TEORIE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

1. Teorie przedklasyczne

a). Merkantylizm

2. Teorie klasyczne

a). Teoria kosztów absolutnych A. Smith

b). Teoria kosztów względnych D. Ricardo

d). Teoria kosztów alternatywnych G Haberler

3. Teorie neoklasyczne

a). Teoria obfitości zasobów (H-O-S)

• Twierdzenie o wyrównywaniu się cen czynników produkcji

• Twierdzenie Stolpera-Samuelsona

• Twierdzenie Rybczyńskiego

• Paradoks Leontiefa

4. Teorie współczesne

a). Teorie neoczynnikowe

• Teoria trójczynnikowa

• Teoria wewnętrznej złożoności czynników produkcji

• Teoria wieloczynnikowa

b). Teorie neotechnologiczne

• Teoria luki technologicznej Posner

• Teoria cyklu życia produktu Vernon

• Teoria korzyści ze skali produkcji Haufbauer, Keesing

c). Teorie popytowo-podażowe

• Teoria podobieństwa preferencji Linder

• Teoria zróżnicowania produktów Haufbauer, Hesse

• Teoria handlu wewnątrzgałęziowego Grubel, Lloyd

Teoria kosztów absolutnych Adam Smith 1776r.

Model zakłada:

Dwa kraje, dwa produkty, jeden czynnik produkcji (pracę)

• Na rynku panuje doskonała konkurencja

• Rynek jest przejrzysty

• W danym kraju istnieje doskonała mobilność czynników produkcji, natomiast pomiędzy krajami czynniki te są nie mobilne.

• Istnieje wolny handel

• Nie bierze się pod uwagę kosztów transportu.

• Teoria ta ma charakter statyczny

Według teorii kosztów absolutnych kraj powinien eksportować te towary, które wytwarza absolutnie mniejszym kosztem niż zagranica, a importować dobra które wytwarza drożej. Miarą kosztów, a co za tym idzie wartości wymienianych towarów, jest ilość pracy potrzebna do wytworzenia jednostki towaru.

Dzięki specjalizacji i wymianie zarówno kraj jak i zagranica odnoszą korzyści, nie ponosząc dodatkowych kosztów. Zmianie ulega jedynie struktura produkcji w kraju i za granicą. A. Smith nie wnikał w podział korzyści z wymiany. Ważne było dla niego to, że żaden z partnerów nie mógł stracić, co miałoby miejsce, gdyby za towar eksportowany otrzymywał mniej towaru z importu aniżeli mógłby go nabyć na rynku krajowym.

Teoria kosztów komparatywnych (względnych, porównawczych) Dawid Ricardo 1817r.

Teoria ta jest rozszerzeniem teorii kosztów absolutnych i pokazuje, że możliwości korzystnej wymiany i specjalizacji istnieją nawet wtedy gdy określony kraj wytwarza wszystkie produkty taniej lub drożej niż inne kraje.

Wystarczającą przesłanką specjalizacji jest występowanie względnych różnic kosztów wytwarzania (produkcja i eksport tych towarów, które dany kraj może wytworzyć stosunkowo taniej niż partnerzy tj. gdzie przewaga nad partnerami w kosztach produkcji jest stosunkowo największa lub różnica w kosztach na jego niekorzyść jest stosunkowo najmniejsza).

Koszt komparatywny (porównawczy, względny) - koszt wytwarzania jakiegoś towaru w danym kraju wyrażony w koszcie wytworzenia innego towaru w tym samym kraju.

Miarą przewagi obok różnic w kosztach produkcji może być też wydajność pracy.

WYDAJNOŚĆ JEDNOSTKOWY

KOSZT PRODUKCJI

PRODUKT	KRAJ I	KRAJ II	KRAJ I	KRAJ II
DOBRO A	6	1	A1=1/6	A2=1
DOBRO B	4	3	B1=1/4	B2=1/3

Teoria kosztów alternatywnych Gottfried Haberler

Haberler podobnie jak Ricardo przyjmuje uproszczony model dwóch krajów (A i B), wymieniających dwa towary (x i y). Zakłada on, że dzięki wykorzystaniu posiadanego zasobu czynników produkcji, które mogą być alternatywnie zastosowane w gałęzi X produkującej dobro x lub w gałęzi Y wytwarzającej dobro y, każdy kraj jest w stanie wytworzyć pewną ilość produktu x, koncentrując się wyłącznie na jego produkcji, bądź pewną ilość produktu y, bądź też pewną ich kombinację, kierując czynniki produkcji częściowo do gałęzi X, a częściowo do gałęzi Y.

Koszt alternatywny produkcji dodatkowej jednostki dobra x jest to konieczność rezygnacji z wytworzenia części jednostki dobra y, a alternatywnym kosztem wytworzenia dodatkowej jednostki dobra y byłaby konieczność rezygnacji z wytworzenia części jednostki dobra x.

Każdy kraj powinien specjalizować się w tych dziedzinach, gdzie ponosi relatywnie niższe koszty alternatywne.

Przy założeniu stałych kosztów transformacji dobra x na dobro y krzywa transformacji przyjmuje postać linii prostej i wyraża jednocześnie relację wymienną dobra x na dobro y.

Przy założeniu rosnących kosztów transformacji wykres możliwości produkcyjnych oznaczony jest krzywą wklęsłą w stosunku do początku układu.

Przy założeniu malejących kosztów transformacji dobra x na dobro y linia możliwości produkcyjnych jest krzywą wypukłą w stosunku do początku układu. W ostatnich dwóch przypadkach krzywa możliwości produkcyjnych nie wyraża jednocześnie relacji wymiennych dobra x na dobro y. Relacja wymienna określona jest w obu przypadkach przez linię prostą styczną do krzywej transformacji w określonym punkcie, tj. wyrażona jest przez tangens kąta nachylenia stycznej.

Teoria obfitości zasobów Eli Heckscher, Bertil Ohlin

Teoria ta należąca do nurtu neoklasycznego w zasadniczych zarysach została sformułowana przez dwóch ekonomistów szwedzkich Heckschera i Ohlina w latach 1930-1940 a następnie została rozwinięta, głównie przez P. Samuelsona.

Model zakłada:

• Dwa kraje, dwa dobra, dwa czynniki produkcji: kapitał i praca,

• Kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji, jeden jest obfity w pracę a rzadki w kapitał, a drugi odwrotnie. Tam, gdzie czynnik jest obfity to jest on również tani, tam gdzie jest on rzadki to jest on również drogi,

• Oba czynniki są niezbędne do wytworzenia każdego z towarów,

• Jeden z towarów jest bardziej pracochłonny a drugi bardziej kapitałochłonny,

• W obu krajach stosowane są identyczne technologie produkcji,

• Oba kraje wytwarzają oba dobra, dobra te są jednorodne, homogeniczne (pomija się różnorodność modeli, marek, gatunków. Analizuje się handel np. stalą, odzieżą, maszynami a nie określonym gatunkiem stali, marką odzieży czy typem maszyny).

• Oba produkty są wytwarzane w obu krajach w warunkach stałych przychodów skali (pomija się przychody z dużej skali produkcji)

• Na rynkach towarowych i rynkach czynników produkcji istnieje doskonała konkurencja.

• Jest spełniony warunek wolnego handlu.

• Warunki popytowe są dane i nie wpływają na kierunki specjalizacji.

• W obu krajach istnieją identyczne gusty,

• Nie bierze się pod uwagę kosztów transportu,

• Czynniki produkcji są mobilne wewnątrz kraju, jednak nie są mobilne pomiędzy krajami (nie ma migracji pracowników czy też transferów kapitału w skali międzynarodowej).

Teoremat H-O stwierdza, że kraj będzie eksportować (ze względu na korzyści komparatywne) dobra, których wytworzenie wymaga intensywniejszego wykorzystania czynnika produkcji relatywnie obfitego, a więc tańszego; podejmie natomiast import dóbr, których produkcja krajowa wymaga intensywniejszego wykorzystania czynnika produkcji rzadszego, a więc droższego.

Teoremat ten został uzupełniony o następujące twierdzenia:

Twierdzenie o wyrównywaniu się cen czynników produkcji:

W wyniku wymiany międzynarodowej następuje wyrównanie się relatywnych cen produktów, które prowadzi w efekcie do wyrównania się cen czynników produkcji. Wyrównanie to dotyczy nie tylko cen relatywnych ale także cen absolutnych co oznacza, ze na skutek handlu międzynarodowego wszyscy pracownicy w handlujących ze sobą krajach będą zarabiać te same stawki płacowe, a właściciele kapitału będą otrzymywać identyczne przychody, bez względu na wielkość krajowych zasobów obu czynników.

Twierdzenie Stolpera - Samuelsona

Wzrost ceny relatywnej danego towaru prowadzi nieuchronnie do wzrostu realnej ceny czynnika używanego bardziej intensywnie przy produkcji tego towaru, a zarazem do spadku realnej ceny czynnika używanego mniej intensywnie.

Twierdzenie Rybczyńskiego

Wzrost zasobów jednego czynnika produkcji powoduje w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika a zarazem absolutny spadek produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby nie ulegają zmianie.

Paradoks Leontiefa

Zgodnie z teorią H-O, kraje bogate w kapitał powinny specjalizować się w produkcji dóbr kapitałochłonnych, a kraje, gdzie obfita jest praca - wytwarzać towary pracochłonne. Empiryczna weryfikacja tej teorii przeprowadzona bezpośrednio po II wojnie światowej (1947) przez Wassily'a Leontiefa metodą input - output przyniosła zaskakujące rezultaty. Okazało się, że bogate w kapitał Stany Zjednoczone eksportują głównie towary o dużej zawartości drogiej w USA pracy, a importują dobra kapitałochłonne. Zjawisko to nazwano paradoksem Leontiefa. Tłumaczono je następująco: to prawda, że jednostka pracy w USA kosztuje najdrożej na świecie, jednak różnica w wydajności pracy jest jeszcze większa, co sprawia, że praca staje się względnie tania. Poza tym o wydajności pracy w USA przesądza nie praca robotników fabrycznych, lecz naukowców, inżynierów i menadżerów. Zasoby pracy kwalifikowanej są natomiast w Stanach Zjednoczonych wyjątkowo obfite w porównaniu z resztą świata.

Praca Leontiefa zapoczątkowała całą serię badań nad strukturą handlu wielu krajów. Dla przykładu struktura handlu: Irlandii, Islandii, Japonii, Korei i Nowej Zelandii potwierdziła teoremat H-O, natomiast struktura handlu: Izraela, Kenii i Wielkiej Brytanii raczej go nie potwierdziła.

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego Herbert Grubel, Peter Lloyd

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego powstała na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych dla wyjaśnienia zjawiska handlu horyzontalnego, czyli jednoczesnego eksportu i importu przez dany kraj dóbr identycznych lub podobnych.

Teoretyczne rozważania na temat handlu wewnątrzgałęziowego można podzielić na teorię handlu produktami jednorodnymi i na teorię handlu produktami zróżnicowanymi. Teoria ta szczególnie zajmuje się tą drugą opcją.

Handel towarami zróżnicowanymi jest przedmiotem szczególnego zainteresowania teorii handlu wewnątrzgałęziowego. Wyróżniamy tu handel trzema grupami towarów:

1. Handel towarami będącymi bliskimi substytutami w produkcji

2. Handel towarami będącymi bliskimi substytutami w konsumpcji

3. Handel towarami będącymi bliskimi substytutami i w produkcji i w konsumpcji

Wysoki popyt na różnorodność umożliwia specjalizację w określonych odmianach dobra zróżnicowanego, czyli większą skalę produkcji jednych odmian na potrzeby popytu krajowego i na eksport oraz mniejszy zakres produkcji pozostałych odmian, którą sprowadza się do kraju z zagranicy. Ten typ specjalizacji określa się jako specjalizację wewnątrzgałęziową, a handel przez nią wywołany jako handel wewnątrzgałęziowy.

Ten typ handlu jest traktowany jako alternatywa handlu tradycyjnego opisanego przez teorię neoklasyczną, w ramach którego specjalizacja dokonuje się między gałęziami, a nie wewnątrz nich, i gdzie przedmiotem wymiany są dobra jednorodne o małym stopniu zróżnicowania.

Do pomiaru intensywności wymiany wewnątrzgałęziowej używa się określonych miar, z których najczęściej stosowaną jest indeks Grubela-Lloyda. Dla określonej grupy towarowej ¡ przybiera on postać:

|X¡ - M¡|

B¡ = 1- ------------

( X¡+M¡ )

B¡ - udział handlu wewnątrzgałęziowego w całkowitym handlu gałęzi ¡,

X¡ - eksport,

M¡ - import dobra ¡ przez dany kraj,

|X¡ - M¡| - absolutna różnica między eksportem i importem,

(X¡+M¡) - suma eksportu i importu

Wskaźnik B¡ zmierzający w kierunku 1 wskazuje na wysoki udział handlu wewnątrzgałęziowego w całkowitych obrotach, natomiast wskaźnik B¡ zmierzający do 0 oznacza niski udział wymiany wewnątrzgałęziowej (dominację wymiany międzygałęziowej).

Należy zaznaczyć, że podstawą specjalizacji wewnątrz gałęzi jest możliwość realizacji korzyści skali. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego zakłada również występowanie niedoskonałej konkurencji na rynkach międzynarodowych w formie konkurencji monopolistycznej lub oligopolistycznej.

---