1

Metody i techniki rozwijania

twórczych możliwości

uczniów – treningi twórczości

dr Jacek Gralewski

2

Czy stymulowanie twórczości

jest w ogóle możliwe?

• Tak – pod warunkiem, że potraktujemy

myślenie i dzianie twórcze jak każdy
inny rodzaj aktywności człowieka!

• Należy odmitologizować proces

twórczy, aby odejść od wizji twórczości
jako czegoś nadzwyczajnego,
nadprzyrodzonego i przynależnego
jedynie geniuszom!

3

Skąd bierze się przekonanie o możliwości

trenowania myślenia twórczego?

• Z humanistycznej wizji człowieka (Maslow,

May)

• Z rozróżnienia na twórczość potencjalną i

skrystalizowaną (Stein, Tokarz, Nęcka,
Craft,Richardson, Runco, Plucker,
Beghetto)

• Z badań psychologicznych wykazujących

„zwyczajność” operacji intelektualnych
biorących udział w akcie twórczym
(Weisberg, Nęcka)

4

Rodzaje treningu twórczości ze

względu na zakres

• O wąskim zakresie
• O szerokim zakresie

5

Trening twórczości o wąskim

zakresie

• Skierowany jest do człowieka o

ukształtowanej osobowości.

• Jest to zestaw ćwiczeń

stosowanych doraźnie (czyli przez

krótki czas) w celu maksymalnego

zwiększenia potencjału twórczego

jednostki lub grupy osób

• (wykorzystania i rozwijania ich

potencjalnych możliwości

twórczych).

6

• Trening taki może mieć przeznaczenie

indywidualne jak i grupowe.

• Jego celem jest zwiększenie potencjału

twórczego, zniesienie barier, uprzedzeń i
zahamowań.

• Nie służy on kształtowaniu

osobowości twórczej a jedynie sprzyja
rozwojowi myślenia twórczego a więc
pozwala nabywać umiejętności
sprawniejszego i efektywniejszego
rozwiązywania problemów.

7

• Obejmuje naukę technik twórczego

rozwiązywania problemów,
umiejętności interpersonalnych,
współpracy w grupie oraz abarietykę
(czyli umiejętność pokonywania
barier podmiotowych uprzedzeń,
stereotypów itp. tkwiących w
jednostce).

8

• Wynikiem tego treningu jest to, że

człowiek w sytuacji napotkania
problemu potrafi go rozwiązać.

9

Trening twórczości o szerokim

zakresie

• przeznaczony jest zarówno do

kształtowania postawy jak i
myślenia twórczego.

• Czas trwania jest tu o wiele dłuższy

niż w treningu u węższym zakresie.
Obejmuje długotrwałe oddziaływania
na jednostkę, rozpoczynające się już
we wczesnych okresach rozwojowych.

10

Postawa twórcza

• Ukształtowana (genetycznie i poprzez

indywidualne doświadczenie) właściwość
poznawcza i charakterologiczna, wykazująca
tendencję, nastawienie lub gotowość do
przekształcania świata rzeczy, zjawisk, a także
własnej osobowości.

• Jest to aktywny stosunek człowieka do świata i

życia, wyrażający się w potrzebie poznawania,
przeżywania i świadomego przetwarzania
zastanej rzeczywistości i własnego „ja”.

11

• Ten rodzaj treningu służy nabywaniu

umiejętności rozwiązywania
problemów ale także kształtuje
osobowość przyszłego twórcy.

• Wynikiem tego treningu jest to, że

człowiek potrafi dostrzec (tworzyć) i
rozwiązywać problemy zanim się one
pojawią.

12

Dwa rodzaje treningów o

wąskim zakresie

• Treningi rozwijające zdolności i

uzdolnienia twórcze uczestników.

• Treningi heurystyczne obejmujące

naukę twórczego rozwiązywania
problemów, których celem jest
rozwiązanie konkretnego zadania za
pomocą konkretnych zabiegów, metod
i „tricków”.

13

Główne rodzaje treningu

twórczości w ujęciu innych

autorów:

14

Witold Dobrołowicz

wyróżnia:

•

trening instrumentalny – istotą jest

rozwiązywanie różnego rodzajów problemów,

łamigłówek, zadań kształcących pomysłowość,

wyobraźnię i zdolność wytwarzania

dywergencyjnego

•

trening w stosowaniu metod inwentycznych

(analizy morfologicznej, burzy mózgów) nauka

metod rozwiązywania problemów

•

trening osobowości – polegający na wzmacnianiu

tych cech osobowości, które mają duży wpływ na

motywację i sukcesy w określonej dziedzinie i

niwelowaniu tych, które utrudniają proces twórczy

•

trening abarietyczny – uczący sposobów

postępowania praktycznego, zmierzającego do

przezwyciężania różnorodnych barier psychicznych

i psychospołecznych utrudniających proces twórczy

i dyfuzję innowacji

15

K.J. Szmidt wyróżnia:

•

Trening heurystyczny Góralskiego -

stymulowanie i usprawnianie piętnastu operacji

intelektualnych i uczenie się metod heurystycznych.

•

Trening kognitywny Nęcki – nastawiony jest

głównie na stymulowanie sześciu grup zdolności

myślenia twórczego

•

Trening abarietyczny Dobrołowicza – rozumiany

jako uczenie pokonywania barier w procesie

twórczym

•

Treningi twórczego rozwiązywania problemów

– problem solving

16

Definicja treningu twórczość w

ujęciu Szmidta

• System doraźnych ćwiczeń stymulujących

dyspozycje twórcze uczestników, oparty na
modelu uczenia się przez doświadczenie.

• System grupowych ćwiczeń

psychoedukacyjnych, stosowanych
doraźnie w celu rozwoju określonych
dyspozycji postawy twórczej jednostki,
stanowiącej przejaw jej dążenia do
samorealizacji i zdrowia psychicznego oraz
do ulepszania środowiska życia.

17

Cechy definicyjne treningu

twórczości

• Trening owczości jest formą treningu

psychologicznego lub
psychoedukacyjnego

18

• Celem treningu jest wykształcenie

określonych form zachowania

(umiejętności i nawyków), które w

określonych sytuacjach mogą

zapewnić uzyskanie przez trenującego

zamierzonych wyników.

• Celem treningu jest również

kształtowanie ogólnej sprawności

działania, a nawet dokonywanie zmian

w osobowości.

19

• Treningi są na ogół grupową forma

uczenia się, wykorzystującą
dynamikę procesu grupowego,
polegającą na wspólnym
rozwiązywaniu problemów,
wyrażaniu opinii i uczuć wobec
innych, kształtowaniu wzorów
stosunków interpersonalnych

20

• Treningi polegają na wielokrotnym

powtarzaniu ćwiczeń w celu
wypracowania odpowiednich
umiejętności i poprawy jakości
działania.

21

• Uczestnictwo w treningach oparte

jest o dobrowolnie zawierane
kontrakty grupowe, ustalające cele
treningu, jego formy, reguły, normy
regulujące zarówno postępowanie
uczestników, jak i stosunki z
prowadzącym

22

• Rola trenera polega na realizacji

przywództwa na rzecz felicytacji
pracy grupy, pomocy w osiąganiu
określonych standardów rozwojowych
oraz podtrzymaniu klimatu
bezpieczeństwa i zaufania.

23

• Uczenie się w grupie treningowej

oparte jest o model uczenia się przez
doświadczenie.

24

Jak się uczymy?

Cykl Kolba

Teoria

Teoria

Teoria

Teoria

Obserwacj

Obserwacj

a

a

Obserwacj

Obserwacj

a

a

Praktyka

Praktyka

Praktyka

Praktyka

Refleksja

Refleksja

Refleksja

Refleksja

25

• Jednym z głównych procesów, które

realizuje facylitator jest uczenie
członków grupy umiejętności
dawania i odbierania informacji
zwrotnych, pomagających
uświadomić uczestnikom ich wpływ
na innych.

26

• Uczestnicy zachęcani są do

wykorzystywania i transferowania
doświadczeń i umiejętności nabytych
w trakcie treningu do zadań
praktycznych w codziennym życiu

27

• Trening twórczości charakteryzuje się

atmosferą ludyczności i pouczającej
(rozwijającej uczestników) zabawy

28

Struktura treningu twórczości

wg Szmidta

• Tworzymy grupę – ćwiczenia o

interpersonalnym charakterze, służące

lepszemu poznaniu się członków grupy i

budzenie klimatu życzliwości

• Twórcze widzenie świata – ćwiczenia

rozwijające podstawowe zdolności myślenia

twórczego, wrażliwość zmysłową,

spostrzegawczość, umiejętność dostrzegania

problemów (myślenie pytajne),

redefiniowanie pojęć, dostrzegania analogii,

pozwalające odzyskać dziecięcą

perspektywę w odkrywaniu i stawianiu

pytań.

29

• Twórcze kombinacje – uczenie się

sztuki łączenia i transformowania
różnych skojarzeń, idei i obiektów w
nowe, oryginalne wytwory,
wykorzystywania mechanizmów
bisocjacji i superpozycji oraz
przekształcania obrazów
umysłowych.

30

• Twórcza ekspresja – ćwiczenia o

charakterze dramowym, rozwijające
zdolności plastycznego wyrażania
myśli, emocji i przeżyć w języku
sztuki. Ich celem jest również
ośmielenie uczestników i zachęcenie
ich do bardziej otwartego i
spontanicznego wyrażania swych
niezwykłych idei i pomysłów.

31

• Twórcza samoocena – ćwiczenia

sprzyjające samowiedzy, rozwijające
samoocenę, a przy tym zachęcające
do przejawiania postawy twórczej w
codziennych działaniach.

32

Struktura treningu twórczości

wg Nęcki

• Rozwijanie umiejętności

interpersonalnych - tworzenie klimatu

grupowego, nauka współdziałania,

ustalanie norm grupowych oraz

doskonalenie porozumiewania się.

• Pobudzanie motywacji – rozbudzanie

ciekawości poznawczej uczestników oraz

potrzeby naprawiania, ulepszania oraz

rozwiązywania odkrywanych problemów

33

• Rozwijanie zdolności myślenia

twórczego poprzez stymulację
operacji umysłowych –
abstrahowanie, skojarzenia, myślenie
dedukcyjne, myślenie indukcyjne,
metaforyzowanie, transformowanie.

34

rozumowanie dedukcyjne

 To wyciąganie logicznych wniosków z

przesłanek, kierowanie się wiedzą,
przewidywanie konsekwencji (…)

 Twórcza spekulacja - w wyniku

rozumowania konsekwentnego,
kompletnego, hipotetycznego wyciagnięcie
wniosku, który do tej pory nie był przez
nikogo uświadomiony.

• Przykładowe ćwiczenie: „CO BY BYŁO,

GDYBY…”

35

rozumowanie indukcyjne

 To wyciąganie wniosków z

niepełnego zbioru przesłanek, niesie
ryzyko popełnienia błędu, zawiera
elementy zgadywania, domyślania
się, intuicji; najczęściej stosuje się
myślenie przez analogie

 Analogia -związek między dwoma

obiektami oparty na podobieństwie
ich wewnętrznej struktury.

36

• Analogia jest uznawana za podstawowe

narzędzie twórczego myślenia w wielu

metodach rozwiązywania problemów, w

których umiejętnie wykorzystuje się

podobieństwa miedzy zjawiskami.

• Analogia jednak musi spełniać warunki:
- musi być trafna: formalne

podobieństwo struktury problemów/

obiektów

- musi być odległa: problemy/obiekty

pochodzą z różnych sfer rzeczywistości.

37

metaforyzowanie

 Zgodnie ze słownikiem języka polskiego

„metafora” opiera się na skojarzeniu

dwóch zjawisk, dostrzeżeniu ich

podobieństwa lub innych cech wspólnych i

przeniesieniu nazwy jednego zjawiska na

drugie.

 Twórcze wykorzystanie metafory wymaga

takich samych warunków, jak w przypadku

analogii, tzn. trafności i odległości. Funkcja

metafory w twórczości polega na tym, że

wnosi ona nowe elementy do rozumienia

sytuacji problemowej, staje się inspiracją.

38

dokonywanie skojarzeń

• Kojarzenie odległe, niebanalne,

zaskakujące, nieprzewidywalne

• W procesie twórczym, liczą się

skojarzenia zaskakujące, oryginalne,
nie mające na pierwszy rzut oka
związku, a więc zawierające jedną z
podstawowych cech twórczości -
nowość.

39

abstrahowanie

• wyróżnianie w obiektach tylko pewnych

cech, aspektów, a pomijanie innych.

• Dzięki abstrahowaniu możliwe jest

definiowanie i redefiniowanie obiektów

(„widzenie inaczej), analizowanie

problemów, klasyfikowanie, dostrzeganie

podobieństw, uogólnianie, przełamywanie

sztywnych nastawień etc.

• Przykładowe ćwiczenie: „CO MA PIERNIK

DO WIATRAKA?” (fortepian i wrotki)

40

transformowanie

 Przeobrażanie, przekształcanie, w

wyniku czego dokonuje się stopniowa
zmiana całości.

 Twórcze przekształcenia-

eksperymenty myślowe, puszczanie
wodzy wyobraźni etc.

• Przykładowe ćwiczenie: „ŁAŃCUCH

OBRAZÓW”

41

Operacje to składniki

wykonawcze procesu twórczego,

w bezpośredni sposób

akomodujące struktury do celu i

vice versa.

42

• Przezwyciężanie przeszkód –

przezwyciężanie przeszkód
percepcyjnych, osłabienie
wewnętrznej cenzury, kształtowanie
twórczej samooceny.