Błędy i tendencyjności

procesu atrybucji i

spostrzegania ludzi

Atrybucje poza teoriami

Podstawowy błąd atrybucyjny

Podstawowy błąd atrybucyjny

Efekt aktor obserwator

Efekt aktor obserwator

Egotyzm atrybucyjny

Egotyzm atrybucyjny

Egocentryzm atrybucyjny

Egocentryzm atrybucyjny

Efekt fałszywej powszechności

Efekt fałszywej powszechności

Motyw kontroli w spostrzeganiu

Motyw kontroli w spostrzeganiu

ludzi

ludzi

Asymetria atrybucyjna:
aktor - obserwator

Wykonawcy zachowań wykazują

Wykonawcy zachowań wykazują

tendencję do doszukiwania się ich

tendencję do doszukiwania się ich

przyczyn w czynnikach

przyczyn w czynnikach

sytuacyjnych (zewnętrznych),

sytuacyjnych (zewnętrznych),

natomiast obserwatorzy w

natomiast obserwatorzy w

czynnikach dyspozycyjnych

czynnikach dyspozycyjnych

Przejawy tendencji aktor –
obserwator (Watson,
1982)



Aktorzy częściej wyjaśniają swoje

Aktorzy częściej wyjaśniają swoje

zachowania cechami sytuacji niż cechami

zachowania cechami sytuacji niż cechami

własnej osobowości

własnej osobowości



Obserwatorzy częściej wyjaśniają cudze

Obserwatorzy częściej wyjaśniają cudze

zachowania cechami osobowości

zachowania cechami osobowości

wykonawców niż cechami sytuacji

wykonawców niż cechami sytuacji



Aktorzy częściej wyjaśniają własne niż

Aktorzy częściej wyjaśniają własne niż

cudze zachowania cechami sytuacji

cudze zachowania cechami sytuacji



Aktorzy częściej wyjaśniają cudze niż

Aktorzy częściej wyjaśniają cudze niż

własne zachowania cechami osobowości

własne zachowania cechami osobowości

Przejawy tendencji aktor -
obserwator



Wyniki dowodzą, że asymetria aktor –

Wyniki dowodzą, że asymetria aktor –

obserwator przejawia się przede wszystkim

obserwator przejawia się przede wszystkim

w tym, że aktorzy częściej wyjaśniają własne

w tym, że aktorzy częściej wyjaśniają własne

niż cudze zachowania cechami sytuacji

niż cudze zachowania cechami sytuacji



Pozostałe przejawy nie zostały potwierdzone

Pozostałe przejawy nie zostały potwierdzone



Generalnie: atrybucje do przyczyn

Generalnie: atrybucje do przyczyn

wewnętrznych (osobowości, dyspozycji)

wewnętrznych (osobowości, dyspozycji)

generalnie przeważają nad sytuacyjnymi i są

generalnie przeważają nad sytuacyjnymi i są

podobnie częste tak w wypadku zachowań

podobnie częste tak w wypadku zachowań

własnych, jak cudzych

własnych, jak cudzych

Mechanizm efektu aktor
obserwator



Ilość posiadanych informacji – wykonawca (aktor)

Ilość posiadanych informacji – wykonawca (aktor)

dysponuje bogatszą wiedzą o sytuacyjnych

dysponuje bogatszą wiedzą o sytuacyjnych

uwarunkowaniach i świadomość wariancji

uwarunkowaniach i świadomość wariancji

swojego zachowania (znajomi i przyjaciele)

swojego zachowania (znajomi i przyjaciele)



Odmienność perspektywy percepcyjnej

Odmienność perspektywy percepcyjnej

aktor – skoncentrowany na sytuacji (cechy

aktor – skoncentrowany na sytuacji (cechy

sytuacji = figura)

sytuacji = figura)

obserwator – skoncentrowany na aktorze ( aktor

obserwator – skoncentrowany na aktorze ( aktor

= figura)

= figura)

Badanie Stormsa („jego oczami”); Duval i Wicklund

Badanie Stormsa („jego oczami”); Duval i Wicklund

–zmiany atrybucji aktora w warunkach

–zmiany atrybucji aktora w warunkach

przedmiotowej samoświadomości

przedmiotowej samoświadomości

Mechanizm efektu aktor
obserwator; racje vs
przyczyny



Racje vs przyczyny (Buss, 1978); efekt

Racje vs przyczyny (Buss, 1978); efekt

to właściwie artefakt: własne

to właściwie artefakt: własne

zachowania wyjaśniamy zazwyczaj

zachowania wyjaśniamy zazwyczaj

teleologicznie odwołując się do ich

teleologicznie odwołując się do ich

pozapodmiotowych racji (kupiłem bo

pozapodmiotowych racji (kupiłem bo

tanie) a zachowania innych

tanie) a zachowania innych

przyczynowo odwołując się do ich

przyczynowo odwołując się do ich

trwałych dyspozycji (kupił bo

trwałych dyspozycji (kupił bo

oszczędny)

oszczędny)

Mechanizm efektu aktor
obserwator; czynniki
językowe



Semin i Fiedler (1991) do opisu zachowań własnych

Semin i Fiedler (1991) do opisu zachowań własnych

używamy innych określeń językowych niż do opisu

używamy innych określeń językowych niż do opisu

zachowań cudzych

zachowań cudzych

Własne – opisowe czasowniki odnoszące się do

Własne – opisowe czasowniki odnoszące się do

konkretnych zachowań (szybko napisałem, powoli

konkretnych zachowań (szybko napisałem, powoli

poszedłem, itd..)

poszedłem, itd..)

Cudze – przymiotniki opisujące cechy (szybki, powolny)

Cudze – przymiotniki opisujące cechy (szybki, powolny)

Czasowniki są bardziej konkretne niż przymiotniki – o

Czasowniki są bardziej konkretne niż przymiotniki – o

sobie konkretnie, o innych – ogólnie; na rodzaj

sobie konkretnie, o innych – ogólnie; na rodzaj

używanych kategorii językowych wpływa długość

używanych kategorii językowych wpływa długość

trwania związku interpersonalnego, wzajemna zeń

trwania związku interpersonalnego, wzajemna zeń

satysfakcja

satysfakcja

Aktor-obserwator inny
aspekt



Odmienne formy atrybucji cech

Odmienne formy atrybucji cech

moralnych i sprawnościowych

moralnych i sprawnościowych

(Redeer, Wojciszke)

(Redeer, Wojciszke)

Atrybucja cech
sprawnościowych

Zachowanie Cecha

Zachowanie Cecha

nieinteligentne brak inteligencji

nieinteligentne brak inteligencji

średnio inteligentne średnia

średnio inteligentne średnia

inteligencja

inteligencja

bardzo inteligentne wybitna

bardzo inteligentne wybitna

inteligencja

inteligencja

Atrybucja cech
sprawnościowych

Dla atrybucji cech sprawnościowych

Dla atrybucji cech sprawnościowych

bardziej informacyjne są

bardziej informacyjne są

zachowania sprawne niż

zachowania sprawne niż

niesprawne; nawet

niesprawne; nawet

najinteligentniejsza osoba może

najinteligentniejsza osoba może

zachować się nieinteligentnie, ale

zachować się nieinteligentnie, ale

tylko inteligentna osoba może

tylko inteligentna osoba może

zachować się inteligentnie

zachować się inteligentnie

Atrybucja cech
moralnościowych

Zachowanie Cecha

Zachowanie Cecha

niemoralne niemoralność

niemoralne niemoralność

średnio moralne średnia

średnio moralne średnia

moralność

moralność

wysoce moralne wysoka

wysoce moralne wysoka

moralność

moralność

Atrybucja cech
moralnościowych

Dla sądów o moralności bardziej

Dla sądów o moralności bardziej

informacyjne są zachowania

informacyjne są zachowania

niemoralne niż moralne; nawet

niemoralne niż moralne; nawet

najbardziej niemoralni zachowują

najbardziej niemoralni zachowują

się moralnie (nacisk społeczny),

się moralnie (nacisk społeczny),

ale tylko osoba rzeczywiście

ale tylko osoba rzeczywiście

niemoralna może zachować się

niemoralna może zachować się

niemoralnie

niemoralnie

Moralność i sprawność

Z perspektywy aktora jesteśmy

Z perspektywy aktora jesteśmy

zainteresowani informacjami o

zainteresowani informacjami o

(własnej) sprawności

(własnej) sprawności

Z perspektywy obserwatora

Z perspektywy obserwatora

jesteśmy zainteresowani

jesteśmy zainteresowani

informacjami o (cudzej

informacjami o (cudzej

moralności)

moralności)

Aktor – obserwator; sprawność -
moralność

Aktor – zainteresowany wiedzą o własnej

Aktor – zainteresowany wiedzą o własnej

sprawności zwraca większą uwagę na

sprawności zwraca większą uwagę na

własne zachowania „sprawne”.

własne zachowania „sprawne”.

Obserwator – zainteresowany wiedzą o

Obserwator – zainteresowany wiedzą o

cudzej moralności będzie zwraca

cudzej moralności będzie zwraca

większą uwagę na cudze zachowania

większą uwagę na cudze zachowania

„niemoralne”

„niemoralne”

Aktor – obserwator;
sprawca - biorca

Perspektywa sprawcy i biorcy działania

Perspektywa sprawcy i biorcy działania

Sprawczy lub biorczy tryb funkcjonowania

Sprawczy lub biorczy tryb funkcjonowania

umysłu

umysłu

Biorca – pytanie „CO?”, próby zidentyfikowania

Biorca – pytanie „CO?”, próby zidentyfikowania

celów na podstawie wyników

celów na podstawie wyników

Sprawca – pytanie „JAK”, monitorowanie

Sprawca – pytanie „JAK”, monitorowanie

skuteczności działania i modyfikowanie ich

skuteczności działania i modyfikowanie ich

tak, aby maksymalizować szanse osiągnięcia

tak, aby maksymalizować szanse osiągnięcia

celu

celu

Sprawca - biorca

Perspektywa sprawcy – zogniskowana

Perspektywa sprawcy – zogniskowana

na treściach sprawczych; jak dalece i

na treściach sprawczych; jak dalece i

w jaki sposób spostrzegani ludzie

w jaki sposób spostrzegani ludzie

realizują własne cele i interesy

realizują własne cele i interesy

Perspektywa biorcy – zogniskowana na

Perspektywa biorcy – zogniskowana na

treściach wspólnotowych; jak dalece i

treściach wspólnotowych; jak dalece i

w jaki sposób ludzie uwzględniają cele

w jaki sposób ludzie uwzględniają cele

i interesy innych otaczających je osób

i interesy innych otaczających je osób

Egotyzm (atrybucyjny)



Skłonność do takiego wyjaśniania

Skłonność do takiego wyjaśniania

przyczyn/konsekwencji własnych

przyczyn/konsekwencji własnych

zachowań, aby zwiększyć ich pozytywne

zachowań, aby zwiększyć ich pozytywne

a zmniejszyć negatywne znaczenie dla

a zmniejszyć negatywne znaczenie dla

samooceny

samooceny

Asymetria atrybucji sukcesów i porażek

Asymetria atrybucji sukcesów i porażek

Status self-enhancement

Status self-enhancement

self-protection (modyfikatory –

self-protection (modyfikatory –

odroczenie czasowe)

odroczenie czasowe)

Egotyzm atrybucyjny

Wyjaśnienia:

Wyjaśnienia:

Poznawcze

Poznawcze

Motywacyjne

Motywacyjne

Paradygmat „nauczyciel uczeń”; rola pobudzenia

Paradygmat „nauczyciel uczeń”; rola pobudzenia

Inne przejawy egotyzmu: efekt PIP

Inne przejawy egotyzmu: efekt PIP

faworyzacja subiektywna

faworyzacja subiektywna

nierealistyczny optymizm

nierealistyczny optymizm

samoutrudnianie (self-handicapping strategy)

samoutrudnianie (self-handicapping strategy)

Egocentryzm atrybucyjny



Przecenianie własnego wkładu

Przecenianie własnego wkładu

przyczynowego we wspólne działania

przyczynowego we wspólne działania

kończące się sukcesem jak i porażką

kończące się sukcesem jak i porażką

(Ross i Sicoly, 1979)

(Ross i Sicoly, 1979)

Mechanizm:

Mechanizm:

Niejednakowy dostęp do informacji

Niejednakowy dostęp do informacji

Wybiórcze (egocentryczne) kodowanie (lepsze

Wybiórcze (egocentryczne) kodowanie (lepsze

pamiętanie tego co dotyczy naszego wkładu)

pamiętanie tego co dotyczy naszego wkładu)

Wybiórcze (egocentryczne) odtwarzanie

Wybiórcze (egocentryczne) odtwarzanie

Motywacyjne (???)

Motywacyjne (???)

Efekt fałszywej
powszechności (false
consensus effect)



Skłonność do przeceniania częstości swoich

Skłonność do przeceniania częstości swoich

zachowań (tak jak ja zachowuje się większość

zachowań (tak jak ja zachowuje się większość

ludzi; większość głosuje tak, jak ja)

ludzi; większość głosuje tak, jak ja)

Występuje gdy:

Występuje gdy:

Kwestia, której dotyczy oszacowanie jest ważna i angażująca

Kwestia, której dotyczy oszacowanie jest ważna i angażująca

emocjonalnie

emocjonalnie

Są to przekonania lub zachowania o kontrowersyjnej

Są to przekonania lub zachowania o kontrowersyjnej

wartości (palenie, używki)

wartości (palenie, używki)

Zachowanie lub przekonanie jest raczej reakcją na

Zachowanie lub przekonanie jest raczej reakcją na

właściwości sytuacji niż wyrazem cech osobowości

właściwości sytuacji niż wyrazem cech osobowości

Zachowania są wartościowane pozytywnie

Zachowania są wartościowane pozytywnie

Zachowania lub postawy będące przedmiotem oszacowania

Zachowania lub postawy będące przedmiotem oszacowania

stanowią mniejszość w populacji

stanowią mniejszość w populacji

Efekt fałszywej powszechności;
mechanizm



Brak dostępu do informacji przeciwstawnych – kontakt z podobnymi

Brak dostępu do informacji przeciwstawnych – kontakt z podobnymi



Wyrazistość i dostępność percepcyjna własnych przekonań i

Wyrazistość i dostępność percepcyjna własnych przekonań i

zachowań – koncentracja na jednym przekonaniu lub zachowaniu

zachowań – koncentracja na jednym przekonaniu lub zachowaniu

(własnym) utrudnia dostęp do kontrargumentów

(własnym) utrudnia dostęp do kontrargumentów

-walidacja własnych przekonań – mam rację, bo inni też

-walidacja własnych przekonań – mam rację, bo inni też

-egotyzm – przecenianie własnych zachowań i postaw o

-egotyzm – przecenianie własnych zachowań i postaw o

niejednoznacznej wartości może neutralizować ich negatywny

niejednoznacznej wartości może neutralizować ich negatywny

wydźwięk i zabezpieczać przed ich atrybuowaniem do negatywnych

wydźwięk i zabezpieczać przed ich atrybuowaniem do negatywnych

cech osobowości

cech osobowości

-regresja do średniej (dotyczy postaw/zachowań mniejszościowych)

-regresja do średniej (dotyczy postaw/zachowań mniejszościowych)

-racjonalna heurystyka poznawcza (gdy brak innych informacji

-racjonalna heurystyka poznawcza (gdy brak innych informacji

wykorzystywanie informacji o własnych zachowaniach przy

wykorzystywanie informacji o własnych zachowaniach przy

szacowaniu ich częstości w populacji jest w pełni uzasadnione

szacowaniu ich częstości w populacji jest w pełni uzasadnione

(Dawes, 1989)

(Dawes, 1989)

Motyw kontroli w
spostrzeganiu ludzi



Tendencja do spostrzegania innych w

Tendencja do spostrzegania innych w

taki sposób, aby wzmocnić

taki sposób, aby wzmocnić

przekonanie o własnych

przekonanie o własnych

możliwościach sprawowania kontroli

możliwościach sprawowania kontroli

poznawczej i behawioralnej nad

poznawczej i behawioralnej nad

biegiem zdarzeń. Najczęściej

biegiem zdarzeń. Najczęściej

przejawia się w silniejszej atrybucji

przejawia się w silniejszej atrybucji

zachowań innych do dyspozycji

zachowań innych do dyspozycji

osobowościowych.

osobowościowych.

Motyw kontroli w spostrzeganiu ludzi;
Miller 1980

Grupa

Grupa

kontrolna

kontrolna

Obserwator nie

Obserwator nie

oczekujący

oczekujący

interakcji

interakcji

Obserwator

Obserwator

wcześnie

wcześnie

oczekujący

oczekujący

interakcji

interakcji

(preexpectance

(preexpectance

)

)

Obserwator

Obserwator

późno

późno

oczekujący

oczekujący

interakcji

interakcji

(postexpectanc

(postexpectanc

e)

e)

Jak dobrze potrafisz przewidzieć jego

Jak dobrze potrafisz przewidzieć jego

zachowanie?

zachowanie?

Jak dużo wiesz o jego charakterze?

Jak dużo wiesz o jego charakterze?

Jaki on jest? (dwubiegunowe skale; radykalizm)

Jaki on jest? (dwubiegunowe skale; radykalizm)

Kontrolna

Kontrolna

<

<

preexpectan

preexpectan

ce =

ce =

postexpectan

postexpectan

ce

ce

Motyw kontroli:
obserwator

Dążenie do zrozumienia przyczyn i uzyskania poczucia

Dążenie do zrozumienia przyczyn i uzyskania poczucia

przewidywalności zdarzeń:

przewidywalności zdarzeń:

Tendencja do atrybucji zdarzeń/zachowań do cech osobowości

Tendencja do atrybucji zdarzeń/zachowań do cech osobowości

Tendencja do intensyfikowania powyższego w warunkach osobistego zaangażowania w

Tendencja do intensyfikowania powyższego w warunkach osobistego zaangażowania w

zdarzenie, jeśli cechy zdarzenia nie aktywizują silniej innych motywów (np. egotyzmu)

zdarzenie, jeśli cechy zdarzenia nie aktywizują silniej innych motywów (np. egotyzmu)

Tendencja do dokonywania atrybucji tak, że w warunkach osobistego zaangażowania

Tendencja do dokonywania atrybucji tak, że w warunkach osobistego zaangażowania

wzrasta swoboda wyboru działania i szanse na jego skuteczność ;Tworzenie obrazu

wzrasta swoboda wyboru działania i szanse na jego skuteczność ;Tworzenie obrazu

„przychylnej rzeczywistości”

„przychylnej rzeczywistości”

Tendencja do utrzymywania obrazu „sprawiedliwego świata” poprzez silniejsze

Tendencja do utrzymywania obrazu „sprawiedliwego świata” poprzez silniejsze

przypisywanie odpowiedzialności ofiarom i sprawcom zdarzeń wartościowanych

przypisywanie odpowiedzialności ofiarom i sprawcom zdarzeń wartościowanych

negatywnie

negatywnie

Motyw kontroli: aktor

Atrybucyjna asymetria wlasnych sukcesów i porażek

Atrybucyjna asymetria wlasnych sukcesów i porażek

jako przejaw motywu kontroli (Kelley)

jako przejaw motywu kontroli (Kelley)

Przyjęcie osobistej odpowiedzialności za

Przyjęcie osobistej odpowiedzialności za

wystąpienie zdarzenia jako warunek utrzymania

wystąpienie zdarzenia jako warunek utrzymania

poczucia kontroli (Janoff-Bullman;

poczucia kontroli (Janoff-Bullman;

„samoobwinianie behawioralne”; Alloy, Abramson

„samoobwinianie behawioralne”; Alloy, Abramson

– „antybezradnościowy” styl atrybucyjny)

– „antybezradnościowy” styl atrybucyjny)

Dążenie do uzyskania poczucia swobody wyboru

Dążenie do uzyskania poczucia swobody wyboru

(wolności) własnych zachowań poprzez

(wolności) własnych zachowań poprzez

Tworzenie atrybucyjnej niejasności jako sposób

Tworzenie atrybucyjnej niejasności jako sposób

utrzymywania poczucia kontroli

utrzymywania poczucia kontroli