Przesłuchanie

podejrzanego

Przesłuchanie jako zdarzenie

komunikacyjne



Z punktu widzenia teorii komunikacji i

retoryki przesłuchanie podejrzanego jest

bardzo interesującą sytuacją.



Podczas przesłuchania toczy się bowiem

swoista gra prowadzona przez

przesłuchiwanego i przesłuchującego.



Posunięcia w tej grze określone są bowiem

przez diametralną różnicę interesów

prowadzącego sprawę policjanta jak i

domniemanego przestępcy oraz

szczególną sytuacja prawną podejrzanego.

Przesłuchanie jako zdarzenie

komunikacyjne



Sytuacja prawna podejrzanego jest bardzo
wygodna. Oto bowiem może on kłamać,
odmówić składania zeznań. Co ciekawe
powyższe prawa nie przysługują osobom
przesłuchiwanym w charakterze świadków.



Fakt, iż podejrzany w ogóle coś powie
można zawdzięczać umiejętnościom
komunikacyjno – retorycznym oficera
przesłuchującego.

Przesłuchanie jako zdarzenie

komunikacyjne



W przesłuchaniu podejrzanego
jednoznacznie zakazane są ponadto
wszelkie środki przymusu (zarówno
fizycznego, jak psychicznego), groźby,
obietnice, hipnoza, narkoliza.



Dodajmy, iż stosowanie tych metod
zabronione jest także i za zgodą
podejrzanego!!

Fazy przesłuchania

podejrzanego



Strategie komunikacyjne w przesłuchaniu czy to świadka,

czy podejrzanego, skierowane są na „uzyskanie środka

dowodowego”, poprzez wydobycie od przesłuchiwanego

zgodnych z prawdą odpowiedzi na „siedem złotych pytań”

– dotyczących badanej sprawy.



Oto one:

1.

Co się wydarzyło,

2.

Gdzie,

3.

i Kiedy,

4.

a ponadto W jaki sposób,

5.

i Dlaczego doszło do zdarzenia,

6.

Jakimi środkami (narzędziami) dokonano czynu,

7.

Kto był sprawcą, a kto ofiarą.

Struktura przesłuchania



Zazwyczaj przesłuchanie ma następująca
strukturę:

1.

Etap wstępny (sprawdzenie tożsamości),

2.

Etap swobodnej wypowiedzi,

3.

Etap zadawania szczegółowych pytań,

4.

Faza końcowa (dokumentacyjna).

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu – pytanie -

przynęta



Pytanie – przynęta tak jest zbudowane,
aby zawierało sugestię lub wręcz założenie
istnienia dowodu winy, który w
rzeczywistości może nie istnieć.



Celem zadania takiego pytania jest
zasianie wątpliwości w umyśle
podejrzanego, jeżeli jest faktycznie winny

powinien on, choć przez chwilę zwątpić w
opłacalność kłamstwa.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu – pytanie -

przynęta



Przynęty mogą albo sugerować znajomość
pewnych faktów, albo odwrotnie sugerować, że
przesłuchujący o danych faktach nie wie, podczas
gdy doskonale je zna.



Na przykład:



- Wcale nie oskarżam pana o morderstwo. Być
może przechodził pan tamtędy przypadkowo.



- Czy wyobraża pan sobie powód, z jakiego jeden
z sąsiadów zamordowanej mógłby twierdzić, że
widział pana w tym czasie w pobliżu jej domu?

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu – pytanie -

przynęta



Istotą pytania – przynęty jest to, iż osoba
faktycznie winna musi się zastanowić i
wymyślić jakąś odpowiedź, podczas gdy
niewinna podaje ją od razu.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu - Oskarżenie



Po ewentualnych czynnościach wstępnych,

o czysto prawnym znaczeniu,

przesłuchujący ostro i jasno wyraża swoje

przekonanie, że to właśnie przesłuchiwany

dopuścił się przedmiotowego czynu.



Powinna to być wypowiedź zbliżona w

formie do następującej:



Panie Zarzycki zgromadzony materiał

dowodzi jednoznacznie, że to pan w nocy z

14 na 15 sierpnia 2006 roku pozbawił życia

Genowefę Kowalską.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu - Oskarżenie



W przypadku osoby niewinnej reakcja na
oskarżenie jest:

1.

Natychmiastowa;

2.

Zaprzeczenie jest jednoznaczne i ma
postać zdania prostego;

3.

Często przyjmuje postać nieuprzejmą lub
wręcz niegrzeczną w stosunku do
przesłuchującego, na przykład:

Co pan tu bredzi!

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu - Oskarżenie



W przypadku osoby winnej:

1.

Odpowiedź jest opóźniona;

2.

Często jest formułowana
niejednoznacznie (na przykład: I kogo
jeszcze zabiłem?);

3.

Bywa poprzedzona łagodzącymi jej
wymowę zwrotami grzecznościowymi (na
przykład: Bardzo mi przykro, ale nie
mogę się z panem kapitanem zgodzić!).

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu - Oskarżenie



Przesłuchujący jednak powinien czynić
wszelkie wysiłki, aby nie dopuścić do
wielokrotnego zaprzeczania oskarżeniu
(technika wpływu społecznego
Zaangażowanie i konsekwencja).

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Rozgrzeszenie



Podstawowym celem taktyk z tej grupy
jest zmniejszenie u podejrzanego poczucia
winy i poprawienie jego samooceny.



Teoria dysonansu poznawczego
(opracowana w latach 50. przez
psychologa społecznego Leona Festingera)
informuje nas, iż większe poczucie winy
nie ułatwia, lecz utrudnia przyznanie się.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Rozgrzeszenie



Przy założeniu, że przesłuchiwany jest
winny zarzucanego mu czynu, w celu
podniesienia jego samooceny (i
zredukowania ewentualnych wyrzutów
sumienia) w omawianej drugiej fazie
przesłuchania stasuje się między innymi
takie techniki werbalne, które mają
wyrobić w podejrzanym przekonanie, że:

1.

Każdy na jego miejscu postąpiłby tak
samo;

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Rozgrzeszenie



2. Jego czyn nie był aż taki zły, jak mu się
wydaje;



niech pan nie myśli, iż jest pan jedyną
osobą, która zrobiła coś takiego. Pracuje w
tym biznesie już dość długo i zapewniam
pana, że takie rzeczy widzę codziennie.
Nie mówię, iż jest pan całkiem w porządku,
ale większość ludzi na pana miejscu
zrobiłaby to samo.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Rozgrzeszenie



3. Czyn ten popełnił kierując się szlachetnymi

pobudkami.



Jan, przypuszczam, iż nie wyszedłeś z domu po

to, aby odnaleźć tego gościa i zrobić mu to, co

zrobiłeś. Myślę jednak, iż obawiałeś się czegoś z

jego strony i dlatego wziąłeś pistolet – dla własnej

ochrony. Wiedziałeś przecież jaki on jest – kawał

sukinsyna. A kiedy go spotkałeś, on zapewne

powiedział coś bardzo obraźliwego i zrobił taki

ruch, jakby sięgał po broń. W tej sytuacji musiałeś

działać w obronie własnego życia. Czy to tak

mniej więcej przebiegało, Jan?

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Usprawiedliwienie



O ile w manipulacjach drugiej grupy chodzi
o zmniejszenie moralnej wagi czynu,
którego popełnienie zarzuca się
podejrzanemu, o tyle grupa trzecia
zawiera chwyty zmierzające do
całkowitego lub częściowego zdjęcia z
niego odpowiedzialności za ten czyn.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Usprawiedliwienie



W praktyce efekt ten osiąga się poprzez
przerzucenie winy bądź na pechowe
okoliczności i szczególną sytuację (na
przykład ekonomiczną) podejrzanego,
bądź na jego wspólników, rodzinę, a nawet
ofiarę przestępstawa.

Podstawowe taktyki werbalne

w przesłuchaniu -

Usprawiedliwienie



Przykładem takiego manewru w wypadku

sprawy o defraudację może być

podrzucenie podejrzanemu następującej

wersji wydarzeń: zaborcza i nader

wymagająca żona domagała się od niego

większych kwot niż zarabiał. To dla niej

ukradł, nie dla siebie. A teraz za to

wszystko co dla niej zrobił, ona nie okazuje

jakoś szczególnej wdzięczności. I gdzie ona

w ogóle jest? Chyba nadszedł już czas, aby

wyjawić całą prawdę?

Podstawowe taktyki werbalne
w przesłuchaniu - Prowokacja



Nawet wtedy jednak, gdy taktyki
„rozgrzeszania i usprawiedliwiania” nie
doprowadziły wprost do rozstrzygających
rezultatów, zwiększają one podatność
podejrzanego na chwyty komunikacyjne
grupy czwartej  prowokujące

bezpośrednio do przyznania się, lub
przynajmniej do złożenia wyjaśnień
pożądanych przez prowadzącego śledztwo.

Podstawowe taktyki werbalne
w przesłuchaniu - Prowokacja



1. „Sugerująca alternatywa” – przyjmuje
zazwyczaj postać pytania, które jest tak
zbudowane, aby jedna z dwóch możliwych
odpowiedzi wiązała z popełnieniem
przestępstwa czynnik błędu lub fatalnego
przypadku i wykluczała premedytację.



Czy strzelałeś z rozmysłem, aby zabić, czy
może pistolet wypalił przypadkowo?

Podstawowe taktyki werbalne
w przesłuchaniu - Prowokacja



2. „Przesadzone oskarżenie” – chwyt ten
polega na oskarżeniu przesłuchiwanego o
popełnienie przestępstwa cięższego niż to
miało miejsce.



Poszkodowany twierdzi, że wziął pan z tej
szuflady bardzo dużą kwotę, zdaje się, iż
około 50 000 złotych albo coś koło tego.



Ależ panie poruczniku tam nie było nawet
5000 tysięcy.

Podstawowe taktyki werbalne
w przesłuchaniu - Prowokacja



3. „Dobry – zły policjant” (huśtawka

emocjonalna)-

Skuteczne zastosowanie tej taktyki

wymaga udziału dwóch aktorów w odpowiedniej

sekwencji ról. Jeden z członków zespołu odgrywa

rolę złego policjanta, a drugi dobrego policjanta.

Najpierw na scenę wkracza zły glina, który jest

ciągle poirytowany, krzyczy, stosuje groźby, stawia

ogromne żądania. Potem, i to jest kluczowy moment

zastosowania tego chwytu, pod jakimś pozorem zły

policjant jest wywołany ze sceny, a pozostaje tylko

dobry. Jest on w porównaniu z pierwszym o wiele

łagodniejszy, na tle pierwszego sprawia niemal

wrażenie sojusznika strony przeciwnej. Nakłania

drugą stronę do jak najszybszego zawarcia

porozumienia.

Podstawowe taktyki werbalne
w przesłuchaniu - Prowokacja



4. „Konflikt ze wspólnikiem lub świadkiem”
– wspólnik lub świadek podczas
przesłuchania powiedział coś, co
przesłuchiwanego kompromituje. Technika
jest skuteczna wobec sprawcy o
„najmniejszym doświadczeniu
kryminalnym”.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



1. Jedną z najważniejszych wskazówek jest
czas odpowiedzi. Szybkie i zdecydowane
odpowiedzi charakteryzują zazwyczaj ludzi
prawdomównych.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



2. Prośba o powtórzenie pytania lub o jego
wyjaśnienie świadczy o tym, iż podejrzany
chce zyskać na czasie, aby przygotować
sobie fałszywą odpowiedź.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



3. Zeznanie prawdziwe zawiera dużo
drobnych i często dziwnych szczegółów
(na przykład dotyczących kolorów i
kształtów) oraz opisów własnych stanów
emocjonalnych, myśli i odczuć. Zeznania
fałszywe są zazwyczaj bardziej ogólnikowe.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



4. Zeznania prawdziwe obfitują w błędy
chronologiczne, to znaczy zeznający
przedstawia zdarzenia nie w takiej
kolejności, w jakiej następowały, lecz w
miarę ich pojawiania się w pamięci.



Bezbłędna konstrukcja zeznania,
wymagająca niespotykanej w praktyce
perfekcyjnej pamięci, jest poważnym
sygnałem świadczacym, iż zostało ono
wcześniej przygotowane.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



5. Osoby winne są nadmiernie uprzejme, w
sposób wyraźnie nieadekwatny do
sytuacji.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



6. Ludzie niewinni nie unikają
bezceremonialnych określeń w odniesieniu
do danego rodzaju czynu. Winni zaś
używają delikatniejszych określeń.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



7. Osoby winne wspomagają się zaklęciami
i przysięgami. Osoba niewinna nie
odczuwa potrzeby składania przysiąg.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



8. Niewinni zarówno zachowują się, jaki i
wypowiadają serio. Śmiech i pozwalanie
sobie na żarty są sygnałem kłamstwa.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



9. Prawdomówni na ogół nie oponują, jeśli
proponuje im się badanie poligrafem,
natomiast kłamcy udzielają informacji o
nieskuteczności i wadliwości takiego
badania.

Symptomy kłamstwa werbalne

i behawioralne



10. Po zakończeniu przesłuchania niewinni
ludzie wychodzą z pomieszczenia bardzo
niechętnie i usiłują wybadać
przesłuchującego, czy udało im się
przekonać go o swojej niewinności.
Faktyczni sprawcy natomiast starają się
pokój przesłuchań opuścić jak najszybciej.

Pytania zadawane podczas

przesłuchania

1.

Czy wie pan, po co pana tu wezwaliśmy?

(przestępca: raczej nie wie)

2.

Czy pana zdaniem to, co się wydarzyło, było

dziełem przypadku, czy przestępstwa? (sprawca:

przypadku)

3.

Jak pan myśli, dlaczego ktoś zrobił coś takiego?

(sprawca: nie podaje jasnych powodów)

4.

Kto spośród mających związek ze sprawą tego

nie zrobił? (sprawca: nikogo nie można

wykluczyć)

5.

Kto pańskim zdaniem mógł to zrobić? (sprawca:

nie wskaże nikogo)

Pytania zadawane podczas

przesłuchania

6. Kto według pana miał dobrą okazję, aby to

zrobić? (sprawca: ani nikogo nie wskaże, ani
nikogo nie wykluczy)

7. Jaka kara, pańskim zdaniem, powinna spotkać

osobę, która to zrobiła? (sprawca: unika jasnej
odpowiedzi)

8. Z kim pan rozmawiał o tym zdarzeniu? (sprawca:

z nikim)

9. Czy kiedykolwiek w swoim życiu myślał pan o

zrobieniu czegoś podobnego? (sprawca: tak)

Pytania zadawane podczas

przesłuchania

10. Czy na miejscu przestępstwa znajdziemy

pańskie odciski palców? (winny: wyjaśni

dlaczego mogą tam jego odciski się

znajdować, zamiast odpowiedzieć krótkim

tak lub nie)

11. Czy zgodziłby się pan na zastosowanie

wykrywacza kłamstw? (sprawca: nie)

12. Jak ocenia pan swój zakład pracy w skali

od 1 do 10? - w przypadku przestępstw

gospodarczych (sprawca: raczej nisko do 6,

niewinni 7 i wyżej)