członków rodziny, stabilność struktury organizacyjnej oraz kompetencje psychologiczne rodziców

- typy funkcjonowania rodzinnego:

*ułomny (alkoholizm, kłótnie, przemoc itd.)

*normalny

- źródła odporności rodziny: zewnętrzne -sieć wsparcia społecznego w środowisku lokalnym i wewnętrzne - kompetencje systemowe (spójność elastyczność itd.) i indywidualne (zdrowie, samoakceptacja itd.)

- sposób, w jaki rodzina ocenia i interpretuje sytuację stresu. Od „to nic takiego” do braku kontroli

- umiejętność rozwiazywania problemów w rodzinie, czyli wiedza i wprawa

- strategie radzenia sobie z trudnościami, a więc sposoby i umiejętności korzystania z możliwych zasobów nieformalnych o obrębie wspólnoty lokalnej oraz formalnych, instytucjonalnych

- osobowość rodziców, najważniejszy czynnik stanowiący źródło odporności rodziny. Kompetencje osobowe takie jak: poczucie kontroli nad wydarzeniami, głębokie zakorzenienie w pewnych wartościach i dochowanie im wierności, przyjmowanie wyzwań życiowych, jako pożytecznych, wzbogacających rozwój wewnętrzny oraz aktywna orientacja życiowa. Ale tez brak postaw wrogości oraz umiarkowane nastawienie na współzawodniczenie z innymi rodzinami w bliskim środowisku sąsiedzkim.

Syndromologiczne ujęcia postaw rodzicielskich.

Opiera się na trzech wymiarach:

Wrogość (brak wsparcia) - ciepło (duże wsparcie)

restryktywność (ścisła kontrola) - przyzwolenie (łagodna kontrola)

spokojny dystans (brak napięcia) - koncentracja lękowa (lękowe zaangażowanie emocjonalne)

Na ich podstawie wyróżniamy 8 syndromów postaw rodzicielskich:

1. Postawa zorganizowana i skuteczna (brak przyzwolenia, ciepło, spokój, dystans)

Motywacja dziecka za pomocą nagród, pochwał, dodawanie odwagi. Radzice uporządkowani i skuteczni wychowują skutecznych konformistów. Dzieci są uspołecznione i ułożone, mają silnie rozwinięte sumienie. Zdarza im się bywają nieśmiałe i zamknięte w sobie, żadko stwarzają społeczne kłopoty.

2. Postawa demokratyczna (przyzwolenie, ciepło, spokojny dystans)

Rodzice dopuszczają dyskusję nad obowiązującymi w rodzinie zasadami. Dzieci takiej rodziny są aktywne, towarzyskie, życzliwe dla innych. Są to na ogół osoby niezależne i twórcze.

3. Postawa sztywnie kontrolująca (brak przyzwolenia, wrogość, spokojny dystans)

Rodzice przejawiają wiele okrucieństwa. Wprowadzaj liczne zakazy i nakazy, które egzekwują w sposób sztywny i chłodny. Rodzice sztywni i chłodni mogą wychować młodocianych przestępców. Dzieci w takich rodzinach odrzucają autorytety i boją się ich. Pod pozorem uległości wypracowują repertuar zachwiań manipulacyjnych. Za czasem zaczynają się zachowywać w sposób, którego społeczeństwo nie akceptuje.

4. Postawa zaniedbywania (przyzwolenie, wrogość, spokojny dystans)

Rodzice pozwalają dziecku na wszystko, formułują mało zakazów i nakazów. W skrajnych przypadkach w ogóle nie interesują się dzieckiem, które jest przez nich odrzucone i zaniedbywane. Dzieci z takich rodzin są słabo przygotowane do pełnienia ról i mogą odrzucić akceptowane wzory społeczne. Może u nich dojść do zachowani autodestrukcyjnych i defetycznych (pozbawionych wary w powodzenia, zakładanie klęski z góry) oraz izolacji i unikania ludzi.

5. Nadopiekuńczość (brak przyzwolenia, ciepło, duże zaangażowanie emocjonalne nacechowane lękiem)

Rodzice dają konsekwentne wsparcie, formułują nakazy i zakazy, lecz towarzyszy temu nadmierne zaangażowanie emocjonalne i duży poziom lęku. Dzieci z tych rodzi cechuje duży stopień zależności, są zamknięte z sobie, niesamodzielne i nieśmiałe.

6. Rozpieszczanie (przyzwolenie, ciepło, duże zaangażowanie emocjonalne nacechowane lękiem)

W takich rodzinach mówi się że psują dzieci. Dziecko ma nakazy i zakazy, ale łamie je bezkarnie. Z wiekiem mogą zachowywać się antyspołecznie, agresywnie lub narcystycznie.

7. Autorytaryzm, wrogość, neurotyczność (brak przyzwolenia, wrogość, pełne lęku zaangażowanie emocjonalne)

Rodzice formułują liczne nakazy i zakazy, które egzekwują w sposób sztywny. Towarzyszy temu gniew, kary fizyczne, krzyk. Dzieci z takich rodzin są pełne lęku i złości. Swoje negatywne emocje wyładowują na społeczeństwie. Ich bunt przybiera postać zachowa agresywnych i przestępczych. Wykazują podatność na ucieczki z domu.

8. Neurotyczny lęk (przyzwolenie, wrogość, duże zaangażowanie emocjonalne nacechowane lękiem)

Rodzic neurotyczni i lekowi często karzą dzieci, ale sprawują nad nimi mała kontrolę i miało się o nie troszczą. Karą towarzyszy częste łajanie i gderanie. Dzieci z tych rodzin zwykle są znerwicowane i zaburzone. Stronia do ludzi, mają słabą więź z rówieśnikami, są nieśmiałe i kłótliwe maja niską samoocenę.

Model postaw rodzicielskich według Anny Roe.

5 postaw rodzicielskich: kochająca, wymagająca, ochraniająca, odrzucając i liberalna.

We wszystkich ważnych model postaw rodzicielskich wyodrębnia siew wymiary:

- wrogość - miłość (ciepło uczuciowe)

-restryktywność, spokojny dystans - ekspresja, emocjonalność (lękowa, agresywna)

- aspiracje wysokie (cele dystalne, czyli dalsze/dalekie) - aspiracje niskie (cele proksymalne „tu i teraz”)

- orientacja na „mieć” (regulacja zorientowana na korzyści) versus na „być” (regulacja zorientowana na wartości)

- punitywność (nastawnie na karanie) versus namyślna wyrozumiałość i nastawnie na zachętę i nagrodzanie

6. Psychopatologia - zaburzenia internalizacyjne/eksternalizacyjne, nieprzystosowanie społeczne I. Mudrecka, Z zagadnień pedagogiki resocjalizacyjnej, Opole 2004, s. 27-46

Nieprzystosowanie społeczne

• Nieprzystosowanie- niedostosowanie, zaburzenia w zachowaniu, zaburzenia emocjonalne, wykolejenie społeczne, 13- 17 ( do 21lat)

• zachowanie agresywne

• stronienie od ludzi bierność

• zachowania autoagresywne

• obniżony nastrój

• niepanowanie nad afektem

• wandalizm, wulgarność

• niewywiązywanie się z obowiązków

• niekonwencjonalne zachowania seksualne

• odurzanie się, nadużywanie zabronionych substancji psychoaktywnych, alkoholu, papierosów.

• Osobami niedostosowanymi społecznie nazwiemy jednostki, które nie są zdolne do pełnienia ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami społecznymi wskutek niedostatków dyspozycji wykonawczych, społecznych zgodnie z oczekiwaniami społecznymi w skutek niedostatków dyspozycji wykonawczych, takich jak np. procesy orientacyjne ( głusi, niewidomi), procesy intelektualne (upośledzeni umysłowo), procesy werbalno- motoryczne (przewlekle- chorzy, kalecy).

• Za osoby niedostosowane społecznie uznamy też osoby, które nie są skłonne do pełnienia rół społecznych w skutek negatywnego ustosunkowania się do różnych oczekiwań społecznych. Przeszkody w realizacji przypisanych ról społecznych tkwią tu, więc przede wszystkim w subiektywnym odbiorze świata zewnętrznego, zaburzającym motywację i inne struktury osobowości. Są to przypadki wykolejenia społ. ( o char. Obyczajowym i przestępczym) stanowią one przedmiot zainteresowanie ped reso. Niedostosowanie społ obejmuje, więc bardzo szeroki zakres problemów związanych z przystosowaniem człowieka do warunków środowiskowych . Sprowadza się ono do zaburzeń czyli odchyleń od normalnego rozwoju , podkreślając, że niekorzystne czynniki zewnętrzne negatywnie wpływają na wewnętrzny emocjonalny stan jednostki, co prowadzi do zaburzenia jej równowagi psychicznej (homeostazy) skutkując zaburzeniami w rozwoju podstawowych struktur osobowościowych ( potrzeb, obrazu świata, samooceny, poczucia własnej wartości) Efektem konfliktu między jednostką, środowiskiem zew są zaburzenia w zachowaniu jednostki. Stan nieprzystosowania społ w odróżnieniu od niedostosowania społ- oznacza łagodniejsze formy Zaburzeń, zdarzające się większość ludzi w pewnych okresach życia.

• Przystosowanie społeczne- osoba dobrze przystosowana to taka, której wartości są zbieżne z wartościami grupy i realizuje jednocześnie wartości grupy i własne. Przestrzega norm. Z przystosowaniem mamy do czynienia kiedy jest utrzymana homeostaza- czyli pozytywna relacja ze środowiskiem, konsensus między moimi potrzebami, a środowiskiem.

Proces asymilacji- uruchamiamy umiejętności adaptacyjne, aby rozwiązać konflikt ze społ, znajdujemy rozwiązanie, przezwyciężenie konfliktów ze społ, znajdujemy rozwiązanie, przezwyciężanie konfliktów między np. rola matki a wykładowcy)

Proces akomodacji- uruchamianie pokładów, które w nas drzemią do rozwiązania sytuacji konfliktowej, doświadczenie.

Złe przystosowanie objawia się w niezadowoleniu z siebie spostrzeganiu siebie jako osoby nieszczęśliwej, osłabianiu aktywności intelektualnej i społecznej a pojawianiu się w ich miejsce mechanizmów obronnych, nieadekwatności występowania reakcji i jej siły w braku współdziałania w trakcie realizacji zadań grupowych.

Złe przystosowanie- wszyscy kradną to ja robię to samo i kradnę

Dobre nieprzystosowanie- wszyscy kradną, a ja się wyłamuję i nie kradnę

Zaburzenia w zachowaniu- nieefektywne sposoby regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, takie które nie prowadzą do zaspokajania potrzeb psychicznych i biologicznych człowieka. Niewypełnianie przypisanych ról i podejmowanie zadań prospołecznych. Wynikają z nieprawidłowego rozwoju osobowości lub z tak wysokiego poziomu stresu ( np. wywołanego traumatyczną sytuacją zew.) że jednostka traci odporność i umiejętność regulowania swoich stosunków z otoczeniem.

• Kategorie zaburzeń w węższym ujęcia ( wg M. Radochońskeigo):

ZOB ( Zaburzenia opozycyjno- buntownicze) ICD- 10

• występują przed 9, 10 rokiem życia

• nasilone zachowania buntownicze, wyrażające się nieposłuszeństwem, skłonnością do prowokowania, przy nieobecności poważniejszych działań dysocjacyjnych lub agresywnych, które naruszają prawa innych osób.

• Podstawowa cecha- Trwały wzorzec zachowania negatywistycznego, wrogiego niszczycielskiego, wyraźnie przekraczającego normy rozwojowe i kontekst społeczno- kulturowy, jednak bez takie nasilenia agresji i tendencji aspołecznych, które powodowałyby poważne naruszenie praw innych osób.

• Dzieci z tym zaburzeniem skłonne są do złości, urazów, łatwego denerwowania się, wykazują niski prób tolerancji na frustrację i łatwo tracą panowanie and sobą.

ZKZ Zaburzenia kontroli zachowania DSM-IV

-Powatrzający się, trwały wzorzec zachowania, zgodnei z którym naruszone są podstawowe prawa innych osób oraz obowiązujące normy i zasady współżycia społecznego. Zaburzenia te spełniają co najmniej trzy z wymienionych niżej kryteriów, występujących w okresie 12 miesięcy, przy czym przynajmniej jedno z nich obecne jest w ciągu ostatnich 6 miesięcy.

1. Agresja wobec ludzi i zwierząt ( znęcanie się, bójki, używanie broni, okrucieństwo fizyczne, przemoc podczas kradzieży, zmuszanie do aktywności seksualnej)

2. Niszczenie cudzej własności

3. Oszustwo i kradzieże ( włamania, kłamstwa)

4. Poważne naruszanie przepisów ( ucieczki z domu, wagrowanie)

Osobowość antyspołeczna

Jest kategorią diagnostyczną przewidzianą jedynie dla osób, które ukończyły 18 lat, ale w okresie przed 15 rokiem życia wykazywały objawy ZKZ

ICD- 10:

1. Bezwględne nieliczenie się z uczuciami innych

2. Silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł, zobowiązań społ.

3. Bardzo niska tolerancja frustracji i niski prób wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych

4. Niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń w szczególności ponoszonych kar

5. Wyraźna skłonność do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem.

Zasadniczą cechą tego zaburzenia jest wyst. utrwalonego wzoru zachowania charakteryzującego się lekceważeniem oraz naruszaniem praw innych osób. Kształtuje się w dzieciństwie i okresie dorastania i utrzymuje do wieku dorosłego. O zaburzeniu można mówić jeśli objawy występują przez 6 miesięcy. Najczęściej są to agresja, nadpobudliwość, psychoruchowa, zahamowanie psychoruchowe, zaburzenia nerwicowe, które często wymienia się jako przyczyny niedostawania społ.

Zachowania internalizacyjne - nadmierne kontrolowanie, wycofanie, dysforia lęk.

2 typy

Symptomy skali „Wycofanie”

Woli być sam niż z innymi, odmawia rozmowy tajemniczy, skryty, nieśmiały, bezmyślnie- obojętne spojrzenie, często się dąsa, mało aktywny, nieszczęśliwy, smutny, wycofuje się

Symptomy skali „Depresja”

Narzeka na samotność, często płacze, boi się, że musi myśleć o złych rzeczach, ze zrobi coś złego, nadmiernie dąży do doskonałości, narzeka, że nikt go nie lubi, że czuje że inni się nim nie zajmują, czuje się małowartościowy, nerwowy, napięty, podniecony, przesadnie przestrzega zasad, zbyt strachliwy, winny, nieśmiały, łatwo wpada w zakłopotanie, podejrzliwy, nieszczęśliwy, smutny lub w depresji bojaźliwy, wystraszony

Zachowania esternalizacyjne- słabo kontrolowane z przejawami agresji, oporem wobec otoczenia, impulsywne, destruktywność i antyspołeczne cechy osobowości. Stabilniejsze niż internalizacyjne.

2 sposoby wyodrębniania zachowań estrenalziacyjnych i ujwanianai ich jako typy:

1. Rejestrowanie jednolitych przejawów tych zachowań za pomocą odpowiednich wyskalowanych kwestionariuszy i przez zastosowanie multiwariacyjnych strategii wyodrębniania swoistych „wiązek” zachowań które traktowane są jako „kategorie” inaczej typy.

2. Sprowadza się do diagnozy stawianej w warunkach ekstensywnych obserwacji klinicznych oraz odpowiednich ocen opartych na jednoznacznych kryteriach. Diagnozy są przesłankami ostatecznego, ogólnego rezultatu czyli typu.

Do zaburzeń eskternalizayjnych zaliczamy te dzieci, które otrzymują liczbę punktów w skali VII i VIII.

Symptomy skali VII

• Nie czuje się winny, gdy robi coś złego

• Trzyma się tych, którzy są w kłopocie

• Kłamie, oszukuje

• Woli przebywać ze starszymi od siebie

• Kradnie

• Przeklina

• Leniwy

• Niechętnie chodzi do szkoły

• Wagaruje

• Pije alkohol lub zażywa narkotyki

Symptomy skali VIII ( agresji)

• Często się sprzecza,

• Odporny, potrafi się „odciąć” przełożonym

• Okrutny

• Podły

• Terroryzuje innych

• Przesadnie żąda zainteresowania i uwagi ze strony innych

• Niszczy cudze i własne rzeczy

• Nieposłuszny w szkole, przeszkadza innym

• Zazdrosny, zawzięty,

• Bierze udział w bójkach,

• Ciągle gada często bez sensu

• Fizycznie atakuje innych

• Wybuchowy

• Hałaśliwy

• Uparty,

• Łatwo się irytuje, frustruje

• Grozi innym

Łatwe do zaobserwowania w sytuacjach szkolnych. Ujawnia się w okresie dzieciństwa i adolescencji jest najlepszym predykatorem przestępczości chronicznej w dorosłym życiu człowieka

7. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji
   psychoaktywnych - prezentacja

Mity:

• Alkoholicy piją codziennie

• Alkoholicy łatwo się upijają

• Klin to zwykła rzecz

• Jeśli nie piję przez jakiś czas - nie jestem alkoholikiem

• Tylko wódka uzależnia - piwo to nie alkohol

• Po leczeniu można pić w sposób kontrolowany

• Picie alkoholu jest korzystne dla zdrowia - w sytuacjach

• Są grupy ludzi, zawody w których nie ma alkoholików

Uzależnienie to stan psychiczny a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy żywym organizmem a środkiem charakteryzujący się szeregiem zachowań i objawów, w tym głównie kompulsywnym przyjmowaniem środka w sposób stały lub okresowy, aby przeżyć jego działanie, a niekiedy uniknąć złego samopoczucia pojawiającego się gdy środek nie został przyjęty. Tolerancja może występować lub nie. Osoba może być zależna od więcej niż jednego środka (politoksykomania)

Kryteria rozpoznania: (3 lub więcej)

• silne pragnienie, potrzeba lub poczucie przymusu przyjęcia

• trudność z samokontrolą w powstrzymywaniu się od przyjęcia

• zespół abstynencyjne

• wzrost tolerancji

• utrata dotychczasowych zainteresowań

• przyjmowanie środka, mimo uświadomienia sobie szkodliwych następstw

ETAPY UZALEŻNIENIA:

- inicjacja

- eksperymentowanie (biorę, żeby było przyjemnie)

- używanie szkodliwe (nadużywanie)- biorę żeby było przyjemnie i żeby nie było źle

- uzależnienie (biorę, żeby nie było źle)

Czynniki psychologiczne, społeczne, kulturowe, ekonomiczne i biologiczne

• Następstwa - ostre i przewlekłe zatrucie, uzależnienie, psychozy, napady padaczkowe

• Leczenie i postępowanie - odstawienie substancji, odtrucie na oddziale detoksykacyjnym, oddziaływanie edukacyjne, psychoterapia indywidualna, interwencje w środowisku

• Rokowanie - w zależności od środka, głębokości uzależnienia, następstw przewlekłych, stopnia motywacji itp.

Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane przyjmowaniem substancji:

1) Zespół abstynencyjny - Obraz zależy od rodzaju środka i jego dawki;

• Zażycie narkotyku powoduje ustanie objawów

• Objawy somatyczne: bóle mięśniowe, drżenie rąk, wzmożona potliwość, dreszcze, wymioty, biegunka, bóle i zawroty głowy

• Objawy psychiczne: bezsenność, stany lękowe, obniżenie nastroju, dysforia

2) Majaczenie drżenne (delirium tremens)

• Jest to ostra psychoza poalkoholowa,

• 2-3 doba po odstawieniu alkoholu, ale zdarzają się też w trakcie picia,

• Objawy zespołu abstynencyjnego + jakościowe zaburzenia świadomości, omamy, urojenia prześladowcze + napady drgawkowe, bezsenność, podniecenie

• BEZWZGLĘDNE WSKAZANIE DO HOSPITALIZACJI!

3) UPOJENIE ALKOHOLOWE PATOLOGICZNE (stan pomroczny)

• psychoza, w której alkohol odgrywa rolę czynnika spustowego

• Brak cech uzależnienia od alkoholu;

• Nagły początek i krótki czas trwania;

• Zaburzenia świadomości z dezorientacją;

• Rozdwojenie osobowości

• Pobudzenie z agresją

• Pełna amnezja przebytego stanu

4) Zespół Wernickiego-Korsakowa (może być zejściem majaczenia drżennego)

• Zespół amnestyczny Korsakowa:

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej, poczucia czasu i następstwa zdarzeń

Bierność, apatia, zaniedbanie;

• Encefalopatia Wernickiego:

Zaburzenia świadomości, zaburzenia psychoruchowe, Bezkrytycyzm, Konfabulacje, Nastrój euforyczny/dysforyczny; Objawy neurologiczne wynikające z organicznego uszkodzenia mózgu,

5) OTĘPIENIE W PRZEBIEGU UZALEŻNIENIA

• Bywa zejściem zespołu Wernickiego-Korsakowa lub narasta wskutek wieloletniego picia

6) PARANOJA ALKOHOLOWA (zespół Otella)

• Usystematyzowane urojenia niewierności małżeńskiej;

• Wzmożony popęd płciowy przy jednoczesnym zaniku potencji

• Predysponowani mężczyźni z paranoiczną strukturą osobowości

ICD 10

F10-alkohol

F11 Opiaty

F12 Konopie indyjskie

F13 Leki uspokajające

F14 Kokaina

F15 inne w tym kofeina

F16 substancje halucynogenne

F17 tytoń

F18 lotne rozpuszczalniki

F19 kilka substancji lub inne niż wymienione

8. Teoria poznwczo-behawioralna w analizie nieprzystosowania społecznego H. Sęk Psychologia kliniczna, Warszawa 2013, s. 110-117 + prezentacja

Teoria poznawczo-behawioralna w analizie nieprzystosowania społecznego

Podstawowe założenia terapii poznawczych

• Teoria konstruktów osobistych Kelly'ego- aby zrozumieć zachowanie człowieka trzeba się dowiedzieć, w jaki sposób człowiek spostrzega zdarzenie, jak je interpretuje

• Antycypacja zdarzeń na podstawie obserwacji pewnych wzorców i prawidłowości

• Powstałe konstrukty tworzą indywidualny system rozumienia świata, charakterystyczny dla każdego człowieka

• Nie ma jednej absolutnej prawdy- zjawiskom każdy człowieka nadaje znaczenie

• Człowiek jest badaczem, który stara się rozumieć, przewidywać i kontrolować otoczenie- aktywnie i dynamicznie konstruuje reprezentacje świata, a nie biernie reaguje

• W przypadku każdego zdarzenia dostępne są alternatywne konstrukcje, które można wybrać.

Schemat dynamiczny Reykowskiego

• Dzięki tworzeniu spójnych, zorganizowanych schematów poznawczych powstaje centralny system regulacji i integracji czynności, zwany osobowością

• Osobowość nie jest jedynym wyznacznikiem działania. To co człowiek robi i jak to wykonuje zależy od aktualnego obrazu sytuacji, przezywanych obecnie emocji, stanu psychofizycznego, aktualnego stopnia wytrenowania

• System konstruktów nie toleruje sprzeczności i dąży do ich likwidacji (redukcja dysonansu poznawczego)

Funkcje systemu regulacji:

• Integrowanie napływających informacji, dzięki czemu powstaje jednolity obraz sytuacji

• Integracja różnych kierunków działań do jednej lub kilku podstawowych tendencji kierunkowych, dzięki czemu osiąga zdolność do koncentracji na określonych celach i koordynacji dążeń

• Integracja określonego stylu reagowania wobec przedmiotów, osób, sytuacji, dzięki czemu zachowanie nabiera cech stałości i powtarzalności.

Procesy poznawcze

Procesy krótkotrwałe	Procesy długotrwałe
Są świadome	Są nieświadome
Dotyczą oczekiwań co do przebiegu przyszłych zdarzeń (oczekiwanie wyniku, czyli konsekwencji zachowania, oczekiwanie skuteczności- można mieć jasne oczekiwania wyniku, ale jeśli nie dowierza skuteczności to zmiana zachowania nie nastąpi)	Dotyczą przekonań- koncepcja A. Eliisa
Oceny- automatyczne myśli
Atrybucje- wyjaśnienia co do przyczyn zdarzeń (wewnętrzne, zewnętrzne, stałe, zmienne, ogólne, szczegółowe)

Terapia racjonalno-emotywna A. Eliisa

• Myślenie, odczuwanie i zachowanie nigdy nie występuje oddzielnie

• Człowiek sam jest sprawcą swojego niepotrzebnego cierpienia, do którego prowadzi irracjonalne i dysfunkcjonalne myślenie

• Emocje i zachowania są wynikiem interpretacji rzeczywistości

• U podłoża zachowań stoją specyficzne, absolutystyczne powinności lub przymusy

• Pacjent sam jest w stanie usunąć swoje problemy poprzez zmianę spostrzegania świata, terapia skupia się więc na praktycznych problemach pacjenta i konkretne sposoby ich interpretacji

Terapia=zmiana filozofii życia

• 
  Schemat ABC Ellisa

C-konsekwencje działań konstruktywne lub

destruktywne

A-Aktywizujące doświadczenie lub

Przeciwności, jakie napotyka na B-przekonania jednostki, jakie pojawiają się

swojej drodze człowiek w odpowiedzi na aktywizujące doświadczenie

(racjonalne/irracjonalne)

Osoby nieprzystosowane w niesprzyjających sytuacjach zazwyczaj nie robią nic lub pogarszają swoje położenie

Dysfunkcyjne lub absolutystyczne przekonania

• „muszę koniecznie odnosić sukcesy bo inaczej okaże się bezwartościowy”

Skutek: poczucie zagrożenia, smutek, bezużyteczność, depresja, rozpacz- wycofanie, unikanie, odurzanie się

• „inni ludzie muszą mnie traktować ze zrozumieniem, grzecznie, uczciwie lub z miłością, a jeśli tak nie jest oznacza to, że jestem zły i nie zasługuję na radość”

Skutek: gniew, złość- walka, przemoc, zemsta

• „warunki w jakich żyje muszą być komfortowe, przyjemne, wygodne, jeśli tak nie jest to przegrałem”

Skutek: złość, niska tolerancja na frustrację, żal nad sobą- wycofanie, uzależnienia

Wzorce poznawcze u osób nieprzystosowanych

• Nieletni spostrzegają siebie jako jednostki autonomiczne i silne, to że zostali skrzywdzeni przez bliskich lub społeczeństwo usprawiedliwia ich działanie naruszające normy

• Jak ktoś okazuje słabość i uległość nie jest wart szacunku

• Najważniejsze przekonania dotyczące obrazu własnej osoby (samoocena) oraz obrazu świata społecznego

Wzorce emocjonalne

• W odpowiedzi na określony schemat myślenia pojawia się reakcja emocjonalna, która najczęściej powoduje napięcie. W związku z tym, że nieprzyjemne emocje są blokowane, zaprzeczane lub wypierane, napięcie rośnie powodując uaktywnienie się wzorców behawioralnych u osób nieprzystosowanych.

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia wielopoziomowa Arnolda Lazarusa

Zaburzenia powstają na siedmiu różnych poziomach i dla każdego poziomu zaburzeń przeznaczony jest inny rodzaj terapii:

Arnold Beck-poznawcza koncepcja

Uważał, że przyczyną depresji są:

• Dysfunkcjonalne przekonania zwane triadą depresyjną

Triada depresyjna to negatywne przekonania na temat własnej osoby, świata i przyszłości. Przekonania te powstają automatycznie na skutek traumatycznych doświadczeń i oddziaływań otoczenia. Pociągają za sobą poczucie beznadziejności, zahamowanie motywacji i depresyjny nastrój.

• Błędy myślenia:

• Arbitralne wnioskowanie bez wystarczających przesłanek

• Wybiórcze abstrahowanie i koncentrowanie się tylko na jednej cesze (negatywnej) z pomijaniem innych (pozytywnych)

• Nadmierne uogólnianie

• Dychotomiczne (czarno-białe) myślenie, z czym wiąże się wyolbrzymianie i minimalizowanie

• Nadmierna personalizacja, czyli odnoszenie w sposób nieuzasadniony zewnętrznych faktów do własnej osoby

• Negatywne schematy Ja

Powstają w toku socjalizacji, w wyniku odrzucenia, zaniedbywania, krytycznych ocen. Jest to uproszczony schemat Ja, który powoduje przyjmowanie jedynie zgodnych z nim informacji, łatwo uaktywnia się w sytuacjach trudnych.

Teoria wyuczonej bezradności

W sytuacji, gdy kontrola nad zdarzeniami i konsekwencjami własnego działania jest niemożliwa- systemy wzmocnień pozostają poza kontrolą- powoduje to poczucie bezradności, wygaszenie motywacji i apatię. W wyniku treningu bezradności powstaje u człowieka przeświadczenie, że w sytuacji trudnej i nieprzyjemnej nie będzie mógł nic zrobić, aby sobie z nią poradzić, lub jej zapobiec. Występuje wtedy: bierność, smutek, brak apetytu, niedobór snu, poziom norepinefryny i serotoniny.

Przyczyną bezradności jest pesymistyczny styl atrybucji- przyczyny niepowodzeń przypisywane są czynnikom wewnętrznym, globalnym i stabilnym, a możliwości powodzenia upatruje się w czynnikach zewnętrznych, konkretnych i niestabilnych. Obecne i przyszłe działania człowieka nic nie zmienią. Poczucie bezradności może przerodzić się w poczucie beznadziejności powodując depresję. Czynnikiem ryzyka wystąpienia i nawrotu depresji jest ruminacja- czyli tendencja o rozpamiętywania negatywnych doświadczeń.

Teoria samoświadomości- Pyszczyński i Greeberg

Na skutek utraty obiektu ważnego dla poczucia tożsamości i samooceny dochodzi do silnej autokoncentracji. Gdy nie ma możliwości odzyskania lub zastąpienia utraconej wartości, rozpoczyna się perseweracja w syklu samoregulacji. Efektem tego jest stałe rozmyślanie i przezywanie negatywnych emocji, samoobwinianie i wzrost pesymistycznego stylu atrybucji. Powstaje pesymistyczny styl autokoncentracji który umacnia negatywny obraz własnej osoby i utrudnia spostrzeganie zjawisk pozytywnych w życiu.

Huflejt-Łukasik wymieniła, że oprócz tendencji do autokoncentracji ważną rolę w powstawaniu i utrzymywaniu się depresji stanowią standardy Ja (osobiste, Ja idealne) cechujące się licznymi wzajemnymi powiązaniami, wysoka subiektywną wagą i sztywną strukturą.

Stresowe wydarzenia a depresja- modele podatność-stres

Istnieją dowody, że stresujące zaburzenia mogą być przyczyną albo czynnikiem wyzwalającym epizody depresyjne. Wg Browna poważne stresory częściej oddziałują na osoby, które przeżyły epizod depresji. Czynnikiem ryzyka dla depresji są sytuacje wpływające na obniżenie poczucia własnej wartości, niepowodzenie w osiągnięciu ważnego celu, poważna choroba, utrata bliskiej osoby, sytuacja trudna i nierozwiązywalna, stres traumatyczny.

W modelu podatność-stres ustala się predyspozycje powodujące u człowieka szczególną podatność na depresje w wyniku działania stresu. Reakcje depresyjne mogą występować u osób, które posiadają efekty struktur biologicznych, w tym także mechanizmy biochemiczne zmienione wskutek przewlekłego działania stresu.

Czynniki podatności na depresje w sytuacjach trudnych:

• Brak oparcia w bliskim związku

• Brak stałego zatrudnienia

• Samotne wychowywanie dzieci

• Utrata matki przed 11 rokiem życia

Czynniki pośredniczące w ujawnianiu się depresji:

• Niska samoocena

• Poczucie beznadziejności

• Pesymistyczny styl myślenia

• Tendencja do negatywnych ocen sytuacji

Podejście interpersonalne do zaburzeń depresyjnych

Przyczyną reakcji depresyjnych mogą być:

• Zła jakość więzi społecznych

• Zaburzone pełnienie ról

• Niezadowalające relacje interpersonalne (brak bliskich osób)

Według Klermana istotną rolę odgrywa podstawowa grupa społeczna (rodzina, przyjaciele) w ramach której stwierdza się występujące w przeszłości lub aktualnie:

• Utratę osób znaczących (matki rodziców), odrzucenie, zranienie, zaniedbanie

• Aktualnie działające stresory interpersonalne, nieporozumienia, konflikty, separacje, rozwód

Reakcja depresyjna:

• Silna reakcja smutku

• Przedłużająca się żałoba po stracie bliskiej osoby

• Spory dotyczące ról interpersonalnych

• Frustrowane oczekiwania z rozczarowaniem

• Trudności w zmianie roli interpersonalnej

• Deficyty kompetencji interpersonalnych

Wybrane zagadnienia terapii zaburzeń afektywnych metodami psychologicznymi

Terapie:

• Farmakoterapia- zaburzenia z czynnikiem endogennym (genetycznym, biochemicznym i hormonalnym)

• „Stabilizator nastroju” (lit)- zaburzenie dwubiegunowe

• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory MAO, inhibitory SSRI

• Elektrowstrząsy

• Fototerapia- depresje sezonowe

• Deprywacja snu

Leczenie depresji zorientowane psychoanalitycznie

Źródeł zaburzeń należy szukać we wczesnych okresach rozwoju. W terapii chodzi o zmniejszenie i zlikwidowanie symptomów dzięki uwolnieniu i ekspresji stłumionych agresywnych uczuć, przeniesionej złości, obniżeniu restrykcyjnych standardów superego (aniołek), uświadomieniu wyolbrzymionych potrzeb miłości i zależności w stosunku do ważnych obiektów oraz o rozpoznanie ich źródeł we wczesnodziecięcych doświadczeniach konfliktowych.

Dobra forma terapii dla depresji enogennych.

Poznawczo-behawioralna terapia depresji

Beck-metody:

• Wykrywanie automatycznych myśli

• Notowanie automatycznych myśli

Dzięki temu, że pacjent zwraca uwagę na swoje automatyczne myśli, zaczyna być bardziej świadomy tego, jak jego myśli wpływają na jego nastrój. Ta technika może być stosowana w następujący sposób:

• każdego wieczora pacjent przez pół godziny obserwuje swoje myśli i je notuje

• pacjent notuje swoje myśli w momencie pogorszenia nastroju.

• Polemika z automatycznymi myślami („technika podwójnej kolumny”)

Technika polega na tym, że pacjent na kartce w lewej kolumnie wypisuje swoje automatyczne myśli, a w prawej kolumnie odpowiedzi na nie. Na początku wykonuje to przy pomocy psychoterapeuty, który pokazuje mu, że to samo zdarzenie z życia można interpretować na wiele różnych sposobów. Wypisując własne negatywne myśli można zaobserwować tematy dominujące (np. ciągłe samoobwinianie się, czy poczucie niższości).

• Identyfikowanie wzorów zaburzeń poznawczych

Dzięki temu, że pacjent notuje swoje automatyczne myśli, terapeuta dostrzega, że pewne tematy automatycznych myśli w różnych sytuacjach powtarzają się. Na tej podstawie identyfikuje się wzorce zniekształceń poznawczych charakterystyczne dla danego pacjenta. Pacjentowi pokazuje się te wzorce po to, aby stał się świadomy swoich zniekształceń rzeczywistości, by mógł zwracać na nie uwagę i je kontrolować

• Testowanie automatycznych myśli w rzeczywistości

Jeżeli pacjent potrafi już rozpoznawać charakterystyczne wzorce zniekształceń, to kolejnym krokiem jest trening w ocenie trafności. Pacjent sprawdza czy jego myśli są trafne, czyli „testuje myśli w rzeczywistości”. Takie sprawdzanie pokazuje pacjentowi, że myśl nie jest równoznaczna z rzeczywistym faktem.

• Ćwiczenie zmiany atrybucji

Reatrybucja- terapeuta zauważa nieracjonalność założeń życiowych pacjenta, zwraca na nie uwagę pacjentowi i wyjaśnia istotę ten nieracjonalności, po czym wspólnie szukają wersji bardziej racjonalnej. Nieracjonalne przekonania: ”Abym czuł się szczęśliwy, muszę być przez wszystkich akceptowany” ,„Jeśli popełniam błąd, to znaczy, że jestem głupi”.

• Zmiana przekonań depresyjnych (triada depresyjna)

Depresja wynika z poczucia bezradności, poczucia braku kontroli i osobistego wpływu na zdarzenia i wzmocnienia więc w terapii stwarza się warunki do uczenia się zaradności, stawiania realistycznych celów dających gwarancję poczucia własnej skuteczności a także jego rozwój powodując poprawę samooceny i docenianie pozytywnych zjawisk w życiu. Zwracanie uwagi na pozytywne formy aktywności np. zaplanowanie czegoś co cieszy.

Podejście interpersonalne w terapii depresji

Obszarem działań są takie problemy:

• Żal i jego przyczyny

• Dysfunkcje ról społecznych rzutujące na zaburzenia relacji

• Deficyty umiejętności interpersonalnych

15

Podatność

• Genetyczna podatność

• Nabyte nieprawidłowości w strukturze lub funkcjonowaniu mózgu

• Reakcje emocjonalne (niepokój, wrogość, gniew, depresja)

Stres

• Infekcje i urazy przed urodzeniem

• Uraz porodu

• Doświadczenie po urodzeniu

• Urazy

• Konflikty interpersonalne

• Brak wsparcia

• Ubóstwo

• Reakcje behawioralne (uboga dieta, zaburzony sen, nadużywanie substancji, agresywność, bierność

---