PEDAGOGIKA
ANTYAUTORYTARNA

Bogusław Śliwierski

Pedagogika antyautorytarna jest prądem pedagogicznym, który
nawiązuje najsilniej do pajdocentryzmu i pedagogiki Nowego
Wychowania.1 Uwydatnia w swoich przesłankach rolę swobody i
indywidualności nie tylko w odniesieniu do rozwoju dziecka, ale
także do wychowawców. Przedstawiciele tego nurtu upomnieli się
o poddanie głębokiej rewizji konserwatywnego, autorytarnego w
swojej istocie modelu wychowania i edukacji.

Okres przed i po II wojnie światowej to czas wzmagającego się
totalitaryzmu na świecie (bolszewizm, hitleryzm, stalinizm),
podział świata na strefy wpływów ideologicznych, politycznych i
ekonomicznych, który pogłębił stan rozczarowania wobec nauk
humanistycznych, w tym zwątpienie w moc oddziaływania
pedagogicznego na życie codzienne.

Przedstawiciele nurtu politycznego zabiegają o wolna
osobowość jednostek ludzkich w wolnym społeczeństwie.
Traktują zatem wychowanie jako element czy środek walki
klasowej do rewolucyjnej zmiany społeczeństwa z
kapitalistycznego na socjalistyczne, z klasowego na
bezklasowe lub z totalitarnego na demokratyczne,
obywatelskie.
Prekursorem pedagogiki autyautorytarnej w aspekcie
politycznym był wybitny humanista i filozof Theodor W.
Adorno,
który opublikował w 1966 r. esej zatytułowany
"Wychowanie po Oświęcimiu" . Jego główną
myślą było to, by już nigdy więcej niepowtórzył
się Oświęcim. Chodziło mu także, by
poszukiwać nowych idei edukacyjnych
- pedagogiki miłości i tolerancji. 2

Ogromny wpływ na dyskusję o wychowaniu antyautorytarnym
wywarł angielski pedagog Aleksander Sutherland Neill. Jego
zdaniem prawie wszystkie dzieci są źle wychowywane,
ponieważ tylko niektóre z nich dorastają w rodzinie, która
zapewnia wolność, możliwość bycia sobą.3

A. S. Neill uważa, że nauczyciele jeszcze w większym stopniu
niż rodzicie wykorzystują swoją instytucjonalną przewagę nad
dziećmi. Wielu z nich nie interesują potrzeby, uzdolnienia i
rozwój uczniów, boją się zmian kształcenia, czy wychowania.
Celem wychowania ma być wolny człowiek, który jest w pełni
szczęśliwy i żyje w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych.
Wychowanie ma polegać na rozwijaniu i wspieraniu
zainteresowań i ciekawości dziecka, a przez to będzie ono
szczęśliwe, będzie w pełni sobą. A. S. Neill, zauważył, że
"dziecko posiada wrodzoną roztropność i wrodzony zmysł
rzeczywistości. Jeśli pozostawi się mu swobodę, nie skrępowaną
żadnymi sugestiami dorosłych, dziecko rozwinie się na miarę
swych maksymalnych możliwości" . Wolność oznacza dla niego
prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawiało
radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagrażało to wolności innych
osób. We wspólnocie bowiem człowiek uczy się kompromisu,
aby zachować wolność.4

* Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się
swobodnie rozwijać;
* Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków
dyscyplinujących;
* Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś
wtórny jest rozwój intelektualny;
* Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne
potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia;
* Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być
partnerskie, a nie autorytarne;
* Podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych
jest samostanowienie i samorządność;
* Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego
motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do
przeżywania przez dzieci swojej seksualności;
* Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych;
* Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.
5

 nie wnosi nic nowego do pedagogiki , gdyż podobne rozwiązania znalazły się w
szkołach Nowego Wychowania ( od 1921 r.)
 celem naczelnym czyni szczęście osobiste, gdy tymczasem jest ono ubocznym
celem wychowania. Wychowanie nie może być gwarancją ludzkiego szczęścia
 akcentuje w wychowaniu samourzeczywistnienie , osobiste zadowolenie
jednostki z życia, co może spowodować osamotnienie i niezdolność do życia w
grupie społecznej,
 rozbudza skłonności do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając
dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi
dorosłych,
 przecenia w wychowaniu rolę dynamiki rozwojowej i samostanowienia dziecka,
 sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół dla zamożnych, pomija
dzieci z rodzin robotniczych,
 nie przygotowuje do życia w świecie pełnym walki, konkurencji, korupcji,
 pozwala na dobrowolny udział dzieci w zajęciach szkolnych, bazuje na
antyintelektualizmie i odrzuceniu duchowych wartości,
 programy szkół antyautorytarnych są nie do powtórzenia w innych placówkach
tego typu, gdyż ich wychowawcze sukcesy zależą od niepowtarzalnej osobowości
ich twórcy,
 zwracając zbyt dużą uwagę na ucznia , doprowadziła do nieuczenia się, przez co
wzrósł odsetek analfabetów i wtórnych analfabetów,
 doprowadziła do kryzysu system demokratyczny, w którym autorytarnie
wychowane pokolenie nie jest zainteresowane aktywnym uczestnictwem w życiu
politycznym państwa,
 przyczyniła się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży oraz
wychowała dzisiejszych neofaszystów,
 krytykując autorytety, zburzyła wzajemne zaufanie i ciągłość między dziećmi a
starszym pokoleniem,
 przez przyznanie dzieciom prawa do samo- i współstanowienia, doprowadziła do
upadku roli nauczyciela i spadku autorytetu rodziców.

Jednak zdaniem B. Śliwerskiego zbyt wiele złego przypisuje się idei
wychowania autorytarnego, jakby ono tylko wpływało na zmianę postaw
dzieci i młodzieży. Idea ta stała się natomiast doskonałym argumentem dla
kolejnych pokoleń pedagogów, w forsowaniu swoich doktryn czy modeli
wychowania.
Trzeba zauważyć, że nie ma jednej pedagogiki czy teorii wychowania
antyautorytarnego, gdyż można do niej zaliczyć wychowanie wolne od
represji, od kar, od społecznych przymusów, od autorytetów, aż do
wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmian społeczno-politycznych
w społeczeństwie.
Nie każdy wychowawca, który jest przeciwnikiem autorytarnego, czy
represyjnego stylu wychowania, jest przedstawicielem wychowania
antyautorytarnego.
Należy też odróżnić pedagogikę antyautorytarną o orientacji wychowawczej,
która dąży do swobodnego rozwoju osobowości dziecka, od pedagogiki
antyautorytanej o orientacji politycznej, zabiegającej o wolną osobowość
jednostek ludzkich, w wolnym społeczeństwie.
Idea wychowania antyautorytarnego jako przeciwstawna wychowaniu
autorytarnemu, jest częścią szeroko pojmowanego wychowania liberalnego.
Nie jest więc jedyną, ale jedną z wielu możliwych dróg do zagwarantowania
wolności indywidualnego rozwoju w codziennych kontaktach między
wychowawcami a ich wychowankami.