ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI

PSYCHORUCHOWEJ

ZABURZENIA MOWY

Jolanta

Surmacz

KATOWICE 2011

„Język jest tak ściśle spleciony z ludzkim

istnieniem, że niemal niemożliwe jest

wyobrażenie sobie życia bez niego”

Steven

Pinker 1994

MOWA LUDZKA

• ludzka świadomość i mowa są wynikiem ewolucji

• jesteśmy wyposażeni w struktury mózgowe zdolne do nabycia
mowy oraz „skrzynkę głosową”- struktury anatomiczne
odpowiedzialne za mowę artykułowaną

• rodzimy się z wrodzoną zdolnością do języka (systemu gestów,
dźwięków, słów, symboli, znaków i gramatyki ), którego

potrafimy

używać do komunikowania znaczeń, myśli, idei i koncepcji

• język jest adaptacją ewolucyjną, pozwalającą tworzyć wzorce
informacji gotowe do użycia, bez konieczności uczenia się przez
doświadczenie

• język to nie tylko środek komunikacji międzyludzkiej, to także
podstawa ludzkiej świadomości (myślę więc jestem, mówię …)

„ Język to nie tylko sposób komunikacji, to

także potężne narzędzie poznawcze,
pozwalające umysłowi na tworzenie
wyobrażeń, a zatem wpływające na procesy
myślowe i pamięć”.

Morag

Donaldson 1995

• dziedzictwem ewolucji jest mózg, którego rozwój, organizacja
oraz złożone funkcje są wypadkową potencjału genetycznego i
wpływów środowiskowych

• olbrzymie możliwości daje mózgowi nie tylko wielka liczba neuronów (10
do 11) ale liczba i rozmieszczenie możliwych połączeń między nimi
model ludzkiego mózgu wg Wanga (2003) zakłada, że pojemność pamięci
mózgu jest rzędu (10 do 8332 bitów) gdy liczbę atomów we Wszechświecie
szacujemy na (10 do 78)

• każde nasze zachowanie, od podstawowych odruchów
do skomplikowanych zdolności równoczesnego pojmowania
wzrokowego, słuchowego i emocjonalnego kodują tworzone
zgodnie z programem genetycznym i nabywanym doświadczeniem
sieci neuronowe

• sieci neuronowe stanowią podstawę do dalszego rozwoju
sprawności intelektualnych, wykonawczych, regulacji afektu,
przywiązania / budowania więzi i poczucia tożsamości

Używając różnych technik
obrazowania mózgu (fMRI, SPECT,
PET),
możemy obserwować, jak różne
funkcje lingwistyczne – czytanie,
słuchanie, mówienie i myślenie,
pobudzają określone, dla każdej
kategorii funkcji, obszary kory
mózgowej

• mózg nie jest niezmienny a inteligencja stała

• jest budowany i kształtowany w procesie zwanym „rozwojem
zależnym od używania”

• to „uczenie się” organizuje architekturę i czynności mózgu

• przekaz informacji odbywa się za pomocą neuroprzekaźników

• aktywność neurotransmiterów wpływa na nasze zachowanie i
sposób myślenia, z kolei myśli i działania zakodowane przez
wzorce elektrycznej aktywności w neuronach zmieniają
materialne struktury mózgowe i aktywność neuroprzekaźników

FIZYCZNY STAN MÓZGU WPŁYWA NA PROCESY
PSYCHICZNE A AKTYWNOŚĆ ZMYSŁOWA I PSYCHICZNA
MODULUJĄ FIZYCZNĄ STRUKTURĘ MÓZGU

!!! niestety ! tak skomplikowana

struktura jest narażona na działanie

różnych, niekorzystnych czynników,

które mogą zakłócać lub zaburzać

rozwój oraz integrację ważnych

sieci neuronalnych

MOWA

ostatnia i największa zdobycz człowieka nie

miała

dostatecznego czasu w toku ewolucji,

aby „okrzepnąć” w strukturze i sieciach OUN

MOWA

• mowa jest złożoną czynnością psychiczną
• w jej powstawaniu bierze udział wiele struktur

organizmu, zlokalizowanych centralnie i

obwodowo

zależy od budowy i funkcjonowania :
• ośrodkowego układu nerwowego (struktury

korowe, podkorowe i móżdżek)

• narządów mowy
• narządu słuchu

UKŁAD NERWOWY

• struktury korowe
• struktury podkorowe
• móżdżek

• umożliwia odpowiednią szybkość i

precyzję ruchów artykulacyjnych,
fonacyjnych, które odbywają się bez
naszej świadomości

NARZĄD SŁUCHU

• warunkuje słyszenie i rozumienie innych
• kontrolę mowy własnej

• słuch fizjologiczny
• słuch fonematyczny (mowny)
1. fonemowy (dyslalia)
2. fonetyczny (dyslalia)
3. prozodyczny (zaburzenia płynności mówienia)
4. analiza i synteza głoskowo/sylabowa –
(trudności w czytaniu i pisaniu)

NARZĄDY MOWY

• układ oddechowy
• układ fonacyjny
• układ artykulacyjny
kierowany przez struktury korowe,
zależny od działania nerwów

obwodowych oraz

budowy anatomicznej w/w narządów

• z chwilą przyjścia na świat w mózgu dziecka powstają
miliony połączeń jako reakcja na jego kontakt ze światem
zewnętrznym

• w mózgu niemowlęcia musi powstać pamięć dźwięków
składających na słowo

• proces ten osiąga szczytowe nasilenie około drugiego roku życia
a doświadczenia pierwszych lat wpływają na dalszy rozwój
zdolności fizycznych, intelektualnych, językowych i społeczno-
emocjonalnych

• choć dzieci uczą się języka samoistnie to rodzice i opiekunowie
powinni ten proces wspomagać mówiąc do malców i bawiąc się z
nimi

• rodzice, którzy swoim dzieciom czytają książki, rozmawiają z
nimi i odpowiadają na pytania, rozwijają umiejętności językowe
(precyzyjne używanie głosek i słów, poprawne budowanie zdań
oraz jasne wypowiadanie swoich myśli )

• początkowo dziecko komunikuje się płaczem, który jest

reakcją

odruchową a nie intencjonalną
• płacze, aby poinformować, że jest głodne, nadmiernie
pobudzone lub ma mokro
• płacz jest skuteczny, ale niezbyt komunikatywny, musimy
zgadywać czemu malec płacze
• wraz z rozwojem zdolności komunikacyjnych dziecko

zaczyna

stosować kontakt wzrokowy, mimikę, język ciała, gesty,
dźwięki, a na końcu mowę – najbardziej efektywny sposób
porozumiewania

każda czynność ma swój optymalny czas rozwoju

„złoty okres” w rozwoju mowy trwa od urodzenia do
trzeciego roku życia dziecka
w tym okresie mowa u dzieci zdrowych i
wychowywanych we właściwych okolicznościach
rozwija się sama, bez specjalnych ćwiczeń ani
procedur nauczania
otoczenie mówi, opiekuje się dzieckiem, realizuje
konieczną więź uczuciową i to wszystko !

ETAPY ROZWOJU MOWY

„dziecko powtarza historię ludzkości”

• krzyk - ćwiczenie aparatu głosowego

• głużenie „śpiewanie samogłosek – e, a, u”
nieświadoma zabawa narządami głosowo-artykulacyjnymi

• gruchanie „gardłowe dźwięki przypominające „r”

• gaworzenie – pierwsze sylaby i ich kombinacje, z dominującą
głoską „g” – „ge –ge -ge”

• świadoma zabawa dźwiękami wydawanymi przez dziecko - kokietowanie
(okrzyki, dźwięki gardłowe, głośny śmiech, modulacja głosu)

• pierwsze wyrazy – odrębne, podwojone sylaby „ma-ma”, „ta-ta”, „ba-ba”
„am-am”, „bum-bum” jako potrzeba nazywania osób i czynności

• słowo znaczące - oznacza to, czego dotyczy

• równoważniki zdań - słowa zastępujące całe zdania

• pierwsze proste zdanie

• zaimek „ja”

• zdanie rozwinięte, złożone z 4-5 słów

• opowiadanie / krótka bajka

KALENDARZ MOWY

• od urodzenia krzyk

• 2 m. ż głużenie

• 3 m. ż gruchanie

• 4-6 m. ż gaworzenie / bez naśladowania

• 8-9 m. ż reakcja na imię,
reakcja na proste polecenia
powtarzanie prostych dźwięków (monosylaby)
naśladowanie

• 10 -11 m. ż powtarzanie pierwszych słów -„mama” i „tata”
nadawanie znaczenia

• 12 m. ż jedno lub 2 słowa poza w/w wymienionymi

• 18 m. ż równoważniki zdań

• 24 m. ż proste zdanie /200-300 słów

• 30 m. ż zaimek „ja”

• 36 m. ż zdanie rozwinięte / słownictwo 250 – 500 słów
w zależności od gadatliwości narodu

• 48 m. z opowiadanie / krótka bajka
słownictwo 1000-1500 słów

mówimy wiele godzin dziennie, najczęściej swobodnie, gładko i
bez wysiłku, nie pamiętając, że we wczesnym dzieciństwie
uczyliśmy się mówić z wielkim trudem i że nauka ta trwała
długo, poprzedzona prawidłowym dojrzewaniem OUN,
prawidłową percepcją oraz integracją zmysłowo-ruchową

w mózgu niemowlęcia a później dziecka musi połączyć się pamięć
dźwięków składających na słowo określające dany przedmiot
„wzorzec słuchowy” z obrazem danego przedmiotu i wrażeniami
dotykowymi wynikającymi z manipulacji danym obiektem
„wzorzec wzrokowy” lub „wzrokowo-dotykowy”

BRZMIENIE musi stać się ZNACZENIEM

INTEGRACJA

SENSORYCZNA

• przetwarzanie bodźców sensorycznych
• układ nerwowy odbiera informacje z

receptorów wszystkich zmysłów (dotyk,
propriocepcja, węch, smak, wzrok, słuch),
organizuje je i interpretuje, tak by mogły
być wykorzystane w celowym i efektywnym
działaniu

• poziom pobudzenia i aktywności, zależy od

procesów regulacji w OUN

SCHEMAT PROCESU

PRZETWARZANIA

ANALIZA

ORGANIZACJA

INTEGRACJA

ODPOWIEDŹ

•RUCH

•MOWA

•EMOCJE

BODZIEC

MODEL ROZWOJU SI (wg Maas)

POZIOM I

• 1 rok życia
• ewolucja czynności odruchowych
(odruchy postawy, prostowania i równowagi)
• doskonalenie narządów zmysłów
• rozwój percepcji wrażeń (dotykowych,

propioceptywnych, przedsionkowych,
wzrokowych i słuchowych)

MODEL ROZWOJU SI

POZIOM II 1-2 rok życia

• rozwój schematu ciała
(wyobrażania i świadomości ciała)
• rozwój „dużej motoryki” i planowania

ruchu

• integracja dwóch stron ciała

(obustronność)

MODEL ROZWOJU SI

POZIOM III 3-5 rok życia

•

precyzyjna percepcja wrażeń dotykowych,

wzrokowych,
kinestetycznych i percepcji przestrzeni

• zwiększona celowość czynności

• zdolność do wykonywania bardziej złożonych
i
skomplikowanych ruchów

• planowanie ruchu – mała motoryka i
koordynacja
wzrokowo-ruchowa

• ustalenie dominacji półkulowej i rozwój
lateralizacji

MODEL ROZWOJU SI

wiek przedszkolny (4 - 7 lat) jest okresem

integracji

czynności poznawczo-wykonawczych

prawidłowa integracja (zrozumienie czynności

psychoruchowych)

obejmuje:

•

motywację do wykonania

•

zaplanowanie i wykonywanie czynności ruchowych

•

koncentrację uwagi na wykonywanej czynności

•

zapamiętanie jej przez powtórzenia

MODEL ROZWOJU SI

POZIOM IV 6-7 rok życia

umiejętności szkolne

:

• złożone ruchy

• uwaga dowolna

• myślenie koncepcyjne

• zorganizowane zachowania

• poczucie własnej wartości
(samokontrola, samoocena i szacunek do samego

siebie)

ZABURZENIA INTEGRACJI

SENSORYCZNEJ

• wzrokowe: problemy ze śledzeniem wzrokiem,

przenoszeniem wzroku, interpretacją wzrokową

• słuchowe: trudności z lokalizacją, identyfikacją i

rozróżnianiem dźwięków

• smakowe i zapachowe: ograniczenia w diecie oraz

niechęć do zajęć praktycznych

• dotykowe: nadmierna lub niedostateczna reakcja na

dotyk

• przedsionkowe i proprioceptywne trudności z

utrzymaniem równowagi oraz świadomością własnego
ciała

ZABURZENIA

INTEGRACJI SENSORYCZNO-

MOTORYCZNEJ

•

nadpobudliwość ruchowa

• zaburzenia ogólnej koordynacji ruchowej

• zaburzenia czynności zmysłowo - ruchowych

• zaburzenia lateralizacji

• zaburzenia koncentracji uwagi (deficyt i
rozpraszanie)

• zaburzenia pamięci i myślenia

• swoiste trudności w uczeniu się

• chwiejność emocjonalna i impulsywność

• zaburzenia zachowania

! zaburzenia mowy i artykulacji

KONTAKT

KOMUNIKACJA

MOWA

JĘZYK

KONTAKT

• rozwój fizyczny i psychiczny
• wrodzone cechy temperamentu dziecka
• zachowanie matki i ojca
• korzystny rozwój dziecka zależy nie tylko

od niego i jego rodziców, lecz od
wzajemnych kontaktów między nimi

KOMUNIKACJA

• proces komunikacji między dzieckiem a otoczeniem trwa od okresu

prenatalnego (w łonie matki)

• fundamentem postaw komunikacyjnych jest rozwój fizyczny i

dojrzałość płodu, rozwój fizyczny i psychoruchowy noworodka,

niemowlęcia i dziecka

• pierwsze wzorce interakcji opierają się na cyklach podwyższonej i

obniżonej uwagi dziecka (rozpoznawanych instynktownie przez

rodziców)

• faza podwyższonej uwagi (niemowlę wypoczęte, zrelaksowane, syte)

– kontakt wzrokowy, uśmiech, ożywienie, wokalizacje, bardzo bogata

mimika

„synchronia interakcyjna tzw. pierwowzór dialogu” -

• faza obniżonej uwagi - negatywne emocje, unikanie wzroku

• informacje od matki do dziecka płyną 3 kanałami – wzrokowym,

słuchowym, dotykowym, informacje zwrotne początkowo wokalizacją

i coraz lepiej rozumianym przez opiekuna „językiem ciała dziecka”

MOWA / JĘZYK

MOWA
zespół czynności neurofizjologicznych w OUN,
wprzęgnięty w kształtowanie i artykulację mowy

MÓWIENIE
tworzenie i wypowiadanie przekazu słownego

JĘZYK
umowny zespół symboli słownych i reguł gramatycznych
używanych przez określoną grupę etniczną lub naród

MOWA

• mowa- proces organizowania myśli przy pomocy

języka- jest aktywnością twórczą

• mózg ludzki posiada „organ mowy”, który transformuje

skończoną liczbę słów w nieskończoną liczbę zdań, a

tworzenie zdań jest wrodzoną cechą ludzką

• mowa nie jest umiejętnością wrodzoną

• przebieg procesu kształtowania mowy zależy w

równym stopniu od czynników biologicznych

(genetycznych) i społecznych (wykształcenie

kompetencji i sprawności językowych nie jest możliwe

bez kontaktu z innymi ludźmi)

PRZEKAZ SŁOWNY

• czas od usłyszenia pytania do udzielenia odpowiedzi ma

swój charakterystyczny rytm

• nie lubimy przerw w komunikacji słownej a cisza jest tym co

przeszkadza w rozmowie

• mowa otoczenia jest mało wyraźna i szybko płynąca

• musimy usłyszeć tyle by ja zrozumieć

• treść pytania musi być przetworzona w OUN by zaplanować

odpowiedź

• plan wypowiedzi zostaje przełożony na impulsy nerwowe, a

te docierają do mięśni aparatu głosowo-artykulacyjnego w

sposób uporządkowany i przez ich ruch dają strumień słów

kierowany do rozmówcy jako odpowiedź

JĘZYK

• język jest wynalazkiem kulturowym,

przekazywanym z pokolenia na pokolenie

• rozwinął się gdy złożona strategia zdobywania

środków do życia wymusiła wzajemną pomoc i

współpracę

• komunikacja głosowa (afektywno-emocjonalna) lub

komunikacja wzrokowa oparta o gestykulację i

naśladowanie

• jest skuteczny w regulacji odpowiedzi

poznawczych i emocjonalnych, ponieważ umożliwia

przekazanie wielkich ilości istotnych informacji lub

wywołuje potężne reakcje emocjonalne

CZYM SĄ ZABURZENIA MOWY I

KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ ?

ZABURZENIA MOWY I KOMUNIKACJI

JĘZYKOWEJ

„Zaburzenia rozwojowe mowy charakteryzujące się późnym
pojawianiem i / lub powolnym rozwojem rozumienia i / lub
produkcji językowej u dzieci, które nie wykazują innych
problemów poznawczych, emocjonalnych ani fizycznych”

Joy Stackhouse 1997

6 % dzieci
1 dziecko na 500

ZABURZENIA KOMUNIKACJI

• zaburzenia ekspresji językowej
• mieszane zaburzenia ekspresji i

rozumienia języka

• zaburzenie fonologiczne / artykulacji
• jąkanie się
• zaburzenia komunikacji nieokreślone

ZABURZENIA MOWY I KOMUNIKACJI

JĘZYKOWEJ

• produkcja językowa: mowa, słownictwo,

gramatyka

• recepcja językowa: słuchanie, wykonywanie

poleceń, pamięć

• społeczne zastosowanie języka: zachowanie
• zaburzenia koordynacji: ruch i równowaga

całego ciała, zdolności manualne, organizacja
i planowanie

PRODUKCJA JĘZYKOWA

trudności z:
• wyraźną wymową i zrozumiałą mową
• poprawnością gramatyczną
• logiką i płynnością wypowiedzi
• nauką słownictwa

• ograniczony zasób słów
• trudności w budowaniu zdań o właściwej dla

poziomu rozwoju długości czy złożoności

RECEPCJA JĘZYKOWA

trudności ze :
• słuchaniem
• rozumieniem
• wykonywaniem poleceń
• pamięcią

SPOŁECZNE ZASTOSOWANIE

JĘZYKA

trudności z :
• porozumieniem się z innymi
• rozpoznawaniem i respektowaniem społecznych

kodów i przyjętych wzorców zachowań

• dosłownym rozumieniem i zastosowaniem języka
• grami i zabawami utrzymanymi w szybkim tempie

• językowe zaburzenia semantyczno-pragmatyczne SLI
• zespół Aspergera

ZACHOWANIE

problemy behawioralno-emocjonalne,
wtórne do zaburzeń językowych

• niedopuszczalne zachowania
• trudności ze skupieniem uwagi
• trudności ze słuchaniem

ZABURZENIA KOMUNIKACJI

zaburzenia ze spektrum autystycznego

• dominujące zaburzenia rozwojowe

• inne zaburzenia ze spektrum autystycznego

zaburzenia uczenia się i mowy
trudności w nauce oparte na problemach językowych

• trudności z czynną i bierną komunikacją, przetwarzaniem
informacji oraz artykulacją

• zaburzenia zdolności komunikacyjnych z zakresu mowy
lub pisma

ZDOLNOŚCI POZAWERBALNE

• potrzeba nawiązywania obustronnego kontaktu i

komunikacji „teoria umysłu”

• język pragmatyczny
• znajomość niepisanych zasad
• wiedza o tym, co jest, a co nie jest ważne
• zdolność symbolicznej zabawy
• zdolność wspólnego skupienia uwagi
• zdolność wysyłania komunikatów niewerbalnych

TEORIA UMYSŁU

„zainteresowanie i potrzeba” nawiązywania obustronnego kontaktu
„zdolność” do nawiązywania kontaktów międzyludzkich i
empatii (rozpoznawania nastrojów, uczuć i myśli innych osób)

unikalna zdolność ludzkich istot do rozumienia, że one
same, a także inni ludzie mają umysł, oraz że nie wszystkie umysły
wiedzą i odczuwają to samo
zdolność rozpoznawania, co inni ludzie mają na myśli, odnoszenia
się do ich opinii oraz odczuwania empatii wobec innych osób

obserwując innych, bezwiednie naśladujemy ich mimikę, budząc w
sobie analogiczne uczucia (śmiech lub gniew)

JĘZYK PRAGMATYCZNY

• praktyczna zdolność do używania języka w sytuacjach

międzyludzkich tzn. wyczucie co, gdzie i kiedy należy
powiedzieć oraz znajomość zasad prowadzenia rozmowy

• zdolność odczytywania co dana osoba wie, a czego nie wie,

oraz czym jest a czym nie jest zainteresowana

dosłowność rozumienia słowa
• Skąd do nas przybyłeś ? Z domu.
• Jakie masz najbliższe plany ? Idę do Mc Donalda.

dziecko potrafi się precyzyjnie się wysławiać, ale nie wyczuwa

podtekstów

ZNAJOMOŚĆ NIEPISANYCH ZASAD

WIEDZA O TYM CO JEST, A CO NIE JEST

WAŻNE

• intuicyjna znajomość ogromnej liczby społecznych

norm, których nie trzeba specjalnie uczyć
zwykłego dziecka

• zdolność dostrzegania ogólnego obrazu zamiast

zbytniego

skupiania się na szczegółach
• zdolność utrzymywania szerokiego zakresu

zainteresowań

ZDOLNOŚĆ SYMBOLICZNEJ

ZABAWY

• w wieku 18 m dziecko używa przedmiotu jako symbolu,
zwykły kubek służy do picia, ale gdy trzeba jest telefonem
• w wieku 3 lat radzi sobie podczas zabawy w odgrywanie różnych ról
• zabawkowy autobus jest ciekawy nie tylko dlatego, że jeździ ale, że

figurki pasażerów mogą rozmawiać

• maskotki to nie tylko miłe przytulanki, ale żywe stworzenia, które mają

uczucia, trzeba je karmić, ubierać i kochać

typowe dziecko między 18 a 36 miesiącem życia rozwija zdolność
symbolicznego rozumienia zabawek, przestając je postrzegać tylko przez
pryzmat fizycznych atrybutów

brak rozwoju tej umiejętności to wyraźna oznaka zaburzeń

autystycznych

ZDOLNOŚĆ WSPÓLNEGO SKUPIANIA

UWAGI

• wspólne skupienie uwagi polega na obustronnym

przeżywaniu tego samego doświadczenia, w tym
samym czasie

• upośledzenie zdolności wspólnego skupienia

uwagi to wczesny objaw zaburzeń ze „spectrum
autystycznego”, jeszcze przed pojawieniem się
problemów z mową

ZDOLNOŚĆ WYSYŁANIA

NIEWERBALNYCH KOMUNIKATÓW

• proste dźwięki
• grymasy twarzy
• język ciała
• ton i rytm wypowiedzi

ZDOLNOŚCI WERBALNE

zdolność używania i rozumienia słów, zwrotów i zdań, wliczając
abstrakcyjne pojęcia i idiomy

język bierny
• zdolność rozumienia ustnych i pisemnych komunikatów, zdolność

rozróżniania podobnych dźwięków oraz wychwytywanie

najważniejszego głosu spośród tła

• odpowiada za to centralny system przetwarzania danych

język czynny
• zdolność wyrażania naszych myśli i pomysłów ustnie lub pisemnie
• umiejętność wyraźnego artykułowania każdego słowa

PRAWIDŁOWA WYMOWA

• prawidłowy słuch obwodowy
• prawidłowy słuch fonemowy

(fonematyczny) – przetwarzanie słuchowe

• prawidłowa budowa i sprawność aparatu

artykulacyjnego

• odpowiedni rozwój umysłowy

ZABURZENIA MOWY

KLASYFKACJA ZABURZEŃ

MOWY

Kryterium objawowe :
1. Zaburzenia treści
2. Zaburzenia języka
3. Zaburzenia substancji

Kryterium przyczynowe
1. Zaburzenia ośrodkowe czyli afazje / dysfazje
(zaburzenia percepcji)
2. Zaburzenia obwodowe motoryczne czyli dysartrie
(zaburzenia realizacji)

ZABURZENIA MOWY

od jakiego momentu rozwój mowy i języka
powinien zaniepokoić rodziców lub pediatrę ?

nie jest to pytanie błahe, biorąc pod uwagę

stopień

rozpowszechnienia problemu i skutki

zaburzeń

mowy i języka dla rozwoju dziecka

NIEPOKOJĄCE OBJAWY

• brak reakcji na głośny dźwięk i / lub źródło dźwięku

• brak kontaktu wzrokowego

• brak społecznego uśmiechu

• brak gaworzenia i naśladowania dźwięków

• brak odpowiedzi na mowę opiekuna

• brak reakcji na własne imię

• brak udziału we wspólnych zabawach / nie lubi zabaw

• brak zrozumienia prostych, często używanych słów

• brak gestów, proszących o pomoc, zwracających uwagę

• brak mowy lub wyraźne opóźnienie rozwoju

• zaburzenia emocjonalne wtórne do zaburzeń

komunikacji

CZYNNIKI OPÓŹNIAJĄCE ROZWÓJ

MOWY

• brak lub ubóstwo dobrej mowy w otoczeniu dziecka
• brak miłości i czerpanej z niej chęci kontaktu fizycznego
rodzi niechęć do gaworzenia, które jest przejawem

zadowolenia

i radości z obcowania z bliską osobą
utrudnia w przyszłości kontakt słowny

• motywem do opanowania mowy jest chęć kontaktu z innym

człowiekiem

• mówienie to potrzeba podtrzymywania kontaktu z osobą, która
słucha nas z zaciekawieniem
• wtedy chęć do mówienia jest duża a rozwój mowy ułatwiony

ZABURZENIA MOWY

w każdym przypadku podejrzenia nieprawidłowego
rozwoju mowy u małego dziecka, wskazana jest
konsultacja logopedyczna i badanie psychologiczne
ponieważ
obserwowane opóźnienia lub zaburzenia mogą mieć
różny charakter i wymagają odmiennego

postępowania

ZABURZENIA MOWY

• proste opóźnienie rozwoju mowy czynnej
• opóźnienie rozwoju mowy wynikające z

ogólnego opóźnienia poznawczego

• swoiste zaburzenia rozwoju języka
• opóźnienie lub zaburzenia mowy

spowodowane zaburzeniami więzi i

nieprawidłowym rozwojem emocjonalnym

„zaburzenia ze spectrum autyzmu”

OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY

CZYNNEJ

• opóźnienie mielinizacji w pewnych rejonach OUN
• zaburzenie programowania sekwencji ruchów

artykulacyjnych

• niedojrzałość obwodowego aparatu artykulacyjnego

• czynność mówienia jest rzeczą trudniejszą niż rozumienie
• wypowiedź słowna to efekt precyzyjnych ruchów mięśni
oddechowo -głosowo-artykulacyjnych
• precyzja tych ruchów musi być bardzo dokładna, inaczej
wypowiadana głoska będzie nieprawidłowa i niezrozumiała

PROSTE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY

CZYNNEJ

3 % w wieku przedszkolnym, przewaga chłopców 3 : 1
zwykle dzieci w 3 – 4 roku życia

poziom umysłowy zgodny z wiekiem
prawidłowy słuch obwodowy
prawidłowe rozumienie poleceń
brak mowy czynnej lub wymowa pojedynczych słów

kolejne etapy rozwoju językowego pojawiają się nieco później niż u
rówieśników, jednak ostatecznie funkcje językowe wykształcają się
prawidłowo

• konsultacja logopedyczna :
dziecko wymawia w izolacji prawie wszystkie głoski i pojedyncze sylaby

• konsultacja psychologiczna :
testy bezsłowne - prawidłowe
testy całkowite - duża różnica między skalą bezsłowną a słowną SB > SS

• systematyczne kontrole logopedyczne

MOWA a OPÓŹNIENIE

POZNAWCZE

opóźnienie rozwoju mowy wynikające z ogólnego opóźnienia poznawczego

funkcjonowanie językowe jest wówczas odpowiednie do rzeczywistego
funkcjonowania dziecka, a nie metrykalnego poziomu rozwoju

kompleksowa stymulacja rozwoju (logopeda, pedagog, psycholog, rehabilitant)
• Ośrodek Wczesnej Interwencji

• Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
• Przedszkole
na podstawie „Opinii o potrzebie Wczesnego Wspomagania Rozwoju”

wielospecjalistyczna diagnostyka medyczna
(audiolog, neurolog, genetyk, pediatra)
próba wyjaśnienia przyczyn opóźnienia poznawczego

SWOISTE ZABURZENIA ROZWOJU JĘZYKA -

SLI

• 7% w wieku szkolnym, częściej u chłopców

• prawidłowy słuch obwodowy

• prawidłowa inteligencja niewerbalna

• brak zmian neurologicznych

trudności językowe:

• mniejszy zasób słownictwa

• wypowiedzi ustne krótkie, ubogie, problemy z werbalizacją myśli

• trudności szkolne (pomimo posiadanej wiedzy trudności z jej
zaprezentowaniem - gorsze oceny, zniechęcenie, frustracja)

• problemy społeczne i psychologiczne (zaburzenia lękowe)

• konsultacja neurologiczna

• terapia logopedyczna

• stała opieka psychologiczna

• dostosowanie wymagań szkolnych i profilu edukacji do szczególnej sytuacji
dziecka (opinią lub orzeczeniem)

NERWICE MOWY /

LOGONEUROZY

• afonia - brak lub niedostateczne powstawanie

głosu

• chrypka psychogenna
• echolalia – niekontrolowane powtarzanie zdań i

wyrazów

• jąkanie – zaburzenia płynności, rytmu, tempa

mowy

• mutyzm /wybórczy lub całkowity – mimo

zachowanych możliwości mowy dziecko nie mówi

• bełkotanie (kappacyzm, lelanie, reranie,

seplenienie, szeplenienie )

MUTYZM SELEKTYWNY

(WYBIÓRCZY)

• swoista niechęć do mówienia w świecie

zewnętrznym (podwórko, przedszkole,
szkoła)

• dziecko rozmawia tylko z pewnymi ludźmi i

w pewnych sytuacjach

• brak lub ograniczenie mówienia przy

zachowaniu rozumienia mowy i możliwości
porozumiewania się za pomocą pisma
(szkoła)

GIEŁKOT

mowa bezładna (mówienie bez ładu i składu)
wg Z. Tarkowskiego istotą „giełkotu” jest niewspółmierność
między zdolnościami umysłowymi a niską sprawnością językową
mówca rozumie siebie, ale nie jest rozumiany przez otoczenie

przyczyny :

• dziedziczne
(specyficzne i niespecyficzne - niskie zdolności językowe)

• organiczne
(niedojrzałość OUN, minimalne uszkodzenia okolic podkorowych)

• zaburzenie płynności mówienia, które nie jest jąkaniem

• szybkie i / lub nieregularne tempo mówienia

• chaotyczny sposób językowego formułowania myśli

CAŁOŚCIOWE ZABURZENIA

ROZWOJOWE

opóźnienie lub zaburzenia mowy spowodowane

nieprawidłowym

rozwojem emocjonalnym i zaburzeniami więzi

brak normalnego rozwoju albo utrata wcześniej

nabytych zdolności

• społecznych
• komunikacji / języka
• zachowania

CAŁOŚCIOWE ZABURZENIA

ROZWOJOWE

• zaburzone kontakty międzyludzkie
• zaburzona komunikacja niewerbalna i

werbalna

• zaburzone zdolności językowe
• wąski zakres zainteresowań lub zachowań
• nietypowe zachowania

ograniczone, powtarzające się i stereotypowe

schematy zachowań i aktywności

AUTYZM

• opis kliniczny Maudsley w 1867 r

• definicja Leo Kanner w 1943 r

• kryteria Kanner i Eisenber 1956

• zachorowalność 5 na 10 tys. osób do 90 na 10

tys.

• proporcja M : K 3 : 4

• początek przed 3 rokiem życia

• przyczyna nieznana / genetyka

DEFINICJA AUTYZMU

• 1943 definicja autyzmu
• lata siedemdziesiąte – autyzm- schizofrenia / psychoza dziecięca
• 1980 DSM-III autyzm dziecięcy jako oddzielna kategoria
• 1987 DSM-III skorygowany / zaburzenia autystyczne
postawienie diagnozy - spełnienie 8 /16 kryteriów
• 1990 DSA schorzenie wymagające specjalnej edukacji
• 1994 DSM-IV zaburzenia autystyczne lub zaburzenia ze

spectrum autyzmu /włączenie zespołu Aspergera

postawienie diagnozy - spełnienia 6 /16 kryteriów

• 1994 WHO ICD-10 całościowe zaburzenia rozwojowe
autyzm - kod F84.0

SZERSZA DEFINICJA

• więcej przypadków
• zapotrzebowanie na leki
• zapotrzebowanie na skuteczne

terapie

• zapotrzebowanie na nowe oferty

edukacyjne

ZABURZENIA AUTYSTYCZNE

wg DSM-IV

• AUTYZM
• ZESPÓŁ ASPERGERA
• ZESPÓŁ RETTA
• DZIECIĘCE ZABURZENIA

DEZINTEGRACYJNE

• PDD - NOS

PDD – NOS

\

całościowe zaburzenia rozwoju niesklasyfikowane

inaczej

• autyzm nietypowy

• autyzm podprogowy

• niewerbalne trudności w nauce

• językowe zaburzenia semantyczno - pragmatyczne

• hiperleksja

• niektóre aspekty ADHD

przypadki upośledzenia kontaktów społecznych, komunikacji i /
lub stereotypowych wzorców zachowań albo zainteresowań,

które

nie spełniają kryteriów

CAŁOŚCIOWYCH ZABURZEŃ ROZWOJU

SYGNAŁY ALARMOWE

• nieprawidłowo przyspieszone tempo wzrostu głowy w 1 roku życia
mniejszy obwód głowy przy urodzeniu
nagłe i nadmierne powiększenie głowy między 1 i 2 oraz
6 i 14 miesiącem życia

• nieprawidłowy rozwój zdolności społecznych

• połączenie opóźnienia zdolności językowych i społecznych,

• regres mowy lub wycofanie z kontaktów społecznych

rodzice rzadko sugerują

• deficyty zdolności społecznych

• niecodzienne problemy z zachowaniem

częściej wyrażają zastrzeżenia dotyczące

• opóźnienia w rozwoju mowy

AUTYZM a MOWA

dzieci z zaburzeniami porozumiewania się i zachowaniami typu autystycznego z
upływem czasu trafiają do jednej z 2 podgrup:

• zmniejszeniu zaburzeń komunikowania towarzyszy ustąpienie cech typu

autystycznego, ponieważ upośledzenie umiejętności socjalizacyjnych było
zjawiskiem wtórnym w stosunku do deficytu komunikacji

• niezależnie od utrzymywania się lub zmniejszania zaburzeń komunikacji

występuje nasilenie zachowań typu autystycznego, które są podstawą do
rozpoznania autyzmu lub zaburzeń z kręgu autyzmu

• najczęstszym zaburzeniem u małych dzieci jest opóźnienie rozwoju mowy, a

im poważniejsze opóźnienie mowy, tym częstsze współwystępowanie wielu
zachowań typu autystycznego

ETIOLOGIA

w ciągu lat zmieniały się teorie dotyczące przyczyn

autyzmu

ale do dziś nie wiemy co powoduje autyzm i jak możemy go
skutecznie leczyć

w ostatniej dekadzie wzrosły dotacje na badania autyzmu
(w USA o 15 % rocznie)
• bo rośnie świadomość społeczna
• bo diagnozuje się więcej nowych przypadków
• bo zwiększa się zapotrzebowanie na sprawdzone terapie
(aż 75 % dzieci poddaje się terapiom alternatywnym,
niesprawdzonym pod względem medycznym)

KONCEPCJE AUTYZMU

• zaburzenie „teorii umysłu” - intuicyjnej zdolności do

rozumienia własnych i cudzych stanów umysłowych

• słaba koherencja centralna / świat pokawałkowany

zakłócenie wrodzonej umiejętności do nadawania

spójności postrzeganej rzeczywistości

• wybiórcza nadwrażliwość zmysłowa – zaburzenia

między przetwarzaniem odgórnym ( związanym z

nastawieniem i oczekiwaniami), a oddolnym

(wynikającym z tego, co bezpośrednio przekazują

zmysły)

NEURONY LUSTRZANE

• wykryte przypadkowo przez neurobiologa Giacomo

Rizzolatiego / Uniwersytet w Parmie

• szczególny typ komórek nerwowych kory ruchowej,

nastawionych na rozumienie sygnałów wysyłanych

przez innych i umożliwiających empatię oraz

budowanie wzorców ruchowych

• dzięki nim większość ludzi dobrze potrafi czytać z

twarzy rozmówców (rozpoznając nastrój, uczucia i

myśli ) oraz

uczyć się przez naśladowanie (dzieci)
• rozwój neuronów lustrzanych przyczynił się do

ukształtowania ludzkiej świadomości i społeczeństwa

NEURONY LUSTRZANE

• komórki mózgu, które są w stanie kontrolować określone

działania czy doznania danej osoby i jednocześnie stają się
aktywne, kiedy obserwujemy to samo działanie u innej osoby

• odzwierciedlanie zachodzi spontanicznie, mimowolnie i bez
udziału procesów myślowych
• odzwierciedlanie jest neurobiologiczną podstawą tego, co
nazywamy „teorią umysłu”,
• szczególne znaczenie ma wzrokowy układ przetwarzania i
interpretowania ST, ponieważ spontaniczne przechodzenie do
wspólnego punktu koncentracji uwagi jest najważniejszym
warunkiem wytworzenia „więzi emocjonalnej”

NEURONY LUSTRZANE

• strukturalne lub funkcjonalne zakłócenia w układach neuronów

lustrzanych zaburzają ruchowe i emocjonalne „odzwierciedlanie”

• duże deficyty w obrębie emocjonalnego odzwierciedlania

powodują, że kontakt i komunikacja są w ogromnym stopniu

utrudnione lub całkiem niemożliwe

• brak prawidłowego kontaktu i komunikacji zaburza działanie, to
z kolei rozwój mowy i języka
ponieważ

• mowa wykształciła się na bazie komunikacji wzrokowej, opartej o

gestykulację i naśladowanie (neurony ruchowe) oraz połączenie

komunikacji głosowej ze wzrokową

PATOFIZJOLOGIA

• czynniki dziedziczne ?

podobieństwa rodzinne, zwłaszcza jeśli chodzi o „dziwne zachowania”,
nie mogą być traktowane jako dowód dziedziczenia
rzadkie warianty genów związane z funkcjonowaniem synaps

• zaburzenia neurochemiczne ?

kazeina i gluten zakłócają pracę receptorów w neuronach mózgu
braku lub niedobór serotoniny / podawanie hormonu nieskuteczne
powolny metabolizm jakiejś części mózgu nie jest żadnym dowodem na niedobór

neuroprzekaźnika

• wady i anomalie rozwojowe OUN ?

jednoczesne istnienie „psychicznej dziwaczności” i organicznej
nieprawidłowości nie jest dowodem na to, że „organika” jest przyczyną
obserwowanych objawów (może być sytuacja odwrotna)

• czynniki środowiskowe ?

ekspozycja na toksyczne metale
nowe badania mózgu wykazały, że jego rozwój i powstające zaburzenia
zależą w dużym stopniu od czynników zewnętrznych przy istniejącej predyspozycji

genetycznej

AUTYZM

AUTYZM DZIECIĘCY

• komponenta genetyczna / występowanie rodzinne

• badania prawidłowe

ZESPÓŁ AUTYSTYCZNY

• zaburzenia genetyczne, strukturalne,

metaboliczne,

• badania nieprawidłowe

• zachowania typu autystycznego są częścią
obrazu klinicznego tych zaburzeń

TRIADA OBJAWÓW

• zaburzone kontakty społeczne
• zaburzona komunikacja i zabawa
• ograniczone zainteresowania lub

wykonywane czynności

AUTYZM KLASYCZNY

• skrajne izolowanie
• obsesyjne wymaganie zachowania

niezmienności i tworzenie
„wymyślnych rytuałów”

• brak mowy

KONTAKTY SPOŁECZNE

• brak kontaktu
• zdystansowanie i obojętność
• kontakty jedynie z powodu potrzeb

fizjologicznych

• bierna akceptacja kontaktu
• osobliwe jednostronne próby kontaktu

WYOBRAŹNIA SPOŁECZNA

• brak wyobraźni
• mechaniczne kopiowanie innych
• używanie lalek, zabawek prawidłowe ale
ograniczone, niekreatywne, powtarzające

się zabawy

• powtarzające się odgrywanie jednego

tematu, możliwe wykorzystywanie innych
dzieci jako „pomocy mechanicznych”

JĘZYK – aspekty formalne

• brak mowy
• ograniczony, głównie echolalie
• nieprawidłowe używanie zaimków,

przyimków,

idiosynkratyczne używanie słów i zdań.

osobliwe konstrukcje

• gramatyczny, ale rozwlekły, powtarzający się,
dosłowne interpretacje

WZORZEC SAMODZIELNEJ

AKTYWNOŚCI

• prosty, ukierunkowany na ciało (uderzanie w twarz,

samouszkodzenia)

• prosty, ukierunkowany na przedmioty (pukanie,

kręcenie, zapalanie świateł)

• złożone czynności dnia codziennego, manipulowanie

przedmiotami lub ruchy rytualne związane z

zasypianiem, układanie przedmiotów w rzędy,

przywiązanie do przedmiotów, ruchy całego ciała

• werbalny, abstrakcyjny (rozkłady jazdy, ruchy planet,

powtarzające się zadawanie pytań – oczekiwanie

stereotypowej odpowiedzi)

REAKCJE NA BODŹCE

• nadwrażliwość na dźwięki, fascynacja

światłami, dotykiem, smakami, obracaniem
się, wąchanie przedmiotów lub ludzi,
obojętność na ból, zimno

• silnie zaznaczone
• zaznaczone
• sporadyczne
• minimalne lub nieobecne

RUCHY

• machanie, skakanie, kołysanie, chodzenie

na palcach, dziwne ułożenie rąk

• silnie zaznaczone
• zaznaczone
• sporadyczne
• minimalne lub nieobecne

SZCZEGÓLNE UMIEJĘTNOŚCI

• brak
• poniżej wieku metrykalnego
• jedna umiejętność zbliżona do wieku

metrykalnego

• jedna umiejętność na wysokim poziomie,

powyżej wieku metrykalnego, bardzo
odmienna od pozostałych zdolności,
pozostałe zróżnicowane

OBJAWY KLINICZNE

1. fizjologiczne :
• nadwrażliwość czuciowa (na jasne światło, głośny hałas,

szorstkość materiału),

• brak typowej reakcji na ból i zranienie
• niezwykła regulacja temperatury (obojętność na zimno)

2. behawioralne:
nerwowość, napady złego humoru, samookaleczenia, agresja

3. neurologiczne :
oburęczność, niezgrabność ruchowa hipotonia mięśniowa,
anormalna obserwacja przez gapienie się, tiki ruchowe

DIAGNOZA MEDYCZNA

• cel wizyty – czy to jest AUTYZM czy nie?

• a jeśli nie AUTYZM to co ?

• wywiad rodzinny i rozwojowy

• wywiad diagnostyczny oparty na kwestionariuszach
DSM IV lub ICD-10 (wykaz objawów)

• wywiad środowiskowy

• badanie psychologiczne / testy psychometryczne

• badanie logopedyczne

• badanie pediatryczne

• konsultacje specjalistyczne (psychiatryczna,

neurologiczna, endokrynologiczna, genetyczna)

• diagnoza różnicowa

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE AUTYZMU

• DSM-IV

Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń

psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

• ICD-10

Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i

problemów zdrowotnych

SKALE OCEN

• skala oceny autyzmu dziecięcego

CARS

• lista zachowań autystycznych ABC
• skorygowany diagnostyczny wywiad

autystyczny ADI - R

• lista obserwacji diagnozujących

autyzm ADOS

BADANIA DODATKOWE

1.

neuroobrazowanie: TK i MR głowy

• prawidłowe
• nieprawidłowe
2.

EEG

• prawidłowe
• na pograniczu normy
• nieprawidłowe
3.

badania biochemiczne

: najczęściej w normie

4.

badania genetyczne

: kariotyp prawidłowy

5.

psycholog

• norma intelektualna
• upośledzenie umysłowe
6.

logopeda

• brak rozwoju mowy,
• mowa zaburzona lub
• prawidłowa

BADANIA DODATKOWE

1. NEUROOBRAZOWANIE : TK i MR głowy

• prawidłowe

• nieprawidłowe
powiększone rozmiary mózgu
powiększone komory boczne i IV komora mózgu
nieprawidłowości płata czołowego i móżdżku
zaburzona struktura limbiczna
zmienione komórki Purkinjego w robaku móżdżku

2. EEG

• prawidłowe

• na pograniczu normy / zwolniona czynność podstawowa

• nieprawidłowe / zmiany napadowe

BADANIA DODATKOWE

3.

badania biochemiczne:

norma
wysoki poziom 5-HT
zwiększona immunoreaktywność na beta-endorfiny
4. badania genetyczne: kariotyp prawidłowy lub

delecje

5. psycholog :
norma intelektualna
upośledzenie umysłowe
6. logopeda :
brak rozwoju mowy
mowa zaburzona
mowa prawidłowa

STRATEGIE LECZENIA

• interwencje edukacyjne : szkoła specjalna lub integracyjna
• interwencje behawioralne: modyfikacja zachowań, trening

umiejętności społecznych, terapia poznawczo-behawioralna

• interwencje w rodzinie : edukacja, wsparcie, orzecznictwo
• terapie logopedyczne i mowy
• terapie zajęciowe
• Fizjoterapia / terapia SI
• doradztwo w sprawie diety
• farmakoterapia: leczenie objawów i stanów medycznych

(padaczka, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia trawienia)

ZESPÓŁ ASPERGERA

definicja Hans Asperger
opis kliniczny Lorna Wing

alternatywne nazwy

•

schizoidalne zaburzenie dziecięce

•

psychopatia autystyczna

•

1994 WHO ICD-10

•

podgrupa zaburzeń ze spektrum autyzmu

•

DSM - IV i DSM - IV – TR

•

całościowe zaburzenia rozwojowe

ZESPÓŁ ASPERGERA

• mózg dziecka z zespołem Aspergera funkcjonuje

inaczej, a nie wadliwie

• dziecko nie posiada intuicyjnej zdolności nawiązywania

kontaktów z innymi i kontrolowania swoich emocji

• ma inne priorytety i percepcję świata
• priorytetem jest poszukiwanie wiedzy, doskonałości,

prawdy oraz zrozumienie świata, a nie uczucia i

kontakty towarzyskie

• prowadzi to do rozwinięcia cennych talentów ale

również do problemów w świecie relacji międzyludzkich

• dzięki intelektowi i wsparciu z zewnątrz może nauczyć

się osiągać sukcesy edukacyjne, zawodowe i osobiste

ZESPÓŁ ASPERGERA

• predyspozycja genetyczna / dziedziczenie nieznane
częste występowanie rodzinne / przypadki autyzmu w rodzinie

• częstotliwość 4 -7 przypadków / 1000 osób
chłopcy / dziewczęta - 4 : 1

• podobieństwo do autyzmu (objawy osiowe autyzmu)

• późniejsze ujawnianie objawów ( 4 - 16 rok życia)

• brak jasno zdefiniowanych kryteriów diagnostycznych

• cztery zestawy:
2 opracowane przez organizacje społeczne
2 przez klinicystów

ZESPÓŁ ASPERGERA

• iloraz inteligencji prawidłowy lub ponadprzeciętny

• brak opóźnienia w rozwoju funkcji poznawczych oraz
właściwych dla wieku umiejętności samodzielnego
radzenia sobie, zachowań adaptacyjnych, czy
zainteresowania otoczeniem w dzieciństwie

• ograniczone, bardzo szczegółowe, często
ekscentryczne zainteresowania

• dobra pamięć (daty, fakty, postacie) i uzdolnienia

matematyczne

ZESPÓŁ ASPERGERA

• zaburzenia empatii / upośledzenie

interakcji społecznych

• zaburzenia komunikacji niewerbalnej
• relatywnie sprawna mowa
• ograniczony zakres zainteresowań

ZABURZENIA EMPATII

ograniczenie interakcji społecznych „SKRAJNY EGOCENTRYZM”

• brak zainteresowania uczuciami lub myślami innych ludzi

• brak rozumienia sygnałów społecznych

• brak społecznej i emocjonalnej wzajemności (trudności z nawiązywaniem

bliskich kontaktów )

• brak spontanicznej potrzeby dzielenia z innymi radości, zainteresowań czy

osiągnięć (niepokazywanie, nieprzynoszenie przedmiotów zainteresowania)

• niezdolność tworzenia związków rówieśniczych właściwych dla poziomu

rozwoju

• brak elastycznych zabaw opartych na wyobraźni

• znaczne ograniczenie wykorzystania złożonych zachowań niewerbalnych
(kontakt wzrokowy, wyraz twarzy, postawa ciała, gestykulacja)

Asperger opisywał:

„dzieci dotykały obcych tak, jak gdyby byli meblami”

ZABURZENIA KOMUNIKACJI

NIEWERBALNEJ

• słaby kontakt wzrokowy
• dziwaczne, chłodne spojrzenie
• ograniczona mimika twarzy
• nieadekwatna mimika
• ograniczona gestykulacja
• niezborny / niezdarny język ciała

KOMUNIKACJA WERBALNA

• rozwój mowy prawidłowy lub przyspieszony,
często wyprzedzający rozwój motoryczny i

! równocześnie

• upośledzenie komunikacji dwustronnej -
słownej i pozasłownej, z „mutyzmem wybiórczym”

• trudności w interpretacji wypowiedzi innych osób
komunikaty muszą być proste i precyzyjne
dosłowne rozumienie znaczenia metafor i figur retorycznych

• brak giętkości myślenia

ZABURZENIA MOWY I JĘZYKA

osobliwości mowy i języka (przynajmniej 3)

• opóźniony rozwój mowy

• powierzchownie doskonały język ekspresyjny

• słownictwo bogate i płynne ale pedantyczny, nadmiernie

sformalizowany język (osobliwa, rozwlekła mowa)

• nietypowa prozodia, dziwne brzmienie głosu, przesadna dykcja

• odwracanie zaimków w młodszym wieku lub używanie

własnego imienia zamiast zaimka „ja”

• wymyślanie słów i używanie języka w sposób idiosynkratyczny

• powtarzające się zadawanie pytań

• zaburzenie zdolności rozumienia łącznie z błędną interpretacją

znaczeń dosłownych i ukrytych

ZAINTERESOWANIA

ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzorce zachowań,
zainteresowań i aktywności :

• pochłonięcie jednym lub kilkoma stereotypowymi,

ograniczonymi wzorami zainteresowań, nieprawidłowymi pod

względem intensywności lub treści

• sztywne przywiązanie do swoistych, niefunkcjonalnych zajęć

lub rytuałów

(narzucanie sobie i innym codziennych zajęć i zainteresowań)

• więcej odtwarzania niż działań celowych

• uporczywe koncentrowanie się na częściach przedmiotów

• smykałka do wirujących przedmiotów

• stereotypowe i powtarzalne manieryzmy ruchowe (potrząsanie

ręką lub palcami, obracanie się lub złożone ruchy całego ciała)

NIEZGRABNOŚĆ RUCHOWA

• niska sprawność ruchowa, manualna,

grafomotoryczna

• słabe wykonywanie zadań w czasie badań

neurorozwojowych

• nieprawidłowe wyniki testów na zaburzenia

integracji sensoryczno-motorycznej

wg. SZATMARI, BREMNER

1989

• samotnictwo
• zaburzone interakcje społeczne
• zaburzona komunikacja niewerbalna
• dziwaczna mowa
• nie spełnia kryteriów dla autyzmu

wg. GILLBERG, GILLBERG

1989

•

zaburzenie w sferze wzajemnych relacji społecznych

(skrajny egocentryzm)
•

wąskie, całkowicie pochłaniające zainteresowania

więcej odtwarzania niż zadań celowych
narzucanie codziennych zajęć i zainteresowań

(sobie i innym)

•

powtarzające się rutynowe zachowania

•

zaburzenia mowy i języka (nietypowe cechy)

•

zaburzenia komunikacji niewerbalnej

•

łagodna niezdarność ruchowa

ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE

• zespół Tourette’a
• zespół ADHD
• zaburzenia lękowe
• depresja
• zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne
• zaburzenia afektywne dwubiegunowe
• schizofrenia

ZESPÓŁ ASPERGERA a ADHD

• pomimo wzajemnego wykluczania się w

DSM IV i ICD-10 rozpoznania ADHD i
całościowych zaburzeń rozwoju

• 35-50% dzieci z nasilonym ADHD ma

zaburzenia ze spektrum autyzmu

• u 60-80 % dzieci z ZA współwystępują

objawy ADHD

• u 7 % dzieci w wieku szkolnym z ADHD

obecny zespół Aspergera

To tylko ADHD gdy…

• prawidłowy kontakt wzrokowy

• obecność wspólnie podzielanej uwagi, właściwa reakcja na

własne imię

• naprzemienne uczestnictwo w komunikacji słownej,

rozumienie przysłów, żartów

• zainteresowanie emocjonalnym i uczuciowym znaczeniem

zdarzeń

• pozytywna reakcja na wzmocnienia o charakterze społecznym
(pochwały)

• zainteresowanie rodzeństwem i innymi dziećmi

• szeroki zakres zainteresowań i aktywności

• żywa wyobraźnia, zabawy imitacyjne

POWIKŁANIA

gdy dziecko nie rozumie, co się wokół niego dzieje,
gdy sygnały z zakresu pragmatyki i nawiązywania kontaktów są
trudne do odczytania, staje się :

• zestresowane – nie wie czego się od niego oczekuje

• nastawione na jednostajność i rytualne zachowania – każda

zmiana oznacza, że z trudem przyswojone strategie okażą się

bezużyteczne

• rozkojarzone – trudno skupić się na czymś, czego się nie rozumie

• niemiłe –nie rozumie społecznych zasad

• zainteresowane przedmiotami , a nie osobami – przedmioty są

bardziej przewidywalne

• oddalone od rówieśników lub odrzucane – nie wie jak rozmawiać

z rówieśnikami

• nieobecne i dziwnie niedopasowane

POWIKŁANIA PSYCHIATRYCZNE

• zaburzenia lękowe / napady paniki
• depresja
• schizofrenia
• zaburzenia afektywne dwubiegunowe

SZEŚĆ DRÓG DO DIAGNOZY

• autyzm we wczesnym dzieciństwie
• autyzm lub zespół Aspergera u krewnego
• zespół Aspergera w okresie wczesnoszkolnym
• wtórne zaburzenia psychiatryczne (napady

lęku, paniki, depresja)

• poronna postać z.Aspergera u osób dorosłych
• inny zespół objawowy (mpdz, fakomatoza)

ZESPÓŁ RETTA / ZABURZENIE

RETTA

• zaburzenie genetyczne związane z chromosomem X

• zapadalność 1 : 10000-20000, dotyczy prawie wyłącznie kobiet

• prawidłowy rozwój przedporodowy

• prawidłowy wywiad okołoporodowy

• prawidłowy obwód głowy w chwili urodzenia

• prawidłowy rozwój psychoruchowy w pierwszych 6 miesiącach życia

po okresie prawidłowego rozwoju, między 6 - 48 m. ż.

• zwolnienie tempa wzrostu głowy

• utrata nabytej umiejętności celowego korzystania z rąk, z następowym rozwojem

stereotypowych ruchów rąk (mycie lub wykręcanie)

• utrata umiejętności ruchowych (zaburzenia chodu, zespół móżdżkowy)

• upośledzenie umysłowe nieokreślone

! utrata zdolności społecznych i brak uczestnictwa społecznego
ponownie interakcje społeczne rozwijają się później

! poważne upośledzenie rozwoju ekspresji i rozumienia języka

DZIECIĘCE ZABURZENIE

DEZINTEGRACYJNE

•

zaburzenie rzadkie, 5 na 10 000, przewaga chłopców

•

przyczyna nieznana, prognozy niekorzystne

•

badania prawidłowe

•

prawidłowy rozwój przez 2 -3 lata – właściwa dla wieku

komunikacja werbalna i niewerbalna, kontakty społeczne,
zabawy i zachowania adaptacyjne

istotna klinicznie utrata nabytych wcześniej umiejętności (przed 10
rokiem życia)

•

językowych / ekspresja lub rozumienie języka

•

umiejętności społecznych (w tym zachowań adaptacyjnych)

•

panowania nad potrzebami fizjologicznymi

•

ruchowych / długie utrzymywanie określonej pozycji ciała

•

zabawy

DZIECIĘCE ZABURZENIE

DEZINTEGRACYJNE

1. zaburzenie interakcji społecznych

•

ograniczenie zachowań niewerbalnych

•

brak związków rówieśniczych

•

brak społecznej lub emocjonalnej wzajemności

2. zaburzenie komunikacji

•

opóźnienie lub brak rozwoju języka mówionego

•

niezdolność inicjowania lub podtrzymywania rozmowy

•

używanie języka w sposób stereotypowy i powtarzany

•

brak zróżnicowanej zabawy z użyciem wyobraźni

3. ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzory zachowań,

zainteresowań i

aktywności (stereotypie i manieryzmy ruchowe)

WIELOSYSTEMOWE ZABURZENIE

ROZWOJU MSDD

• całościowe zaburzenia rozwoju nieokreślone F 84.9

• niemowlęta i dzieci poniżej 2 roku życia
• znaczne zaburzenie zdolności angażowania się w emocjonalne i

społeczne relacje z opiekunem

• znaczne zaburzenie w tworzeniu, podtrzymywaniu i/lub

rozwijaniu prewerbalnego komunikowania się za pomocą gestu

lub werbalnego/niewerbalnego porozumiewania symbolicznego

• znaczna dysfunkcja w przetwarzaniu wrażeń wzrokowych,

słuchowych, dotykowych, prioprioceptywnych i

przedsionkowych, łącznie ze zwiększoną lub zmniejszoną

reaktywnością na odbieraną stymulację sensoryczną

• znaczne dysfunkcje w planowaniu ruchowym

NIEWERBALNE TRUDNOŚCI W

NAUCE

zaburzenia integracji informacji w trzech sferach:

•

komunikacji niewerbalnej i werbalnej

•

orientacji przestrzennej

•

koordynacji ruchowej

prowadzą do ograniczenia:

•

zdolności ruchowych: niska sprawność ruchowa,

manualna i grafomotoryczna

•

orientacji wzrokowo - przestrzennej (wliczając zdolność

formowania obrazów)

•

zdolności społecznych i komunikacyjnych

dzieci z niewerbalnymi trudnościami w nauce wiedzą, że

istniejesz, ale nie rozumieją o czym mówisz

zdolności społeczne i komunikacyjne

•

pragnienie społecznej akceptacji

•

problemy ze skutecznym nawiązywaniem kontaktów
międzyludzkich

•

mało elastyczny sposób myślenia i czarno - białe spostrzeganie
świata

•

problemy z dostrzeganiem ukrytych znaczeń

•

nieumiejętność czytania sygnałów wysyłanych przez rozmówców

•

bardzo dosłowne interpretowanie zachowań innych ludzi

•

sprawianie wrażenia „osób irytujących” z powodu swej
zależności od innych, ciągłego mówienia oraz błędnego
interpretowania międzyludzkich sygnałów (pozorny
egocentryzm, dziwaczność lub brak dobrych manier)

orientacja wzrokowa /przestrzenna

• skupianie się na szczegółach a nie obrazie

ogólnym

• werbalne oznaczanie wszystkich elementów

otoczenia, gdyż to jedyny sposób na przetwarzanie
bodźców wzrokowych

• trudności w radzeniu sobie z nowymi sytuacjami –

dziecko nie wie gdzie się znajduje, w którym
miejscu ma umieścić odpowiedzi, gubi w
plątaninie szkolnych korytarzy

NIEMOWLĘTA

• brak koordynacji dużej i małej motoryki
• zaburzenia w kontaktach międzyludzkich
• trudności z odczytywaniem sygnałów

niewerbalnych

• trudności z przystosowaniem do zmian
• wrażenie zagubienia
• problemy z orientacją przestrzenną

MAŁE DZIECI

• znakomita pamięć
• łatwość uczenia się mowy i czytania
• mowa pedantyczna, interpretowana jako

pretensjonalność

• nieskładne monologi zastępują typowe

rozmowy

• brak intuicyjnych zdolności społecznych
dziecko zapamiętuje zachowania w różnych
sytuacjach

STARSZE DZIECI

• trudności w nauce dotyczące organizacji, czytania

ze zrozumieniem i wypowiedzi pisemnych

• w matematyce zapamiętywanie faktów a nie

rozumienie pojęć

• dziecko skupia się na szczegółach, a nie zwraca

uwagi na ogólny obraz

• częste gafy towarzyskie
• wtórne problemy - depresja lub lęki
• iloraz inteligencji wykonawczej niższy od ilorazu

werbalnego

HIPERLEKSJA

•

występuje prawie wyłącznie u chłopców

1.

fascynacja słowem pisanym i niezwykły poziom zdolności

czytania z pamięci we wczesnym wieku

•

w wieku 18 – 24 miesięcy dziecko nazywa litery i cyfry

•

w 3 roku życia czyta zapisane słowa, nawet zanim

zacznie

mówić

•

w wieku 5 lat zafascynowane tekstami

2. typowe objawy ze spektrum autystycznego

HIPERLEKSJA

problemy językowe:
• nietypowy rytm mowy
• sprawne wypowiedzi z pamięci lub jako

powtórzenia po innych

• specyficzny sposób mówienia pełen

powtórzeń

• kłopoty z zamienianiem słów w ogólne

pojęcia i wizje

• trudności z językiem pragmatycznym

HIPERLEKSJA

problemy społeczne:
• kłopoty z nawiązywaniem przyjaźni
• schematyczne, rutynowe zachowania
• zaburzenia emocjonalne (niepokój i lęk)

JĘZYKOWE ZABURZENIA

SEMANTYCZNO - PRAGMATYCZNE

• opóźnienie językowe (semantyczne i pragmatyczne) –

niezdolność do rozumienia znaczenia i celu ustnych wypowiedzi

• nie mające dużego wpływu na zdolność nawiązywania

kontaktów międzyludzkich

• „semantyka” to zdolność używania i rozumienia słów, zwrotów i

zdań, także abstrakcyjnych pojęć i idiomów

• „pragmatyka” to praktyczna umiejętność używania języka w

sytuacjach międzyludzkich, np. wiedza o tym, co, gdzie i kiedy
należy powiedzieć, zdolność czekania na swoją kolej podczas
rozmowy oraz wyczucie, co wie, a czego nie wie druga osoba

JĘZYKOWE ZABURZENIA

SEMANTYCZNO - PRAGMATYCZNE

trudności z:
• rozumieniem dosłownego znaczenia słów i zdań

(semantyka)

• abstrakcyjnymi słowami, słownictwem opisującym

emocje (semantyka)

• wyławianiem głównego sensu wypowiedzi

(pragmatyka)

• stosowaniem się do odpowiednich zasad prowadzenia

rozmowy – patrzenie na rozmówcę czy prowadzenie
dialogu (pragmatyka)

JĘZYKOWE ZABURZENIA

SEMANTYCZNO -PRAGMATYCZNE

• w niemowlęctwie – często spokojne zachowanie

• problemy z kreatywną lub symboliczna zabawą

• opóźniony rozwój mowy – znajomość niewielu słów nawet w wieku

dwóch lat

• mowa ulega poprawie dzięki terapii, ale w szkole dziecko odstaje

od rówieśników

• dobra pamięć do matematyki i informatyki

• niska sprawność manualna, rzadziej niska sprawność ruchowa

• słabe zdolności pisania

• problemy z teorią umysłu

• trudności z nawiązywaniem kontaktów, i ze zrozumieniem co jest

społecznie akceptowalne

• w wieku nastoletnim zazwyczaj brak dużych kłopotów

wychowawczych

• „ekscentryczne” zachowania w dorosłym życiu

ODMIENNOŚĆ JĘZYKOWYCH

ZABURZEŃ SEMANTYCZNO -

PRAGMATYCZNYCH

• wczesne zaburzenia rozwoju mowy
• sprawniejsze nawiązywanie

kontaktów międzyludzkich

• lepszy kontakt z rówieśnikami
• rzadsze powikłania wtórne

ZESPÓŁ ADHD

zaburzenie dzielące te same objawy:
• kłopoty z czytaniem sygnałów w kontaktach

międzyludzkich

• słaba zdolność wykorzystywania wewnętrznego

dialogu w celu rozwiązywania problemów

• niska samoświadomość
• skuteczniejsze działanie w ramach rutynowych

czynności

• kłopoty z uogólnianiem zasad i ich przestrzeganiem
• częste zaburzenia mowy (dominacja prawej półkuli)

ZABURZENIA ZE SPECTRUM

AUTYSTYCZNEGO

są rozpoznaniami klinicznymi.

Nie ma żadnych badań laboratoryjnych

pozwalających na postawienie lub

wykluczenie

takiego rozpoznania.

DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA

• upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim i znacznym

• upośledzenie zmysłów (głuchota lub ślepota)

• choroby genetyczne (z. Downa…)

• genetyczne choroby metaboliczne (fenyloketonuria, celiakia,
płodowy zespół alkoholowy)

• postępujące encefalopatie (adrenoleukodystrofia,
ceroidolipofuscynoza)

• następstwa stanów zapalnych OUN (zespół Landaua-

Kleffnera),

przewlekłe zatrucia – ołowiem)

• encefalopatia padaczkowa typu Westa, Otohary

• zaburzenia mowy i uczenia się

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

nie jest chorobą lecz konsekwencją rozwojową
nieprawidłowych zmian strukturalnych i /lub biochemicznych w
OUN

• opóźnienie rozwoju psychoruchowego

• deficyty poznawcze

• braki w umiejętnościach komunikacyjnych i językowych

• zaburzenia emocjonalne i behawioralne wynikające z

niedojrzałych umiejętności komunikowania

• nadpobudliwość psychoruchowa

! zachowania typu autystycznego

Zaburzenia hiperkinetyczne z

towarzyszącym upośledzeniem

umysłowym i stereotypowymi

ruchami

• upośledzenie umysłowe

od umiarkowanego do głębokiego ( II < 50 )

• zaburzony rozwój mowy

rozumienia i mówienia

• nadpobudliwość ruchowa

w okresie dojrzewania zahamowanie ruchowe

• zaburzenia uwagi

na tle deficytów poznawczych

• zaburzenia zachowania

!

zachowania typu autystycznego / stereotypowe ruchy i

streotypowe zachowania

CHOROBY GENETYCZNE

• zespół Downa
• zespół FRAXA ( łamliwego chromosomu X )
• zespół Klinefeltera
• zespół Williamsa
• fakomatozy (neurofibromatozy –

stwardnienie guzowate)

• postępujące choroby zwyrodnieniowe OUN

(adrenoleukodystrofia, ceroidolipofuscynozy)

ZESPÓŁ DOWNA

• aberracja chromosomowa

(najczęściej trisomia 21)

• fenotyp fizyczny (cechy dysmorfii, niskorosłość, hipotonia

mięśniowa, wady postawy)

• wady serca i przewodu pokarmowego
• wady wzroku i słuchu
• niedoczynność tarczycy
• deficyt intelektu / upośledzenie umysłowe
• padaczka lekooporna
• nadpobudliwość psychoruchowa (w typie

przysadkowym

)

!

autyzm lub cechy autystyczne

ZESPÓŁ ŁAMLIWEGO

CHROMOSOMU X

FRAXA

• aberracja chromosomów płciowych z męskim fenotypem

• kariotyp 46, XY, mutacja genu na chromosomie X

• 5 -10 % osób upośledzonych umysłowo w populacji

• najczęstsza przyczyna wrodzonego niedorozwoju umysłowego u chłopców

• kobiety nosicielki chorują w 30% przypadków, mężczyźni w 100 %

• cechy dysmorfii (wielkogłowie, duże uszy, powiększona żuchwa)

• hipotonia mięśniowa i nadmierna wiotkość stawów / wady postawy, skolioza

• intelekt poniżej przeciętnej / upośledzenie umysłowe lekkie i umiarkowane

• w okresie dojrzewania nadwaga i spowolnienie psychoruchowe

• nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi

• zaburzenia emocji i zachowania (agresja)

! zaburzony rozwój mowy
! cechy autystyczne

ZESPÓŁ KLINEFELTERA

• kariotyp 47, XXY (dodatkowy chromosom X)

objawy niespecyficzne:

• sylwetka wysoka, szczupła, o budowie eunuchoidalnej

• skrzywienie kręgosłupa, ginekomasttia

• norma intelektualna u 80 % osób

• niedojrzałość psychiczna

• nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi

• zaburzenia emocjonalne i zachowania

• aberracja chromosomów płciowych z męskim fenotypem

! opóźniony rozwój mowy

ZESPÓŁ WILLIAMSA

• aberracja chromosomowa

• kariotyp 46,XX lub 46,XY + mutacja chromosomu 7q 11.2

fenotyp fizyczny:

• cechy dysmorfii („elfin face” – twarz elfa)

• niskorosłość proporcjonalna

• hipotonia mięśniowa i nadmierna wiotkość stawów

• ewolucja od hipotonii do hipertonii mięśniowej

• wada serca - nadzastawkowe zwężenie aorty

• hiperkalcemia / nietoleracja witaminy D

• specyficzny fenotyp behawioralny / gadatliwość i brak dystansu

• deficyt intelektu / poniżej przeciętnej

• nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi

! opóźniony rozwój mowy
! zachowania typu autystycznego

FENYLOKETONURIA

• wrodzona, genetyczna choroba metaboliczna AR

• defekt układu enzymatycznego - fenyloalaniny

• częstotliwość 1 : 7200 (badania przesiewowe)

• w 1 roku życia nasilone wymioty, zmiany skórne imitujące alergię oraz „mysi”

zapach

• fenotyp fizyczny : małogłowie, niskorosłość proporcjonalna, jasna karnacja

• wolne tempo rozwoju psychoruchowego

• zespół hiperkinetyczny

• zaburzenia emocjonalne i trudności adaptacyjne, niezależnie od terapii

• EEG nieprawidłowe u 95% / padaczka u 25-50%

• MR mózgu – opóźnienie mielinizacji (także u dzieci leczonych)

! opóźniony rozwój mowy
! zachowania typu autystycznego

CELIAKIA

• zespół złego wchłaniania

• defekt układu enzymatycznego glutenu - gliadyny

encefalopatia celiakialna:

• wolne tempo rozwoju fizycznego / niskorosłość

• wolne tempo rozwoju psychoruchowego

• upośledzenie umysłowe

• padaczka

• nadpobudliwość ruchowa z deficytem uwagi

! opóźniony rozwój mowy
! zachowania typu autystycznego

ZESPÓŁ LANDAUA-KLEFFNERA

• prawidłowy rozwój fizyczny, psychoruchowy i

mowy do momentu zachorowania / neuroinfekcji

• zaburzony rozwój mowy / rozumienia i mówienia

niezależnie od etapu rozwoju

• MR mózgu prawidłowy
• EEG nieprawidłowe / zwolniona czynność

podstawowa/ zmiany napadowe narastające we
śnie

• rokowanie często niepomyślne

MÓZGOWE PORAŻENIE

DZIECIĘCE

• wg prof. E. Marszał
• MPDz to wieloetiologiczny zespół

wyrażający się zaburzeniami postawy
i ruchu, którego obraz kliniczny
zmienia się z wiekiem dziecka w
zależności od kolejnych etapów
dojrzewania struktury i funkcji OUN

OBRAZ KLINICZNY

• zaburzenia napięcia mięśniowego
• zaburzenia zborności i równowagi
• ruchy mimowolne
• niedowłady kończyn

MÓZGOWE PORAŻENIE

DZIECIĘCE

wg Z.Kułakowskiej rozwój mowy zależy od poziomu umysłowego
dziecka oraz klinicznej postaci mpdz

50-80 % dzieci 50 % norma intelektualna
95 % upośledzenie umysłowe

• upośledzenie umysłowe jako następstwo ENN

• zaburzenia słuchu 25 % norma intelektualna

• zaburzenia ruchowe zależne od lokalizacji uszkodzenia OUN

(sprawność ruchowa mięśni narządów mowy)

• czynniki psychiczne i emocjonalne (niecierpliwość, ograniczone

kontakty werbalne, brak stymulacji rozwoju mowy)

MÓZGOWE PORAŻENIE

DZIECIĘCE

• agnozja akustyczna
• opóźniony rozwój mowy / rozumienia i

mówienia

• zaburzenia artykulacji / dyslalia centralna
• zaburzenia prozodii mowy
(monotonia, monodynamia, bradylalia)
• zaburzenia głosu (afonia)
• zaburzenia połykania i żucia

ZABURZENIA TOWARZYSZĄCE

• opóźnienie rozwoju umysłowego
• zaburzenia słuchu i wzroku

• zaburzenia mowy (nieprawidłowe oddychanie,

fonacja i artykulacja)

• zaburzenia połykania
• zaburzenia przewodu pokarmowego (połykania,

wchłaniania, reflux, zaparcia)

• upośledzenie wzrastania
• deformacje układu kostno-stawowego
• napady padaczkowe

HAŁAS

• przeciętny hałas spotykany w otoczeniu ma natężenie 30-65 decybeli

• bezpieczny poziom hałasu do 75 decybeli, maksymalnie przez osiem

godzin dziennie

• walkmeny, discmany, odtwarzacze mp3 – są groźne dla naszych
uszu z powodu słuchawek, a dzieci i młodzież korzysta z nich niemal

bez przerwy

• zbyt głośne i długie słuchanie muzyki przez słuchawki (tym większa

energia akustyczna dociera do ucha wewnętrznego) prowadzi do

ostrego lub przewlekłego urazu uszu - uszkodzenia komórek rzęsatych

z następowym nieodwracalnym niedosłuchem

• pohałasowe uszkodzenie słuchu początkowo dotyczy wysokich

częstotliwości, dlatego jest długo niezauważane przez dzieci i

otoczenie

• znaki ostrzegawcze – brak reakcji na polecenia, prośby o powtórzenie,

głośne słuchanie radia lub telewizora

• medycyna nie zna sposobów jego wyleczenia, dlatego tak ważna jest

profilaktyka

ZABURZENIA UWAGI SŁUCHOWEJ

I SŁYSZENIA W HAŁASIE

! podobieństwo do ADD

• krótkotrwała pamięć słuchowa - nieprawidłowa
• trudności w rozumieniu mowy w niekorzystnych

warunkach akustycznych

• zaburzenia mowy czynnej (ubogie słownictwo)
• zaburzenia koncentracji uwagi
• impulsywność
• zaburzenia funkcji płata czołowego w f MRI i PET
• systemy wspomagające słuchanie tzw. FM lub aparaty

słuchowe

BADANIA DODATKOWE

• badanie neurologiczne
• badanie słuchu i wzroku
• neuroobrazowanie (TK, MRI, f MRI. SPECT)
• EEG i QEEG
• EKG w planowanej farmakoterapii
• biochemia
• genetyka

SUBTELNE OBJAWY

NEUROLOGICZNE

 uogólniona wiotkość mięśniowa
(hipotonia mięśniowa)

 uogólniona niezgrabność ruchowa

 współruchy przy wykonywaniu ruchów
celowych

 dysgrafestezje

BADANIE SŁUCHU

• słuch obwodowy
(otoemisja akustyczna, BERA,

tympanogram)

• słuch centralny
(test uwagi wewnętrznej i zewnętrznej,

korowe potencjały wywołane, audiogram
mowy)

NEUROOBRAZOWANIE

• TK - obraz struktur mózgu
wykorzystuje promienie X

• MR - budowa i dojrzewanie OUN
fale radiowe i pole magnetyczne

• SPECT - przepływ krwi przez aktywne obszary OUN
glukoza znakowana

izotopem Technetem

NEUROOBRAZOWANIE

nie jest przydatne w rozpoznawaniu zaburzeń mowy

• żaden szczególny wynik tych badań nie wyróżnia
dzieci na tyle,
aby mogły mieć zastosowanie diagnostyczne

• wśród zdecydowanej większości dziecinie stwierdzono
jakiegokolwiek

uszkodzenia mózgu

ELEKTROENCEFALOGRAFIA

• rejestruje ogólną aktywność mózgu w czasie
• mierzy wzorce czynności bioelektrycznej w

korze mózgowej

w zapisach EEG widoczna:
• zwolniona czynność podstawowa (niedojrzałość

czynności bioelektrycznej mózgu)

• zmiana topografii czynności fal alfa (z typowej

okolicy potylicznej na centralno-ciemieniową)

POTENCJAŁY WYWOŁANE

• wzrokowe
• słuchowe
• somato-sensoryczne
• korowe

wydłużenie latencji i obniżenie amplitudy potencjałów
wywołanych przemawia za opóźnionym dojrzewaniem
OUN lub jego uszkodzeniem

LECZENIE

• w zaburzeniach rozwoju mowy i
zaburzeniach autystycznych nie ma gotowych
rozwiązań

• każde dziecko jest inne i wymaga

indywidualnego podejścia

• terapia powinna tworzyć kombinacje różnych

metod w zależności od potrzeb

METODY LECZENIA

1.

ukierunkowane na dziecko

•

terapia motoryczna / terapia SI

•

trening behawioralny

•

psychoterapia

•

psychofarmakoterapia

2.

ukierunkowane na rodzinę

•

poradnictwo rodzinne

•

terapia rodzinna

•

trening behawioralny dla rodziców i dzieci

3.

środki zaradcze skierowane na przedszkola i szkoły

•

porady dla wychowawców i pedagogów

•

programy różnych zachowań

•

zmiany organizacyjne lub metodyczno-dydaktyczne

• psychoedukacja

• psychoterapia

• modyfikacja sposobu pracy z dzieckiem

• zmiana systemu nauczania

• dieta eliminacyjna

• suplementacja witamin i mikroelementów

• homeopatia

• farmakoterapia

• terapia SI

• terapia behawioralna

• trening wizualny

• spektralna analiza EEG i muzyka neuroaktywna

• stymulacja SAPL metodą Tomatisa

• EEG - BFB

METODY LECZENIA

TERAPIA BEHAWIORALNA

• szybka
• skuteczna
• stosowalna
• sympatyczna
• słowna
• stanowcza
• systematyczna
• sprawiedliwa
• stała
• słuszna

T. Wolańczyk

TERAPIA BEHAWIORALNA

czy warto we wczesnym dzieciństwie, kiedy mózg jest
najbardziej podatny na spontaniczną naukę języka i relacji
społecznych, wprowadzać terapię uczącą funkcji

społecznych

przez powtarzanie i nagradzanie

badania uniwersyteckie wykazały:

• przyrost IQ o 17 punktów

• poprawę mowy

• poprawę codziennych zachowań

• złagodzenie objawów autyzmu i zmianę rozpoznania na

„niezdefiniowane zaburzenia ze spectrum autystycznego”

LECZENIE DIETETYCZNE

alergie i nietolerancje pokarmowe
dieta eliminacyjna

•

bezglutenowa

•

bezmleczna / bezkazeinowa

•

sojowa

•

barwniki, przeciwutleniacze, substancje konserwujące, cukier

dieta wzbogacona

•

witaminy (B6, A, D, E, K), mikroelementy (Mg, Zn, Sn),

zioła - ALVEO

•

nienasycone kwasy tłuszczowe z oleju i oliwy,

•

wielonienasycone kwasy tłuszczowe (omega-3 i omega-6)

EYE q , Galomega, Kidabion,

•

suplementy białkowe, lecytyna

FARMAKOTERAPIA

• Nootropil
• Depakine chronosphere
• Rispolept
• EYE Q

TERAPIE ALTERNATYWNE

• dieta bezglutenowa / bezkazeinowa
koszty i ryzyko umiarkowane / korzyści trudno zauważalne

• witaminy i suplememty
koszty i ryzyko umiarkowane (poza przypadkami przedawkowani
korzyści trudno oszacować
• sekretyna – wstrzykiwanie hormonu
reakcje alergiczne/ biegunki
• immunoglobuliny stosowane w białaczkach i AIDS
koszty wysokie -10 tys. dolarów za dawkę
ryzyko zapalenia opon mózgowych

• chelatacja / wstrzyknięcie leku usuwającego ołów i rtęć
koszty 6 tys. na rok
ryzyko niewydolności nerek

• komórki macierzyste
wysokie koszty – 15 tys. dolarów

• terapia SI
koszty 6 tys. dolarów rocznie

TRENING WIZUALNY

funkcjonalny trening optometryczny

• analiza wzroku - jak oko fiksuje przedmiot i jak

wykonuje ruchy

wodzące

• specjalne ćwiczenia korygujące rozpoznane błędy

usprawnia cały system wzrokowy:

• fiksację oczu

• obszary mózgu odpowiedzialne za widzenie,

przetwarzanie informacji i rozpoznawanie przedmiotów

• www.visualtraining.de

EEG-SA i muzyka

neuroaktywna

spektralna analiza EEG –
• stanowi rozwinięcie standardowego EEG
• pozwala badać i graficznie przedstawiać
funkcjonalne procesy zachodzące w mózgu
• ułatwia diagnozę tzw.„blokad” emocjonalnych i

intelektualnych, zaburzeń pamięci, trudności w

nauce

• opracowanie specjalnej płyty CD z „muzyką

neuroaktywną”, pozwala usprawnić

funkcjonowanie mózgu

EEG BIOFEEDBACK

neuropsychoterapia za pomocą neurotechnologii

• EEG -Instytut Warszawa ul.Niekłańska 4/24
tel. O-22 / 631-08-61
• Pracownia BFB Kraków tel. 0-12 / 63-09-191
• Pracownia BFB Katowice Korczaka 10, tel. O-32 /
• Ośrodek Terapii Nerwic dla Dzieci i Młodzieży,
Oddział Dzienny Psychiatryczny i Rehabilitacyjny
43-187 Orzesze-Zawiść ul. Mikołowska 208
tel. 0- prefix -32 / 32-60-858
• Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne (program unijny)
• Szkoły Specjalne i Oddziały Integracyjne (program unijny)
• Ośrodki Rehabilitacyjne w Katowicach

EEG BIOFEEDBACK

• wykorzystuje biologiczne sprzężenie zwrotne
za pomocą aparatury EEG i tzw. videogier

• osoba poddana treningowi uczy się kontroli pracy

swojego mózgu tzn. uczy się jak pozytywnie zmieniać
wzorce wytwarzanych fal mózgu (wzmacniać fale
pożądane i hamować niepożądane ), ponieważ stan
naszego mózgu i zachowanie zależą od odpowiednich
„wzorców pracy mózgu”

• metoda przyjemna, bezpieczna, ale niestety nadal

droga

DIAGNOSTYKA I TERAPIA SAPL

MIĘDZYNARODOWE CENTRUM
SŁUCHU i MOWY
KAJETANY k / WARSZAWY
tel. (0-prefix -12) 356-03-00

www.mcsm.pl

MAŁOPOLSKIE CENTRUM SŁUCHU i MOWY
KRAKÓW, SMOLEŃSK

MEDINCUS
KATOWICE, NASYPOWA

CENTRUM DIAGNOSTYKI I TERAPII
KATOWICE, PUCHAŁY

ZESPOŁY SZKÓŁ SPECJALNYCH (program unijny)

DIAGNOSTYKA I TERAPIA SAPL

diagnostyka:
• uwagi słuchowej wewnętrznej i

zewnętrznej

• lateralizacji słuchowej
• korowych potencjałów wywołanych
• kwalifikacja do terapii SAPL

NARZĄD SŁUCHU

• pozwala na komunikowanie się z otoczeniem a
to co słyszymy kształtuje nasz głos, mowę i
język
• wpływa na przyswajanie umiejętności czytania
i pisania
• wpływa na postawę ciała, koordynację ruchów
oraz stany emocjonalne

METODA TOMATISA

Tomatis zauważył, że słyszenie nie jest
jednoznaczne ze słuchaniem

• słyszenie jest procesem biernym i zależy od
stanu naszego narządu słuchu

• słuchanie (uwaga słuchowa) jest procesem
aktywnym, chęcią jednostki do komunikowania z
otaczającym światem i rozwija przez całe życie

umiejętność świadomego odbierania bodźców
dźwiękowych i czerpania z nich informacji

zależy od tzw. lateralizacji słuchowej -
fizjologicznie
prawousznej

METODA TOMATISA

Tomatis uważał, że ucho ludzkie jest „dynamem”
dostarczającym energii naszemu mózgowi i
słuchanie pewnego rodzaju dźwięków działa na mózg
pobudzająco, przygotowując go do innego rodzaju
aktywności
szczególnie korzystne są dźwięki zawierające w
swoim widmie składowe o wysokiej częstotliwości
np. muzyka Mozarta lub Chorały Gregoriańskie
i to one są wykorzystane w terapii

Metoda TOMATISA

• stymulacja audio-psycho-lingwistyczna -
to usprawnianie czynnego słuchania
• polega na słuchaniu materiału dźwiękowego przez

specjalne słuchawki, gdzie dźwięki podawane są
drogą powietrzną oraz kostną

• obejmuje od 60 do 120 seansów prowadzonych w 3

sesjach (4 - 6 seansów dziennie po 30 minut)

1. terapia pasywna - odpowiednio filtrowana
muzyka Mozarta i gregoriańska
2. terapia aktywna (np. czytanie)

TRENING AURICULA

• jest oparty na hipotezie, że zaburzenia neurorozwojowe

(autyzm, ADHD) są następstwem podstawowych zaburzeń
sensorycznych i że normalizacja percepcji sensorycznej lub
centralnej integracji za pomocą funkcjonalnej rehabilitacji
prowadzi do modyfikacji strukturalnej, funkcjonalnej i
behawioralnej

• obejmuje zindywidualizowaną stymulację wszystkich kanałów

sensorycznych tzn. stymulację akustyczną, wizualną,
dotykową, propioceptywną (odbieranie bodźców z ustroju ),
kinestetyczną, węchową i smakową (kojarzenie wielu metod)

Specjalistyczne komputerowe

programy edukacyjne

• Porusz umysł
• Klik uczy czytać i pisać, Królik Bystrzak
• Sposób na dysleksję, Dyslektyk II, Stop dysleksji
• EDU-ROM (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła

ponadgimnazjalna) zgodne z podstawą programową i
wpisane na listę środków dydaktycznych MEN
www.ydp.com.pl

• Wirtualna matematyka
• New English Zone - Oxford - kurs do nauki uczniów

dyslektycznych

LITERATURA

• Zabawy fundaMentalne - przewodnik

od narodzin do lat 6

• Gry i zabawy z niemowlętami – Jackie

Silberg

• Gry i zabawy z maluchami – Jackie

Silberg

!

Kubuś Puchatek (od 0 do 100 lat)

żadne dziecko nigdy nie osiągnie

więcej niż tyle,
ile ktoś dorosły uwierzy, że ono
to osiągnie

DZIĘKUJĘ

ZA CIERPLIWOŚĆ