1

Teorie wymiany
międzynarodow
ej

2

Przedklasyczne teorie wymiany handlowej



Pierwsze poglądy dotyczące handlu między

państwami funkcjonowały już w starożytności.

Większość ówczesnych kupców podejmowała tylko

takie działania, które umożliwiały uzyskiwania jak

największej ilości dóbr. Ich celem było zgromadzenie

wielu (więcej od innych osób) towarów i surowców i

posiadanie dużej ilości kruszców służących do

zapłaty. Dążyli więc do kupowania dużej ilości

towarów za jak najniższą cenę. Tego typu

zachowania w odniesieniu do wymiany handlowej

zwykło się tłumaczyć koncepcją nazywaną

"psychozą lęku przed brakiem towaru".

3

Przedklasyczne teorie wymiany

handlowej



W czasach średniowiecznych odchodzono od

poglądów, według których wymiana handlowa jest

asymetryczna i przynosi korzyści właściwie tylko jednej

ze stron transakcji.



Pojawiła się w to miejsce teoria słusznej ceny. W ten

sposób przyjęły się poglądy, że wymiana

międzynarodowa powinna być korzystna dla obu stron.

Obopólne korzyści miała zapewnić właśnie tzw. słuszna

cena. Była ona kalkulowana w taki sposób, by pokryć

koszty wytworzenia towaru oraz - w uzasadnionych

przypadkach - zapewnić uczciwy zysk. Przyjęto, że

słuszna cena towaru to cena ukształtowana przez

rynek.

4

Merkantylizm



W czasach, kiedy zaczęła się kształtować kapitalistyczna

gospodarka (XVIII wiek), pojawiła się teoria merkantylizmu.

Podstawowymi założeniami ustroju merkantylistycznego było

upatrywanie źródła bogactwa w gromadzeniu jak największej ilości

kruszców (pieniędzy). W tym celu państwo godziło się na

utrzymywanie stosunków gospodarczych z innymi krajami.

Jednakże wymiana handlowa miała zapewnić korzyści dla państwa

w postaci dopływu kruszców (pieniędzy). Z tego powodu

merkantyliści postulowali stosowanie narzędzi i instrumentów

kształtujących dodatni bilans handlowy - wsparcie eksportu,

zapewniającego dopływ kruszców i ograniczanie importu,

powodującego wypływ funduszy. Merkantylizm zakładał, że

wszystkie kraje ze sobą konkurują i ten, który zgromadzi najwięcej

kruszców, pieniędzy i metali szlachetnych, będzie najsilniejszy.

Ustrój merkantylizmu nie oparł się jednak krytyce i wraz z

rozwojem tzw. klasycznej teorii ekonomii przestał stanowić

wyjaśnienie istoty wymiany międzynarodowej. Szczególnie

krytykowane były postulaty nakazujące ograniczanie swobodnego

handlu.

5

Teorie klasyczne



Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha.

Koniec XVIII wieku to czas rozwoju myśli klasycznej w

ekonomii. Przyjmuje się, że pierwszym twórcą klasycznej

ekonomii był szkocki uczony Adam Smith. W jego opinii

mechanizmem regulującym stosunki ekonomiczne powinien

być wolny rynek.

Podobny liberalizm cechował jego poglądy dotyczące

Podobny liberalizm cechował jego poglądy dotyczące

wymiany międzynarodowej.

wymiany międzynarodowej. Jego zdaniem wymiana

handlowa między dwoma państwami jest możliwa w sytuacji,

w której przynosi korzyści obu stronom. Korzyści te wynikają z

lepszej alokacji zasobów, którymi dysponuje każdy z krajów.

Dzięki nieskrępowanej wymianie każde państwo może się

zaangażować w wytwarzanie jakiegoś towaru,

a o bogactwie świadczy wielkość osiąganej produkcji.

6

Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha.



Swoistym motorem napędzającym wymianę

Swoistym motorem napędzającym wymianę

handlową są różnice w kosztach produkcji

handlową są różnice w kosztach produkcji

danego dobra.

danego dobra.



W myśl tej zasady:

jeżeli jakiś kraj może

jeżeli jakiś kraj może

wytworzyć produkt po kosztach niższych niż

wytworzyć produkt po kosztach niższych niż

partnerzy, to powinien właśnie w tym się

partnerzy, to powinien właśnie w tym się

specjalizować i do tej gałęzi skierować swoje

specjalizować i do tej gałęzi skierować swoje

zasoby. Wyprodukowane towary należy

zasoby. Wyprodukowane towary należy

eksportować do innych państw.

eksportować do innych państw.



Z kolei za niekorzystne uważane jest

za niekorzystne uważane jest

produkowanie jakiegoś towaru, jeśli można go

produkowanie jakiegoś towaru, jeśli można go

taniej sprowadzić z zagranicy.

taniej sprowadzić z zagranicy.

7

Teoria kosztów absolutnych Adama

Smitha.



Według poglądów A. Smitha o wymianie międzynarodowej

decyduje wielkość absolutnych kosztów produkcji dóbr w

poszczególnych krajach.



Przewagę absolutną (bezwzględną) nad innymi miało to

państwo, które miało niższe koszty wytwarzania i mogło

eksportować dane dobro.



W takiej sytuacji swobodna wymiana pozwalała na osiąganie

korzyści w postaci:



bardziej efektywnego wykorzystania posiadanego potencjału;



zwiększenia rynku zbytu;



uzyskania efektu skali i możliwości dalszego obniżania

kosztów

wytwarzania.

8

Teoria kosztów absolutnych Adama

Smitha.



Smith wprowadził do ekonomii pojęcie specjalizacji. Wynikała

ona jego zdaniem z różnic w wielkości nakładów potrzebnych do

produkcji (przede wszystkim z różnic w cenie za pracę

nakładczą) i przynosiła korzyści w postaci obniżania kosztów a

tym samym zyskiwania przewagi nad innymi.



Teoria wymiany według Smitha zwana jest teorią kosztów

absolutnych. Uznawana jest ona za jedną z pierwszych dość

nowoczesnych koncepcji wyjaśniających zjawisko wymiany

handlowej. Mimo to nie pozostaje wolna od ograniczeń w

stosowaniu. Wynika to z założenia, że środki produkcji są

doskonale mobilne. Smith przyjął, że zarówno kapitał, jak i praca

mogą bez przeszkód być przesuwane pomiędzy różne gałęzie

produkcji i na różną skalę w celu znalezienia optymalnego

połączenia. Stąd pojawił się postulat liberalizmu gospodarczego i

ograniczania interwencjonizmu państwa w gospodarkę.

Swobodny przepływ kapitału i pracy oraz mechanizm

wolnorynkowy umożliwia uzyskanie połączenia pracy i kapitału w

takich dziedzinach, w których zapewnią największe korzyści.

9

Teoria kosztów absolutnych Adama

Smitha.



Uzyskanie optymalnej struktury działalności produkcyjnej

zależy od tego, czy gospodarka funkcjonuje w warunkach

konkurencji międzynarodowej, a nie tylko krajowej.



Poprzez współzawodnictwo i porównanie do zagranicznych

produkcji możliwe jest określenie dziedzin, w których można

uzyskać absolutną przewagę. Dzięki temu kraj podejmuje

decyzje o eksporcie towarów, w produkcji których osiąga

absolutne (bezwzględne) korzyści, oraz o imporcie dóbr, w

wytwarzaniu których zagranica osiąga absolutną przewagę.



Koncepcja Smitha zakłada, że na koszt produkcji wpływ ma

jedynie cena pracy, czyli wynagrodzenie, zaś sama praca

może być przesuwana między różne branże bez żadnych

kosztów. Założenia te miały wpływ na trudności w

praktycznym wyjaśnianiu wymiany międzynarodowej.

10

Ocena teorii kosztów absolutnych Adama

Smitha.



Teoria różnic absolutnych, mimo że doskonale ilustruje

możliwość uzyskania korzyści z wymiany międzynarodowej

przez wszystkich jej uczestników, tłumaczy jednak powstanie

jedynie części strumieni handlu międzynarodowego. Pozwala

wytłumaczyć głównie obroty niektórymi surowcami i artykułami

rolnymi.



Nie pozwala jednak wyjaśnić powodów powstawania obrotów

handlowych w sytuacji, kiedy jeden z partnerów produkuje

większość towarów taniej od drugiego.



W celu wyjaśnienia handlu artykułami przemysłowymi i

przyczyn czerpania korzyści z tego handlu należy sięgnąć po

teorię przewagi względnej.

Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów. PWN, Warszawa 1954.

(praca opublikowana po raz pierwszy w 1776 roku)

11

Teoria przewagi komparatywnej

(względnej)

Davida

Ricarda



Teoria przewagi komparatywnej została sformułowana przez

D. Ricarda w wydanej w 1817 roku pracy

Zasady ekonomii

Zasady ekonomii

politycznej i opodatkowania

politycznej i opodatkowania

(wydanie polskie PWN, Warszawa 1957).



Na powstanie tej nowej teorii istotny wpływ miały zmiany, jakie
nastąpiły w gospodarce światowej w ciągu 41 lat rewolucji
przemysłowej (między 1776 a 1817 rokiem), która miała istotny
wpływ na gospodarkę Wielkiej Brytanii. Zmianie uległy warunki i
przyczyny wymiany międzynarodowej.



Najistotniejszym pytaniem, jakie postawił Ricardo było zbadanie,

czy możliwa jest korzystna dla obu partnerów wymiana handlowa w

czy możliwa jest korzystna dla obu partnerów wymiana handlowa w

warunkach, gdy jeden wytwarza większość towarów taniej niż

warunkach, gdy jeden wytwarza większość towarów taniej niż

drugi?

drugi?

12

Teoria przewagi komparatywnej Davida Ricarda



David Ricardo, angielski przedstawiciel ekonomii klasycznej

stworzył nieco inną koncepcję międzynarodowej wymiany

handlowej. Jego zdaniem struktura wymiany handlowej

między państwami zależy nie od bezwzględnych kosztów

produkcji, ale od kosztów komparatywnych wytworzenia

towaru.



Przez koszty komparatywne (względne) rozumie się koszt

alternatywny produktu, czyli kosztem wytworzenia dobra A

jest niewyprodukowanie określonej ilości dobra B. Wynika to z

tego, że decydując się na produkcję jednego dobra jesteśmy

zmuszeni do rezygnacji z wytwarzania innego dobra. W

związku z tym państwo powinno zdecydować się na produkcję

tego dobra, które jest w stanie wyprodukować względnie

taniej niż inne kraje.



Różnice w kosztach komparatywnych są bodźcem do

specjalizacji w produkcji towaru, w stosunku do którego

osiąga przewagę względną.

13

Ocena teorii przewagi komparatywnej Davida Ricarda



Podobnie jak w przypadku teorii A. Smitha koncepcja D. Ricardo

ma słabe punkty, jeśli chodzi o założenia. Ricardo przyjął, że w

wymianie uczestniczą tylko dwa państwa produkujące dwa

dobra.



Przewaga danego państwa wynika z różnic w koszcie

alternatywnym produkcji i przyczynia się do specjalizacji, przy

czym za jedyny składnik kosztów uznaje się płacę.



Kolejne założenie dotyczące doskonałej mobilności pracy i

kapitału oraz ich pełnego wykorzystania (zatrudnienia) znalazło

się również w teorii Smitha.



Cena towaru jest odbiciem kosztów produkcji (pracy), czynniki

produkcji są doskonale mobilne, swobodna wymiana i mobilność

gotowych wyrobów sprawiały, że nie pojawiały się żadne

dodatkowe koszty (np. transportu czy cła). Nie pojawia się

również zagadnienie związane ze zmianą struktury produkcji,

przekwalifikowaniem pracowników czy koniecznością inwestycji.

Identyczne zasoby mogą być wykorzystywane w każdej branży

bez dodatkowych kosztów.

14

Ocena teorii przewagi komparatywnej Davida

Ricarda



D. Ricardo nie uwzględnił w swojej koncepcji zjawiska

efektu skali. Można w związku z tym przyjąć, że

specjalizacja i rozwijanie produkcji nie doprowadzi do

zdobywania nowych rynków zbytu i dalszego obniżania

kosztów wytwarzania.



Mimo zarzutów dotyczących założeń, na których oparł swoją

koncepcję Ricardo, uznaje się, że jego teoria wyjaśnia istotę

podejmowania wymiany międzynarodowej.

15

Rozwinięcie teorii przewagi komparatywnej



Klasyczny model teorii D. Ricardo jest z uwagi na przyjętą
liczbę założeń (

wyżej wymienionych)

stosunkowo mało przydatny.



W handlu międzynarodowym bierze udział:

- znacznie większa liczba krajów,
- wymiana odbywa się za pośrednictwem pieniądza,
- poszczególne kraje różnią się poziomem płac.



Wymienione tu elementy mogą być stosunkowo łatwo
wprowadzone do modelu D. Ricarda i model ten okaże się
bardziej przydatnym narzędziem analizy kierunków handlu
zagranicznego.

16

Rozwinięcie teorii przewagi komparatywnej

Różnice w kosztach produkcji w ujęciu pieniężnym, jako

podstawa handlu międzynarodowego.



Uwzględnienie w modelu Ricarda faktu występowania
pieniądza przybliża ten model do rzeczywistości,

ponieważ

ponieważ

to właśnie przy jego pomocy i za jego pośrednictwem

to właśnie przy jego pomocy i za jego pośrednictwem

odbywają się transakcje handlowe.

odbywają się transakcje handlowe.

Wybierając między

samochodem zagranicznym i polskim, o podobnych walorach
użytkowych, jesteśmy zainteresowani przede wszystkim jego ceną
w ujęciu pieniężnym, a nie przewagą w jego wytwarzaniu.



Uwzględniając wysokość płac (cena pracy) oraz kurs walut
w dwóch krajach przy wytwarzaniu dwóch dóbr (

wg założeń

modelu ricardiańskiego)

kraj o niższej cenie pracy osiągnie

przewagę komparatywną w przeliczeniu pieniężnym.

17

Różnice w kosztach produkcji w ujęciu pieniężnym, jako

podstawa handlu międzynarodowego.



Obserwacje te pozwalają zauważyć wrażliwość relacji

cenowych na rynkach światowych na zmiany płac w

poszczególnych krajach i odpowiedź na pytanie,

jakie

jakie

znaczenie dla określenia kierunków handlu

znaczenie dla określenia kierunków handlu

międzynarodowego ma poziom płac.

międzynarodowego ma poziom płac.



Znaczenie kursu walutowego dla określenia kierunków

Znaczenie kursu walutowego dla określenia kierunków

specjalizacji międzynarodowej.

specjalizacji międzynarodowej.

- Istotne zmiany poziomu kursu walutowego mogą prowadzić

do istotnych zmian relacji cenowych między towarami

krajowymi i zagranicznymi.

Wpływ kursu walutowego na relacje

cenowe między towarami np.. polskimi i niemieckimi dobrze ilustrują

np. doświadczenia z zakupami dokonywanymi przez turystów.

Realność i nierealność kursów walut łatwo zaobserwować również w

międzynarodowym ruchu turystycznym współcześnie.

18

Teoria przewagi komparatywnej w warunkach większej

liczby towarów



Podstawą wyboru, które dobra będą przez dany kraj

importowane, a które eksportowane jest uszeregowanie

wszystkich dóbr wg wzrastającej relacji nakładów pracy w

dwóch krajach dokonujących wymiany.



Określenie

łańcucha przewagi względnej

łańcucha przewagi względnej pozwala

przede wszystkim stwierdzić, że opłaca się eksportować

dobra, w przypadku których relacja nakładów niezbędnych

do ich wytworzenia będzie mniejsza od odpowiedniej relacji,

w eksporcie którego występuje przewaga korzyści

absolutnych (

np. miedź do Niemiec).

Importować natomiast

będzie się dobra, w odniesieniu do których relacja ta będzie

większa od odpowiedniej relacji dla dobra, w imporcie

którego występuje przewaga korzyści absolutnych

(np. wino z Niemiec).



O tym, który z krajów będzie importerem innych dóbr

znajdujących się w łańcuchu przewagi względnej

zadecyduje popyt

zadecyduje popyt występujący w obu krajach.

19

Model Dornbuscha-Fischera-Samuelsona



Najbardziej znaną koncepcją teoretyczną pozwalającą na ukazanie
zależności powstających w modelu klasycznym z większą liczbą
towarów oraz w ujęciu pieniężnym jest przedstawiony po raz
pierwszy w 1977 roku model Dornbuscha-Fischera-Samuelsona.



Autorzy modelu przyjmują istnienie dwóch krajów, w których koszty
produkcji zależą od jednego czynnika produkcji – pracy. Zakładają
także, że w obu krajach występują różnice w wielkości nakładów
pracy potrzebnych do wytworzenia poszczególnych dóbr.



Autorzy modelu uwzględniają nie tylko stronę podaży
wytwarzanych dóbr, ale także popytu na nie.

Popyt traktują jako

Popyt traktują jako

czynnik mający wpływ na kształtowanie się relacji płac

czynnik mający wpływ na kształtowanie się relacji płac

między dwoma krajami.

między dwoma krajami. Oznacza to, że poziom płacy w kraju A
względem płacy w kraju B jest zależny od liczby wytworzonych
przez kraj A dóbr znajdujących popyt w kraju B (na rynku
światowym). Wraz ze wzrostem liczby tych dóbr rośnie też popyt na
pracę potrzebną do ich produkcji.

20

Ocena modelu Dornbuscha-Fischera-

Samuelsona

Znaczenie modelu polega przede wszystkim na tym, że

wskazuje on na

współzależność poziomu płac i

współzależność poziomu płac i

struktury obrotów handlowych w dwóch krajach

struktury obrotów handlowych w dwóch krajach

biorących udział

biorących udział

w wymianie międzynarodowej.

w wymianie międzynarodowej.

Stanowi on także dobry punkt wyjścia do dalszego

rozwijania teorii przewag komparatywnych np.
uwzględnienia kosztów transportu, zmian technologii itp..

21

Weryfikacja teorii przewagi komparatywnej



Teoria przewagi komparatywnej jest jedną z podstawowych
teorii stosunków gospodarczych. Bardzo ważne jest więc nie
tylko logiczna spójność oraz realność założeń modelu, ale
także ich weryfikacja empiryczna.



Pozwala to na odpowiedź na pytanie, czy teoria ta po
przeszło 150 latach, pozwala na wyjaśnienie strumieni
handlowych powstających we współczesnej gospodarce
światowej.



Teoria przewagi komparatywnej była poddawana weryfikacji
empirycznej kilkakrotnie.

22

Weryfikacja teorii przewagi

komparatywnej



Najbardziej znana próba odpowiedzi na wyżej postawione
pytanie została podjęta przez brytyjskiego uczonego

G.D.A.

G.D.A.

MacDougalla

MacDougalla i potwierdza prawidłowość teorii przewagi
względnej.



Słuszność teorii kosztów komparatywnych została w sposób
empiryczny potwierdzona także przez badania prowadzone
przez autorów

R.M. Sterna i B. Balassę

R.M. Sterna i B. Balassę. Badania ich,

podobnie jak prace MacDougalla, opierały się na analizie
wydajności pracy i eksportu Stanów Zjednoczonych i
Wielkiej Brytanii w latach 1937, 1950 i 1959.

23

24

25

Podsumowanie teorii klasycznych

• Teoria kosztów komparatywnych jest spójna
• Opiera się na upraszczających założeniach:
– dwa kraje i dwa produkty,
– sprowadzenie wszystkich nakładów do jednego
czynnika produkcji, tj. pracy ludzkiej,
– całkowity brak przepływu czynników produkcji
miedzy krajami,
– nie uwzględnienie korzyści skali produkcji.
• Cała wymiana międzynarodowa jest objaśniana na
podstawie tylko jednej cechy różnicującej

gospodarki.

26