Rozwój układu

endokrynalnego

• Gruczoły dokrewne rozwijają się we wczesnej

ontogenezie i wówczas już zaznacza się pewna

ich rola, aczkolwiek w czasie rozwoju

śródmacicznego układ dokrewny płodu rozwija się

odpowiednio do kształtowania się stosunków

między układami endokrynalnymi matki i łożyska.

• Wiek pojawiania się poszczególnych przejawów

nie jest dokładnie znany. Wiadomo jest jednak, że

rozwój poszczególnych gruczołów i ich funkcji jest

wysoce nierównomierny, szczególnie w okresie

ich zasadniczego rozwoju.

Około urodzenia występuje sytuacja,
która zmusza własny układ
endokrynalny noworodka do akcji.
Noworodek zostaje pozbawiony dostaw
tlenu, wolnych kwasów tłuszczowych i
innych składników odżywczych z
organizmu matki, regulacji ciepłoty
otoczenia itp.
Noworodek musi więc podjąć
samodzielne działania.

W okresie postnatalnym występują dwa, długo
trwające okresy rozwoju masy gruczołów wydzielania
wewnętrznego. Od urodzenia do szczytowego
rozwoju poszczególne gruczoły powiększają się.
Funkcje niektórych gruczołów w okresie płodowym są
ściśle związane z działalnością endokrynalną łożyska.
Tak więc wydzielany w łożysku progesteron w
nadnerczach płodu zostaje przekształcany w
androgeny i sterydy andrenokortykoidowe, następnie
w wątrobie płodu ulega hydroksylacji, po czym wraca
do łożyska i tu zamieniony zostaje na estriol. Po
urodzeniu funkcje te ulegają zasadniczemu
przestrojeniu i wykazują stały rozwój, uzyskując
maksymalną aktywność dla większości gruczołów
około 18-21 roku życia, w starości ulegając
stopniowo obniżeniu.

Podwzgórze

• Niewiele wiadomo o rozwoju podwzgórza. U

dorosłego jest to owalny pas szarej substancji

wokół przysadki, o masie 5 g, to jest około 0,35%

masy całego mózgu, którego jest anatomiczną i

funkcjonalną częścią. Środkowa część

podwzgórza tworzy parzysto zgrupowane jądra,

wyróżnić ponadto można obszary: tylny, przedni i

przedwzrokowy. Są one połączone gęstym

układem włókien nerwowych. Wyprodukowane

hormony, wazopresyna

i oksytocyna, przenoszone wzdłuż aksonów do

przysadki, z której tylnego płatu są uwalniane w

razie potrzeby.

Tylny płat przysadki

• powstaje z uwypuklenia ektodermy pierwotnej jamy ustnej.

Przysadka wykazuje dwa okresy szczególnie szybkiego rozwoju,

jeden z nich obejmuje wiek do 4 lat, drugi okres obejmuje

pokwitanie.

• Działalność sekrecyjna rozpoczyna się w okresie płodowym.

Komórki kwasochłonne, które wydzielają ludzki hormon wzrostu

(HCG)

i prolaktynę (LTH) stwierdzić można u płodu długości 22 – 26 mm, w

13 – 15 tygodniu są więc obecne, a w 20 tygodniu wykazują

zróżnicowaną strukturę, ślady sekrecji obserwowane są u zarodka o

długości 50 mm.

• Komórki zasadochłonne, wydzielające tyreotropinę (TSH)

i gonadotropiny, folikulostymulinę (FSH) i hormon luteinizujący

(LH), zaobserwować można u 2-miesięcznych płodów, a u płodu

2,5misięcznego występuje sekrecja. Początkowo są to glikoproteidy,

dopiero u płodu 6-miesięcznego produkowane są gonadotropiny.

• U 3-miesięcznego płodu stwierdzić można początki sekrecji HGH, w

18 tygodniu we krwi pępowiny płodu stwierdzano TSH. HGH obecny

już w przysadce między 7 a 9 tygodniem osiąga znaczne stężenie

przed urodzeniem, które obniża się w ciągu pierwszych miesięcy po

urodzeniu i około 3 – 4 roku życia stabilizuje się na poziomie

właściwym dla dorosłych.

• Synteza hormonu

adrenokortykotropowego (ACTH)
rozpoczyna się już u 9 – 10-dniowego
zarodka, w 20 – 22 tygodniu
osiągając znaczny poziom, w
ostatnich miesiącach przed
urodzeniem przewyższa poziom
właściwy dla osoby dorosłej w
przeliczeniu na 1 mg przysadki.

• LH stwierdzić można u 8-tygodniowego płodu,

u żeńskich płodów wzrasta poziom od 14 – 16

tygodnia do 21 – 22 oraz między 22 a 30 już

nieznacznie, po czym obniża się zawartość w

przysadce, u płodów męskich obniża się od

14 – 16 do 21 – 22 tygodnia i na tym

poziomie pozostaje do urodzenia.

• U małych dzieci niemal nie stwierdza się

gonadotropin, jednak z wiekiem, szczególnie

u mężczyzn, poziom gonadotropin wzrasta –

w wieku 20 – 40 lat poziom u mężczyzn jest

jednak jeszcze 6 – 7 krotnie wyższy niż u

kobiet.

• Powyżej 50 roku życia ulega obniżeniu u

mężczyzn, podczas gdy 18-krotnie wzrasta u

kobiet poziom gonadotropin w przysadce.

• Hormon tyreotropowy (TSH) już u

niemowlęcia stwierdza się na
poziomie właściwym do 12 roku
życia, nieco obniża się on u osób
dorosłych, natomiast 2 – 5-krotnie
wzrasta w okresie starości – co być
może ma na celu aktywację tarczycy,
która wykazuje znaczną inwolucję.

• Oksytocyna i wazopresyna występuje

już u 4-miesięcznego płodu, ich
poziom szybko wzrasta do końca
pierwszego roku po urodzeniu, po
czym szybko obniża się do okresu
pokwitania i powoli w późniejszym
wieku.

Gruczoły w organiźmie

człowieka

Szyszynka

• wydziela dwa hormony: andrenoglomerulotropinę

stymulującą wydzielanie aldosteronu w

nadnerczach oraz melatoninę hamującą rozwój

gruczołów płciowych.

• Szyszynka jest u dzieci stosunkowo większa

aniżeli u dorosłych, ale już po 7 roku życia jej

działalność słabnie. Z wiekiem odkłada się w niej

„piasek”, który już od wieku 1 roku i 2 miesięcy

powoduje obniżenie się jej sprawności mimo

wzrostu masy. Intensywne wydzielanie

melatoniny w 5 – 7 roku życia powoduje

opóźnienie rozwoju płciowego.

Tarczyca

Tarczyca

• wykazuje zdolność gromadzenia jodu już u 4-

miesięcznego płodu, w 7 miesiącu osiąga ona

maksimum i do okresu narodzin ulega obniżeniu.

Najszybszy rozwój tarczycy ma miejsce w okresie

przedpokwitaniowym i pokwitania.

• Niewiele wiadomo o rozwoju przytarczyc

znajdujących się na tylnej ścienie tarczycy w

postacie 4 niewielkich gruczołów. Maksymalny ich

rozwój przypada na wiek 4 – 6 lat, już w wieku 6 –

10 lat obserwuje się regresję, ponieważ jednak

gruczoł do 40 – 50 roku przerasta tkanka

tłuszczowa, jej masa nie ulega większym

zmianom.

Grasica

Grasica

• U noworodka stanowi 0,42% masy

ciała, u 2-letniego dziecka 0,22%, u

dorosłych 0,03%. U dzieci składa się

ona z oddzielnych zrazików.

• Po zakoćżeniu dojrzewania od 16 – 20

roku życia przerasta ją silnie tkanka

łączna, co powoduje obniżenie się

zawartości wydzielanej przez nią

tymozyny, stymulującej rozwój

limfocytów.

Nadnercza

Nadnercza



składają się z 2 części o odmiennej dynamice rozwoju:





zewnętrznej korowej

wewnętrznej rdzeniowej





substancja korowa natomiast składa się z 3

wartsw :

substancja rdzeniowa wydziela:









Kłębkowatej

(kszt. się do

4 m-ca po

urodzeniu)



Siatkowej
(kszt. się
w okresie

pokwitania)

adrenalinę

noradrenalin

ę





Pasmowatej

(kszt.się do

4 m-ca po

urodzeniu)

(pojawiają się dość wcześnie;

występują w okresie płodowym)

Trzustka

Trzustka

• Szczególnie wysepki Langerhansa, kształtują

się już w 2 miesiącu rozwoju śródmacicznego

• wysepki te u 5-miesięcznego płodu stanowią

ok.. 66% trzustki, u noworodka 33%, u

człowieka dorosłego niewiele ponad 3%.

• Najsilniejszy rozwój wysepkowej części trzustki

obserwuje się w wieku do 3 lat oraz w okresie

pokwitania.

• Po osiągnięciu dojrzałości około 4 roku życia

trzustka nie wykazuje zdolności do regeneracji.

• Z nielicznych danych wynika, że

zawartość insuliny w trzustce między

okresem niemowlęcym a dorosłym spada

około 2-krotnie w przeliczeniu na 1 g

tkanki.

• Już u płodu występuje znaczna aktywność

insuliny we krwi pępowiny, skąd

przypuszcza się, że jest ona wydzielana

przez płód, i to na wysokim poziomie.

• Aktywność insuliny w surowicy krwi

utrzymuje się na wysokim poziomie do 40

– 50 lat, po czym spada o ok.. 50% do 70

roku życia.

Gruczoły płciowe

Gruczoły płciowe

• Należy tu widzieć nie tylko rozwój i

rolę jajników u kobiety, a jąder u
mężczyzny, lecz także rolę gruczołu
krokowego (prostaty) oraz gruczołów
dodatkowych u mężczyzn.

• Aktywność wydzielnicza gonad jest w

okresie dzieciństwa bardzo niska i
dopiero w okresie pokwitania skokowo
narasta.