LEKI POZAJELITOWE -

PARENTERALNE

Medicamenti per uso

parenterale

LEKI POZAJELITOWE – PARENTERALNE

- Z greckiego para -obok i enteron- jelito

-Są to jałowe preparaty przeznaczone do podawania
poząjelitowego, czyli wprost do tkanki organizmu z
pominięciem przewodu pokarmowego

-Podział ze względu na różnice objętości
podawanego leku i sposób stosowania:

płyny do wstrzykiwań - iniekcje - Iniectabilia,
Iniectiones
płyny infuzyjne - wodne roztwory lub emulsje do
podawania w postaci wlewu kroplowego-
Infundibilia, Infusiones

/

LEKI DO WSTRZYKIWAŃ

są to jałowe roztwory, zawiesiny lub emulsje o/w
jednej lub kilku substancji leczniczych

przeznaczone do stosowania pozajelitowego

występują jako gotowe preparaty, proszki lub
liofilizowane substancje z dołączonym odpowiednim
rozpuszczalnikiem do sporządzania roztworu lub
zawiesiny bezpośrednio przed wstrzyknięciem

Wymagania stawiane płynom do wstrzykiwań -
powinny bvć

-Jałowe - wolne od żywych drobnoustrojów

-apirogenne - wolne od zanieczyszczeń pirogenami -
endotoksynami bakteryjnymi - wg FP VI konieczne jest
wykrywanie pirogenów w preparatach o V = l5ml i
powyżej

-pozbawione zanieczyszczeń nierozpuszczalnych -
badanie metodą wizualną

-izohydryczne z osoczem krwi, tzn ich pH powinno być
jak najbliższe wartościom fizjologicznym 7,35-7,45-
(badanie potencjometryczne), ze wzgl na trwałość
subst. lecz mogą być odchylenia z wyjątkiem-płynów
do wstrzykiwań dordzeniowych- zawsze
izohydryczne!!

-Izoosmotyczne - izotoniczne z surowicą krwi, tzn
ciśnienie osmotyczne w granicach 280-320mOsm ,
w tym celu by doprowadzić do izoosmotyczności
używa się glukozy, NaCl, mannitolu, sorbitolu.

-> r-ry izoosmotyczne ( płyny dordzeniowe ) -
dodatkek glukozy.

-> r-ry hiperosmotyczne (roztwór metamizolu sodu -
Pyralgini iniectio)

-> r-ry hipoosmotyczne (roztwór HC1 prokainy -
Procaini hydrochloridi iniectio

->Niska wartość ciśn osmotycznego powoduje
hemolizę krwinek czerwonych, należy to korygować
do ciśnienia 280-320 mOsm odpowiednimi
substancjami

Zastosowanie leków w postaci wstrzykiwań

- osiągnięcie natychmiastowego działania

farmakologicznego w nagłych przypadkach wprost do
mięśnia sercowego lub przedsionka

( iniectio Adrenalini 0,1% )

-uzyskanie szybkiego skutku terapeutycznego, np.

wstrzyknięcia dożylne

-W razie utraty przytomności lub innych przyczyn

uniemożliwiających przyjmowanie leku doustnie

-ze względu na nietrwalość substancji leczniczej w

przewodzie pokarmowym i słabe jej wchłanianie po
podaniu inną drogą - insulina, heparyna

-ze względu na nietolerancję przez chorego leku
podanego doustnie

-w celu osiągnięcia spowolnionego,
przedłużonego działania leku

- do specjalnych zabiegów, np. obliteracji naczyń
żylnych

-w celu znieczulenia miejscowego lub ogólnego
-w rentgenodiagnostyce i innych celach
diagnostycznych

Postacie leków do wstrzykiwań:

1. Roztwory :

Są to gotowe do wstrzykiwań preparaty

substancji leczniczej

o dyspersji

> molekularnej (izoosmotyczne roztwory NaCl i

glukozy) i

> koloidalnej (roztwór dekstranu, zmodyfikowanej

żelatyny, surowice oraz wyciągi z gruczołów i
narządów zwierzęcych)
mogą to być roztwory

>         wodne (podawane wszystkimi drogami),
>         wodno - organiczne,
>         olejowe (hormony steroidowe lub ich estry,

np. roztwór propionianu testosteronu - podawane
domięśniowo)

Rozpuszczalniki:

>   woda do wstrzykiwań - Agua pro iniectione

>   oleje roślinne - jeżeli substancja lecznicza
jest nierozpuszczalna lub trudno rozpuszczalna
w wodzie i aby uzyskać przedłuż działanie

2 Zawiesiny

Jałowe dyspersje odpowiednio zmikronizowanych
substancji leczniczych w środowisku wodnym lub
olejonym

Klasyczna postać leku o przedłużonym działaniu

Wg FP VI wielkość cząstek substancji rozproszonej
NWN 30um

Podczas przechowywania mogą ulec sedymentacji,
lecz po wstrząśnięciu muszą pozostawać w stanie
rozproszonym w czasie odpowiednim dla pobrania
właściwej dawki leku

Można wstrzykiwać

>        domięśniowo

>        podskórnie,

>        dostawowo

>

do oka

Uwalnianie substancji leczniczej odbywa się na
drodze powolnego jej rozpuszczania w niewielkiej
objętości płynu tkankowego

Zawiesiny dwufazowe - uzyskuje się dodając
substancję leczniczą w postaci rozpuszczalnych
soli, w celu uzyskania dawki inicjującej

Sporządzenie zawiesin wymaga użycia wielu
substancji pomocniczych

Polisorbaty 60, 8O, lecytyna, kopolimery
polioksyetylenu z polioksypropylenem -
Pluronic F68- zapewniają równomierne

rozproszenie substancji leczniczej w fazie ciekłej

Fosforany, cytryniany - peptyzatory - adsorbują
się na powierzchni cząstek stałych, nadając im
jednoimienny ładunek

Metyloceluloza, karmeloza sodu, poliwidon,
żelatyna - rozpuszczalne w wodzie polimery -
zwiększają lepkość fazy

rozpraszającej, zapobiegają agregacji

Dozowanie jałowych zawiesin do pojemników
wymaga ciągłego mieszania -jest to niezbędne, aby
utrzymać zawiesinę w stanie jednolitego rozproszenia
przez cały okres dozowania

Przykłady zawiesin do wstrzykiwań:

Preparaty kortykosteroidów - Iniectio hydrocortisoni
acetatis (octan hydrocortyzonu)
Preparaty insuliny - r-ry Insulinom solutio neutralis,
I.maxirapid (szybko insuliny krótko działające),
zawiesiny - Insulinom semilente, I.ultralente, I. lente

3. Suche substancje

są to jałowe substancje lecznicze przeznaczone do
przygotowywania roztworu lub zawiesiny, które
bezpośrednio przed wstrzyknięciem muszą być
rozpuszczone lub zawieszone w odpowiednim
rozpuszczalniku

Zawierają substancje lecznicze, które w środowisku
wodnym są bardzo wrażliwe, np. na zmiany
hydrolityczne i w związku z tym są bardzo nietrwałe

Otrzymuje się je przez rozdozowanie w odpowiednich
warunkach, jałowych substancji bezpośrednio do
fiolek, lub też napełnianie pojemników roztworem
leku, a następnie usunięcie rozpuszczalnika metodą
liofilizacji

Przykłady - Cocarboxylasum, Syntarpen

4.Implanty

Są to jałowe, stałe postaci leku o odpowiednich

rozmiarach i kształcie,

umieszczane w tkankach, najczęściej

podskórnie, po nacięciu chirurgicznym lub za pomocą
aplikatura wstrzykującego

W ich skład mogą wchodzić substancje pomocnicze

np. polimery spowalniające uwalnianie

Uwalnianie substancji leczniczej następuje w czasie

od kilku tygodni nawet do kilku lat

Najprostszą formą implantu są tabletki do

implantacji disulfram (prep Esperal)

5.Mikrosfery

Są najnowocześniejszą postacią leku pozajelitowego

o przedłużonym działaniu

Jest to zawiesina kulistych cząstek polimerów

biodegradowalnych (kw polimlekowy lub kopolimer
kwasu mlekowego i glikolowego) o wielkości do 30-50
um

Substancja lecznicza inkorporowana jest w

cząstkach polimeru i uwalniana in vivo na drodze
dyfuzji w polimerze na skutek kontaktu z płynem
tkankowym, również pod wpływem enzymów

Uwalnianie substancji leczniczej jest powolne

Służą do aplikacji, podskórnie lub domięśniowo,

pojedyńcze dawki co 1-3 miesiące

DROGI PODANIA LEKÓW DO

WSTRZYKIWAŃ

1.wstrzyknięcie śródskóme, doskóme (Iniectio
intracutanea, intradermica)

wodne roztwory lub zawiesiny, wstrzykiwane do
skóry właściwej, pod naskórkiem
objętość leku - 0,1 -0,2ml
stosowane w celach diagnostycznych (próba
penicylinowa)

2. Wstrzvknięcie podskórne (Iniectio
subcutanea)

wodne roztwory lub zawiesiny izoosmotyczne i
izohydryczne wstrzykiwane podskórnie do tkanki
łącznej, bogatej w naczynia chłonne, włosowate
naczynia krwionośne, a także liczne zakończenia
nerwów obwodowych
(bolesne- aby temu zapobiec wymaga się, aby były
izohydryczne i izoosmotyczne)
objętość leku - nie większa niż l,5ml

3.wstrzyknięcie domięśniowe (Iniectio
intramuscularis)

roztwory lub zawiesiny wodne, a także olejowe
izoosmotyczne i izohydryczne wstrzykuje się do
tkanki mięśniowej

objętość leku - nie więcej jak 5ml jednorazowo

4. wstrzyknięcie dożylne (Iniectio
intravenosa)

roztwory wodne, izoosmotyczne lub emulsje typu
o/w wprowadzane bezpośrednio do krwiobiegu

niedopuszczalne jest podawanie tą drogą
zawiesin i roztworów olejowych

5.wstrzykniecie dotętnicze (Iniectio
intraarterialis)

roztwory wodne, nie zawierające substancji o
działaniu przeciwbakteryjnym

6. wstrzyknięcie dosercowe (Iniectio

intracardialis)

roztwory wodne, nie zawierające substancji

p/bakteryjnych wprowadzane bezpośrednio do
mięśnia sercowego lub do komory

stosowane w nagłych przypadkach np. przy

zatrzymaniu akcji serca

7. wstrzyknięcie dordzenimve (Iniectio

intralumbalis)

roztwory wodne, izoosmotyczne o pH=7,4 nie

zawierające substancji o działaniu p/bakteryjnym,
wprowadzane do kanału rdzeniowego (nie
stosować NaCl, zalecana jest glukoza)

objętość leku - nie więcej jak 20ml

8. wstrzyknięcie śródstwowe, odstawowe

(Iniectio intraarticularis)

roztwory wodne lub zawiesiny wprowadzane do
mazi stawowej

9. wstrzyknięcie dootrzewnowe i do
niektórych narządów wewnętrznych

stosuje się leki lub środki cieniujące

10. Wstrzyknięcie do oka ( iniectio ophtalmica )

wodne roztwory lub zawiesiny wstrzykiwane w różne
okolice oka dla potrzeb chirurgicznych i leczniczych
objętość leku – l ml

• wstrzyknięcie podspojówkowe (Iniectio
subconiunctvalis)
mogą zawierać substancje p/bakteryjne

• wstrzykniecie dokomorowe (Iniectio intracameralis)

• wstrzykniecie pozagałkowe (Iniectio retrobulbaris)

11. wstrzykniecie do komór mózgowych

(Iniectio intracisternalis)

12. wstrzykniecie do jamy opłucnej

(Iniectio intra apleiralis)

13.wstrzykniecie śródnenwowo (Iniectio

intraneuralis)

SUBSTANCJE POMOCNICZE

w zastosowanych ilościach nie mogą wywierać
własnego działania farmakologicznego,

ani też wchodzić w niepożądane reakcje, wpływające
niekorzystnie na trwałość i dostępność biologiczną
leku.

Nie mogą wywierać działania hemolitycznego.

1. Rozpuszczalniki

a)Woda do wstrzykiwań (Aąua pro iniectione)

• Podstawowy rozpuszczalnik dla leków
pozajelitowych

• Otrzymywana z wody do picia lub z wody
oczyszczonej przez destylację, odwróconą osmozę
lub innymi metodami

Zbierana do jałowych i apirogennych pojemników,
zużyta bezpośrednio po otrzymaniu, w razie
konieczności przechowywana w temp 80°C

• zawartość azotanów i soli amonowych NWN
0,2ug/ml

sucha pozostałość po odparowaniu i wysuszeniu
NWN 10ug/ml

niektóre leki pozajelitowe wymagają użycia wody
do wstrzykiwań pozbawionej 0

2

i C0

2

- gotowanie

min 1O min lub wysycenie N

2

Wg FP VI musi być

jałowa

wolna od zanieczyszczeń mechanicznych

apirogenna

czysta chemicznie

nie może zawierać substancji p/bakteryjnych

b)rozpuszczalniki olejowe (Oleum pro
iniectione)

oleje roślinne –

arachidowy,

sojowy,

słonecznikowy,

bawełniany,

oliwkowy,

rącznikowy,

sezamowy

stosowane gdy substancja lecznicza
jest trudno lub wcale nierozpuszczalna
w wodzie

■ powinny być:

jałowe

specjalnie oczyszczone

mieć małą liczbę kwasową – NWN 0,2

mieć małą liczbę nadtlenkową - NWN
1,0

c) nasycone półsyntetyczne triglicerydy

nierozgałęzionych kwasów tłuszczowych o
średniej długości łańcucha C8-C

12

(np. Miglyole)

mają mniejszą lepkość i większą chemiczną trwałość

na termiczne warunki wyjaławiania niż oleje

dobre rozpuszczalniki dla hormonów steroidowych,

witamin

d) połączenia rozpuszczalników hydrofilowych z

wodą
etanol o stęż 250g/l

glikol propylenowy o stęż 700g/l
alkohol benzylowy
glikole polioksyetylenowe 200,400 lub 600
glicerol

2.

Solubilizatory - substancje wspomagające

rozpuszczanie

stosuje się je, aby terapeutyczna dawka leku była

zawarta w jak najmniejszej objętości roztworu

- Benzoesan sodu dla kofeiny        
- Salicylan sodu dla kofeiny i ryboflawiny
- Teofilina i kofeina dla ryboflawiny
- Fenazon, uretan dla chlorowodorku chininy
- Dietyloamid kwasu octowego dla pochodnych kwasu

barbiturowego

- Amid kwasu nikotynowego dla kwasu foliowego   
- etylenodiamina dla teofiliny- ale etylenodiamina

hemolizuje krwinki czerwone, jest
uczulaczem kontaktowym

3. Przeciwutleniacze
Substancje o niższym potencjale
oksydoredukcyjnym niż chronione przez nie
substancje lecznicze dzięki temu utlenianiu
ulegają p/utleniacze

Łatwo utleniające się substancje lecznicze
to:
kwas askorbowy,
Adrenalina
Noradrenalina
morfina,
apomorfina,
Kwas para-aminosalicylowy

zapobiega się temu zjawisku usuwając 0

2

z

przygotowanego roztworu przez wysycenie go gazem
obojętnym

Przeciwutleniacze dla roztworów wodnych:

Połączenia siarki: siarczyny i wodorosiarczyny Na,
pirosiarczan Na,

formaldehydosulfoksylan Na (rongalit)

Kw askorbowy

Inne związki organiczne z czynną grupą -SH np.
cysteina

Przeciwutleniacze dla roztworów olejowych:

Tokoferole (głównie do stabilizacji Witaminy A)

Czasami z p/utleniaczami stosuje się wersenian
disodowy (synergizm) - reaguje z jonami metali
wielowartościowych i tworzy w zależności od pH
trwałe kompleksy chelatowe

znosi katalityczny wpływ tych jonów na wiele
reakcji chemicznych powodujących rozkład
substancji leczniczej

Czasami między p/utleniaczem, a substancją
lecznicza zachodzi niepożądana interakcja -
zniesienie działania np. prokaina i
formaldehydosulfoksylan

4

.

Bufory

Zapewniają odpowiedni odczyn środowiska ( co
zwiększa trwałość i aktywność substancji leczniczej
w roztworach),
zapobiegają

- wytrącaniu się,

- hydrolizie
- lub izomeryzacji substancji leczniczej
Bufory
>         fosforanowy
>         cytrynowy,
>         cytrynianowy- Diphergan
Inne – HCl (ch/w prokainy),
NaOH (Furosemidum)
kw octowy (Clonazepamum)

5.

Substancje przeciwbakteryjne

Wg FP VI powinny być dodawane do pojemników
wielodawkowych, oprócz preparatów wykazujących
samoistne

działanie

p/bakteryjne

Konserwanty

zabezpieczają lek przed wtórnym skażeniem i
rozwojem drobnoustrojów w czasie stosowania i
przechowywania

Dla wodnych i olejowych roztworów, zawiesin i
substancji suchych
Chlorek benzalkoniowy (0,05-0,1 g/l)
Tiomersal (0,lg/l)- Fenicort (prednizolon),
-Chlorokrezol (1,0-3,0g/l)
Estry kw p-hydroksybenzoesowego - metylowy
(1,8g/l) i propylowy (0,2g/l)
-Alkohol benzylowy (20,0-50,0g/l)

Dla roztworów olejowych

Chlorbutanol, chlorokrezol

Konserwantów nie mogą zawierać:

Iniekcje podawane jednorazowo w objętości
powyżej 15ml Preparaty podawane dordzeniowo

preparaty podawane do gałki ocznej

liczba dawek w pojemniku wielodawkowym max 10

należy wykorzystać w ciągu 72h od pobrania
pierwszej dawki

Wszystkie pobrania przeprowadza się w warunkach
aseptycznych,

płyny przeznaczone do wielokrotnego użytku bez
substancji p/bakteryjnych przy spełnieniu tych
samych warunków powinny być zużyte do 12h

6. Substancje stosowane do doprowadzania do
izoosmotyczności
NaCl,
mannitol,
glicerol,
sorbitol,
ksylitol
fruktozę,
a dla roztworów podawanych dordzeniowo glukoza

■Znaczne zmiany ciśnienia osmotycznego wiążą się
z powstaniem nieodwracalnych zmian w krwinkach
czerwonych:
w roztworach hipoosmotycznych in vitro krwinki
czerwone pęcznieją i pękają ( wcześniej robią się
kolczaste )
w roztworach hiperosmotycznych ulegają
zmarszczeniu

POJEMNIKI

Funkcje:

Chronią lek przed niekorzystnymi czynnikami

otoczenia (powietrze, wilgotność, światło)

Chronią lek przed zanieczyszczeniami

mikrobiologicznymi i mechanicznymi

Nie powinny reagować z lekiem,

powinny wykazywać obojętność chemiczną i

fizyczną tzn niereaktywność z poszczególnymi
składnikami preparatu

Powinny odznaczać się odpowiednią

wytrzymałością mechaniczną i odpornością
termiczną

Leki do wstrzykiwań są dozowane do szklanych
hermetycznie zamykanych pojemników

A) Ampułki (ampullae)

-Pojemnik szklany lub z tworzywa, zapewniający po
zatopieniu hermetyczne zamknięcie określonej dawki
leku, zabezpieczający lek przed dostępem powietrza
i wtórnym zakażeniem

- Pojemność l-20ml
-Przeznaczone do roztworów wodnych a także
roztworów i zawiesin olejowych (mają szerszą szyjkę)

- Wokół szyjki mają zaznaczone miejsce, w którym
odłamywana jest kopułka

B) Ampułkostrzykawki

Do jednorazowgo użytku, z zawartością

leku, w postaci roztworu lub zawiesiny,

gotowe do wykonania natychmiastowego

wstrzyknięcia np. przez chorego

Mogą zawierać lek w oddzielnych

komorach, proszek i odpowiedni
rozpuszczalnik

Umożliwiają wstrzyknięcie leku bez

potrzeby pobierania z ampułki lub fiolki

C) Fiolki (phiolae)

■ Szklany pojemnik o ściankach grubszych niż
ampułka, zamknięty gumową zatyczka, w kształcie
grzybka, dodatkowo zabezpieczony metalowym
kapslem

Pojemność 10-50ml

■ Stosowane do dozowania roztworów o dużej
lepkości, zawiesin, a także leków w postaci
suchych substancji

■ Umożliwiają jednorazowe lub wielokrotne
pobieranie leku bez narażenia na zakażenie lub
zanieczyszczenie

Mycie i wyjaławianie ampułek i fiolek

■Stosowane są automatyczne urządzenia do mycia
pojemników wykorzystujące ultradźwięki lub
sposoby mycia oparte na systemie wtryskowym
względnie próżniowym, następnie suszenie i
wyjaławianie w temp 250°C

Metody te skutecznie usuwają zanieczyszczenia

inny sposób mycia - napełnianie ampułek 0,25%
HC1, gotowanie przez 5min, płukanie wodą pod
ciśnieniem, suszenie i wyjaławianie w powietrznym
sterylizatorze

■ Zatyczki gumowe oczyszcza się w perforowanych
obrotowych bębnach i wyjaławia w autoklawie

NAPEŁNIANIE I ZATAPIANIE AMPUŁEK

•  Odbywa się w jednym ciągu technologicznym
•  Ampułki są przesuwane po odpowiednich
transporterach, podstawiane pod igły automatu
dozującego i napełniane roztworem

•  Po napełnieniu ampułki zatapia się sposobem
obtapiania

•  Wg FP VI w każdej ampułce powinien być
nadmiar płynu, aby pobrać do strzykawki pełną,
deklarowaną jego objętość
•  

Roztwory zawierające w swoim składzie substancje
wrażliwe na tlen

(Adrenalina, apomorfina, hioscyna, sole Fe,
barwniki, kw p-aminosalicylowy, kw askorbowy)

muszą być dozowane i zatapiane w atmosferze gazu
obojętnego (azot, C0

2

, gazy szlachetne - argon,

krypton, ksenon) na drodze:

>        użycia do sporządzania wody pozbawionej O2

>        wysycenie otrzymanego roztworu gazem
obojętnym

>        zastąpienie powietrza w ampułce gazem
obojętnym

DOZOWANIE ZAWIESIN I SUBSTANCJI STAŁYCH

• - Zbiornik dozujący musi być zaopatrzony w
odpowiednie mieszadło, utrzymujące zawiesinę w
stanie jednolitego rozproszenia przez cały okres
dozowania
• - Leki w postaci suchej dozuje się przez
odmierzenie objętości proszku przy użyciu próżni lub
przez odważenie do pojedynczych pojemników
» - Substancje stałe do sporządzania płynów
umieszcza się w fiolkach, a implanty w
indywidualnych pojemnikach, fiolkach lub
opakowaniach z tworzywa
•         - Po rozdozowaniu ampułki muszą być
zatopione, a fiolki hermetycznie zamknięte
•          - Czynności związane z dozowaniem leków do
pojemników należy prowadzić w warunkach
aseptycznych
®

Przy dozowaniu substancji leczniczych bardzo
higroskopijnych,

antybiotyków,

surowic,

szczepionek

wykorzystuje się metodą lioflizacji- w tym celu fiolki
napełnia się jałowym roztworem leku, niekiedy z
dodatkiem substancji pomocniczych np.
wspomagających rozpuszczanie i poddaje się
procesowi zamrażania, a następnie sublimacji.

OZNAKOWANIE POJEMNIKÓW
JEDNOSTKOWYCH
Wg FP VI na etykiecie muszą znajdować się
informacje o leku dla farmaceuty, lekarza, personelu
lekarskiego i chorego:

- Nazwa leku i postać
- Stężenie substancji czynnej
- Ilość leku w pojemniku
- Rodzaj i ilość wszystkich składników
- Sposób użycia, stosowania
- Numer serii
- Termin ważności
- Nazwa i adres wytwórcy
- Warunki przechowywania
- przeciwwskazania

Etykiety powinno umieszczać się na
opakowaniu bezpośrednim (ampułka, fiolka),
a także na opakowaniu zewnętrznym
(kartonik)

Różne dawki tego samego leku powinny być
różnicowane napisem i barwą nadruku, a
różnice stężeń powinny być wyrażone
liczbowo

Opakowania

Ampułki i fiolki umieszczone są w specjalnych
pudełkach po 1,2,3,5,6,10,12,20,50,100 sztuk co
stanowi zabezpieczenie przed światłem i rozbiciem

Opakowania zewnętrzne powinny zawierać etykietę
z danymi o leku i ulotkę informacyjną

Opakowania zbiorcze leku w postaci suchej powinny
zawierać odpowiedni rozpuszczalnik w ampułkach

Sposób wyrażania stężeń substancji
leczniczej

Wg FP VI

-w jednostkach masy w przeliczeniu na jednostkę
objętości np.. Vit B12 0,1mg/ml

-w procentach wagowo objętościowych ( masa
subst./ objętość roztworu- g/100ml np. Glucosum
20%)

-w jednostkach międzynarodowych (JM) na
objętość płynu w fiolce np. Heparinum
25000jm./5ml

Inne sposoby

-w gramach, miligramach, jednostkach
aktywności biologicznej- w przypadku substancji
stałych np.Ampicillin 1g

-w jednostkach aktywności promieniotwórczej
(beklery Bq)- pierwiastki radioaktywne

- stężenie jonów w mmol/ml lub mEq/ml –
roztwory elektrolitów, koncentraty używane jako
płyny pomocnicze