TEORIE HANDLU
MIĘDZYNARODOWEGO

Dariusz Kiełczewski

Plan wykładu



Przedklasyczne teorie handlu



Klasyczne i neoklasyczne teorie handlu



Współczesna gospodarka światowa a

handel międzynarodowy



Teorie popytowe



Teorie technologiczne



Teorie związane z pozycją konkurencyjną

państwa

Teorie przedklasyczne



Teoria lęku



Teoria słusznej ceny



Teoria merkantylna



Teoria fizjokratyczna



Teoria kosztów absolutnych

Teoria lęku



Typowa dla okresu przed
średniowieczem i wczesnego
średniowiecza



Ludzie stale cierpią na niedostatek



Istnieje brak dóbr



Należy jak najwięcej zawłaszczyć dla
siebie, gdyż inaczej będziemy cierpieli
niedostatek

Teoria słusznej ceny



Św. Tomasz z Akwinu



Cena musi uwzględniać wkład pracy



Te same produkty muszą mieć tę samą
cenę, ponieważ wkład pracy jest ten sam



Należy sprowadzać dobra, których się
nie produkuje, albo których produkuje się
za mało (jest deficyt tych dóbr)



Każdy inny handel to spekulacja

Merkantylizm



Państwo jest bogate, jeśli gromadzi
kruszce (Colbert)



Najwięcej kruszców przynosi handel



Trzeba kupować surowce, a sprzedawać
produkty wysoko przetworzone



Handel, usługi, rzemiosło

Fizjokratyzm (Quesney, Staszic)



Gromadzenie kruszców uzależnia od
koniunktury



Dlatego trzeba rozwijać rolnictwo oraz
przemysł oparte na własnych surowcach



To zapewni trwałość gospodarowania i
niezależność od innych krajów

Teoria kosztów absolutnych



Adam Smith



W różnych krajach produkuje się
produkty po różnych kosztach



Podstawą handlu są różnice kosztowe



Należy sprowadzać z zagranicy te
produkty, które za granicą zostały
wyprodukowane taniej

Teorie klasyczne i
neoklasyczne



Teoria kosztów komparatywnych



Teoria H-O



Odwołują się do różnorodności
możliwych przewag w handlu
międzynarodowym

Przewaga



Przewaga absolutna - dany kraj ma możliwość

produkowania większej ilości produktów z

danych zasobów niż pozostałe.



Przewaga komparatywna – oznacza zdolność

kraju do produkowania niektórych dóbr po

kosztach relatywnie niższych niż innych, w

stosunku do pozostałych krajów.



Przewaga konkurencyjna – w danej dziedzinie

kraj zwiększa swoje udziały rynkowe,

wygrywając konkurencję z partnerami

handlowymi.

Teorie klasyczne i neoklasyczne – teorie
kosztów komparatywnych



Teoria kosztów komparatywnych D.
Ricardo



Teoria Heckschera-Ohlina (Teoria H-O)



I ich odmiany.

Teorie klasyczne i
neoklasyczne

Korzyści z handlu międzynarodowego

można podzielić na:



Korzyści z wymiany



Korzyści ze specjalizacji

Korzyści z wymiany



Biorą się z faktu, że po otwarciu
gospodarki zmieniają się ceny.



Są udziałem małych krajów, nie
wpływających na ceny na rynkach
światowych.



Uzyskanie korzyści z wymiany nie
wymaga wprowadzania zmian w
strukturze produkcji.

Korzyści ze specjalizacji



Dodatkowe zyski, które zachodzą jeśli
gospodarka zmienia strukturę produkcji tak,
aby dopasować ją do wymogów rynku
światowego.



Dzięki specjalizacji producenci efektywniej
wykorzystują zasoby, zwiększają produkcję i
obniżają ceny.



Są podstawą teorii klasycznych i
neoklasycznych



Pierwsza klasyczna teoria korzyści
specjalizacji – teoria kosztów
komparatywnych D. Ricardo

Teoria kosztów komparatywnych D.
Ricardo



Wymiana pozostaje korzystna dla wszystkich
uczestników, jeśli każdy kraj specjalizuje się
w wytwarzaniu tego, w czy ma
komparatywną (względną) przewagę
kosztową.



Kraj odnosi korzyści wytwarzając te dobra, w
których produkcji jest najbardziej wydajny.



Źródłem korzyści komparatywnych według
Ricardo są różnice między krajami w
technice produkcji.

Przykład Ricardo – Anglia i Portugalia



Anglia handluje suknem, Portugalia - winem i suknem.



Załóżmy, że wyprodukowanie pewnej ilości płótna

kosztuje w Anglii 100 godzin pracy rocznie, a

wyprodukowanie wina tej samej wartości 120 godzin

pracy.



Anglii opłaca się wtedy produkować tylko płótno i

kupować za nie wino.



Załóżmy, że w Portugalii wyprodukowanie takiej samej

ilości płótna angażuje 90 godzin pracy a takiej samej

ilości wina 80 godzin.



Portugalii opłaca się wtedy produkować tylko wino i

kupować za nie płótno.



Portugalia posiada absolutną przewagę nad Anglią - może

produkować taniej i wino, i płótno.

Przykład Ricardo – Anglia i Portugalia



Portugalczykom opłaca się jednak importować płótno z

Anglii, czyli z kraju, w którym jego wytworzenie

kosztuje 100 godzin pracy do Portugalii, czyli kraju,

gdzie jest warte 90 godzin pracy.



Oddając wino, warte 80 godzin pracy, za płótno, które

w Portugalii jest warte 90 godzin pracy, Portugalczycy

zyskują równowartość 10 godzin pracy.



Podobnie Anglicy, wysyłając do Portugalii płótno,

warte u nich 100 godzin pracy zyskują wino, warte w

Anglii 120 godzin pracy. Czyli zyskują 20 godzin pracy.



Wniosek z tego taki, że opłaca się handel między

krajami, nawet jeśli jeden z nich może produkować

wszystkie dobra taniej niż drugi.

Teoria Heckschera-Ohlina (neoklasyczna)



Kierunki specjalizacji określa proporcja

pomiędzy zasobami czynników pozostającymi

w dyspozycji różnych gospodarek.



Każdy kraj specjalizuje się w produkcji tego

dobra,którego wytwarzanie wymaga

względnie intensywnego wykorzystania tego

czynnika, który jest w nadmiarze.



Powodem jest taniość tego czynnika.



Eksportuje się dobra, którego czynniki

wytwórcze są w danym kraju tanie, a

importuje te, których czynniki wytwórcze są

drogie.

Krytyka teorii Heckschera-Ohlina przez
Leontiefa



Uznawana bardzo długo bez większych
zastrzeżeń za najlepszy sposób prezentacji
kierunków rozwoju handlu międzynarodowego.



Podważona przez Leontiefa w 1955 r.



Przeprowadził analizę struktury handlu
zagranicznego USA po II wojnie światowej.



Wykazał, że Stany Zjednoczone nie zachowują się
jak kraj zasobny w kapitał – eksport był mniej
kapitałochłonny od importu (czyli eksportowano
raczej produkty pracochłonne).



Zapewne ze względu na koszty pracy

Podsumowanie teorii klasycznych
i neoklasycznych



Teorie są spójne



Opierają się na upraszczających
założeniach.



Cała wymiana międzynarodowa jest
objaśniana na podstawie tylko jednej
cechy różnicującej gospodarki (kosztów
produkcji albo bogactwa w zasoby).

Współczesna gospodarka światowa a
handel międzynarodowy
- trendy



Gospodarki wielu krajów upodabniają się do

siebie – efekt procesów integracji ekonomicznej,

umiędzynarodowienia procesów gospodarczych,

ekspansji koncernów wielonarodowych,

inwestycji zagranicznych.



Wzrost w wielu krajach PKB per capita – maleje

znaczenie konsumpcji dóbr podstawowych –

zazwyczaj rolniczych.



Upowszechnia się model konsumpcji

pochodzący z krajów dobrze rozwiniętych.



Znaczenia nabierają czynniki produkcji inne niż

te z modeli klasycznych i neoklasycznych.

Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy
- trendy



Znaczna część handlu światowego
dokonuje się pomiędzy krajami
uprzemysłowionymi, nie różniącymi się
znacznie od siebie pod względem
czynników produkcji czy technologii.



Duża część obrotów dotyczy raczej dóbr
substytucyjnych niż komplementarnych.

Współczesna gospodarka światowa a handel międzynarodowy
- przykłady



Francuzi sprzedają Niemcom samochody
Renault, kupując w zamian BMW.



Polacy piją szwedzką wódkę Absolut,
jednocześnie eksportując Wyborową.

Wnioski



Zaczyna dominować handel podobnymi,
choć nie jednakowymi artykułami
konsumpcyjnymi – handel
wewnątrzgałęziowy.



Klasyczne i neoklasyczne teorie handlu
nie znajdują zastosowania

Zróżnicowanie dóbr – nowa teoria handlu



Przedmiotem handlu oprócz dóbr jednorodnych są też

dobra zróżnicowane – ich udział w wymianie

międzynarodowej systematycznie wzrasta.



Dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w konsumpcji,

różnią się cechami charakterystycznymi, jakością, ceną.



Dobra zróżnicowane pojawiają się jako skutek nowych

możliwości produkcyjnych i nowych preferencji

konsumentów.



Dobra zróżnicowane – dobra pochodzące z jednej branży,

będące przedmiotem handlu międzynarodowego.



Warunkiem ich sprzedaży jest popyt na różnorodność.



Warunki te są spełnione w krajach uprzemysłowionych.

Nurty teorii handlu



Teorie handlu wewnątrzgałęziowego
(dwukierunkowego) – modele
międzynarodowego obrotu produktami
podobnymi, pochodzącymi z tej samej
branży np. samochodami osobowymi
różnych marek (teorie popytowe).



Teorie uwzględniające czynnik
technologiczny (podażowe)



Teorie wiążące handel międzynarodowy z
pozycją konkurencyjną państwa

Dwa rodzaje zróżnicowania dóbr
podobnych



Zróżnicowanie poziome



Zróżnicowanie pionowe.

Zróżnicowanie poziome



Dotyczy cech widocznych (np. barwa
koniaku) i odczuwalnych (np. smak
koniaku).



Nawet jeśli ceny poszczególnych odmian
dóbr byłyby jednakowe, to nabywcy
preferowaliby różne odmiany.



Ważny jest stosunek kupujących do dóbr

Zróżnicowanie poziome



Wersja oparta na teorii konkurencji
monopolistycznej Edwarda Chamberlina
– tzw. Modele neo-Chamberlin



Wersja oparta na teorii popytu
konsumpcyjnego Hotellinga i Lancastera
– tzw. Modele neo-Hotelling

Modele neo-Chamberlin



Def. Dóbr zróżnicowanych – dobra różniące
się wyglądem i stylem lecz posiadające
identyczne przeznaczenie końcowe i
zaspokajające te same potrzeby.



Charakteryzują się wysoką elastycznością
substytucji popytu.



W warunkach konkurencji monopolistycznej
gwarantują pewien zakres swobody cen i
strategii marketingowej, w tym reklamy.

Modele neo-Chamberlin



Segmentacja rynku, mikrorynki na
podobne do siebie dobra, oferowane
przez różnych producentów



Handel międzynarodowy umożliwia
maksymalizację zysków producentom z
konkurencji monopolistycznej.

Modele neo-Chamberlin



Funkcją handlu jest rozszerzanie
dostępności istniejących odmian w
kolejnych krajach.



Na rynku międzynarodowym toczy się
konkurencja pomiędzy dostawcami dóbr
zróżnicowanych.



Ważnym narzędziem konkurencji jest
reklama.

Modele neo-Hotelling



Teorie Hotellinga i Lancastera (1980),
Helpmana (1981), Graya (1980, 1988).



Oparte na teorii popytu konsumpcyjnego –
nowa interpretacja zachowań konsumenta.



Podstawę zróżnicowania produktu stanowi
wiązka cech charakterystycznych
poszukiwanych przez konsumentów i
zawartych w różnych odmianach oferowanych
na rynku.



Cechy charakterystyczne: szybkość, komfort,
rozmiar, kolor, kształt.

Konsumenci w modelach neo-Hotelling



Ściśle preferują dobro o określonej mieszance
cech.



Konsumenci posiadają własne najbardziej
preferowane zestawy cech
charakterystycznych.



Nie chcą mieć wielu odmian, lecz tylko jedną
najbardziej optymalną.



Na typ subiektywnie gorszy od ideału zgodzą
się tylko wtedy, gdy dostaną go po niższej
cenie.



Preferowane przez konsumentów zestawy
cech charakterystycznych różnią się między
sobą.

Zachowania konsumenta



Preferencje konsumpcyjne oceniane są
na podstawie kombinacji poszukiwanych
przez konsumenta cech zawartych w
zróżnicowanych odmianach ( a nie na
podstawie kolejno nabywanych odmian).



Istnieje zapotrzebowanie na całą gamę
dóbr producentów zarówno krajowych,
jak i zagranicznych.



Konsumenci wartościują określony typ dobra
zgodnie z idealnymi wyobrażeniami.



Mniejsza rola reklamy – konsument, nie
potrzebuje dodatkowych informacji i sugestii
co, do podjęcia decyzji, reklama odgrywa rolę
przy obojętności konsumenta wobec
alternatywnych modeli.



Substytucja dóbr zachodzi w obszarze
największego zbliżenia zestawu cech
zawartych w odmianach.

Zróżnicowanie pionowe.



Wynika z techniki produkcji i

niedoskonałości podażowej rynku.



Produkty różnią się wyłącznie jakością.



Wybór konsumenta wynika z różnic w

dochodach nabywców i cen

poszczególnych odmian ( a nie z chęci

posiadania optymalnej odmiany, czy

zamiłowania do różnorodności)



Przykład: samochody o podobnej

wielkości, ale z różnym wyposażeniem.

Teoria Lancastera



Klasa produktów – ogół dóbr
posiadających zestaw cech
charakterystycznych



Zróżnicowanie dóbr - odmienność
proporcji, w jakich różne atrybuty
występują w dobrach zaliczanych do tej
samej klasy.

Produkcja i konsumpcja



Proces produkcyjny decyduje o tym, jaka
ilość każdej cechy charakterystycznej
może być dostarczana z danej wielkości
zasobów.



Preferencje konsumentów determinują
poziom użyteczności związany z różnymi
wiązkami atrybutów.



Proces konsumpcji określa, jakie
kombinacje tych cech może konsument
uzyskać z różnej kolekcji dóbr.

Teorie technologiczne



Luki technologicznej



Skali produkcji



Cyklu życia produktu

Teoria luki technologicznej



Gospodarki różnią się od siebie pod
względem wykorzystywanych technik i
technologii



Handel międzynarodowy służy uzyskaniu
dostępu do techniki i technologii
produkcji względnie uzyskaniu dostępu
do dóbr, których w danym kraju nie
potrafi się wyprodukować

Teoria skali produkcji



Przedsiębiorstwa dążą do handlu
międzynarodowego, ponieważ chcą
zwiększyć sprzedaż swoich produktów



Większa skala produkcji= większy zysk



Efekt nieprawidłowej specjalizacji (jako
skutek uboczny takiego handlu)

Teoria cyklu życia produktu



Odwołuje się do różnic w bogactwie
państw



Produkty różnych generacji sprzedaje się
na różnych rynkach (np. rynek
motoryzacyjny)

Teorie związane z pozycją konkurencyjną
państwa



Teoria gospodarki dominującej:
narzucenie innym państwom własnych
warunków handlu międzynarodowego
(np. rolna polityka USA i UE, przemysł
stalowy w USA, problem spłaty długów
przez kraje zadłużone)



Teoria przewag rozwojowych (nowe
technologie w wysoko rozwiniętych,
stare w rozwijających się, np. przemysł
uciążliwy dla środowiska)



Dziękuję za uwagę