Opracowała Anna Ronowicz

Nauczyciel bibliotekarz OZ ZCDN w Gryficach



„Efektywne wykorzystanie gromadzonych zbiorów zależy przede

wszystkim od dostępnych dla użytkowników [uczniów i nauczycieli]

źródeł informacji o dokumentach, czyli tworzonego warsztatu

informacyjno – wyszukiwawczego, którego podstawą są katalogi

kartkowe i/lub katalog komputerowy (baza danych).” [L. Gołębiowska]



W niniejszym opracowaniu zastosowano zalecenia norm opisu

bibliograficznego dokumentów elektronicznych PN-N-01152-13 oraz

innych norm i przepisów bibliograficznych o charakterze ogólnym. [L.

Gołębiowska, s. 60-61]



Katalogując

zbiory

należy

uwzględnić

specyficzne

potrzeby

informacyjno – wyszukiwawcze użytkowników konkretnej biblioteki –

zbiory specjalne wykorzystywane są jako pomoce edukacyjne, głównie

filmy edukacyjne, nagrania utworów muzycznych i literackich itp.

Jednostka katalogowa:



jest przedmiotem opisu katalogowego

(bibliograficznego);



to jednostka (samoistny dokument lub

niesamoistny utwór współwydany), dla której
sporządza się pozycję katalogową, a w bazie
danych rekord bibliograficzny;

Jednostkami opisu mogą być:



dokument jednoczęściowy (jednostka

fizyczna), np. płyta

-

zawiera jeden utwór (np. film, nagrany utwór
muzyczny, literacki, program komputerowy);

-

zawiera 2 lub więcej utworów
współwydanych;



dokument wieloczęściowy:

-

całość (zespół jednostek fizycznych tego samego typu):

•

Złożona z 2 lub więcej jednostek, które zawierają ten sam utwór, np.
komplet 12 płyt CD z nagraniem „Pana Tadeusza”;

•

Złożona z 2 lub więcej jednostek, które zawierają utwory
współwydane;

-

część (jednostka fizyczna lub kilka jednostek) z tytułem
wyróżniającym lub bez takiego tytułu:

•

Cześć dokumentu zawierającego jeden utwór, np. jedna lub kilka
płyt z kompletem nagrania „Pana Tadeusza”;

•

Cześć dokumentu zawierającego utwory współwydane, np. płyta z
kompletu „Wesoła Szkoła”

Dla dokumentu wieloczęściowego, w zależności

od jego zawartości można sporządzić opis

katalogowy dla całości wydawniczej lub odrębne

opisy dla każdej części.



dokument wielomedialny:

-

całość (zespół jednostek fizycznych różnego typu),
np. podręcznik z płytą, komplet złożony z
podręcznika,

płyty

i kasety;

-

część (jednostka fizyczna lub kilka jednostek) z
tytułem wyróżniającym lub bez takiego tytułu np.:
część z zespołu złożonego z podręcznika i płyty lub
złożonego z podręcznika, płyty i kasety;



niesamoistna wydawniczo część
jednostki fizycznej (współwydany utwór,
odcinek cyklu, serialu filmowego), np.:

-

Film pt. Starożytny Rzym współwydany z filmem pt. Mumie – bez
tytułu wspólnego,

-

Film pt. Nasze gady i płazy współwydany na kasecie z 13. innymi
filmami pod wspólnym tytułem Biologia kl. VI.

W zależności od rodzaju jednostki opisu

wybiera się odpowiednią budowę opisu,

określoną w normach opisu

bibliograficznego różnych typów

dokumentów.

Jeśli dokument dostępny jest na kasecie i na płycie, albo książka jest w

postaci elektronicznej i tradycyjnej, przyjmuje się jedną z dwóch metod:



w jednym opisie

-

w katalogowaniu kartkowym opisuje się film (lub dokument

dźwiękowy) na jednym z nośników, a w odrębnej linii w strefie uwag

podaje się informację o drugim nośniku; ale jeżeli ten sam dokument na

innym nośniku włączono do zbiorów w późniejszym terminie to

informację o nim dopisuje się po opisie dokumentu na pierwszym

nośniku, np.:

Także: 1 płyta wiz. (DVD)
Także: 1 płyta (CD)

-

w opisie książki elektronicznej (w szczegółowym oznaczeniu określona

jest jako dane tekstowe), która jest dostępna także w formie

drukowanej, podaje się informację w strefie uwag, np.

Dostępne także w

formie drukowanej,



Sporządza się odrębne opisy dla każdego nośnika.

W formacie MARC informację o innej postaci

fizycznej dokumentu podaje się w strefie uwag –

w polu 530.



Zaleca się w katalogach bibliotecznych drugi stopień szczegółowości opisu
bibliograficznego, gdyż obejmuje on elementy obowiązkowe i zalecane, bliżej
charakteryzujące dokument. Niektóre elementy zalecane, trudne do ustalenia
(np. czas odtwarzania nagrania) można pominąć



Przy wyborze elementów do opisów należy kierować się dodatkowo
potrzebami użytkowników katalogów. Nie powinno się rezygnować ze
sporządzania np. pozycji cząstkowych dla utworów współwydanych (choćby w
postaci skróconej – typu indeksowego), a w rekordach – zastępujących je haseł
dodatkowych, ponieważ to one decydują o efektywności wyszukiwania.



Ze względu na specyfikę dokumentów odczytywanych w odtwarzaczach
fundamentalne znaczenie ma opracowanie treściowe. Bibliotekarz nie jest
zobligowany do tworzenia szczegółowych opisów formalnych, więc
koncentrowanie się jedynie na opracowaniu formalnym w przypadku
dokumentów specjalnych nie jest uzasadnione. Natomiast można wprowadzać
własne rozwiązania, które podnoszą efektywność wyszukiwań.



Dla ułatwienia katalogowania dokumenty elektroniczne, w zależności od
metody dostępu do danych i programów w nich zawartych, podzielono na
dwie grupy:



Tytuł właściwy [Określenie typu dokumentu] : dodatek
do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności ;
każde

następne

oznaczenie

odpowiedzialności.

–

Oznaczenie

wydania

/

pierwsze

oznaczenie

odpowiedzialności dotyczące wydania. – Szczegółowe
oznaczenie rodzaju dokumentu (wielkość dokumentu). –
Miejsce wydania : nazwa wydawcy, data wydania. –
Określenie formy i liczby nośników fizycznych : oznaczenie
innych cech fizycznych ; wymiary + oznaczenie dokumentu
towarzyszącego. – (Tytuł serii lub podserii, ISSN serii lub
podserii ; numeracja w obrębie serii lub podserii). –
Wymagania systemowe. – Tryb dostępu. – Źródło
tytułu właściwego i oznaczenia wydania. – Data
aktualizacji/nowelizacji. – Inne uwagi. – Numer
znormalizowany



Tytuł właściwy [Określenie typu dokumentu] :
dodatek

do

tytułu

/

pierwsze

oznaczenie

odpowiedzialności ; każde następne oznaczenie
odpowiedzialności. – Oznaczenie wydania / pierwsze
oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania. –
Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu
(wielkość dokumentu). – Miejsce wydania : nazwa
wydawcy, data wydania. – (Tytuł serii lub podserii,
ISSN serii lub podserii ; numeracja w obrębie serii lub
podserii). – Wymagania systemowe. – Tryb dostępu.
–

Źródło

tytułu

właściwego

i

oznaczenia

wydania.

–

Data

aktualizacji/nowelizacji. – Inne uwagi. – Numer
znormalizowany

Strefa

Dokument

elektroniczny

o dostępie lokalnym

Dokument

elektroniczny

o dostępie zdalnym

3. Strefa szczegółowego
oznaczenia rodzaju i
wielkości dokumentu

Element zalecany

Bibliograficzna baza
danych

Element obowiązkowy

Czasopismo
elektroniczne

5. Strefa opisu
fizycznego

Element stosowany
Nośnik fizyczny może
być opisany

1 dysk optyczny (CD-
ROM) : dźw., kolor ; 12
cm

Element pomijany
Nośnik fizyczny nie
może być opisany –
charakterystykę
dokumentu podaje się w
strefie 3.

Oprogramowanie
systemowe (23 pliki : ca
35 000 bajtów każdy)

7. Strefa uwag

Obowiązkowa uwaga o
wymaganiach
systemowych

Wymagania systemowe:
Komputer zgodny z IBM
PC 486DX; 16 MB RAM;
MS Windows 3.1 lub
nowsze; napęd CD-ROM
poczwórnej prędkości;
karta dźwiękowa

Obowiązkowa uwaga o
trybie dostępu

Tryb dostępu: World
Wide Web. URL:
http://www.un.org



Podstawą opisu jest odtworzony dokument elektroniczny. Zaleca się
ustalenie brakujących danych na podstawie źródeł spoza dokumentu, np.
towarzyszącej mu dokumentacji, pojemników, bibliograficznych baz
danych i innych wydawnictw informacyjnych.



Źródła danych:

1.

Źródła wewnętrzne – ekran tytułowy, główne menu, przedstawienie
programu, pierwsza wyświetlona informacja, krótki tekst, który pojawia
się u góry każdego wielostronicowego dokumentu, strona domowa,
inna wyraźnie wyświetlona identyfikująca informacja

2.

Etykiety na stałe naklejone na fizyczny nośnik lub odbite na
nim,

3.

Dokumentacja

4.

Pojemniki

5.

Inny dokument towarzyszący (np. list wydawcy),

6.

Publikowane opisy dokumentów (np. bibliograficzne bazy
danych, przeglądy)

7.

Inne źródła.



Jeżeli informacja w źródłach wewnętrznych różni się stopniem
dokładności, należy spośród nich wybrać to źródło, które dostarcza
informacji najbardziej kompletnej; podobnie należy postąpić w
przypadku dalszych źródeł.



Wykorzystując dokumentację jako źródło informacji, należy wyraźnie
odróżnić dane odnoszące się tylko do dokumentacji od tych, które
dotyczą dokumentu elektronicznego.



Jeżeli kilka dokumentów elektronicznych znajduje się w pojemniku i
tylko na pojemniku znajduje się tytuł wspólny, jako źródło należy użyć
pojemnika, a nie etykiet naklejonych na poszczególnych dokumentach.



Jeżeli dokument elektroniczny składa się z dwóch lub więcej
oddzielnych fizycznie części (np. interakcyjny dokument multimedialny,
w skład którego wchodzi dysk optyczny i wideodysk), z których każda
ma swoje własne źródła informacji, należy wybrać źródło dostarczające
informacji odnoszących się do dokumentu jako całości i zawierające
tytuł wspólny.



W przypadkach, gdy informacja w wewnętrznych źródłach jest
niewystarczająca lub niedostępna (gdy brak źródeł wewnętrznych albo
gdy brak urządzeń do odczytania dokumentu) można wybrać inne
źródła stosownie do podanej kolejności.



Poszczególne strefy opisu mają wyznaczone podstawowe
źródła,
z których przede wszystkim należy przejmować dane:

Strefa
1

Strefa
2
Strefa
4
Strefa
6

- tytułu i oznaczenia

odpowiedzialności

- Wydania
- adresu wydawniczego
- serii

Źródła wewnętrzne, etykiety na
nośniku fizycznym, dokumentacja,
pojemniki lub inne materiały
towarzyszące

Strefa
3

Strefa
5
Strefa
7
Strefa
8

- szczegółowego

oznaczenia rodzaju i
wielkości dokumentu

- opisu fizycznego
- uwag
- międzynarodowego

znormalizowanego
numeru i sposobu
uzyskania dokumentu
elektronicznego

Jakiekolwiek źródło

Dane pochodzące z innych źródeł niż

podstawowe dla danej strefy ujmuje

się w nawiasy kwadratowe



Katalogowanie dokumentów elektronicznych o
dostępie zdalnym jest to nowa sytuacja dla
bibliotek, ponieważ mamy opisać dokument, którego
fizycznie nie mamy.



Kiedy jesteśmy zobowiązani do katalogowania tychże
dokumentów?



Dokumentów elektronicznych zdalnych publicznie
dostępnych

nie

katalogujemy.



Katalogujemy dokument elektroniczny o dostępie
zdalnym licencjonowanym, czyli wtedy, gdy mamy
licencję na jego użytkowanie (jesteśmy prawnymi
właścicielami usługi dostępu).



Gołębiowska L., Zbiory specjalne – nieksiążkowe w bibliotekach,
2008, 978-83-924008-3-7.



Sanetra, K., Katalogowanie alfabetyczne dokumentów
elektronicznych, Biblioteka w Szkole, 2001, nr 6, s. I-VIII.

Anna Ronowicz

Biblioteka Pedagogiczna

ul. Koszarowa 12; 72-300 Gryfice

tel. [phone]; e-mail:

[e-mail]

www.zcdn.edu.pl/gryfice