dr Renata Pawlik

1.Bezprawność zachowania sprawcy przestępstwa

gospodarczego- cechy specyficzne.

2.

Społeczna

szkodliwość

przestępstw

gospodarczych.

3.

Zawinienie

sprawcy

przestępstwa

gospodarczego.

4. Zagadnienia wyłączenia odpowiedzialności

karnej za przestępstwa gospodarcze.



Przestępstwem gospodarczym jest czyn
zabroniony,

którego

głównym

przedmiotem

zamachu

jest

obrót

gospodarczy, a ściśle rzecz ujmując,
podstawy

prawidłowego

obrotu

gospodarczego,

którymi

są

uczciwa

konkurencja,

poszanowanie

dobrych

obyczajów

oraz

słuszne

interesy

konsumentów.



Art. 31 Konstytucji



1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.



2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa
innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego
prawo mu nie nakazuje.



3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych
wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i
tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym
państwie

dla

jego

bezpieczeństwa

lub

porządku

publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i
praw.

(zasada adekwatności, prawo karne jako ultima ratio);

2003.05.09

wyrok

SN V CK 344/02

Biul. SN 2003/11/10



Artykuł 31 ust. 1 i 2 Konstytucji nie może być
stosowany przez sądy jako samoistna podstawa
rozstrzygnięcia sprawy.



Wolność obrony w postępowaniu karnym lub
dyscyplinarnym obejmuje w szczególności możliwość
ustanowienia profesjonalnego obrońcy (art. 42 ust. 2
Konstytucji).



Wolność wyboru obrońcy (w postępowaniu karnym lub
dyscyplinarnym)

nie

stanowi

dobra

osobistego

objętego ochroną przez art. 23 i 24 k.c.



(obrót gospodarczy (def. wąska)-

całokształt

faktycznych

i

formalnych

stosunków gospodarczych tj. stosunków

opartych

na

ustawowej

działalności

gospodarczej – tzw. działalność legalna);



Art. 17 (

ust. o swobodzie działalności gospodarczej)



Przedsiębiorca

wykonuje

działalność

gospodarczą

na

zasadach

uczciwej

konkurencji

i

poszanowania

dobrych

obyczajów

oraz

słusznych

interesów

konsumentów.



Podstawy obrotu gospodarczego:



1. zasady uczciwej konkurencji;



2. poszanowanie dobrych obyczajów;



3. słuszne interesy konsumentów;



USTAWA z dnia 16 kwietnia 1993 r.



o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji



(Dz.U. 03.153.1503 t.j., ost. zm. Dz.U.
07.171.1206)



Art. 3. 1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie
sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli
zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub
klienta.



2. 

(2)

Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności:

wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe
lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego
towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów
lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie
do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo
produktów,

pomawianie

lub

nieuczciwe

zachwalanie,

utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej
funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama,
organizowanie systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie
lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym.



Art. 18. 1. W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji,
przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może
żądać:



1)

zaniechania niedozwolonych działań;



2)

usunięcia skutków niedozwolonych działań;



3)

złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia

odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;



4)

naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych;



5)

wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na

zasadach ogólnych;



6)

zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony

cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną
dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był
zawiniony.



2. Sąd, na wniosek uprawnionego, może orzec również o wyrobach,
ich opakowaniach, materiałach reklamowych i innych przedmiotach
bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej
konkurencji. W szczególności sąd może orzec ich zniszczenie lub
zaliczenie na poczet odszkodowania.

Art. 5 k.c. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był

sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa
lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub
zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i
nie korzysta z ochrony.

por. także art. 58, 65,354 k.c.
oraz art. 70⁵, 72 §2, 385¹ k.c.



Zasady współżycia społecznego to nieskodyfikowane powszechne normy
postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i
mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości (czyli
stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych. Zasady te mają silne zabarwienie
aksjologiczne, co zbliża je do norm moralnych, charakter obiektywny , w
czym są podobne do zwyczajów, oraz walor powszechności, co odróżnia je od
zasad słuszności, które odnoszą się także do indywidualnych, rzadko
spotykanych sytuacji.



Powoływanie się na naruszenie zasad współżycia
społecznego

wymaga

wskazania,

jaka

konkretnie zasada została naruszona oraz
wskazanie pełnej treści powoływanej zasady
(por. wyr. SN z dnia 14 października 1998 r., II
CKN 928/97, OSNC 1999, nr 4, poz. 75 z
aprobującą glosą M. Niedośpiała, PiP 2000, z. 3, s.
101; orz. SN z dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK
263/06, Lex nr 257664; orz. SA w Krakowie z dnia
6 czerwca 2006 r., II AKa 86/06, KZS 2006, z. 7-8,
poz. 108). W praktyce stosowania prawa
następuje zatem sprecyzowanie treści zasad
współżycia społecznego.



dobre obyczaje- zespół norm etyczno
moralnych postępowania w działalności
gospodarczej wykształconych i właściwych
dla każdej branży.

por. także III C 827/36



Sprzedawanie w obrocie detalicznym towaru poniżej ceny
ustalonej umownie pomiędzy wytwórcą lub dostawcą a jego
odbiorcą może w szczególnych okolicznościach być
sprzeczne z dobrymi obyczajami i zasadami uczciwości
kupieckiej.



USTAWA z dnia 16 lutego 2007 r.



o ochronie konkurencji i konsumentów



(Dz. U. z dnia 21 marca 2007 r. 07.50.331,
ost. zm. 08.223.1458)



Art. 1. 1. Ustawa określa warunki rozwoju i ochrony
konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie
publicznym

ochrony

interesów

przedsiębiorców

i

konsumentów.



2. Ustawa reguluje zasady i tryb przeciwdziałania
praktykom ograniczającym konkurencję oraz praktykom
naruszającym zbiorowe interesy konsumentów, a także
antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich
związków, jeżeli te praktyki lub koncentracje wywołują lub
mogą wywoływać skutki na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej.



3. Ustawa określa także organy właściwe w sprawach
ochrony konkurencji i konsumentów.



Art. 6. 1. Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest
wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na
rynku właściwym, polegające w szczególności na:



1)

ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu

lub sprzedaży towarów;



2)

ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu

technicznego lub inwestycji;



3)

podziale rynków zbytu lub zakupu;



4)

stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub

niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki
konkurencji;



5)

uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą

stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z
przedmiotem umowy;



6)

ograniczaniu

dostępu

do

rynku

lub

eliminowaniu

z

rynku

przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem;



7)

uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub

przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu
warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.



2. Porozumienia, o których mowa w ust. 1, są w całości lub w odpowiedniej części
nieważne, z zastrzeżeniem art. 7 i 8.



Art. 9. 1. Zakazane jest nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym przez
jednego lub kilku przedsiębiorców.



2. Nadużywanie pozycji dominującej polega w szczególności na:



1)

bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen

nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych
warunków zakupu albo sprzedaży towarów;



2)

ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla

kontrahentów lub konsumentów;



3)

stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub

niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki
konkurencji;



4)

uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą

stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z
przedmiotem umowy;



5)

przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania

bądź rozwoju konkurencji;



6)

narzucaniu

przez

przedsiębiorcę

uciążliwych

warunków

umów,

przynoszących mu nieuzasadnione korzyści;



7)

podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub

podmiotowych.



3. Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub
w odpowiedniej części nieważne.

- Kontrola koncentracji art. 13-17 ustawy;
- Praktyki naruszające zbiorowe interesy

konsumentów



Art. 24. 1. Zakazane jest stosowanie praktyk naruszających
zbiorowe interesy konsumentów.



2. 

(1)

Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów

rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w
szczególności:



1

)

stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do

rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w
art. 479

45

ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.

Nr 43, poz. 296, z późn. zm.

5)

); (art. 385³ k.c.)



http://www.uokik.gov.pl/pl/ochrona_konsumentow/niedozwolone_klauzule/rejestr_klau
zul_niedozwolonych/



2)

naruszanie obowiązku udzielania konsumentom

rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji;



3)

nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej

konkurencji.



3. Nie

jest

zbiorowym

interesem

konsumentów

suma

indywidualnych interesów konsumentów.

Art. 115. § 1. Czynem

zabronionym

jest

zachowanie o znamionach określonych w ustawie
karnej.



§ 2. Przy

ocenie

stopnia

społecznej

szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę
rodzaj i charakter naruszonego dobra,
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
sposób i okoliczności popełnienia czynu,
wagę

naruszonych

przez

sprawcę

obowiązków, jak również postać zamiaru,
motywację sprawcy, rodzaj naruszonych
reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.



- społeczna szkodliwość, a szkodliwość
gospodarcza;



- rodzaj i charakter naruszonego dobra –
obrót gospodarczy;



- sposób i okoliczności popełnienia czynu- w
związku

i

z

wykorzystaniem

obrotu

gospodarczego, okoliczności – rzeczywistość
gospodarcza;



- szkoda gospodarcza:



~ujęcie/element materialne;



~ujęcie/element niematerialne
(wizerunek firmy, reputacja, morale,
motywacja pracowników itd. itp.)



Szkodą w rozumieniu karnoprawnym jest
faktyczne

lub

zamierzone

faktyczne

pomniejszenie

wartości

dóbr

pokrzywdzonego wynikające bezpośrednio
z popełnionego czynu zabronionego.



Szkodę majątkową ustalać należy jako różnicę
wartości

ekonomiczno-prawnej

określonego podmiotu przed podjęciem
zachowania

stanowiącego

podstawę

prawnokarnego wartościowania oraz po
jego

wypełnieniu

(por.

D.

Czajka,

Przestępstwa menedżerskie, Warszawa
2000, s. 98).



Art. 361 § 1

k.c. Zobowiązany

do

odszkodowania ponosi odpowiedzialność
tylko za normalne następstwa działania lub
zaniechania, z którego szkoda wynikła.



§ 2. W powyższych granicach, w braku
odmiennego

przepisu

ustawy

lub

postanowienia

umowy,

naprawienie

szkody

obejmuje

straty,

które

poszkodowany poniósł, oraz korzyści,
które mógłby osiągnąć, gdyby mu
szkody nie wyrządzono.



Art. 296. § 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji
właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub
działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie
mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub
niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę
majątkową,



podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.



§ 2. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 działa w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej,



podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.



§ 3. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 2 wyrządza szkodę majątkową
w wielkich rozmiarach,



podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.



§ 4. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie,



podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.



§ 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie
naprawił w całości wyrządzoną szkodę.



II KR 238/73 – tylko damnum
emergens;



Utracone korzyści nie mają znaczenia przy
ustalaniu wartości zagarniętego mienia
społecznego, gdyż wartość tę ustala się
według ceny odpowiadającej rzeczywistym
rozmiarom uszczerbku w tym mieniu bez
wliczenia do tego uszczerbku elementów
szkody wartość tę przewyższających.



4. Szkoda w gospodarce uspołecznionej w
rozumieniu art. 217 k.k. jest stratą
materialną, obejmującą zarówno szkodę w
mieniu istniejącym, jak i utratę
spodziewanych korzyści.



(wytyczne)



4. Szkodę w mieniu społecznym w rozumieniu art. 217 k.k. stanowi rzeczywisty uszczerbek w
tym mieniu, natomiast w pojęciu tym nie mieści się utrata spodziewanych korzyści.



W wyniku nowelizacji art. 217 k.k. nastąpiło istotne zawężenie opisu skutku przestępnego
(potencjalnego lub rzeczywistego) przewidzianego w tym przepisie.



Uprzednie sformułowanie: "dopuszcza (...) do zniszczenia mienia albo do jego nadmiernego lub
niewłaściwego użycia albo powoduje inną poważną szkodę w gospodarce uspołecznionej"
zastąpiono: "zniszczenie mienia lub powstanie innej poważnej szkody w mieniu społecznym". Nie
ulega zaś wątpliwości, że pojęcia: "szkoda w gospodarce uspołecznionej" oraz "szkoda w mieniu
społecznym" nie są równoznaczne, gdyż pierwsze z nich jest znaczeniowo pojemniejsze.



Interpretując znamię: "szkoda w gospodarce uspołecznionej" w rozumieniu art. 217 k.k. przed
nowelizacją, Sąd Najwyższy wywiódł, że jest to "strata materialna, obejmująca zarówno szkodę w
mieniu już istniejącym, jak i utratę spodziewanych korzyści (por. teza 4 wytycznych wymiaru
sprawiedliwości i praktyki sądowej z dnia 27 lutego 1976 r. w sprawach o przestępstwa
niegospodarności i marnotrawstwa oraz spowodowania niedoboru - VI KZP 10/75, OSNKW 1976, z.
4-5, poz. 52).



Takie rozgraniczenie szkody w mieniu (damnum emergens) i utraconych korzyści (lucrum cessans)
prowadzi do wniosku, że art. 217 k.k. w obecnej postaci - stanowiąc o szkodzie w mieniu - chroni
wyłącznie już istniejącą substancję majątkową zaangażowaną w działalność gospodarczą. Dlatego
też w pojęciu "szkoda w mieniu" w rozumieniu art. 217 k.k. nie mieści się utrata spodziewanych
korzyści (lucrum cessans).



W wypadku czynu przewidzianego w § 1 tego artykułu skutkiem przestępnym jest stworzenie
możliwości powstania tak rozumianej szkody.



I. Przez szkodę majątkową jako skutek zachowania się sprawcy
przestępstwa określonego w art. 1 § 1 ustawy z dnia 12 października
1994 r. o ochronie obrotu gospodarczego oraz o zmianie niektórych
przepisów prawa karnego (Dz. U. Nr 126, poz. 615) należy rozumieć
zarówno uszczerbek w majątku, obejmujący rzeczywistą stratę
(damnum emergens), polegającą na zmniejszeniu się aktywów
majątku przez ubytek, utratę lub zniszczenie jego poszczególnych
składników albo na zwiększeniu się pasywów, jak i utracony zysk
(lucrum cessans), wyrażający się w udaremnieniu powiększania się
majątku.



II. Określenie szkody majątkowej jako "znacznej", w rozumieniu art. 1
§ 1 cytowanej wyżej ustawy, ma charakter ocenny, podobnie jak
równobrzmiące znamię przestępstw w kodeksie karnym w odniesieniu
do wartości mienia (np. art. 201 lub 203 § 2

1

k.k.).



Przy ocenie więc szkody majątkowej jako "znacznej" należy
uwzględniać kryteria analogiczne jak w wypadku pojęcia "mienia
znacznej wartości", wskazane w uchwale składu siedmiu sędziów SN z
dnia 12 października 1990 r. (OSNKW 1991, z. 4-6, poz. 13).



1. Bez względu bowiem na opcję, co do
rozumienia pojęcia szkody majątkowej na
gruncie

art.

296

k.k.,

warunkiem

odpowiedzialności karnej za przestępstwo
nadużycia

zaufania

w

obrocie

gospodarczym jest powstanie w wyniku
działania sprawcy rzeczywistej szkody w
majątku mandanta (...)"

§ 5. Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego

wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego
przekracza dwustukrotną wysokość najniższego
miesięcznego wynagrodzenia.



§ 6. Mieniem wielkiej wartości jest mienie, którego
wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego
przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego
miesięcznego wynagrodzenia.



§ 7. Przepisy § 5 i 6 stosuje się do określenia
"znaczna szkoda" oraz "szkoda w wielkich
rozmiarach".



(istotna szkoda 181 i 187 k.k. i poważna szkoda
343 §3, por. także I KZP 38/03)

Winę sprawcy ustala się wtedy, gdy można

mu

zarzucić,

że

w

czasie

swego

bezprawnego, karalnego i karygodnego
czynu nie dał posłuchu normie prawnej.
Zarzut ten oparty być musi na ustaleniu
możliwości dania takiego posłuchu normie.



Przesłanki przypisania winy:



a) Sprawca musi być

zdatny

do przypisania

winy. Zdatność sprawcy warunkowana jest
jego dojrzałością (art. 10) i poczytalnością,
przynajmniej ograniczoną (art. 31).



b)

Sprawca

musi

mieć

możliwość

rozpoznania bezprawności czynu

(art. 30)

i

możliwość rozpoznania, że nie zachodzi

okoliczność wyłączająca bezprawność
albo winę

(art. 29).



c)

Wymagalność

zgodnego z prawem

zachowania się musi zachodzić w konkretnej
sytuacji (art. 26 § 2). (2K 1477/37, I K 967/36)



-art. 26 §1 k.k. – stan wyższej konieczności;



Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia
wartość niższą od dobra ratowanego.



§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1,
poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.



§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a
nawet odstąpić od jej wymierzenia.



§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z
narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.



§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być
spełniony.



- art. 27 k.k. – eksperyment ekonomiczny;

Art. 27. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia

eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli
spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze,
a

oczekiwanie

jej

osiągnięcia,

celowość

oraz

sposób

przeprowadzenia

eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.



§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany,
należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach
oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w
eksperymencie na każdym jego etapie.



§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.



Art. 28. § 1. Nie popełnia umyślnie czynu
zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do
okoliczności stanowiącej jego znamię.



§ 2. Odpowiada

na

podstawie

przepisu

przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność
sprawca,

który

dopuszcza

się

czynu

w

usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że
zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu
zabronionego, od której taka łagodniejsza
odpowiedzialność zależy.



Art. 30. Nie popełnia przestępstwa, kto
dopuszcza się czynu zabronionego w
usprawiedliwionej nieświadomości jego
bezprawności;



jeżeli

błąd

sprawcy

jest

nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary.



II KKN 591/98