Ekonomiczna rola

współczesnego

państwa

Pojęcie państwa



Złożona, wieloszczeblowa struktura
administracyjna społeczeństwa
zamieszkującego określone terytorium,
dysponująca władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą



Centralne i lokalne instytucje i urzędy
publiczne, których działalność związana
jest z funkcjonowaniem danego
systemu społeczno-gospodarczego

Argumenty za

ekonomiczną rolą

państwa

1.

Konieczność zabezpieczenia systemu
gospodarczego od strony
instytucjonalno-prawnej

2.

Istnienie dóbr publicznych

3.

Istnienie dóbr szczególnie
niekorzystnych (antydóbr) i
korzystnych społecznie

4.

Istnienie osób chorych, starych,
upośledzonych

Argumenty za c.d.

5.

Niedoskonałości rynku i konkurencji w

praktyce

-

występowanie negatywnych efektów
zewnętrznych działalności
gospodarczej

-

powstawanie nieakceptowanych
społecznie różnic w dochodach i
majątkach różnych grup społecznych

Argumenty za c.d.

-

występowanie wahań koniunkturalnych
w gospodarce i związanych z nimi
zjawisk niekorzystnych dla gospodarki
np. bezrobocia, inflacji

-

występowanie tendencji
monopolistycznych w gospodarce

Dobra publiczne



Mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu

konsumentów bez uszczerbku dla żadnego z nich, np.

obrona narodowa, twórczość naukowa – są tzw. czyste

dobra publiczne.



Free-rider problem – problem wolnego jeźdźca

(jeżdżących na gapę)



Dobra społeczne – specyficzny rodzaj dobra publicznego;

są to dobra publiczne, które mogłyby być dobrami

prywatnymi, ale z różnych względów (np. w wyniku

prowadzonej polityki społecznej) są dostępne dla każdego

obywatela i finansowane z funduszy publicznych np.

oświata, opieka zdrowotna

Argumenty przeciw

ekonomicznej roli

państwa

1.

Pojawianie się stanów nierównowagi

2.

Zniekształcenie informacyjnej funkcji cen

3.

Usztywnienie systemu gospodarczego

4.

Wysokie koszty interwencjonizmu państwowego
przy relatywnie niskiej jego skuteczności

5.

Osłabienie bodźców związanych z rynkiem

6.

Niereprezentatywność państwa

7.

Ograniczenie wolności jednostki

8.

Hamowanie oddolnej inicjatywy

Funkcje państwa



Ekonomiczne:



alokacyjna



stabilizacyjna



redystrybucyjna



Społeczne



Polityczne

Funkcja alokacyjna



Podejmowanie działań sprzyjających

optymalnej alokacji zasobów:

-

ochrona prywatnej własności

-

wspomaganie i uzupełnianie mechanizmu

rynkowego – wspieranie konkurencji

-

zachęcanie lub zniechęcanie podmiotów

do podejmowania działalności w

określonych dziedzinach



Ekonomia klasyczna – A. Smith -

mechanizm „niewidzialnej ręki”

- ingerencja państwa stanowi naruszenie

praw natury i wolności osobistej



Ekonomia dobrobytu – L. Walras, V.

Pareto, A. Marshall, A.C. Pigou, J.R.

Hicks, K.J. Arrow



Ekonomiści współcześni:

w warunkach konkurencji doskonałej

siły rynku popychają gospodarkę

automatycznie do stanów równowagi na

rynkach poszczególnych dóbr

(równowaga cząstkowa) oraz równowagi

na wszystkich rynkach równocześnie

(równowaga ogólna)



Przy założeniu, że:

-

ludzie zachowują się racjonalnie,

-

nie występują efekty zewnętrzne,

-

nie występują dobra publiczne

równowaga ogólna oznacza optymalne

wykorzystanie zasobów gospodarczych

oraz maksymalnie możliwy w danych

warunkach poziom społecznego dobrobytu

Optimum w sensie Pareto



Optimum efektywności społecznej



Optimum efektywności alokacyjnej

To stan, w którym nie ma możliwości

dokonania takich zmian w sferze

produkcji lub dystrybucji dóbr, które

poprawiłyby położenie (dobrobyt) choćby

jednej jednostki bez pogorszenia

położenia innej jednostki

Wątpliwości



W. Kamiński: Współczesna teoria dobrobytu, W-

wa 1980, s. 83



Tego typu definicja nie pozwala jednoznacznie

określić stanu optimum



Doskonała konkurencja nie gwarantuje

optymalnego podziału dochodów z punktu

widzenia kryteriów moralno-etycznych

„Sytuację, w której nie można poprawić położenia

głodujących biedaków bez ofiar ze strony

bogaczy, należy uznać za optymalną w sensie

Pareta”

Funkcja stabilizacyjna



Podejmowanie działań stabilizujących
gospodarkę poprzez realizację takich
celów, jak:

-

utrzymanie wysokiego tempa wzrostu
gospodarczego

-

zmniejszenie amplitudy wahań
koniunkturalnych

-

ograniczenie do minimum bezrobocia i
inflacji

Instrumenty
oddziaływania na
popytową stronę
gospodarki



Polityka

fiskalna

i

monetarna



Oddziaływanie to ma charakter głównie
krótkookresowy



Istotną rolę odgrywają tu procesy
mnożnikowe

Instrumenty
oddziaływania na
podażową stronę
gospodarki



Promowanie postępu technicznego (wzrost

wydatków na B+R)



Stabilizowanie rynku pieniężnego



Tworzenie bodźców do oszczędzania



Oddziaływanie na kwalifikacje pracowników



Oddziaływanie na stronę podażową ma

charakter średnio- i długookresowy

Funkcja redystrybucyjna



Działania w celu niwelowania

nieakceptowanych społecznie różnic

dochodowych i majątkowych oraz

pomoc osobom starym i chorym



Instrumenty:

-

system podatkowy (progresja)

-

wydatki budżetowe

-

składki na ubezpieczenie społeczne



Sposób realizacji funkcji

redystrybucyjnej prowadzi często do

sprzeczności między sprawiedliwością

społeczną a efektywnością

ekonomiczną

Instrumenty realizacji

funkcji ekonomicznych

państwa



Bezpośrednie

– np. administracyjny

nakaz ograniczenia danej produkcji,
norma zanieczyszczenia środowiska



Pośrednie

– np. stopy procentowe,

zasady opodatkowanie dochodów, kurs
walutowy

Realny i regulacyjny
aspekt roli państwa w
gospodarce



Aspekt

realny

– państwo jest dostawcą

różnych dóbr oraz pracodawcą



Aspekt

regulacyjny

– państwo wpływa

na działalność innych podmiotów

ustanawiając pewne instytucje i normy

prawne wyznaczające reguły

prowadzenia działalności gospodarczej

Miary określania roli

państwa w gospodarce



Udział sektora państwowego w globalnej
produkcji danego kraju – wyraża aspekt realny



Ilość ustanowionych przez państwo instytucji i
norm regulujących działalność gospodarczą
oraz liczba jego bieżących interwencji – wyraża
aspekt regulacyjny



Liczba pracowników różnych agend, instytucji i
przedsiębiorstw sektora państwowego - wyraża
zarówno aspekt realny, jak i regulacyjny



Udział wydatków rządowych w PKB

Wydatki rządowe w
wybranych krajach (w %
PKB)



Stany Zjednoczone



Wielka Brytania



Niemcy



Francja



Japonia



Szwecja



Ogółem kraje OECD

1960 1970 1980 1990 2005
27,8 32,2 33,7 36,1 35,6
32,6 39,3 45,0 42,1 43,0
32,0 37,6 48,3 46,0 45,5
34,6 38,9 46,1 49,9 53,0
20,7 19,3 32,6 32,3 38,5
31,1 43,7 61,6 61,4 56,5

28,5

32,6

45,6

48,7 -

W krajach wysoko rozwiniętych

występowała

długookresowa tendencja do wzrostu

udziału wydatków rządowych w PKB

Potwierdza się zatem, sformułowane w XIX

w. przez A. Wagnera, prawo

nieustannego wzrostu wydatków

publicznych

Czynniki sprzyjające

wzrostowi sektora

publicznego



Wzrost liczby ludności



Rozbudzone przez rozwój gospodarczy
potrzeby i oczekiwania społeczne w
odniesieniu do oświaty, ochrony
zdrowia czy ochrony środowiska



Wyższe koszty usług sektora
publicznego w porównaniu z sektorem
prywatnym

Kraje słabo rozwinięte



Udział wydatków publicznych w PKB jest

na ogół wyraźnie niższy niż w krajach

wysoko rozwiniętych

Doświadczenie pokazuje, że nie ma

bezpośredniej prostej zależności między

wielkością sektora publicznego (lub

udziałem wydatków państwa w PKB) a

faktyczną rolą państwa w gospodarce

danego kraju

Np. Japonia – niskiemu udział wydatków

państwa w PKB towarzyszy szeroki zakres i

duża skuteczność interwencjonizmu

państwowego

Teoretyczne koncepcje

polityki gospodarczej



Nurt

liberalny

(

neoliberalny

) – postulujący

pozostawienie podmiotom gospodarczym
swobody gospodarowania; a państwo powinno
zapewnić warunki bezpieczeństwa i porządku
publicznego



Nurt

interwencjonistyczny

– postulujący

rozszerzenie interwencjonizmu państwowego w
celu wyeliminowania samodestrukcyjnych
tendencji nieograniczonej konkurencji oraz
stworzenia systemu bezpieczeństwa socjalnego

Klasyczna koncepcja

państwa minimum



A. Smith, D. Ricardo



Podejście liberalne



Im mniej państwa w gospodarce, tym lepiej



Samoczynnie działający mechanizm rynkowy
sprawia, że egoistyczne działania jednostek
gospodarujących stają się korzystne dla ogółu



Działalność państwa powinna ograniczać się do
zapewnienia ładu instytucjonalno-prawnego,
obrony narodowej, porządku publicznego oraz
tworzenia jak najlepszych warunków dla
konkurencji

Klasyczna koncepcja

państwa minimum c.d.



Wyjątki:

-

ochrona „raczkujących” gałęzi przemysłu

-

budowanie dróg i szkół

-

dostarczanie dóbr, które przynoszą
wielkie korzyści społeczne, lecz nie są
dostarczane przez rynki prywatne,
ponieważ ich zyskowność jest
niedostateczna

Współczesne kierunki w

nurcie liberalnym:



Monetaryzm



Nowa ekonomia klasyczna



Szkołą neoaustriacka



Ekonomia podaży



Teoria wyboru publicznego

Monetaryzm



M. Friedman



Głównym zadaniem polityki
gospodarczej jest walka z inflacją w
długim okresie za pomocą narzędzi
polityki monetarnej

Nowa ekonomia klasyczna



R. Lucas, R. Barro



Hipoteza racjonalnych oczekiwań –
zgodnie z którą podmioty gospodarcze,
analizując prowadzoną przez państwo
politykę gospodarczą przy
wykorzystaniu wszystkich dostępnych
informacji, potrafią poprawnie
prognozować i nie dają się oszukać

Nowa ekonomia klasyczna
c.d.



teoremat nieefektywności państwa – to

pogląd, zgodnie z którym państwo

prowadzące politykę gospodarczą nie jest

w stanie skutecznie oddziaływać na

koniunkturę gospodarczą, gdyż wszelkie

zmiany są antycypowane i neutralizowane



Minimalną rolę państwa sprowadza się do

tworzenia stabilnych i czytelnych reguł

polityki fiskalnej, monetarnej i walutowej

Szkoła neoaustriacka



F. Hayek



Akcentuje ochronę własności prywatnej
i konkurencji



Najlepszym mechanizmem alokacji
zasobów i źródłem informacji jest wolny
rynek

Ekonomia podaży



A. Laffer, G. Gilder



Polityka gospodarcza powinna
koncentrować się na stymulowaniu
podażowej strony gospodarki poprzez
redukcję podatków dla pobudzenia
inwestycji, obniżkę podatków od
dochodów osobistych oraz ograniczenie
sektora publicznego

Teoria wyboru
publicznego



K. Arrow, J. Buchanan, G. Tullock



Teoria ta bada związki pomiędzy sferą
ekonomii i sferą polityki



Ingerencja państwa jest uzasadniona jedynie
w sytuacji, gdy istnieją jednoznaczne dowody,
że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne



Politycy są traktowani jako przedsiębiorcy
maksymalizujący swoje własne korzyści



Teoria biurokracji i politycznego cyklu
koniunkturalnego

Polityka propodażowa



Oparta jest na dorobku koncepcji

monetarystycznych oraz ekonomii podaży



Jej istotą jest przypisywanie większej roli

procesom restrukturyzacji i zmiany podaży;



Główne motywy integrujące zwolenników

koncepcji propodażowej:

-

odejście od poglądów Keynesa

-

nacisk na zmiany podaży globalnej

-

opowiedzenie się za znacznymi obniżkami

podatków

Model interwencjonizmu



J.M. Keynes



Założenia modelu dotyczą wad gospodarki rynkowej:

1.

Niezdolności gospodarki rynkowej do realizowania

pełnego zatrudnienia

2.

Występowania dowolnego i niesprawiedliwego podziału

dochodów



Interwencja państwa (głównie przy wykorzystaniu polityki

fiskalnej – wydatków budżetowych finansowanych w

deficytu budżetowego) ma służyć stabilizacji gospodarki i

walce z bezrobociem poprzez:

1.

roboty publiczne

2.

redystrybucję dochodów

3.

umiarkowany protekcjonizm

Polityka propopytowa



Jej istotą jest dążenie do utrzymania
stabilnego wzrostu łącznego popytu
jako głównej siły rozwoju
gospodarczego

Dwa modele

współczesnego państwa



Model

alpejsko-reński

-

solidne podstawy gospodarcze

-

duży zakres bezpieczeństwa socjalnego

-

większa niż w innych modelach sprawiedliwość

społeczna



Model

neoamerykański

(anglosaski)

-

podstawę tworzy kapitał finansowy na rynkach

kapitałowych

-

przedsiębiorczość

-

dążenie do szybkiego wzbogacenia się jednostek

Jerzy Kleer „Perspektywy na

świecie”. Nowe Życie Gospodarcze

nr 10, 2004, s. 20

Teza

I

Sektor publiczny nie jest alternatywą

dla sektora prywatnego – stanowi

warunek dobrego funkcjonowania

gospodarki narodowej. Pojawienie

się nowych funkcji w działalności

sektora publicznego nie musi (i nie

powinno) ograniczać zadań, funkcji

zakresu sektora prywatnego.

Teza II

Koszt sektora publicznego podlega

przemianom wraz ze zmianami

zachodzącymi w społeczeństwie i

gospodarce. Przejście gospodarki i

społeczeństwa na wyższy poziom rozwoju

społeczno-ekonomicznego powoduje

pojawienie się nowych, uprzednio nie

znanych zadań, jakie sektor publiczny ma

do spełnienia. Może to równocześnie

oznaczać zanikanie pewnych tradycyjnych

funkcji sektora publicznego.

Teza III

Sektor publiczny jest najważniejszą

instytucją w realizacji celów

społeczno-gospodarczych państwa.

Ponieważ cele te ulegają różnym

modyfikacjom – sektor publiczny

również podlega przemianom.

Teza IV

Nie ma ogólnych, niezmiennych

zasad determinujących rozmiary

sektora publicznego.

Teza V

Sektor publiczny jest jedynym

dostarczycielem czystych

(ogólnych) dóbr publicznych.

Sektor prywatny w pewnych

szczególnych przypadkach może

jednak go wspierać.

Teza VI

Sektor publiczny jest

najważniejszym dostawcą

mieszanych dóbr publicznych,

których liczba i zakres wzrastają

wraz z rozwojem społecznym i

gospodarczym. (To, jakie dobra i w

jakim zakresie stają się mieszanymi,

zależne jest w dominującym stopniu

od polityki państwa)

Teza VII

Wraz z postępującą globalizacją

pojawiają się globalne dobra

publiczne, w których podaży

współuczestniczy krajowy sektor

publiczny.

Teza VIII

Sektor publiczny w układach lokalnych:



samorząd lokalny musi być dobrem
publicznym (jeśli ma pełnić
przysługujące mu zadanie)



samorząd lokalny realizuje część zadań
państwa, uwzględniając potrzeby i
specyfikę lokalną



samorząd lokalny zapewnia podaż
specyficznych, lokalnych dóbr
publicznych

Teza IX

W zależności od modelu gospodarki

rynkowej sektor publiczny może

być mniejszy lub większy (o

funkcjach społecznych

ograniczonych lub rozszerzonych)

Teza X

Kształt i zakres sektora publicznego

w dużym stopniu jest

uwarunkowany historią państwa

oraz narodu - w znacznie większej

mierze aniżeli sektor prywatny, w

którym przeważają uniwersalne

zasady rynkowe.

Teza XI

„W okresach głębokich

przekształceń społecznych i

ekonomicznych sektor publiczny

ma charakter specyficzny w

większym stopniu aniżeli pozostała

gospodarka. Zachowuje, bowiem

istotne elementy ciągłości

społecznej i ekonomicznej”