SYTUACJA KOMUNIKACYJNA

SYTUACJA KOMUNIKACYJNA

NA POZIOMIE IDEACYJNYM

NA POZIOMIE IDEACYJNYM

(przdstawieniowym)

(przdstawieniowym)

Aleksy Awdiejew, Sytuacja komunikacyjna w procesie ideacji (w
druku)
Banach J., Sytuacja komunikacyjna rozmowy. Aspekty metodologiczne
(w:) Studia nad składnią polszczyzny mówionej, (red.) Skubalanka T.,
Wrocław 1978, s. 43 – 50

Hymes D., Socjolingwistyka i etnografia mówienia (w:) Język i
społeczeństwo (red.) Głowiński M., Warszawa 1980

Pala K., O komunikační situací (w:) Semiotyka i struktura tekstu, (red.)
Mayenowa M.R., Wrocław 1973, s. 49-62
Pisarkowa K. Zdanie mówione a rola kontekstu (w:) Studia nad
składnią polszczyzny mówionej, (red.) Skubalanka T., Wrocław 1978, s.
7 - 20

Sześć podstawowych elementów modeli sytuacji

komunikacyjnej

K. Pala O komunikační situací (1973)

• istnienie świata realnego,
• myślących użytkowników języka,
• ich komunikacyjnego zamiaru i celu,
• związku między użytkownikami i

światem realnym,

• związku między światem realnym i

światem przedstawionym oraz

• systemu (najczęściej językowego), w

którym przekaz jest realizowany

DEFINICJA SYTUACJI

KOMUNIKACYJNEJ

Sytuacja komunikacyjna –

konfiguracja wyobrażeniowa,

która powstaje w umyśle odbiorcy

w wyniku interpretacji komunikatu

na podstawie elementów realnej

rzeczywistości oraz rzeczywistości

wirtualnej, zmagazynowanej w

jego pamięci operacyjnej

Powstawanie w umyśle odbiorcy

sytuacji komunikacyjnej można
przedstawić w postaci procesu
dynamicznego, w którym można
wyodrębnić następujące etapy:

• ostensja,
• standaryzacja formy przekazu,
• interpretacja formy bazowej

Ostensja

Ostensja

Ostensja jest manifestacją formy przekazu

nazywanej tekstem.

Do tekstu przekazu włączamy wszystkie sygnały

odbierane przez zmysły odbiorcy, mające

właściwości znakowe.

Są to więc nie tylko sygnały akustyczne i

graficzne ale wszystkie formy zachowania się

nadawcy – mimika, gesty, sposoby

komunikowania się itd.

W wyniku stałej predyspozycji komunikacyjnej

człowieka jest on nastawiony na postrzeganie

ostensji, czyli na wszystkie sposoby

zachowania się interlokutorów, które

interpretuje jako przekazy komunikacyjne

Można więc mówić o pewnym syndromie

komunikatywności, który każe nam każdy

przejaw zachowania się otaczających nas

ludzi traktować jako znaczący, podlegający

interpretacji czyli tworzący sytuację

komunikacyjną

Spostrzeżenie przez zmysły odbiorcy formy

przekazu stanowi początek odtwarzania

sytuacji komunikacyjnej.

Bez ostensji takie odtworzenie nie jest możliwe.
Problem ostensji staje się szczególnie istotny w

kontekście komunikacji społecznej, gdyż

wielość przekazów bombardujących obecnie

odbiorcę jest traktowana jako szum

informacyjny, dopóki sam odbiorca nie

wyodrębni z niego określonego

interesującego go przekazu.

Standaryzacja formy przekazu

Standaryzacja formy przekazu

Standaryzacja formy przekazu

jest zdolnością gramatyczną
przekształcenia jakiejkolwiek
formy przekazu do postaci
standardowej, czyli takiej postaci,
która jest izomorficzna do relacji
komponentów znaczeniowych.

Standaryzacja formy przekazu

Standaryzacja formy przekazu

Sposoby standaryzacji:
1)Sprowadzanie form

nieizomorficznych do postaci
izomorficznej

2)Rekonstrukcja scenariusza
3)Dopełnianie sensu na podstawie

reguł heurystycznych

4)Interpretacja metafory itd.

Nieizomorficzność

gra: Gra w tenisa Janka z Piotrem przedłuża się
 Janek gra z Piotrem w tenisa dłużej, niż przewidywano
→ GRAĆ [KTOŚ, (Z) KIMŚ, (W) COŚ]
studenckie miasteczko: Janek mieszka w studenckim

miasteczku  Janek mieszka w miasteczku , gdzie

mieszkają studenci

→ MIESZKAĆ [STUDENCI, (W) MIASTECZKU]
żółknąć: Liście żółkną jesienią  Jesienią liście stają się

żółte

→ STAWAĆ SIĘ [COŚ, ŻÓŁTYM]
chętnie śpiewać: Hania chętnie śpiewa  Hania lubi

śpiewać i często śpiewa

→ ŚPIEWAĆ [KTOŚ, COŚ] & LUBIĆ [KTOŚ, COŚ:

ŚPIEWAĆ [KTOŚ, COŚ] itd.

Rekonstrukcja scenariusza

Janek przypomniał sobie wczorajszą

rozmowę

t

-2

(WCZORAJ) ROZMAWIAĆ [JANEK,

(Z) KIMŚ, (O) CZYMŚ];

t

-1

(DZIŚ) PRZYPOMNIEĆ [JANEK,

COŚ: (WCZORAJ) ROZMAWIAĆ
[JANEK, (Z) KIMŚ, (O) CZYMŚ]

Janek poszedł na piwo
Janek poszedł po piwo

Dopełnianie sensu na podstawie

reguł heurystycznych

Marysia ledwo zdążyła na pociąg
a. Marysia zdążyła na pociąg
b. Marysia spóźniała się i musiała

przyspieszyć swoje przybycie na

dworzec

Samoloty amerykańskie bombardowały

Bagdad

Nie same samoloty, lecz wojskowi

lotnicy amerykańscy, znajdujący się

w tych samolotach, zrzucili bomby

na określoną dzielnicę Bagdadu

Interpretacja metafory

Ania kwitnie jak róża
sprowadzamy do dwóch zestawionych ze

sobą standardów:

STAWAĆ SIĘ [ANIA, PIĘKNA] &

KWITNĄĆ [RÓŻA]

Interpretacja formy bazowej jest

podstawowym procesem, którego
wynikiem jest rozumienie przekazu,
czyli w naszej terminologii –
odtworzenie sytuacji komunikacyjnej

Uwzględniamy trzy poziomy przekazu

informacyjnego, które funkcjonują
jednocześnie, lecz z powodu przejrzystości
metodologicznej są rozpatrywane osobno:

poziom ideacyjny (przedstawieniowy), który

zapewnia obrazowanie świata za pomocą
języka,

poziom interakcyjny, który organizuje układ

interakcyjny nadawca – odbiorca oraz

poziom organizacji dyskursu, który

umożliwia wybór środków parafrazowania i
gatunkowych wyznaczników sensu

Przekaz na poziomie ideacyjnym należy uznać

za podstawową strefę sytuacji komunikacyjnej,
bez której inne jej części nie mogą zaistnieć.

Innymi słowy, o czym i co mówi nadawca

stanowi bazę dla pozostałych części sytuacji
komunikacyjnej do kogo, w jakim celu i w
jaki sposób dany przekaz został skierowany.

Należy zaznaczyć, że pojęcia bazowości nie

można w tym przypadku mylić z pojęciem
ważności składników sytuacji komunikacyjnej.

W różnych typach komunikacji różne strefy

sytuacji komunikacyjnej mogą dominować,
osłabiając merytoryczny sens ideacyjny

Część ideacyjna sytuacji komunikacyjnej

tworzy spójny obszar tematyczny oraz
wybrane z niego powiadomienie o
zaistniałym stanie rzeczy w postaci akcji,
pozycji, procesu lub stanu.

Odtworzenie części przedstawieniowej sytuacji

komunikacyjnej jest w istocie procesem
obrazowania świata.

Możliwość uświadomienia przedstawionego

Możliwość uświadomienia przedstawionego

obrazu jest ostatecznym celem

obrazu jest ostatecznym celem

komunikacyjnym na poziomie ideacyjnym i

komunikacyjnym na poziomie ideacyjnym i

może być utożsamiana z faktem rozumienia

może być utożsamiana z faktem rozumienia

przekazu

przekazu

Formalna postać powiadomienia w tej strefie

dostosowuje się do różnych komponentów

ideacyjnej części sytuacji komunikacyjnej,

które

mogą występować w niej fizycznie (część

indeksalna przedstawieniowej sytuacji

komunikacyjnej)

lub mentalnie (część kognitywna

przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej).

W przypadku komunikacji indeksalnej

komponentami sytuacji komunikacyjnej są:

realnie obserwowane obiekty rzeczywistości

oraz

nadawca, który występuje jako obserwator.

Analizując wypowiedzenia typu:

Las się skończył
Przed domem rośnie brzoza
Autobus podjeżdża

itd.

zauważamy, że
pierwsze (

Las się skończył

) obrazuje

ruch obserwatora,

drugie (

Przed domem rośnie brzoza

) – obrazuje

jego pozycję obserwacji na linii

obserwator – brzoza – dom,

a trzecie (

Autobus podjeżdża

) – wytycza

ostateczny cel ruchu autobusu w punkcie, w
którym znajduje się obserwator

Najbardziej złożoną część kognitywną

przedstawieniowej sytuacji komunikacyjnej
można podzielić na dwa zasadnicze obszary
informacyjne

obszar systemowy, w którym znajduje się

dostępna dla wszystkich użytkowników
języka standardowa wiedza o świecie

oraz obszar informacji partykularnej, w

którym znajdujemy dostępne tylko dla
interpretatora, niesystemowe informacje o
zdarzeniach i stanach rzeczy w jego
własnym otoczeniu i jego własnych
doświadczeniach.

Można zatem mówić o interpretacji

systemowej, gdy odbiorca korzysta
tylko z systemowego obszaru
informacyjnego

oraz o interpretacji partykularnej,

gdy korzysta on z informacji
dodatkowych, znajdujących się w
obszarze informacji niesystemowej.

Marysia często zaprasza Janka na

herbatę

Informacja partykularna występuje

również jako wiedza dyskursywna,

czyli informacja, która zostaje

przekazana we wcześniejszych

fragmentach dyskursu i może być

później uwzględniana przy interpretacji

jego dalszych fragmentów.

Kontekst – odtworzony w procesie

interpretacji obszar przedstawieniowej

sytuacji komunikacyjnej.

Konsytuacja – niesystemowa

informacja, która jest traktowana przez

interpretatora jako niezbędna dla

właściwego zrozumienia przekazu.

Jurand Banach dzieli obszar sytuacji

komunikacyjnej na dwie zasadnicze

płaszczyzny:

kompetencję językową rozumianą w

terminach gramatyki generatywnej oraz

dość nieokreśloną „kompetencję

drugiego stopnia”, która „zawiera

wszelkie pozasystemowe elementy

języka”

i która zbliża się do pojęcia określonego

później przez Della Hymes’a jako

kompetencja komunikacyjna

Krystyna Pisarkowa dzieli podstawowe

składniki tła komunikacyjnego na:
fizyczne, społeczne i merytoryczne,
przedstawiając szczegółowo
wewnętrzną strukturę każdego z nich

Teoria relewancji (1986) D.Sperber,

D.Willson:

przekaz = bodziec inferencji
wybór relewantnych asumpcji =

interpretacja

Odkrycie niepełności informacyjnej

samego przekazu i potrzeba
uzyskania przez mówiących jego
dopełnienia znaczeniowego z
wykorzystaniem tła sytuacyjnego
można uznać za epokowe
osiągnięcie myśli językoznawczej

Nadawca podczas przekazu dopasowuje swój

komunikat do odpowiedniego wybranego tła

Formułuje swój przekaz w taki sposób, by nie

występowały w nim elementy dublujące tło

komunikacyjne, lecz żeby jednocześnie

odbiorca mógł je bez trudu odtworzyć

Odpowiada to pojęciu efektu

komunikacyjnego w teorii relewancji, który

polega na zasadzie „najwięcej informacji

najmniejszym wysiłkiem”

Komunikat nie przekazuje całego sensu

komunikacyjnego, a tylko wskazuje na

kierunek interpretacji przekazu, będąc

„bodźcem inferencji”

Z perspektywy odbiorcy

(interpretacja) sytuacja
komunikacyjna jest obszarem
sensu, który zostaje odtworzony w
wyniku interpretacji komunikatu.
Dopiero pełne odtworzenie sytuacji
komunikacyjnej gwarantuje
właściwe rozumienie przekazu