1

Neoklasyczne teorie

Neoklasyczne teorie

handlu

handlu

międzynarodowego

międzynarodowego

2

Narzędzia badawcze ekonomii
neoklasycznej



Dzięki zastosowaniu narzędzi badawczych ekonomii
neoklasycznej w badaniach nad handlem
międzynarodowym możliwe stało się komplikowanie założeń
wyjściowych teorii kosztów komparatywnych oraz jej nowa
interpretacja, a zwłaszcza uwzględnienie elementów
popytu (obok podaży).



Podstawowym narzędziem badawczym jest krzywa
obojętności konsumenta, wprowadzona pod koniec XIX
w. przez brytyjskiego ekonomistę F.I. Edgewortha.

3

Krzywa obojętności



Krzywa obojętności pojedynczego konsumenta przedstawia

jego preferencje konsumpcyjne, obrazując różne kombinacje 2

towarów (np. żywności i odzieży), których konsumpcja

zapewnia określonemu ich nabywcy jednakowy poziom

zadowolenia
(por.: punkty A, B i C na krzywej I na rys. 3.1).



Krzywa obojętności jest wybrzuszona w kierunku punktu przecięcia

osi współrzędnych, co odzwierciedla zmniejszanie się krańcowej

stopy substytucji, tj. ilości jednego towaru, z którego konsument

rezygnuje dla uzyskania wzrostu konsumpcji drugiego towaru o

1 jednostkę (przy zachowaniu tej samej łącznej wielkości

zadowolenia). Odzwierciedla to fakt, że wybierając między różnymi

wariantami konsumpcji dóbr a i b, konsument jest bardziej skłonny

zrezygnować z mniejszej ilości jednego dobra dla uzyskania

większej ilości drugiego dobra

4

Narzędzia badawcze ekonomii neoklasycznej



Przesuwając się

z B do C

(krzywa I), dla

wzrostu

konsumpcji

dobra a

rezygnujemy z

mniejszej ilości

dobra b niż przy

ruchu z A do B.



Krzywe II-IV

dają większe

możliwości

zaspokojenia

potrzeb

konsumenta,

ale wymagają

większych

dochodów.

5

Krańcowa stopa substytucji



Obserwując kształt krzywej obojętności I, można również
zauważyć, że jest ona wybrzuszona w kierunku punktu
przecięcia obu osi.



Taki jej kształt odzwierciedla inną prawidłowość –

krańcową

krańcową

stopę substytucji.

stopę substytucji. Jest to ilość jednego dobra, z której
konsument, bez zmiany łącznej wielkości zadowolenia, musi
zrezygnować dla uzyskania zwiększenia konsumpcji drugiego
dobra o jednostkę.

6

Dla teorii handlu międzynarodowego większe

znaczenie niż krzywa obojętności ma inne narzędzie

ekonomii neoklasycznej –

społeczna krzywa obojętności

społeczna krzywa obojętności



Społeczna

krzywa

obojętności

konsumentów

jest zbiorem

kombinacji 2

dóbr, których

konsumpcja

daje jednakowy

poziom

zaspokojenia

potrzeb

określonej

społeczności

(gminy, miasta,

czy najczęściej

całego kraju).

7



Społeczna krzywa obojętności

Społeczna krzywa obojętności

ma takie same

właściwości i taki sam kształt jak opisana wyżej krzywa

obojętności indywidualnego konsumenta.



Zasadnicza różnica sprowadza się jedynie do tego, że

pokazuje różne kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, dające

takie samo zadowolenie z konsumpcji nie indywidualnemu

konsumentowi,

ale całemu narodowi.

ale całemu narodowi.



Również w przypadku społecznej krzywej obojętności

możemy naszkicować kilka takich krzywych, obrazując w

ten sposób możliwość uzyskania przez dany kraj wyższego

poziomu zaspokojenia potrzeb społecznych wraz z

uzyskaniem większego dochodu.

8

Korzyści w handlu międzynarodowym

Korzyści w handlu międzynarodowym



John Stuart Mill

John Stuart Mill w drugiej połowie XIX wieku uzupełnił
rozważania D. Ricardo o relacje popytu na rynku
międzynarodowym.



Zgodnie z twierdzeniem J.S.Milla czynnikiem decydującym o

podziale korzyści z międzynarodowej specjalizacji są

relacje popytu

relacje popytu

na runku międzynarodowym.



Prawo wzajemnego popytu J.S. Milla.

Prawo wzajemnego popytu J.S. Milla.

Autor w swych rozważaniach

oparł się na niemal identycznym modelu handlu zagranicznego jak D. Ricardo

(dwa kraje, dwa towary, jeden czynnik produkcji, stałe techniczne współczynniki
produkcji).

Jeśli popyt obu krajów jest taki sam, a więc relacje popytu są

równe jedności, wtedy korzyści ze specjalizacji są takie same.

9

Prawo wzajemnego popytu J.S. Milla.

Prawo wzajemnego popytu J.S. Milla.



Zgodnie z prawem wzajemnego popytu

kraj

kraj

o większym

o większym

popycie

popycie

na towar importowany odnosi w wymianie

na towar importowany odnosi w wymianie

międzynarodowej

międzynarodowej

mniejsze korzyści

mniejsze korzyści

niż jego partner

niż jego partner

o relatywnie mniejszym popycie na towar

o relatywnie mniejszym popycie na towar

importowany.

importowany.



Oznacza to, iż szybszy wzrost popytu w kraju A niż w kraju
B prowadzi do wzrostu korzyści z handlu zagranicznego w
kraju B, zaś szybszy spadek popytu w kraju A niż w kraju B
prowadzi do wzrostu korzyści w kraju A.

10

Krzywe wzajemnego popytu Alfreda Marshalla

Krzywe wzajemnego popytu Alfreda Marshalla



W opublikowanej w 1919 roku pracy Industry and Trade

(Macmillan and Co. Ltd., London 1919)

A. Marshall opierając się na

prawie wzajemnego popytu J.S. Milla, sformułował

krzywe

krzywe

wzajemnego popytu.

wzajemnego popytu. Krzywa ta w polskiej literaturze
nazywana jest też

krzywą oferty.

krzywą oferty.



Krzywa ta ukazuje zależność relacji wymiennych (cenowych)
od wielkości eksportu i importu danego kraju. Jest ona
swego rodzaju kombinacją krzywej popytu i krzywej podaży.



Tak jak krzywa popytu określa wielkość importu, a podobnie
jak krzywa podaży określa wielkość eksportu

11

Punkt równowagi w handlu międzynarodowym

Kraj A

Źródło: A. Marshall, Industry and Trade, Macmillan and Co. Ltd., London
1919, s. 97.

Kraj B

(y) sukno

(x)
pszenica

Krzywa popytu kraju A

Krzywa popytu kraju
B

Punkt satysfakcji dla obu krajów

0 10
20

12

Punkt równowagi w handlu międzynarodowym



Ze względu na zróżnicowaną cenową elastyczność popytu na surowce,
żywność i wyroby przemysłowe krzywe wzajemnego popytu według

A. Marshalla różnią się swymi kształtami, przy czym krzywa popytu (c)

kraju A jest jednocześnie krzywą podaży kraju B, zaś krzywa popytu (d)
kraju B jest jednocześnie krzywą podaży kraju A.



Krzywa wzajemnego popytu (c) wskazuje, ile jednostek towaru

x (pszenicy) kraj A byłby skłonny wymienić na określoną ilość towaru
y (sukna) produkowanego przez kraj B.



Dla odmiany krzywa wzajemnego popytu (d) wskazuje, ile jednostek
towaru

y (sukna) kraj B byłby skłonny wymienić na określoną ilość towaru
x (pszenicy) produkowanego przez kraj A.



Punkt T (przecięcie krzywych c i d) satysfakcjonować powinien oba
kraje. Punkt ten nie jest jednak stały. Zależy on nie tylko od różnicy w
cenowej elastyczności popytu na towar x w kraju B i cenowej
elastyczności popytu na towar y w kraju A, lecz także od cenowej
elastyczności podaży towaru x w kraju A i cenowej elastyczności
podaży towaru y w kraju B

13

Krzywe popytowo-podażowe



Krzywe wzajemnego popytu nazywane są krzywymi
popytowo-podażowymi.



Zmiany w cenowej elastyczności popytu i podaży na dane
dobro powodują, że kraj oferujący wyroby przemysłowe

(w

naszym przykładzie y sukno)

o wyższej cenowej elastyczności

podaży i niższej cenowej elastyczności popytu będzie
czerpał ze specjalizacji produkcji i wymiany
międzynarodowej większe korzyści.



Prawidłowość ta tłumaczy

nieprzerwane dążenie krajów

nieprzerwane dążenie krajów

do rozwoju przemysłu

do rozwoju przemysłu począwszy od Wielkiej Brytanii,
przez Niemcy, Stany Zjednoczone, Francję, Belgię, Włochy,
Japonię i kraje nowo uprzemysłowione.

14

Teoria proporcji czynników produkcji

Teoria proporcji czynników produkcji



Ważnym krokiem w rozwoju teorii neoklasycznej była teoria
proporcji czynników produkcji sformułowana przez w latach

30. XX wieku przez szwedzkich ekonomistów

30. XX wieku przez szwedzkich ekonomistów

Eli Heckschera i Bertila Ohlina.

Eli Heckschera i Bertila Ohlina.



Uchylili oni założenia J.S. Milla i A. Marshalla o jednym
czynniku produkcji i wprowadzili obok czynnika

pracy –

pracy –

kapitał.

kapitał.



Zdaniem Heckschera i Ohlina zarówno praca jak i

Zdaniem Heckschera i Ohlina zarówno praca jak i

kapitał są niezbędne do produkcji każdego z dwu

kapitał są niezbędne do produkcji każdego z dwu

wytwarzanych towarów, przy czym towar x

wytwarzanych towarów, przy czym towar x

(pszenica)

jest bardziej pracochłonny,

jest bardziej pracochłonny,

zaś towar y

zaś towar y

(sukno)

bardziej kapitałochłonny.

bardziej kapitałochłonny.

15

16

Eli Heckscher i Bertil Ohlin

Eli Heckscher i Bertil Ohlin

Model międzynarodowej specjalizacji produkcji

Model międzynarodowej specjalizacji produkcji



Różnice w wyposażeniu w czynniki produkcji znajdują się u
podstaw komparatywnych struktur produkcji i prowadzą do
powstania korzyści komparatywnych.



Bez różnic w wyposażeniu w czynniki produkcji nie ma

Bez różnic w wyposażeniu w czynniki produkcji nie ma

handlu międzynarodowego.

handlu międzynarodowego.



Zgodnie z twierdzeniem Heckschera-Ohlina

produkowane

produkowane

towary zużywają czynniki produkcji w różnych

towary zużywają czynniki produkcji w różnych

proporcjach, przy czym możliwości technologicznie się

proporcjach, przy czym możliwości technologicznie się

nie zmieniają.

nie zmieniają.

17

Twierdzenie Heckschera-Ohlina

Twierdzenie Heckschera-Ohlina



W warunkach specjalizacji międzynarodowej

W warunkach specjalizacji międzynarodowej kraj A
powinien skoncentrować się na produkcji towaru x, zaś kraj B
na produkcji towaru y.



W efekcie importu do kraju A towarów y, zużywających
czynnik obfity w kraju B, także w kraju A staje się on obfitszy.



Jednocześnie w wyniku importu do kraju B towarów x,
zużywających czynnik obfity w kraju A, również w kraju B
staje się on obfitszy.

18

Twierdzenie Heckschera-Ohlina

Twierdzenie Heckschera-Ohlina

WNIOSEK:

WNIOSEK:

dzięki przepływowi towarów następuje wyrównanie

dzięki przepływowi towarów następuje wyrównanie

wyposażenia w deficytowe czynniki produkcji.

wyposażenia w deficytowe czynniki produkcji.

W rezultacie spadają ceny rzadkich czynników produkcji,

W rezultacie spadają ceny rzadkich czynników produkcji,

a za tym ceny towarów.

a za tym ceny towarów.

Proces ten z dwu stron prowadzi do

Proces ten z dwu stron prowadzi do

wyrównywania się cen czynników produkcji.

wyrównywania się cen czynników produkcji.

W ten sposób dochodzi do ukształtowania się

specjalizacji międzynarodowej.

19

Za pomocą twierdzenia Heckschera-Ohlina można wyjaśnić,

dlaczego strumienie handlu międzynarodowego

dlaczego strumienie handlu międzynarodowego

odzwierciedlające specjalizację międzygałęziową kształtują

odzwierciedlające specjalizację międzygałęziową kształtują

się w określony sposób,

się w określony sposób,

zwłaszcza między krajami

zwłaszcza między krajami

o zróżnicowanym poziomie rozwoju gospodarczego

o zróżnicowanym poziomie rozwoju gospodarczego

,

,

wytwarzającymi z jednej strony towary przemysłowe

wytwarzającymi z jednej strony towary przemysłowe

(

(

kapitałochłonne

),

),

z drugiej zaś towary surowcowo-rolnicze (

z drugiej zaś towary surowcowo-rolnicze (

pracochłonne

).

).



O ostatecznym podziale korzyści ze specjalizacji

międzynarodowej zdecydują racje popytowe.

Twierdzenie to uzasadnia przynależność teorii Heckschera-Ohlina

do szkoły neoklasycznej

20

Paradoks Leontiefa

Paradoks Leontiefa



Paradoks Leontiefa (ang. Leontief's paradox) -

zaprzeczenie

twierdzeniu Heckschera-Ohlina

, którego

dokonał

Wassily Leontief

w latach

czterdziestych XX wieku

,

stosując metodę przepływów międzygałęziowych w celu

weryfikacji empirycznej wyżej wspomnianego twierdzenia.

Leontief

starał się sprawdzić, czy w strukturze

handlu zagranicznego

USA

teoria Heckschera-Ohlina

znajduje odbicie, czyli prościej rzecz ujmując, czy w

eksporcie

tego kraju dominują wyroby kapitałochłonne, a w

imporcie

pracochłonne, jako że przecież

USA

to państwo

bardziej dysponujące pieniędzmi, niż siła roboczą.



Leontief dysponował danymi empirycznymi tylko jeżeli

chodzi o kapitałochłonność i pracochłonność eksportu

amerykańskiego, natomiast w stosunku do importu

posiłkował się danymi statystycznymi.

21



Przedmiotem badań Leontiefa była gospodarka Stanów

Zjednoczonych, w 1947 roku podzielona na 142 sektory ujęte

w tablicę przepływów międzygałęziowych (input-output).



Obliczył on proporcje nakładu kapitału do liczby pracowników

w gałęziach eksportowych oraz w gałęziach konkurujących z

importem, posługując się tablicą nakładów – wyników, w

której wektorami były nakłady czynników produkcji, wielkość

eksportu i wielkość importu.



Celem badania było stwierdzenie, czy prawdą jest, iż Stany

Zjednoczone eksportują towary, których krajowa produkcja

absorbuje relatywnie duże ilości kapitału i małe ilości pracy,

oraz importują zagraniczne dobra i usługi, których produkcja

absorbuje duże ilości pracy.

22

Paradoks Leontiefa

Paradoks Leontiefa



Wyniki badań wskazały na fakt, że eksport amerykański w

1947 roku okazał się o około 1/3 bardziej pracochłonny niż

produkcja w branżach konkurujących z importem.



Czyli wbrew założeniom twierdzenia Heckschera-Ohlina

Stany Zjednoczone eksportują produkty, dla których produkcji

potrzeba relatywnie więcej zasobów pracy, a importują te, do

których zużywa się relatywnie więcej czynnika produkcji,

którego państwo to ma pod dostatkiem. Powtórne badania na

początku lat pięćdziesiątych także wskazały na tę właściwość

gospodarki amerykańskiej, tyle że z mniejszą intensywnością.



Zważywszy na to, że teoria obfitości zasobów Heckschera-

Ohlina była powszechnie akceptowana przez środowiska

naukowe, wyniki badań empirycznych Leontiefa spowodowały

dwie czynności:

- po pierwsze próbowano jakoś wyjaśnić ten paradoks,
- po drugie, rozpoczęły się kolejne badania empiryczne.

23

Paradoks Leontiefa i jego znaczenie



Podstawowym celem empirycznej weryfikacji teorii modelu Heckschera-

Ohlina, podejmowanej przez ekonomistów w ostatnich dziesięcioleciach,

jest próba identyfikacji sektorów (gałęzi) gospodarczych, które są

zorientowane na eksport, oraz tych, które są sektorami konkurującymi z

importem.



Identyfikacja tych sektorów ma dać odpowiedź na pytanie, czy kraj

rzeczywiście zmierza do eksportowania dóbr, których wytworzenie

wymaga intensywniejszego wykorzystania czynnika produkcji obfitego,

oraz do importowania dóbr, których wytworzenie w kraju wymagałoby

intensywniejszego użycia czynnika rzadkiego.



Pierwsza weryfikacja została dokonana przez Leontiefa w 1947 roku. Ze

względu na paradoksalne w stosunku do teorii Heckschera-Ohlina

odkrycia, zapoczątkowała całą serię badań gospodarki amerykańskiej,

mających na celu weryfikację paradoksu Leontiefa.



Przedmiotem badań były również inne kraje, w latach 1959-1962

weryfikacją objęto Japonię, Indie, NRD i Kanadę. W niektórych

przypadkach paradoks Leontiefa został potwierdzony, w innych

odrzucony.

24

Wyrównywanie się cen czynników produkcji

Wyrównywanie się cen czynników produkcji

Założenia poczynione w twierdzeniu Heckschera-Ohlina, które

mówią o specjalizacji produkcji w zależności od tego, który

czynnik obficiej występuje w danym kraju, mogą wpływać na

ceny tych czynników.



Po raz pierwszy tym zagadnieniem zajął się znany ekonomista –

Paul Samuelson.

Paul Samuelson.

Wraz ze specjalizacją i wzrostem

zapotrzebowania na czynnik, którego w danym kraju jest więcej,

następuje wzrost ceny tego czynnika. Tym samym, cena

czynnika, którego w danym kraju jest mniej, i którego

zapotrzebowanie się ogranicza, spada. To samo zjawisko dotyczy

drugiego kraju, który bierze udział w wymianie międzynarodowej.



Oznacza to, że wolny handel międzynarodowy prowadzi do

wyrównywania się cen czynników produkcji, chociaż

czynniki te są nieprzenośne.

W literaturze twierdzenie przyjmuje

nazwę

Heckschera-Ohlina-Samuelsona

Heckschera-Ohlina-Samuelsona

.

.



Fakt, że handel międzynarodowy nie doprowadził

Fakt, że handel międzynarodowy nie doprowadził

dotychczas do wyrównania cen czynników produkcji

dotychczas do wyrównania cen czynników produkcji

(zwłaszcza pracy i kapitału) w różnych krajach, jest

(zwłaszcza pracy i kapitału) w różnych krajach, jest

tłumaczony brakiem w pełni wolnego rynku, w tym

tłumaczony brakiem w pełni wolnego rynku, w tym

zwłaszcza negatywnymi skutkami protekcjonizmu

zwłaszcza negatywnymi skutkami protekcjonizmu