Patologiczne funkcjonowanie psychiczne- obejmuje zakłócenia procesów emocjonalnych, behawioralnych lub myślowych, prowadzące do cierpień psychicznych lub blokujące zdolnośc jednostki do osiągania ważnych celów.
Psychologia zaburzeń psychicznych- obszar badań psychologicznych, które stawiają sobie za bezpośredni cel zrozumienie natury indywidualnych zaburzeń psychiki, nastroju i zachowania.
7 kryteriów „nienormalności” (DSM-IV-TR):
Cierpienie lub upośledzenie- jednostka doświadcza cierpienia lub jej funkcjonowanie jest upośledzone, co stwarza ryzyko pogorszenia się stanu fizycznego lub psychicznego, lub utraty swobody działań.
Nieprzystosowanie- zachowanie jednostki utrudnia realizację jej celów, nie przyczynia się do dobrostanu lub koliduje z potrzebami innych.
Irracjonalnośc- zachowanie lub mówienie w sposób niezrozumiały lub irracjonalny dla innych.
Nieprzewidywalnośc.
Niekonwencjonalnośc i rzadkośc statystyczna.
Dyskomfort obserwatora- wywołanie dyskomfortu u innych osób, np. poczucia zagrożenia.
Naruszanie standardów moralnych czy społecznych.
Żadne z tych kryteriów nie jest jednak warunkiem koniecznym lub wystarczającym, by zadecydowac o czyjejś nienormalności.
Zaburzenia psychiczne lepiej ujmowac na skali kontinuum, rozciągającej się od zdrowia psychicznego do choroby psychicznej:
Optimum zdrowia psych. ↔ Minimum zdrowia psych.
(np. subiektywny dobrostan, (np. subiektywne cierpienie, niezdolnośc do
osiąganie właściwych celów) osiągania celów)
David Rosenhan- eksperyment z pseudopacjentami, diagnoza- schizofrenia paranoidalna lub zaburzenia maniakalno- depresyjne, kiedy pseudopacjenci racjonalnie dyskutowali z personelem uznano, że stosują mechanizmy obronne w postaci „intelektualizacji”, a to, że robią notatki ze swoich obserwacji uznano za dowód „kompulsji pisania”
Thomas Sasz- choroba psychiczna jest jedynie „mitem”, a nie czymś realnie występującym, objawy służące za dowód choroby psychicznej są jedynie etykietkami medycznymi, sankcjonującymi profesjonalną ingerencję w zjawiska, które są problemami społecznymi- naruszaniem norm społecznych przez dewiantów. Dzięki temu etykietowaniu ludzi można leczyc z ich „odmienności” i nie narusza to statusu quo.
-X w.- uważano, że histeria (zespół objawów obejmujący paraliż, bóle, chromanie, ślepotę) jest przypadłością kobiecą, wynikłą z wędrującej macicy pozostającej pod kontrolą diabła
-1692r., Salem- dziwne objawy u tamtejszych kobiet (wizje, wrażenia przeszywania lub kłucia, ślepota), stracenie 20 kobiet oskarżonych o czary
-XVIII w.- zaczęto postrzegac osoby z zaburzeniami psychicznymi jako chore, potrzebujące pomocy
Podejście medyczne
Philippe Pinel (1745-1826)- jeden z pierwszych klinicystów, którzy starali się opracowac system klasyfikacji zaburzeń psychicznych na podstawie założenia, że te zaburzenia są podobne pod wieloma względami do chorób cielesnych.
Zaburzenie klasyfikuje się na podstawie wzorców obserwowanych objawów, okoliczności towarzyszących jego wystąpieniu, jego naturalnego przebiegu i reakcji na leczenie.
Emil Kraepelin (1896)- pierwszy wyczerpujący system klasyfikacji, nadał diagnozie psychicznej charakter diagnozy medycznej.
Pojawianie się modeli psychicznych- psychologiczne przyczyny i sposoby leczenia anormalnych zachowań
Franz Mesmer (1734-1815)- wiele zaburzeń wynika z przepływu tajemniczej siły („magnetyzmu zwierzęcego”), jedna z technik badania magnetyzmu- hipnotyzm (mesmeryzm).
Jean Charcot (XIX w.)- hipnoza może wyeliminowac niektóre objawy histerii, lub indukowac je u osób zdrowych- czynnik psychiczne (a nie tylko organiczne) mogą wywoływac zaburzenia psychiczne.
Sigmund Freud- doświadczenia z hipnozą posłużyły do skonstruowania psychodynamicznej teorii osobowości i zaburzeń psychicznych, którą potem porzucił na rzecz psychonalizy.
Współczesne poglądy na zaburzenia psychiczne łączą często model psychologiczny i biologiczny.
Etiologia- czynniki powodujące lub przyczyniające się do powstawania psychologicznych lub medycznych zaburzeń.
Podejście biologiczne- zaburzenia psychiczne wynikają z przyczyn biologicznych- anomalie w mózgu, procesy biochemiczne, wpływy genetyczne.
Podejścia psychologiczne- przyczynowa rola czynników psychologicznych lub społecznych w powstawaniu psychopatologii.
- model psychodynamiczny- przyczyny psychopatologii to czynniki psychiczne zorientowane wewnątrz jednostki. Freud uważał, że wiele zaburzeń psychicznych jest przedłużeniem „normalnych” konfliktów psychicznych i działania mechanizmów obronnych ego. Wczesnodziecięce doświadczenia kształtują normalne i nienormalne zachowania. Zachowanie motywowane jest przez popędy i pragnienia, często nieświadome. Wiele z konfliktów psychicznych wynika z walki między id a superego. W tej walce zwykle arbitrem jest ego. Jednostka broni się przed bólem spowodowanych konfliktami stosując mechanizmy obronne, które jednak mogą zużywac wiele energii życiowej.
model behawioralny- zachowania nienormalne są nabywane przez uczenie się i wzmacnianie, koncentracja na okolicznościach wzmacniających dane zachowanie i zmiana niepożądanych okoliczności.
model poznawczy- źródła zaburzeń psychicznych nie zawsze kryją się w rzeczywistości bodźców środowiskowych, wzmocnień i zewnętrznych reakcji, istotną rolę odgrywa także sposób postrzegania siebie i myślenia o sobie oraz o relacjach z innymi ludźmi i środowiskiem. Zmienne poznawcze to np. spostrzegany przez jednostkę stopień kontroli nad ważnymi źródłami wzmocnień, wiara we własne siły, skłonnośc do interpretacji zdarzeniań w kategoriach czynników sytuacyjnych lub osobistych.
model socjokulturowy- rola kultury w etiologii i diagnozowaniu anormalnych zachowań.
Interakcjonistyczne podejście do psychopatologii- uwzględnianie czynników biologicznych i psychologicznych.
Diagnoza psychologiczna- nazwa nadana zaburzeniu przez zaklasyfikowanie zaobserwowanego wzorca zachowań do określonej kategorii klasyfikacyjnej przyjętego systemu diagnostycznego.
Maksymalnie użyteczny system klasyfikacji powinien charakteryzowac się:
wspólnym skrótowym językiem
rozumieniem etiologii
planem leczenia
DSM-IV-TR- system klasyfikacji opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne- Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych, wyd.IV, klasyfikacje, definicje, opisy ponad 200 zaburzeń psychicznych, kładzie nacisk na opis wzorców objawów i przebiegu zaburzeń psychicznych, posługuje się wymiarami lub osiami, obrazującymi informacje dotyczące czynników psychologicznych, fizycznych, społecznych:
oś I- syndromy kliniczne- zaburzenia mające początek w dzieciństwie (oprócz upośledzenia umysłowego)
oś II- a)zaburzenia osobowości b)upośledzenie umysłowe- dysfunkcjonalne wzorce postrzegania świata i reagowania nań
oś III- ogólny stan zdrowia- niedomagania fizyczne
oś IV- problemy psychospołeczne i środowiskowe
oś V- ogólna ocena funkcjonowania
pełna diagnoza obejmuje wszystkie osie
kiedyś w systemie DSM istniał podział na zaburzenia neurotyczne (nerwice- cierpienie jednostki) i psychotyczne (nieuwzględnianie norm społecznych, zaburzenia racjonalności myślenia itd.), obecnie te kategorie uważa się za zbyt ogólnikowe
zespoły uwarunkowane kulturowo- nawracające, specyficzne dla danego regionu wzorce zachowań, które mogą, choc nie muszą, wiązac się z konkretną kategorią diagnostyczną, np.:
-bouffee delirante- nagły wybuch wzburzonych i agresywnych zachowań, zamętu i pobudzenia psychomotorycznego- zachodnia Afryka i Haiti
-koro- nagły i silny lęk, że penis (lub u kobiet srom i brodawki sutkowe) zanikną i spowodują śmierc- południowa i wschodnia Azja
-taijin kyofusho- strach jednostki, że jej ciało, jego części lub funkcje drażnią innych ludzi, są dla nich obraźliwe- Japonia
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (ICD)- wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia
współzachorowalnośc- współistnienie 2 lub większej liczby jednostek chorobowych u jednego pacjenta
niepoczytalnośc- nie istnieje jej przyjęta przez klinicystów definicja niepoczytalności, ale osoba niepoczytalna według prawa to ktoś, kto nie zdaje sobie sprawy z charakteru popełnianego czynu lub nie wie, że ten czyn jest zły
Zaburzenia:
związane z używaniem substancji psychoaktywnych
pod postacią somatyczną- np. paraliże kończyn, które nie mają przyczyn fizycznych (dawniej zaliczane do histerii)
seksualne- zahamowanie, dysfunkcje seksualne, dewiacyjne praktyki seksualne
odżywiania- np. anoreksja i bulimia
lękowe
a) uogólnione zaburzenia lękowe- niepokój lub lęk przez większośc czasu w przeciągu co najmniej 6 miesięcy, lęk często koncentruje się na specyficznych okolicznościach życiowych, pacjent musi miec też co najmniej 3 inne objawy- napięcie mięśni, zmęczenie niepokój, zła koncentracja, drażliwośc lub kłopoty ze snem, osoba nie jest w stanie kontrolowac lub zniwelowac niepokoju
b) zespół paniki (lęk paniczny)- nieoczekiwane, zwykle krótkie, ostre napady paniki, nie wywołane przez konkretne czynniki sytuacyjne, ten zespół jest diagnozowany z agorafobią (strach przed przebywaniem w miejscach publicznych lub na otwartej przestrzeni) i bez agorafobii
c) fobie- doświadczenie nadmiernego, irracjonalnego i uporczywego strachu przed specyficznym obiektem, czynnością lub sytuacji. Fobia zakłóca przystosowanie, powoduje cierpienie i hamuje niezbędne czynności celowe. DMS-IV-TR wyróżnia fobie społeczne (powstaje w oczekiwaniu na sytuację społeczną, w której inni mogą nas obserwowac) i specyficzne (wywołane są przez wiele różnych rodzajów obiektów lub sytuacji, są np. związane ze zwierzętami, krwią)
d) zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne- powtarzanie specyficznych zachowań lub myśli, obsesje- myśli, obrazy lub impulsy, które trwają pomimo prób stłumienia ich; kompulsje- powtarzające się czynności celowe wykonywane według pewnych reguł lub w sposób zrytualizowany w reakcji na jakąś obsesję
e) zespół stresu pourazowego- uporczywe ponowne przeżywanie traumatycznych wydarzeń w sprawiających cierpienie wspomnieniach, halucynacjach, snach, retrospektywnych przebłyskach., kobiety częściej na niego cierpią
*przyczyny zaburzeń lękowych-
1) podejście biologiczne- hipoteza wstępnej gotowości- ewolucyjnie wytworzona skłonnośc do szybkiego reagowania na bodźce, które kiedyś wywoływał strach (ale nie tłumaczy np. lęku przed windami); zaburzenia w funkcjonowaniu przekaźnictwa GABA nasilają zaburzenia lękowe; wpływ na wystąpienie zaburzeń mają też czynniki genetyczne
2) podejście psychodynamiczne- źródłem objawów są konflikty psychiczne lub strach, objawy są próbą ochrony jednostki przed cierpieniem psychicznym, np. zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne- przemieszczenie lęku, którego źródłem jest pokrewne, ale wzbudzające silniejszy strach pragnienie lub konflikt
3) podejście behawioralne- sposoby wzmacniania i warunkowania symptomów lęku, np. fobie- neutralny wcześniej bodziec lub sytuacja stają się bodźcem wywołującym fobię przez skojarzenie z doświadczeniem strachu, zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne- kompulsyjne zachowanie redukuje lęk związany z obsesyjnymi myślami
4) podejście poznawcze- koncentracja na procesach postrzegania i postawach, które mogą zaburzac ocenę zagrożenia z jakim styka się jednostka- np. przecenianie zagrożenia lub niedocenianie swojej umiejętności radzenia sobie; częsta interpretacja niepokoju jako zapowiedzi katastrofy, co jeszcze bardziej potęguje lęk, zwracanie uwagi na te aspekty, które podtrzymują lęk
nastroju (afektywne)- naruszenie równowagi emocjonalnej
a) depresja wielka- cechy: bezsennośc lub hipersomnia, nastrój dysforyczny (smutek, anhedonia, niezainteresowanie aktywnością), brak apetytu, spowolnienie aktywności ruchowej lub nadpobudliwośc, poczucie winy, problemy z pamięcią i koncentracją, próby, myśli samobójcze
b) zaburzenie dwubiegunowe- na przemian mania i depresja
* przyczyny:
1) podejście biologiczne- obniżenie serotoniny i norepinefryny w mózgu (depresja), podwyższenie ich poziomu (mania), sezonowe zaburzenia afektywne (SAD)- związane z brakiem światła; czynniki genetyczne zaburzeń
2) podejście psychodynamiczne- konflikty i wrogie uczucia z dzieciństwa, np. samooskarżanie się może byc przeniesieniem emocji na siebie z kogoś innego
3) podejście behawioralne- zbyt mało pozytywnych wzmocnień lub za dużo kar
4) podejście poznawcze- a)teoria negatywnego nastawienia poznawczego- przyjmowanie negatywnego spojrzenia na sytuacje, za które ludzie uważają się odpowiedzialni b) teoria stylu wyjaśnienia- depresja wynika z przekonania jednostki o braku kontroli nad istotnymi wydarzeniami życiowymi
Aaron Beck- teoria nastawień poznawczych- osoby cierpiące na depresję cechują 3 rodzaje negatywnych przekonań (poznawcza triada depresji)- negatywne przekonania o sobie, negatywne spojrzenie na bieżące doświadczenia i negatywne spojrzenie w przyszłośc
Teoria Seligmana- ludzie żywią przekonanie, że nie są w stanie kontrolowac przyszłych ważnych dla nich zdarzeń (badania na psach- wyuczona bezradnośc: deficyt motywacyjny- opóźnienie wykonywania znanych czynności, deficyt emocjonalny- sztywnośc, strach, deficyt poznawczy- wolniejsze uczenie się w nowych okolicznościach)
Teoria stylów wyjaśniania- osoby przypisujące niepowodzenie przyczynom wewnętrznym, stałym i globalnym są podatne na depresję.
Tendencja do autoweryfikacji może miec negatywny wpływ na osoby z depresją
kobiety częściej zapadają na depresję- więcej stresorów (możliwośc gwałtu, większe prawdopodobieństwo życia w biedzie), niekorzystny styl wyjaśnienia, bardziej refleksyjny styl reagowania kobiet, skłonnośc do ruminacji- obsesyjnej koncentracji na własnych problemach
większośc samobójstw popełniają osoby z depresją, kobiety dokonują prób częściej, jednak próby mężczyzn częściej są skuteczne- inne narzędzia, afroamerykanie mają rzadsze próby niż biali, ryzyko samobójstwa jest większe u młodych gejów i lesbijek
osobowości- długotrwały, sztywny i nieprzystosowawczy wzorzec postrzegania, myślenia lub zachowania
a) osobowośc paranoiczna- spójny wzorzec nieufności i podejrzliwości względem motywów osób, z którymi się kontaktują; chorzy uważają, że inni ludzie chcą zrobic im krzywdę lub ich oszukac
b) histrioniczne zaburzenie osobowości- nadmierna emocjonalnośc, potrzeba zwracania na siebie uwagi
c) narcystyczne zaburzenie osobowości- wygórowane poczucie włsnego znaczenia, oddają się marzeniom o sukcesach i władzy, potrzebują podziwu
d) antyspołeczne zaburzenie osobowości- trwała skłonnośc do nieodpowiedzialnych lub niezgodnych z prawem zachowań- kłamstwa, kradzieże, bójki ; wpływ genów
dysocjacyjne- zakłócenia integracji tożsamości, pamięci lub świadomości
amnezja dysocjacyjna- niepamięc ważnych osobistych doświadczeń, spowodowana czynnikami psychologicznymi
dysocjacyjne zaburzenie osobowości- dwie lub więcej osobowości w jednostce, każda osobowości ma własną tożsamośc, imię i specyficzne wzorce zachowania, według psychologii dynamicznej- jest to ucieczka od traumatycznym przeżyc poprzez stworzenie silniejszych wewnętrznych postaci, zwykle chorują kobiety, które doświadczyły przemocy seksualnej
w okresie dzieciństwa:
a) zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)- objawy: nieuwaga, impulsywnośc- aktywnośc niezgodne z poziomem rozwoju dziecka, diagnoza: dzieci muszą wykazywac objawy przez co najmniej 6 miesięcy przed ukończeniem 7 lat; prawdopodobne podłoże dziedziczne i środowiskowe
b) zaburzenie autystyczne- poważne upośledzenie zdolności nawiązywania więzi społecznych, małe zainteresowanie światem, często zaburzenia rozwoju mowy, brak empatii, zmiany w mózgu- rozwój mózgu u dzieci chorych zachodzi szybciej niż u zdrowych, podłoże genetyczne
schizofrenia- ciężka postac psychopatologii, w której osobowośc wydaje się zdezintegrowana, myślenie i postrzeganie są zniekształcone, a emocje stępione, halucynacje, urojenia, niespójny język, dziwne zachowania psychomotoryczne (sztywnośc lub dziwne, manieryczne ruchy), w ostrych fazach przeważnie występują objawy pozytywne
a) typ zdezorganizowany- niespójne wzorce myślenia i rażąco dziwaczne i zdezorganizowane zachowanie, emocje spłycone lub nieadekwatne, język niespójny
b) typ katatoniczny- znieruchomienie, zachowanie motoryczne sztywne lub nadpobudliwe, negatywizm
c) typ paranoidalny- urojenia prześladowcze lub wielkościowe (czasami zazdrośc urojeniowa- przekonanie, że partner jest niewierny) z halucynacjami
d) typ niezróżnicowany- zbiór mieszanych symptomów z zaburzeniami myślenia i objawami charakterystycznymi dla innych typów
e) postac rezydualna- brak głównych objawów, ale o trwaniu choroby świadczy występowanie pomniejszych objawów (np. spłycenie emocji)
* przyczyny:
1) podejście biologiczne- duży wpływ genów, hipoteza podatnośc- stres: czynniki genetyczne wystawiają jednostkę na ryzyko, ale do rozwoju choroby muszą dołączyc się też czynniki środowiskowe, komory mózgowe są u schizofreników większe, mniej kory w odcinku skroniowym i przedczołowym, mniejsza aktywnośc niektórych obszarów kory, częstsza dysfunkcja ruchów gałek ocznych w czasie przeglądania pola widzenia
biologiczny znacznik: mierzalny wskaźnik choroby, który może, lecz nie musi byc jej przyczyną
na rozwój choroby mają także wpływ zaburzone wzorce komunikowania się rodziców, pacjenci częściej doświadczają nawrotów choroby, gdy ich krewni są mało empatyczni lub cechują się wysokim poziomem wyrażania uczuc- powinno się więc prowadzic terapię rodziny jako systemu
stygmat (piętno)- zbiór negatywnych postaw wobec jednostki, które dyskwalifikują ją jako niemożliwą do zaakceptowania
chorzy psychicznie są napiętnowani- nieakceptowani przez innych ludzi, sami także obciążają się swoim piętnem, co również utrudnia interakcje społeczne po wyzdrowieniu