Schizofrenia, zespoły

urojeniowe i inne zaburzenia

psychotyczne

Stanisław
Oziemski

Psychoza (choroba):

• Schizofrenie

• Zaburzenie schizotypowe

• Uporczywe zaburzenia urojeniowe

(zespół paranoiczny)

• Ostre i przemijające zaburzenia

psychotyczne

• Indukowane zaburzenie urojeniowe

• Zaburzenia schizoafektywne

+

• Organiczne zaburzenia psychotyczne

• Zaburzenia psychotyczne spowodowane

używaniem substancji psychoaktywnych

Różnicowanie

1. Zaburzenie nie jest uwarunkowane chorobą

mózgu. (padaczka wyklucza rozpoznanie)

 Infekcje o.u.n. (np. opryszczkowe zapalenie

mózgu)

 Zaburzenia naczyniowe (np. toczeń układowy)

Rodzaj objawów – np. złożone omamy wzrokowe

mogą wskazywać na podłoże „organiczne”

2. Zaburzenie nie jest uwarunkowane zatruciem,

uzależnieniem lub odstawieniem alkoholu lub
innej substancji psychoaktywnej.

– wywiad, badanie na obecność substancji w

moczu

Psychoza (psychosis - choroba psychiczna) -
stan chorobowy,
w którym zakłócenia psychiczne (czyli sfery
psychicznej funkcjonowania człowieka)
spowodowane są objawami psychopatologicznymi
(chorobowymi) jakościowo rożnymi od
normalnego funkcjonowania człowieka.
Istotą psychozy jest obecność objawów
psychopatologicznych, które nie występują
u osób zdrowych, stanowią więc nową
jakość w życiu psychicznym człowieka.
Chodzi o to, że objawy te nie mogą być tylko i
wyłącznie ilościowo różne od szeroko rozumianej
normy zdrowia psychicznego. Dla rozpoznania
psychozy wymagana jest obecność nowych
jakości (objawów, zjawisk psychicznych), których
w warunkach normalnych nie ma. Objawy takie
nazywa się objawami psychotycznymi, a zespół
takich objawów (którym mogą oczywiście
towarzyszyć także inne objawy) - psychozą czyli
chorobą psychiczną w dosłownym znaczeniu.

Schizofrenia

Zaburzenie schizotypowe

Zaburzenia urojeniowe (uporczywe)

Ostre i przemijające zaburzenia

psychotyczne

Zaburzenia schizoafektywne

Różnicowanie

Stany spełniające wymagania objawowe schizofrenii,

lecz trwające krócej niż jeden miesiąc (leczone lub

nie) należy rozpoznawać najpierw jako ostre

zaburzenia psychotyczne podobne do schizofrenii.

Nie należy rozpoznawać schizofrenii, jeżeli obecne są

liczne objawy depresyjne lub maniakalne, chyba że

objawy schizofreniczne wyraźnie poprzedzają

zaburzenia afektywne.

Jeśli oba rodzaje objawów psychotyczne i afektywne,

rozwijają się razem i są niemal zrównoważone

należy rozpoznać zaburzenia schizoafektywne,

nawet wtedy, gdy same objawy psychotyczne

uzasadniałyby rozpoznanie schizofrenii.

Schizofrenia choroba o nie znanej etiologii, która

manifestuje się objawami psychotycznymi.

Cechująca się podstawowymi i charakterystycznymi

zaburzeniami myślenia i spostrzegania oraz

niedostosowanym i spłyconym (bladym) afektem.

Intymne myśli, uczucia i działania są często

odczuwane jako znane innym, odsłonięte co czasem

powiązane jest z rozwojem wyjaśniających urojeń np.

działania nadnaturalnych sił. Typowe omamy,

słuchowe mogą zawierać komentarze do zachowań,

myśli pacjenta. Często zmienione spostrzeganie barw

i dźwięków jako nadmiernie żywe. Peryferyjne,

nieistotne cechy pojęć wysuwają się na pierwszy

plan, nieadekwatnie do sytuacji. Myślenie staje się

puste, niejasne a w jego toku częste są przerwy lub

wstawki, opisywane jako gonitwa lub wykradanie

myśli.

Epidemiologia i przebieg

• Zachorowalność ok. 1% (równie często u K i M)

• Ujawnia się najczęściej w wieku 15-35 lat

(u 50% poniżej 25 roku życia, rzadko po 40)

W przebiegu przewlekłym fazy: zwiastunów, ostra i

zejściowa

16%

- tylko jeden epizod, bez trwałych następstw

32%

- Kilka epizodów, bez następstw lub z

minimalnymi

9% - następstwa po I epizodzie, postępujące

pogorszenie

43% - Narastające pogorszenie bez powrotu do

normy

Kraepelin Emil (1856-1926) - niemiecki psychiatra,
uważany za twórcę biologicznie zorientowanej psychiatrii i
prekursora klasyfikacji w psychiatrii opartej na zasadach
nozologii. Odszedł od koncepcji jednej psychozy
(Einheitspsychose) i uznał odrębność nozologiczną
psychozy maniakalno-depresyjnej (obecnie choroby
afektywnej dwubiegunowej). W odniesieniu do
schizofrenii, najbardziej znanym terminem związanym z
pracami Kraepelina jest dementia praecox (otępienie
przedwczesne, chociaż określenie to pochodzi od Picka),
koncepcja zakładająca organiczny, postępujący proces
chorobowy będący istotą choroby. Z tą koncepcją wiąże
się przekonanie o postępującym i nieodwracalnym
przebiegu choroby, pociągające za sobą pewien nihilizm
terapeutyczny. Wprawdzie koncepcja ta nie znajduje
obecnie potwierdzenia, jednakże część współczesnych
badaczy skłonna jest rozpoznawać postać
„kraepelinowską" schizofrenii u tych chorych, których
cechuje postępujący i przewlekły charakter psychozy oraz
mato korzystne efekty leczenia. Dlatego niektórzy
badacze sądzą, ze podział objawów schizofrenii na
pozytywne i negatywne oraz przyznanie dużej roli
zaburzeniom funkcji poznawczych w schizofrenii jest
dowodem na słuszność poglądów Kraepelina co do
charakteru choroby (proces przewlekły i postępujący).

Kryteria według E.

Kraepelina

Zaburzenia uwagi i pojmowania

Omamy, szczególnie słuchowe (głosy)

Ugłośnienie myśli, Poczucie wpływu na myśli

Zaburzenia toku myśli, zwłaszcza rozluźnienie

skojarzeń

Upośledzenie funkcji poznawczych i

krytycyzmu

Stępienie (bladość) afektu

Zaburzenia zachowania (spadek napędu,

stereotypie, podniecenie katatoniczne,

negatywizm

Bleuler Eugeniusz (1857-1939) - szwajcarski

psychiatra związany z Zurychem, uważany –
obok Kraepelina - za twórcę współczesnej
psychiatrii. Jest twórcą pojęcia „schizofrenia".
Opracował zasady rozpoznawania tej choroby, w
tym tzw.

4A=objawy podstawowe.

Był też

pod znacznym wpływem teorii psychoanalizy,
jakkolwiek uważany jest za zorientowanego
wybitnie biologicznie. Od jego nazwiska
schizofrenia bywa niekiedy nazywana „chorobą
Bleulera".

Autyzm - Przejawia się zamknięciem się w sobie,

skupieniem się chorego na wewnętrznych

przeżyciach, co wiąże się z negowaniem świata

zewnętrznego (dereizm = objaw

psychopatologiczny polegający na zmianie

postrzegania otoczenia „przeczenie rzeczom” i brak

realnego odnoszenia się do rzeczywistości,

nieliczenie się z realiami rzeczywistości –

zaprzeczanie im lub nie dostrzeganie ich –

chorobowo stanowi podstawę urojeń – objawy

wtórne.)

Chory traci kontakt z otoczeniem, nie jest

zainteresowany tym, co się wokół niego dzieje.

Najczęściej przejawia się to cechami określanymi

jako załamanie linii życiowej: chory wypada z roli

społecznej (np. ucznia, rodzica, pracownika),

zamyka się w sobie, żyje w świecie wewnętrznym,

do którego nikt nie ma dostępu. Przejawia się to w

izolowaniu się od innych, w stereotypowych

zachowaniach, w wyraźnej odmienności

postępowania w porównaniu z grupą rówieśniczą, w

zmianie lub utracie zainteresowań, ochłodzeniu

relacji emocjonalnych z innymi (autyzm dziecięcy

to osobna kat

egoria diagnostyczna).

AMBI objaw uważany za klasyczny przejaw

rozpadu struktury, rozszczepienia osobowości =

istota schizofrenii, podstawowy proces

patologiczny tłumaczący wiele osiowych objawów

schizofrenii. Koncepcja ta zakłada, że osobowość,

która powinna być monolitem, w schizofrenii

ulega rozpadowi, co przejawia się brakiem

spójności (rozdźwiękiem) pomiędzy

poszczególnymi sferami życia psychicznego

człowieka (emocjonalną, wolicjonalną i

intelektualną).

Ambisentencja oznacza współistnienie u

chorego na schizofrenię sprzecznych sądów.

Ambitendencja oznacza współistnienie u

chorego na schizofrenie sprzecznych dążeń.

Ambiwalencja - oznacza współistnienie u

chorego na schizofrenie sprzecznych uczuć.

Afekt zaburzony, tępy, blady - podstawowy objaw

negatywny. Przejawia się upośledzeniem (lub

brakiem) reakcji emocjonalnych na przeżycia czy

sytuacje zewnętrzne. Zamiennie bywa nazywany

afektem stępiałym, tępym lub sztywnym,

usztywnieniem emocjonalnym, spłyceniem

afektywnym, zblednięciem afektywnym. Blady afekt

jest powodem, dla którego chorzy na schizofrenię

uważani są za osoby pozbawione emocji, a co za tym

idzie inne, dziwne, niezrozumiałe. W początkowym

okresie choroby, pierwszym epizodzie schizofrenii,

blady afekt przejawia się chłodem uczuciowym, co

sprawia, że rodzina zauważa, ze młody człowiek stał

się inny - dziwny, mniej czuły, stracił naturalny dla

młodego wieku kontakt potrzebny do obcowania z

innymi i dzielenia się swoimi emocjami. Może to być

jednym z pierwszych i najbardziej wyczuwanym z

objawów rozpoczynającego się procesu chorobowego.

Blady afekt, podobnie jak inne objawy negatywne,

stosunkowo trudno poddaje się leczeniu. Niekiedy,

mimo ustąpienia objawów pozytywnych i poprawy

funkcjonowania, utrzymuje się jako objaw przetrwały.

Jest bardzo wyraźny u chorych na schizofrenie

rezydualną.

Asocjacja zaburzenia

- dosłownie zaburzenia kojarzenia,

oznacza przede wszystkim rozluźnienie skojarzeń, typowe dla

schizofrenii. Przejawia się w rozkojarzeniu = objaw

psychopatologiczny polegający na braku logicznego związku

między słowami, zwrotami lub zdaniami wypowiadanymi przez

chorego. Należy do zaburzeń toku myślenia i jest

patognomonicznym objawem schizofrenii. Przyczyny

rozkojarzenia należy dopatrywać się w rozszczepieniu

osobowości chorego Rozkojarzenie jest przejawem wewnętrznej

dyscypliny myślowej chorego, jednak inną, która nie kieruje się

logiką według ogólnie akceptowanych zasad. Tak więc z punktu

widzenia osoby chorej to, co mówi (i o czym myśli), jest spójne i

celowe, natomiast z punktu widzenia badającego - trudno się

takiej celowości dopatrzyć. „Nazywam się Górecki, góra Synaj,

gdyby syn Góreckich". Rozkojarzenie może mieć nikły wyraz,

czyli od czasu do czasu chory wypowiada pojedyncze treści

niepowiązane ze sobą, albo może być bardzo wyraźne,

dotyczące całych ciągów nielogicznie powiązanych zdań,

utrudniające zrozumienie wypowiedzi chorego (sałata słowna).

Brak logicznego związku miedzy poszczególnymi słowami czy

zdaniami. Stan ten nie jest przejawem zaburzeń świadomości,

organiki, ani obniżonej sprawności umysłowej chorego.

Rozkojarzenie trzeba różnicować z inkoherencją (porozrywanie

związków myślowych wynikające z zaburzeń świadomości, np.
w splątaniu), perseweracją, echolalią czy afazją. Chory kieruje

się własną dyscypliną myślową, trudną do zrozumienia dla

osoby postronnej, ale dla niego trafną

Zaburzenia myślenia w

schizofrenii

Zaburzenia treści

myślenia

Zaburzenia formalne myślenia

Urojenia:

-

ksobne

-

prześladowcze

-

wielkościowe

-

oddziaływania

-

małej wartości

Spowolnienie/przyśpieszenie

toku

Otamowania

Natłok myśli

Myślenie paralogiczne
Nadmiernie konkretne

Nadmiernie abstakcyjne

Niewłaściwe wnioskowanie

Niespójność myślenia

Agramatyzm

Ześlizgi/zbaczanie z dyskursu

Splątanie

Rozkojarzenie

Objawy podstawowe i wtórne E.

Bleulera

Objawy podstawowe

(zaburzenia)

Objawy dodatkowe

Asocjacji - rozluźnienie

kojarzeń, formalne zaburzenia,
ześlizgi myślenia
Afektu – zubożenie, stępienie,
sztywność, spłycenie,

niedostosowanie afektywne
Ambiwalencja – woli i
zachowania
Autyzm – wycofanie się z
rzeczywistości i przewaga

życia wewnętrznego
Zaburzenia poczucia własnego
„Ja”

Zaburzenia spostrzegania

(omamy)

Urojenia

Niektóre zaburzenia

pamięci Zmiana cech

osobowości

Objawy katatoniczne lub

Inne ostre zespoły

zaburzeń psychicznych

(depresyjne, maniakalne,

czy inne)

Schneider Kurt (1887-1967) - niemiecki
psychiatra, definiował rozpoznania zaburzeń
psychicznych na podstawie ich postaci, formy, a
nie treści. Najbardziej znany jako twórca tzw.
pierwszorzędowych kryteriów schizofrenii, które
nie są tożsame z kryteriami diagnostycznymi ICD-
10, ale są pomocne w diagnostyce różnicowej.

SPOSTRZEŻENIA UROJENIOWE

ODCZUCIE WPŁYWU NA MYŚLI – ugłośnienie,

odciąganie, wkładanie, przesyłanie na odległość

GŁOSY - dyskutujące, kłócące się, komentujące,

OMAMY CIELESNE - doświadczanie wpływu

zewnętrznego na stan somatyczny

Objawy II rzędu:

Depresyjne, euforyczne zmiany nastroju;

Zubożenie uczuciowe, Natłok myśli; Nagłe

„olśnienia”, idee urojeniowe.

Rozpoznanie schizofrenii wg. ICD-

10

Wymaga się by co najmniej jeden objaw o

bardzo wyraźnym nasileniu (zwykle dwa

lub więcej mniej wyrazistych) z grup a. –

d. były wyraźnie obecne przez większość

czasu w ciągu okresu jednego miesiąca

lub dłużej.

a. Echo myśli, nasyłanie i zabieranie myśli oraz

odsłonięcie myśli.

b. Urojenia oddziaływania, wpływu lub owładnięcia,

wyraźnie odnoszone do ruchów ciała lub kończyn
lub do szczególnych myśli, działań czy odczuć,
spostrzeżenia urojeniowe.

c. Głosy omamowe komentujące na bieżąco

zachowanie pacjenta lub dyskutujące o pacjencie
między sobą, albo innego typu głosy omamowe
pochodzące z pewnych części ciała

d. Utrwalone urojenia innego rodzaju, których treść

jest niedostosowana kulturowo i zupełnie
niemożliwa do zaistnienia, jak: urojenia
tożsamości religijnej lub politycznej, nadludzkich
mocy czy zdolności (np. oddziaływania na
pogodę, bycie w łączności z UFO)

Rozpoznanie schizofrenii wg. ICD-

10

lub co najmniej dwa z grup e. – h. były

wyraźnie obecne przez większość czasu w

ciągu okresu jednego miesiąca lub dłużej.

e.

Utrwalone omamy z zakresu jakiegokolwiek zmysłu,
jeżeli towarzyszą im albo zwiewne i na wpół
ukształtowane urojenia bez wyraźnej treści
afektywnej, bądź utrwalone myśli nadwartościowe,
lub gdy występują codziennie od tygodni lub
miesięcy.

f.

Przerwy lub wstawki w toku myślenia, prowadzące
do rozkojarzenia lub niedostosowanych wypowiedzi
albo neologizmy.

g.

Zachowania katatoniczne: pobudzenie, zastyganie
lub giętkość woskowa, negatywizm, mutyzm i
osłupienie.

h.

Objawy „negatywne”: apatia, zubożenie wypowiedzi
i spłycenie lub niespójność reakcji emocjonalnych, co
zwykle prowadzi do społecznego wycofania się i
zmniejszenia dostosowania społecznego (przy
wykluczeniu depresji i leczenia neuroleptycznego)

Psychopatologia

schizofrenii

Koncepcja objawów pozytywnych i negatywnych

N. Andreasen (Skala PANSS)

Pozytywne

Negatywne

Niezwykłe treści myślenia
Urojenia
Omamy (wszystkie modalności)

Spłycenie afektu
Wycofanie
Bierność/apatia
Unikanie kontaktów społecznych
Brak spontaniczności

1. Grupa objawów wytwórczych

(pozytywnych)

2. Grupa objawów ubytkowych

(negatywnych)

3. Grupa objawów dezorganizacji

psychicznej

P1

Urojenia. Nieuzasadnione, nieprawdziwe i nie podlegające perswazji sądy. Podstawa

oceny: treści myśli wyrażone w rozmowie i jej wpływ na stosunki społeczne i

zachowanie w kontaktach z pracownikami podstawowej opieki medycznej lub

rodziną.

P2

Formalne zaburzenia myślenia. Dezorganizacja procesu myślenia

charakteryzująca się rozpadem jego celowo ukierunkowanej kolejności, np.

rozwlekłością, ześlizgiwaniem wątków, osłabieniem kojarzenia, oderwaniem, nasiloną

nielogicznością lub otamowaniem myślenia. Ocena: obserwacja procesów

poznawczo-słownych podczas badania.

P3

Zachowania omamowe. Wypowiedzi lub zachowanie wskazujące na doznania nie

powstające pod wpływem bodźców zewnętrznych. Dotyczyć mogą zmysłu słuchu,

wzroku, węchu lub czucia cielesnego. Podstawa oceny: wypowiedzi i obawy

stwierdzane podczas badania, informacje o zachowaniu przekazywane przez

personel i rodzinę.

P4

Pobudzenie. Nadmierna aktywność przejawiająca się przyspieszeniem zachowań

ruchowych, wzmożoną gotowością do reagowania na bodźce, wzmożoną czujnością

lub nadmierną zmiennością nastroju. Podstawa oceny: zachowanie podczas rozmowy

oraz informacje na temat zachowania przekazywane przez personel lub rodzinę.

P5

Postawa wielkościowa. Podwyższona samoocena i nierealistyczne przekonanie o

własnej wyższości obejmujące urojenia o nadzwyczajnych zdolnościach, bogactwie,

wiedzy, sławie, mocy i moralnej prawości. Podstawa oceny: wypowiedzi w czasie

rozmowy i ich wpływ na zachowanie oraz na podstawie informacji od personelu i

rodziny.

P6

Podejrzliwość i urojenia prześladowcze. Nierealistyczne lub wyolbrzymione

wyobrażenie o prześladowaniu, przejawiające się ostrożnością, nieufnością,

podejrzliwą nadmierną czujnością czy wręcz urojeniami, że inni zamierzają

zaszkodzić. Podstawa oceny: treść myśli wypowiadanych w czasie rozmowy i ich

wpływ na zachowanie.

P7

Wrogość. Słowne i niewerbalne wyrażanie gniewu, żalu, czy urazy obejmujące

złość, sarkazm, zachowania bierno-agresywne, przeklinanie i napastliwość. Podstawa

oceny: zachowanie wobec osób w czasie rozmowy oraz informacje przekazane przez

pracowników podstawowej opieki lub rodzinę.

N1

Spłycenie afektu. Obniżona zdolność do ekspresji emocji przejawiająca się

ograniczeniem mimiki twarzy, modulowania uczuć i gestykulacji. Podstawa oceny:

obserwacja przejawów ekspresji emocji i reaktywności emocjonalnej przy badaniu

N2

Wycofanie emocjonalne. Brak zainteresowania wydarzeniami życiowymi,

zaangażowania w nie i emocjonalnego uczestnictwa w nich. Podstawa oceny:

informacje o funkcjonowaniu i obserwacja zachowań podczas badania.

N3

Słaby kontakt. Brak empatii, otwartości w rozmowie i poczucia bliskości,

zainteresowania lub zaangażowania podczas rozmowy. Przejawia się dystansem

interpersonalnym, ograniczeniem słownej i bez słownej komunikacji. Podstawa

oceny: zachowanie interpersonalne podczas badania.

N4

Bierność, apatia, wycofanie społeczne. Zmniejszone zainteresowanie i brak

inicjatywy w kontaktach społecznych, spowodowane biernością, apatią, brakiem

energii lub bezwolnością. Prowadzi do ograniczenia uczestnictwa w kontaktach

międzyludzkich i zaniedbywania czynności życia codziennego. Ocena: informacje od

personelu lub rodziny.

N5

Zaburzenia myślenia abstrakcyjnego. Upośledzenie myślenia abstrakcyjno-

symbolicznego wyrażające się trudnościami z klasyfikowaniem, tworzeniu uogólnień

oraz wykraczanie poza myślenie konkretne lub egocentryczne przy rozwiązywaniu

zadań. Ocena; podobieństwa i interpretacje przysłów, myślenie konkretne /

abstrakcyjne w badaniu.

N6

Brak spontaniczności i płynności rozmowy. Ograniczenie prawidłowej płynności

rozmowy związane z apatią, brakiem motywacji, postawą obronną, wycofaniem lub

deficytem poznawczym. Widoczne w zmniejszeniu płynności i ubóstwem treści

rozmowy. Podstawa oceny: obserwacja procesu werbalno-poznawczego podczas

badania.

N7

Myślenie stereotypowe. Zmniejszona płynność, spontaniczność i elastyczność

myślenia przejawiające się sztywnością, powtórzeniami i jałowością treści myślenia.

Ocena: obserwacja procesu słowno-poznawczego w badaniu.

G1

Troska o ciało. Skargi na dolegliwości somatyczne lub przekonanie o chorobie, czy

zaburzonym funkcjonowaniu ciała. Ich zakres rozciąga się od niejasnego poczucia

bycia chorym fizycznie aż do wyraźnych urojeń o ciężkiej chorobie somatycznej.

Podstawa oceny: Jeśli stwierdza się urojenia dotyczące dolegliwości somatycznych

ocena powinna być minimum 5. Treść myśli wypowiadanych w czasie badania.

G2

Lęk. Subiektywne poczucie nerwowości, zmartwienia, obawy, czy niepokoju, od

nadmiernego zatroskania o teraźniejszość, aż do paniki. Podstawa oceny: wypowiedzi

w trakcie badania i towarzyszące objawy somatyczne.

G3

Poczucie winy. Wyrzuty sumienia lub samooskarżanie się z powodu prawdziwych

lub wyobrażonych przewinień z przeszłości. Podstawa oceny: wypowiedzi świadczące

o poczuciu winy oraz ich wpływ na postawę i myśli pacjenta.

G4

Napięcie. Widoczne przejawy strachu, lęku i podniecenia, np.: sztywność, drżenie

rąk, obfite pocenie się i niepokój. Ocena: wypowiedzi świadczące o niepokoju i

związany z nim, obserwowany, stopień napięcia somatycznego.

G5

Manieryzmy i zastyganie. Nienaturalne ruchy lub pozycje ciała, sprawiające

wrażenie niezdarności, nienaturalności, nieuporządkowanego lub dziwacznego

wyglądu. Podstawa oceny: obserwacja zachowania i informacje od opieki.

G6

Depresja. Uczucie smutku, zniechęcenia, bezradności i pesymizmu. Podstawa

oceny: wypowiedzi o obniżeniu nastroju i ich zaobserwowany wpływ na postawę i

zachowanie badanego.

G7

Zahamowanie ruchowe. Ograniczenie aktywności ruchowej przejawiające się

spowolnieniem lub zmniejszeniem ruchów i wypowiedzi, obniżeniem reaktywności na

bodźce i osłabieniem napięcia ciała. Ocena: obserwacja badanego.

G8

Brak współpracy. Czynna odmowa zastosowania się do woli ważnych osób w tym

prowadzącego badanie, personelu szpitalnego czy rodziny, co może łączyć się z

nieufnością, wycofaniem się, oporem, negatywizmem, odrzucaniem autorytetów,

wrogością czy wojowniczością. Podstawa oceny: zachowanie w trakcie badania i

informacje personelu.

G9

Niezwykłe treści myślenia. Myślenie cechujące się dziwnymi pomysłami,

dziwacznymi, fantastycznymi wyobrażeniami, począwszy od takich, które są

odległe, czy nietypowe, do takich, które są zniekształcone, nielogiczne i całkowicie

niedorzeczne. Podstawa oceny: treść myśli wypowiadanych w trakcie badania.

G1

0

Dezorientacja. Brak orientacji we własnych związkach z otoczeniem, obejmujące

osoby miejsce i czas, wynikające z pomieszania lub wycofania. Podstawa oceny:

odpowiedzi na pytania o orientacje w trakcie badania.

G1

1

Zaburzenia uwagi. Upośledzenie uwagi przejawiające się trudnościami w

koncentracji i łatwej jej odwracalności pod wpływem bodźców wewnętrznych i

zewnętrznych oraz trudnościami w skupieniu, podtrzymywaniu lub przenoszeniu

uwagi na inny bodziec. Podstawa oceny: obserwacja podczas badania.

G1

2

Brak krytycyzmu i wglądu. Nie uświadamianie sobie, lub nie rozumienie

własnego stanu psychicznego i sytuacji życiowej. Wyraża się nie zdolnością do

rozeznania przeszłych lub obecnych objawów choroby psychicznej, sprzeciwem

wobec potrzeby hospitalizacji czy leczenia. Decyzjami słabo liczącymi się z ich

następstwami i nierealistycznymi planami na krótszy i dłuższy okres czasu.

Podstawa oceny: treść myśli wypowiadanych w trakcie badania.

G1

3

Zaburzenie woli. Trudności w rozpoczynaniu, podtrzymywaniu i kontroli własnych

myśli, ruchów i mowy. Podstawa oceny: treść wypowiedzi i zachowanie w czasie

badania.

G1

4

Działania impulsywne. Zaburzenie regulacji i panowania nad działaniami

popędowymi, prowadzące do nagłych, często błędnie skierowanych, nie

kontrolowanych wybuchów rozładowania emocji, nie liczących się z okolicznościami

i konsekwencjami. Podstawa oceny: zachowanie podczas rozmowy oraz informacje.

G1

5

Zaabsorbowanie myślami. Pochłonięcie własnymi myślami, odczuciami

wewnętrznymi i przeżywaniem autystycznym, powodujące ograniczenie orientacji

w rzeczywistości i zachowań adaptacyjnych. Ocena: zachowanie podczas badania.

G1

6

Czynne unikanie kontaktów społecznych. Zmniejszenie kontaktów społecznych

związane z nieuzasadnionym strachem, wrogością czy brakiem zaufania. Ocena:

informacje o funkcjonowaniu społecznym od personelu i rodziny.

Schizofrenia:

– Paranoidalna
– Hebefreniczna
– Katatoniczna
– Niezróżnicowana
– Rezydualna
– Prosta

Schizofrenia paranoidalna

Nasilone urojenia i omamy (takie jak: urojenia

prześladowcze, odnoszące, wysokiego

urodzenia, szczególnej misji, zmiany postaci

ciała lub niewiary; głosy zagrażające lub

nakazujące, omamy węchowe lub dotykowe,

wrażenia seksualne lub cielesne innego

rodzaju). Spłycenie lub niedostosowanie

afektu, objawy katatoniczne albo

rozkojarzenie wypowiedzi nie dominują w

obrazie klinicznym, choć mogą występować

z mniejszym nasileniem.

Schizofrenia hebefreniczna

Występuje którekolwiek z następujących:

– wyraźne i utrzymujące się spłycenie lub

pustka afektywna,

– wyraźne lub utrzymujące się niespójność

lub niedostosowanie afektu.

– zachowanie raczej bezcelowe i

niepowiązane niż ukierunkowane celowo,

–wyraźne zaburzenia myślenia,

przejawiające się wypowiedziami
niepowiązanymi, chaotycznymi lub
rozkojarzonymi.

Annę przyjęto w trybie przymusowym na oddział w szpitalu

psychiatrycznym z powodu pobudzenia psychoruchowego, myśli
prześladowczych i niespójności afektu.

W wieku 16 lat badana nagle porzuciła swoją pracę

sekretarki-praktykantki, stała się niespokojna i pobudzona, zaczęła
też kłócić się ze swoimi rodzicami. Czuła się prześladowana i
stwierdziła, że myszy wyjadają jej brzuch i że widziała węże w
pobliżu swojego łóżka. Chora została przyjęta na oddział
psychiatryczny, rozpoczęto leczenie haloperydolem. Jej stan
znacznie się poprawił i została wypisana po 3 miesiącach. Przez
następne 9 miesięcy czuła się całkiem dobrze i kontynuowała
leczenie w trybie ambulatoryjnym. Ukończyła z dobrym wynikiem
szkolenie sekretarek. Ponieważ czuła się zdrowa, przestała
przyjmować neuroleptyki i odwiedzać lekarza w przychodni.

Obecnie została ponownie przyjęta na oddział psychiatryczny

z powodu narastającego lęku i bezsenności, z omamami
czuciowymi i wzrokowymi oraz z powodu występowania wybuchów
agresji ukierunkowanej przeciw matce. Podczas pobytu w szpitalu
wydawała się pobudzona, z rozkojarzoną mową i niedostosowanym
nastrojem. Poparzyła się, gdy nalała parafiny na swoje łóżko i
podpaliła je. Oparzenia obejmowały znaczną część jej ciała.

Schizofrenia katatoniczna

Przez okres co najmniej 2 tygodni występuje jedno lub więcej z

następujących zachowań katatonicznych:

1. osłupienie (znaczny spadek reaktywności wobec otoczenia oraz

zmniejszenie spontanicznej ruchliwości i aktywności) lub
mutyzm,

2. pobudzenie (wyraźnie bezcelowa aktywność ruchowa, nie

poddająca się wpływowi bodźców zewnętrznych).

3. zastyganie (dobrowolne przyjmowanie i utrzymywanie pozycji

niedostosowanych lub dziwacznych).

4. negatywizm (wyraźnie nieumotywowany opór wobec wszelkich

poleceń lub prób spowodowania ruchu, albo - ruch w
przeciwnym kierunku).

5. sztywność (utrzymywanie sztywnej pozycji przy próbach

spowodowania ruchu),

6. giętkość woskowa (utrzymywanie kończyn i tułowia w

pozycjach nadanych z zewnątrz).

7. automatyzm nakazowy (automatyczne poddawanie

się

poleceniom).

Pacjentka została przywieziona do szpitala

psychiatrycznego w trybie pilnym przez policję,

ponieważ zaatakowała dziecko. Szczęśliwie

interweniowało kilku przechodniów, przytrzymując

Annę która nagle stała się nieruchoma i sztywna jak

posąg, z jednym ramieniem wyciągniętym w kierunku

dziecka i utkwionym w nie błędnym wzrokiem,

wezwano policję. Gdy przyprowadzono ją na oddział,

nadał pozostawała w pozycji stojącej w drzwiach

opierała się propozycjom, aby wejść dalej. Odmówiła

jedzenia czegokolwiek i przejścia do pokoju badań.

Pozostawała sztywna w pozycji stojącej z prawym

ramieniem wyciągniętym przed siebie, ze wzrokiem

utkwionym w swoją rękę. Nie odpowiadała na

pytania, w żaden sposób nie reagowała na polecenia

personelu oddziału. Po kilku godzinach została w

końcu zaprowadzona do swojego pokoju i przy

niewielkim użyciu siły położona do łóżka. Leżała w

takiej pozycji, w jakiej ją położono, wpatrując się w

sufit. Wyglądała na napiętą, z wyrazem obawy i lęku

na twarzy. Później zasnęła. Następnego ranka

ponownie znaleziono ją zastygłą w pozycji stojącej,

tym razem za drzwiami. Oddała mocz na podłogę w

kącie pokoju.

Schizofrenia rezydualna

A.

Ogólne kryteria schizofrenii spełnione w jakimś

okresie czasu w przeszłości, lecz obecnie nie występują.

B.

Co najmniej cztery z następujących objawów

"negatywnych" utrzymywały się w okresie
poprzedzających 12 miesięcy:

1.spowolnienie psychoruchowe lub niedostateczna

aktywność,

2.wyraźne spłycenie, zblednięcie afektu.
3.bierność i brak inicjatywy,
4.zubożenie ilości albo treści wypowiedzi,
5. słaba komunikacja niewerbalna za pośrednictwem

mimiki, kontaktu wzrokowego, modulacji głosu albo
postawy ciała.

6.słabość pełnienia ról społecznych i troski o swoje sprawy.

Schizofrenia prosta
A. Przez okres co najmniej jednego roku powolny, lecz

postępujący rozwój wszystkich trzech z następujących:

1. znacząca, konsekwentna i rozległa zmiana jakości

niektórych aspektów indywidualnego zachowania,
przejawiajaca się utratą napędu i zainteresowań,
bezcelowością, bezczynnością, zamknięciem w sobie i
społecznym wycofaniem się.

2. stopniowe ujawnianie i pogłębianie się objawów

"negatywnych", takich jak: znaczna apatia, ubóstwo
wypowiedzi, niedostateczna aktywność, spłycenie afektu,
bierność i brak inicjatywy oraz słaba komunikacja
niewerbalna (za pośrednictwem wyrazu twarzy, kontaktu
wzrokowego, modulowania głosu czy pozycji ciała).

3. znaczny spadek funkcjonowania społecznego, szkolnego lub

zawodowego.

B. Zaburzenia nigdy nie spełniały kryteriów jakiejkolwiek

innej postaci schizofrenii ani jakiegokolwiek innego
zaburzenia psychotycznego.

Pan Bruno został przywieziony do poradni

psychiatrycznej z powodu wycofania z kontaktów

społecznych i zaniedbania się. W wieku lat 17 zaczął

przyjmować różne substancje psychoaktywne, okres

nadużywania narkotyków trwał 2-3 lata. Od 18 roku

życia zaczął tracić kontakt ze społeczeństwem i przestał

pracować. Unikał spotkań z ludźmi, większość czasu

zaczął spędzać w łóżku i nie dbał nawet o mycie się. W

wieku lat 20 został powołany do służby wojskowej, ale

zwolniono go po kilku tygodniach. Pan Bruno był

apatyczny, zachowywał się nieodpowiedzialnie i nie

wywiązywał się z obowiązków. Skierowano go do kliniki

psychiatrycznej, ale zgłosił się tam tylko dwukrotnie i

nie stosował się do porad i zalecanej kuracji. Mieszkał

ze swoimi rodzicami, którzy nadal opiekowali się nim.

Pan Bruno spędzał cały swój czas w domu nic nie

robiąc, nie zwracał uwagi na higienę osobistą, był

drażliwy, a czasami agresywny, gdy słyszał wymówki ze

strony rodziny. Nie miał żadnych dziwnych myśli ani

urojeń. Brak informacji o jakichś wyimaginowanych

głosach lub rozmowach z niewidzialnymi osobami. W

ciągu miesiąca poprzedzającego wizytę w szpitalu

badany odmówił opuszczania łóżka, jadł bardzo niewiele

i kilka razy zanieczyścił się. Rodzice uznali, że nie są w

stanie sprawować nad nim opieki i zawieźli go do kliniki.

F21 Zaburzenie schizotypowe (typu

schizofrenii)

A. Przez okres co najmniej 2 lat w sposób ciągły lub powtarzający się badany

przejawia co najmniej cztery z następujących:

1. niedostosowany albo ograniczony afekt, osoba wydaje się chłodna i

obojętna.

2. niezwykłe, ekscentryczne dziwaczne zachowanie lub wygląd.
3. słaby kontakt z innymi i tendencja do społecznego wycofywania się.
4. niezwykłe sądy lub myślenie magiczne, wpływające na zachowanie i

niespójne z normami subkulturowymi.

5. podejrzliwość lub nastawienia urojeniowe.
6. ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treściach

dysmorfofobicznych, seksualnych lub agresywnych,

7. niezwykłe spostrzeżenia zmysłowe obejmujące iluzje somatosensoryczne

(cielesne) lub inne, albo depersonalizację lub derealzację.

8. puste, drobiazgowe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub często

stereotypowe myślenie, przejawiajające się dziwacznoscią wypowiedzi albo
w inny sposób, bez wyraźniejszego rozkojarzenia.

9. chwilowe, przemijajace i zwykle wyslepujące bez zewnętrznej przyczyny

epizody quasi-psychotyczne z intensywnymi iluzjami, omamami
słuchowymi

lub innymi oraz z przekonaniami podobnymi do urojeń.

F21 Zaburzenie schizotypowe (typu

schizofrenii)

A. Przez okres co najmniej 2 lat w sposób ciągły lub powtarzający się badany

przejawia co najmniej cztery z następujących:

1. niedostosowany albo ograniczony afekt, osoba wydaje się chłodna i

obojętna.

2. niezwykłe, ekscentryczne dziwaczne zachowanie lub wygląd.
3. słaby kontakt z innymi i tendencja do społecznego wycofywania się.
4. niezwykłe sądy lub myślenie magiczne, wpływające na zachowanie i

niespójne z normami subkulturowymi.

5. podejrzliwość lub nastawienia urojeniowe.
6. ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treściach

dysmorfofobicznych, seksualnych lub agresywnych,

7. niezwykłe spostrzeżenia zmysłowe obejmujące iluzje somatosensoryczne

(cielesne) lub inne, albo depersonalizację lub derealzację.

8. puste, drobiazgowe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub często

stereotypowe myślenie, przejawiajające się dziwacznoscią wypowiedzi albo
w inny sposób, bez wyraźniejszego rozkojarzenia.

9. chwilowe, przemijajace i zwykle wyslepujące bez zewnętrznej przyczyny

epizody quasi-psychotyczne z intensywnymi iluzjami, omamami
słuchowymi

lub innymi oraz z przekonaniami podobnymi do urojeń.

Pan Stewart pochodził z małego miasteczka, w szkole był dobrym uczniem,

kontynuował naukę w rolniczej szkole zawodowej i przygotowywał się do
przejęcia farmy rodziców. Gdy był nastolatkiem, zainteresował się
parapsychologią. Dużo czytał na ten temat i starał się przekonać innych
uczniów, że może rozkazywać przed miotom, by się poruszały. Inni uczniowie
nie rozumieli, o czym badany mówił, więc zyskał sobie reputację dziwaka.
Kiedy pan Stewart wyjeżdżał z domu, co zdarzało mu się rzadko, ubierał się
jak kowboj, który dopiero co zszedł z planu filmu o Dzikim Zachodzie, a
dziewczyny śmiały się z niego za plecami. Kiedyś przeczytał o kamieniach,
które podobno zawierają w sobie ropę naftową. Wiele podobnych kamieni
znajdowało się na jednym z pól na farmie — badany miał wówczas pierwszą
prawdziwą sprzeczkę z rodzicami, kiedy próbował przekonać ich do zakupu
urządzenia, które pozwoliłoby kruszyć kamienie i zbić fortunę na interesach
naftowych. Kolejny raz pokłócił się z rodzicami, gdy odkryli oni, że późno w
nocy ogląda on w telewizji filmy pornograficzne. Oświadczył wówczas, że
czuje się przez nich szpiegowany i podsłuchiwany przez mikrofony i inne
urządzenia elektroniczne zamontowane w jego pokoju.

Badany ochoczo oznajmił, że wierzy w siły ponadnaturalne i w telepatię oraz w

siły pozazmysłowe i przyznał, że może spowodować zajście pewnych zdarzeń
za pomocą swoich myśli. Był przekonany, że jest w stanie odczytywać
wiadomości ukryte w liczbach i literach, na przykład umieszczone na tablicach
rejestracyjnych pojazdów. Liczba „276" na tablicy rejestracyjnej kobiety
informowała np., że ta kobieta ma 27 lat i że interesu je się seksem. Litery
„FA", umieszczone na samochodzie mężczyzny, ozna czały dla badanego, że
jego właściciel ma zamiar w najbliższej przyszłości zostać ojcem.

F22 Uporczywe (utrwalone)
zaburzenie urojeniowe:

A.

Występują urojenia albo zespół powiązanych

urojeń, innych niż wymienione jako typowe dla
schizofrenii tj. inne niż zupełnie niemożliwe i
kulturowo niedostosowane. Typowymi
przykładami są urojenia prześladowcze,
wielkościowe, hipochondryczne, niewiary lub
erotyczne.
B. Urojenia wymienione w kryterium A występują
przez, co najmniej trzy miesiące.
C. Nie są spełnione ogólne kryteria schizofrenii.
D. Brak utrwalonych omamów z zakresu
jakiegokolwiek zmysłu natomiast przemijająco lub
chwilowo mogą występować omamy słuchowe,
lecz nie w postaci wypowiedzi w trzeciej osobie,
ani w postaci bieżącego komentowania.

F23 Ostre i przemijające zaburzenie psychotyczne
1. Ostre wystąpienie urojeń, halucynacji, niezrozumiałych albo
rozkojarzonych wypowiedzi albo ich kombinacji. Okres od
pierwszego pojawienia się jakiegokolwiek z objawów
psychotycznych do pełnego rozwinięcia się zaburzenia nie
powinien przekraczać dwóch tygodni.
2. Jeżeli występują przemijające stany zagubienia, błędnego
utożsamiania lub zaburzenia uwagi i koncentracji, to nie
spełniają kryteriów zaburzeń przytomności uwarunkowanych
organicznie.
3. Zaburzenie nie spełnia objawowych kryteriów epizodu
maniakalnego, depresyjnego, ani zaburzeń depresyjnych
nawracających.
4. Nie ma dostatecznych przesłanek pozwalających na
stwierdzenie, że ostatnio używane były substancje
psychoaktywne w sposób spełniający kryteria intoksykacji,
ryzykownego używania, uzależnienia lub zespołu
abstynencyjnego. Ciągłe, umiarkowane i w zasadzie nie
zmieniające się używanie substancji w ilościach albo z
częstością, do których osoba jest przyzwyczajona, nie wyklucza
rozpoznania F23.
5. Nie mogą występować organiczne zaburzenia psychiczne ani
poważne zakłócenia metaboliczne wpływające na ośrodkowy
układ nerwowy (nie obejmuje to porodu),
6. Ostry początek choroby może wiązać się z ostrym stresem
(występującym 2 tygodnie lub krócej przed pojawieniem się
pierwszych objawów psychotycznych lub występować bez
towarzyszącego ostrego stresu.

Aspekty psychologiczne

• Omamy słuchowe
Slade & Bentall podjęli próbę zdefiniowanie

halucynacji w oparciu o szerszą,

psychologiczną perspektywę:

Halucynację definiują jako: każde doznanie

podobne do percepcyjnego (percept-like)

które:

1 – pojawia się bez ODPOWIEDNIEJ stymulacji;
2 – ma pełną ważność i siłę dla obecnie

spostrzeganej rzeczywistości;

3 – nie podlega wolicjonalnej kontroli ze

strony osoby je doświadczającej.

Grupa kliniczna a zdrowa

• Skoro dwie grupy doświadczają podobnych

stanów jaka zmienna różni je miedzy sobą?

• Osoby zdrowe nie doznają dyskomfortu z

powodu halucynacji (lub halucynoidów).

• Treści halucynacji wśród osób zdrowych rzadko

przybierają treści nakazujących, karzących,
komentujących, jak to ma miejsce w przypadku
osób cierpiących z ich powodu (Barret &Caylor,
1998)

• Ponadto dwie grupy różnią się między sobą

przekonaniami na temat pochodzenia i siły
swoich głosów – włączają je w system
doświadczeń.

Wiedza o głosie -

przekonania

Głos i pacjenta charakteryzuje podobna relacja, do tej którą znamy z
kontaktów międzyludzkich. A więc pacjent ma na temat głosu pewną
wiedzę, która to wiedza wpływa na jego stosunek do głosu. Wiedzę
tę często dostarcza sam głos (jak to bywa również w relacjach
między ludzkich). Wiedzą tą są między innymi przekonania na temat
głosu (beliefs). Jaki głos jest, kim jest i skąd pochodzi. Ponadto głos
dostarcza „dowodów” potwierdzających przekonania.

M. Birchwood i P. Chadwick (1994, 1995) badani spostrzegali swój
głos jako omnipotentny i wszechwiedzący. Ponadto można wyróżnić
grupę chorych dla których głos jest dobry i grupę dla których głos
jest zły. Zły wywołuje strach, lęk, pacjent stawia mu opór. Dobry
wywołuje reakcje pozytywną, pacjent próbuje nawiązać z nim
współpracę.

Badania potwierdzają pośredniczącą rolę przekonań w reakcji
emocjonalnej i behawioralnej w stosunku do słyszanego głosu,
zatem: czy zmiana przekonań na bardziej adaptacyjne pomoże w
zmniejszeniu lęku związanego z głosem?

Aspekty psychologiczne

• Model deficytu

– Neuropsychologiczny model podkreśla

deficyt (brak) funkcji poznawczych
odpowiedzialnych za monitorowanie
aktywności jednostki (Frith, Hemsley,
David).

• Model błędów poznawczych

– Modele psychologiczne podkreślają rolę

procesów góra-dół (przekonań) w błędnym
przypisywaniu aktywności wewnętrznej
jako obcej (Bentall, Morrison, Birchwood).

Neuropsychologia – action

monitoring

• Propozycja rozumienia halucynacji jako

nieadekwatnego rozpoznawania własnej

aktywności jako obcej.

• „Mówię do siebie, ale żywię przekonanie, że

to co mówię pochodzi z zewnątrz…” (Frith,

1988).

• Moja aktywność vs Nie moja aktywność =

znaczenie aktywności (lebelling system)

• Frith: monitorowanie zamiaru oraz ocena

wykonywanej czynności ma swoje miejsce

w OUN w interakcji pomiędzy Hipokampem

(monitor system) a korą przedczołową

(zamiar).

Rys. 1 Mechanizmy omamów słuchowych w oparciu o

teorię myśli intruzywnych i przekonań metapoznawczych

A. Morrisona.

DOŚWIADCZENIA INTRYZYWNE

(poznawcze, cielesne, emocjonalne, pochodzenia zewnętrznego)

PRZEKONANIA METAPOZNAWCZE

DYSONANS POZNAWCZY

(rozbieżność pomiędzy tym, jak myślę o swoich

myślach a tym co rzeczywiście się dzieje)

OMAMY SŁUCHOWE

SPOSOBY RADZENIA SOBIE

(np. uporczywa próba pozbycia się głosów)

Uproszczony model halucynacji słuchowych na podstawie A.

Morriosna i in. (1995).

Niektóre objawy pozytywne

powodowane błędnym

monitorowaniem przebiegu czynności

Intencja

Doświadczenie z

powodu błędu

monitorowania

Objaw

Wykonać coś

(to act)

Niechciana czynność

Urojenie wpływu

Pomyśleć

Niezamierzona myśl

Urojenie nasyłania

myśli

Pomyśleć

(subvocalizacja)

Niespodziewana

subwokalizacja

Halucynacje

słuchowe

Redukcja niezgodności…

Niezgodność między intencją a akcją może być

redukowana dwiema drogami.

1.

Sygnał do monitorowania zamiaru wykonania

czynności powinien być wzmocniony

2.

Pobudzenie, które inicjuje self-generate acts

winno być zredukowane.

Drugą drogę (hamowania) wykorzystują leki

blokujące dopaminę…

Leki wpływają na objawy związane z patologią

OUN, ale nie wpływają bezpośrednio na te

anomalie

Implikacje terapeutyczne

• 25% pacjentów doświadcza objawów

wytwórczych mimo przyjmowania leków…

• Możliwość zastosowania technik terapii

poznawczo behawioralnej

• Terapia objawów negatywnych

Normalizacja doświadczeń psychotycznych!
Psychoedukacja
Zapobieganie nawrotom

Psychoterapia

• Modele poznawczo-behawioralne

– Praca nad przekonaniami dotyczącymi np.

głosów

– Testowanie rzeczywistości
– Aktywizacja – planowanie dziennej aktywności

– Normalizacja doświadczenia
– Trening meta-poznawczy – praca nad

zniekształceniami występującymi w
psychozach

Trening meta-poznawczy

• Cele:

– zwiększenie świadomości zniekształceń poznawczych i

zwrócenie uwagi pacjentów na ich związek z epizodem
psychotycznych. Wiedza przedstawiona pacjentom poparta
jest przykładami, tak aby część edukacyjna nie miała
formy jedynie suchego wykładu.

– jest demonstracja, poprzez odpowiednio zaprojektowane

ćwiczenia, zniekształceń poznawczych i dyskusja na temat
ich konsekwencji dla funkcjonowania pacjentów (np.
konsekwencje podejmowania pochopnych decyzji) oraz
sposoby unikania zniekształconych sądów poznawczych

– Grupowa forma oddziaływań
– Ustrukturyzowana metoda pracy
– W konwencji CBT

Moduł

Zniekształceni

e
poznawcze

Opis ćwiczeń treningowych

1) Style

atrybucj
i

Błędy atrybucji

Cel: zachęcenie pacjentów do rozważania różnych możliwych

przyczyn zjawisk; zwrócenie uwagi na złożoność czynników
powodujących dane zdarzenie.

Ćwiczenia: pacjenci rozważają przyczyny prezentowanych

zjawisk; zachęca się pacjentów do budowania obiektywnych i
złożonych atrybucji; pacjenci dyskutują różne przyczyny w
grupie, określając ich prawdopodobieństwo; zwraca się uwagę
na złożoność prezentowanych zjawisk.

2)

Przesko
k do
konkluzj
i I

Przeskok do

konkluzji

Cel: omówienie konsekwencji „przeskoku do konkluzji”; zwrócenie

uwagi na cechy wykluczające i potwierdzające daną hipotezę.

Ćwiczenia: pacjentom prezentowane są obrazki w sekwencji – od

fragmentów do całości obrazka; zadaniem pacjentów jest
określenie prawdopodobieństwa, co przedstawia obrazek na
każdym stadium; dyskutowane są cechy potwierdzające i
wykluczające daną hipotezę.

3) Zmiana

przekon
ań

Negowanie

dowodów
sprzecznych
z tezą

Cel: zwrócenie uwagi na zmianę przekonań, pod wpływem

napływających informacji i znaczenia zmiany przekonań dla
funkcjonowania w życiu codziennym; zapobieganie uleganiu
„pierwszemu wrażeniu”.

Ćwiczenia: historyjki obrazkowe (3 obrazki) prezentowane w

odwróconej kolejności; prezentowane są 4 możliwe wyjaśnienia
przedstawionej historyjki, z których jedna jest prawdziwa;
pacjenci na poszczególnych etapach oceniają i dyskutują w
grupie prawdopodobieństwo poszczególnych odpowiedzi;
sekwencje inspirowane były podtestem „historyjki” WAIS.

4)

Empat
ia I

Deficyty w
zakresie teorii
umysłu; błędne
rozpoznawanie
emocji i intencji
innych osób

Cel: wzmocnienie zdolności rozpoznawania emocji i

przewidywania intencji innych osób.

Ćwiczenia: pacjenci rozpoznają podstawowe emocje z

prezentowanych twarzy; zachęca się pacjentów do
dyskutowania poszczególnych hipotez; w następnej kolejności
prezentowane są zbliżenia (bez szerszego kontekstu) postaci i
4 możliwe odpowiedzi; pacjenci określają prawdopodobieństwo
każdej z nich, następnie pokazany zostaje szerszy kontekst;
kolejnym ćwiczeniem jest prezentacja odwróconej sekwencji
historyjki (3 obrazki), na podstawie której pacjenci mają podać
jej zakończenie (wybór jednego spośród 3 obrazków).

5)

Pami
ęć

Nadmierna

pewność w
fałszywe
wspomnieni
a

Cel: zwrócenie uwagi na ograniczenia pamięci; wzmocnienie

zdolności rozróżniania między fałszywymi i prawdziwymi
wspomnieniami.

Ćwiczenia: pacjentom prezentowane są obrazki, następnie pacjenci

proszeni są o wskazanie elementów, które nie były prezentowane
na obrazku; isotntym elementem jest dyskutowanie pewności
sądów oraz wyrazistość wspomnień jako wskazówka pozwalająca
różnicować fałszywe wspomnienia od Prawdziwych.

6)

Empati
a II

Teoria umysłu;

deficyty w
zakresie
rozumienie
stanów
emocjonaln
ych innych
osób i ich
intencji;

Cel: wzmocnienie zdolności rozpoznawanie emocji i intencji innych

osób.

Ćwiczenia: w pierwszej kolejności pacjenci dyskutują przydatność

różnych wskazówek we wnioskowaniu o emocjach czy intencjach
innych osób (np. mimika, gesty itp.); w dalszej kolejności
prezentowane są historyjki obrazkowe (w formie komiksu),
zadaniem pacjentów jest przyjęcie perspektywy bohatera
historyjki oraz wnioskowanie, co bohater może myśleć o innych
osobach; dyskutowane są informacje, które posiadają uczestnicy
treningu, a których nie posiadają bohaterowie historyjki o sobie
nawzajem.

7)
Przesko
k do
konkluzj
i II

Przeskok do

konkluzji;
liberalna
akceptacja

Cel: omówienie konsekwencji pochopnych decyzji; zachęcenie

pacjentów do testowania hipotez; dyskutowanie czynników
wykluczających i potwierdzających hipotezę.

Ćwiczenia: omówienie na przykładach tworzenia teorii spiskowych;

w dalszej części prezentacja obrazów z przykładowymi tytułami
(jeden prawdziwy); pacjenci dyskutują, który najbardziej
odpowiada obrazowi oraz dyskutują dowody potwierdzające i
wykluczające dany tytuł oraz określają prawdopodobieństwo
prawdziwości podanych propozycji.

8)
Nastrój i
samooce
na

Niska

samoocena;
depresyjne
schematy
poznawcze;

Cel: dyskusja depresyjnego stylu poznawczego; omówienie

sposobów wspomagających radzenie sobie z obniżonym
nastrojem w oparciu o terapię poznawczo – behawioralną.

Ćwiczenia: dyskusja na temat objawów depresji; odwołanie się do

doświadczeń pacjentów – omówienie charakterystycznego
sposobu myślenia podczas obniżonego nastroju; dyskusja
sposobów radzenie sobie z obniżonym nastrojem; omówienie
adaptacyjnych sposobów wzmacniania samooceny (np.
zapisywanie sukcesów, przyjmowanie komplementów).

Psychoedukacja

Zwiększenie i wzmocnienie sposobów

radzenia sobie z choroba

Wypracowywanie metod redukcji objawów
Wypracowywanie metod zapobiegania

nawrotom

Wzmacnianie poczucia wpływu na przebieg

– rola farmakoterapii i psychoterapii

Włączenie rodziny w proces leczenie
Wykorzystywanie metod behawioralnych!