Wykład 5

Wykład 5

Stres i radzenie sobie ze

Stres i radzenie sobie ze

stresem

stresem

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

2

2

Stres jako bodziec

Stres jako bodziec



Stresem są wydarzenia życiowe (

Stresem są wydarzenia życiowe (

life events;

life events;

Holmes, Rahe, 1967) bądź kłopoty dnia

Holmes, Rahe, 1967) bądź kłopoty dnia

codziennego (

codziennego (

daily hassles;

daily hassles;

Kanner i in., 1987).

Kanner i in., 1987).



Stresem są:

Stresem są:

1.krótkotrwałe stresory (np.. egzamin)

1.krótkotrwałe stresory (np.. egzamin)

2.sekwencje stresorów

2.sekwencje stresorów

3. przewlekłe napięcie (np.. dotrzymywanie

3. przewlekłe napięcie (np.. dotrzymywanie

terminów)

terminów)

4. stres przewlekły (np.. permanentne życie w

4. stres przewlekły (np.. permanentne życie w

zatłoczonych miejscach)

zatłoczonych miejscach)

(Elliot, Eisdorfer, 1982)

(Elliot, Eisdorfer, 1982)

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

3

3

Skala Społecznego Przystosowania,

Skala Społecznego Przystosowania,

Skala Wydarzeń Życiowych

Skala Wydarzeń Życiowych

(Holmes, Rahe, 1967)

(Holmes, Rahe, 1967)

1.

1.

Ocena, które z poniższych wydarzeń życiowych

Ocena, które z poniższych wydarzeń życiowych

spotkało Cię w ostatnich czasach (6 m-ach)

spotkało Cię w ostatnich czasach (6 m-ach)

2.

2.

Ocena subiektywnego znaczenia tego

Ocena subiektywnego znaczenia tego

wydarzenia

wydarzenia

-

Śmierć współmałżonka

Śmierć współmałżonka

100 pkt.

100 pkt.

-

Rozwód

Rozwód

73 pkt.

73 pkt.

-

Separacja małżeńska

Separacja małżeńska

65 pkt

65 pkt

-

Uwięzienie

Uwięzienie

63 pkt.

63 pkt.

-

…

…

-

Wakacje

Wakacje

13 pkt

13 pkt

-

święta Bożego Narodzenia

święta Bożego Narodzenia

12 pkt.

12 pkt.

-

Niewielkie naruszenie prawa

Niewielkie naruszenie prawa

11 pkt.

11 pkt.

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

4

4

Kwestionariusz Kłopotów Codziennych

Kwestionariusz Kłopotów Codziennych

(Kanner i in., 1981)

(Kanner i in., 1981)



Jak często przeżywałeś w ciągu

Jak często przeżywałeś w ciągu

ostatniego miesiąca następujące

ostatniego miesiąca następujące

sytuacje:

sytuacje:

-

Nieporozumienia z sąsiadami

Nieporozumienia z sąsiadami

-

Konieczność oszczędzania na zakupach

Konieczność oszczędzania na zakupach

-

Myślenie o śmierci

Myślenie o śmierci

-

Brak czasu

Brak czasu

-

Zbyt dużo obowiązków

Zbyt dużo obowiązków

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

5

5

Stres jako reakcja

Stres jako reakcja



Stres jako odpowiedź fizjologiczna,

Stres jako odpowiedź fizjologiczna,

psychologiczna i behawioralna.

psychologiczna i behawioralna.



Koncepcja Cannona

Koncepcja Cannona



GAS Selye’go

GAS Selye’go



Psychoneuroimmunologia

Psychoneuroimmunologia



PTSD

PTSD

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

6

6

Koncepcja Cannona (1932)

Koncepcja Cannona (1932)

Homeostaza

Homeostaza

Przyczyny naruszenia homeostazy:

Przyczyny naruszenia homeostazy:



frustracja potrzeb

frustracja potrzeb



warunki środowiska (temperatura,

warunki środowiska (temperatura,

infekcja)

infekcja)

Funkcją organizmu jest przywrócenie

Funkcją organizmu jest przywrócenie

równowagi wewnętrznej

równowagi wewnętrznej

Mechanizm walki i ucieczki (fight-or-flight)

Mechanizm walki i ucieczki (fight-or-flight)

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

7

7

Koncepcja stresu Selye’go

Koncepcja stresu Selye’go

(1956, 1976)

(1956, 1976)

Ogólny zespół adaptacji (

Ogólny zespół adaptacji (

GAS; General Adaptation

GAS; General Adaptation

Syndrom

Syndrom

):

):



FAZA ALARMU mobilizuje siły odpornościowe do

FAZA ALARMU mobilizuje siły odpornościowe do

reagowania

reagowania



FAZA ODPORNOŚCI, kiedy ciało adoptuje się do

FAZA ODPORNOŚCI, kiedy ciało adoptuje się do

przyczyny stresu

przyczyny stresu



FAZA WYCZERPANIA, kiedy zasoby

FAZA WYCZERPANIA, kiedy zasoby

odpornościowe ulegają załamaniu

odpornościowe ulegają załamaniu

Krytyka

Krytyka

GAS

GAS

: badania nad fizjologią strachu

: badania nad fizjologią strachu

(Mason, 1971, 1975)

(Mason, 1971, 1975)

Etyka badań?

Etyka badań?

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

8

8

Stres jako proces

Stres jako proces

Stres jako interakcja, relacja, proces.

Stres jako interakcja, relacja, proces.



Koncepcja Lazarusa i Folkman

Koncepcja Lazarusa i Folkman

(1984)

(1984)



Teoria Zachowania Zasobów

Teoria Zachowania Zasobów

Hobfolla (1989)

Hobfolla (1989)

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

9

9

Koncepcja Lazarusa i Folkman,

Koncepcja Lazarusa i Folkman,

1984

1984

Stres (wydarzenie stresujące) jest

Stres (wydarzenie stresujące) jest

negatywnym pod względem

negatywnym pod względem

emocjonalnym doświadczeniem, któremu

emocjonalnym doświadczeniem, któremu

towarzyszą biochemiczne, fizjologiczne,

towarzyszą biochemiczne, fizjologiczne,

poznawcze i behawioralne zmiany.

poznawcze i behawioralne zmiany.

Zmiany te prowadzą do modyfikacji

Zmiany te prowadzą do modyfikacji

stresora albo do przystosowania się przez

stresora albo do przystosowania się przez

jednostkę do skutków przez niego

jednostkę do skutków przez niego

wywoływanych.

wywoływanych.

Stres zatem jest definiowany jako rezultat

Stres zatem jest definiowany jako rezultat

procesu oceniania zdarzeń, jako ocena

procesu oceniania zdarzeń, jako ocena

potencjalnych reakcji na sytuację

potencjalnych reakcji na sytuację

stresującą oraz jako sam proces

stresującą oraz jako sam proces

reagowania w tych sytuacjach

reagowania w tych sytuacjach

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

10

10

Koncepcja Lazarusa i Folkman,

Koncepcja Lazarusa i Folkman,

1984

1984

Radzenie sobie (

Radzenie sobie (

coping

coping

)- proces

)- proces

zmagania się z zewnętrznymi bądź

zmagania się z zewnętrznymi bądź

wewnętrznymi ograniczeniami,

wewnętrznymi ograniczeniami,

które oceniane są przez jednostkę

które oceniane są przez jednostkę

jako przekraczające jej zasoby.

jako przekraczające jej zasoby.

Cechy tego procesu: dynamiczny,

Cechy tego procesu: dynamiczny,

transakcyjny, dwukierunkowy

transakcyjny, dwukierunkowy

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

11

11

Koncepcja Lazarusa i Folkman (1984)

Koncepcja Lazarusa i Folkman (1984)

uzupełniona przez Taylor (1995)

uzupełniona przez Taylor (1995)

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

12

12

Czynniki warunkujące radzenie

Czynniki warunkujące radzenie

sobie ze stresem

sobie ze stresem



Zmienne demograficzne

Zmienne demograficzne



Wsparcie społeczne

Wsparcie społeczne



Dodatkowe stresory

Dodatkowe stresory



Indywidualny styl radzenie sobie w

Indywidualny styl radzenie sobie w

stresie

stresie



Dyspozycje osobowościowe: twardość,

Dyspozycje osobowościowe: twardość,

poczucie koherencji, samoocena,

poczucie koherencji, samoocena,

optymizm, afektywność negatywna

optymizm, afektywność negatywna

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

13

13

Koncepcja Zachowania Zasobów

Koncepcja Zachowania Zasobów

Hobfolla (1989)

Hobfolla (1989)



Stres traktowany jest jako reakcja na zagrażającą

Stres traktowany jest jako reakcja na zagrażającą

lub realną utratę zasobów.

lub realną utratę zasobów.



4 rodzaje zasobów:

4 rodzaje zasobów:



1. przedmioty, które mają charakter materialny i

1. przedmioty, które mają charakter materialny i

m.in. nadają status społeczny osobie (np.

m.in. nadają status społeczny osobie (np.

posiadany dom, samochód, ziemię itp

posiadany dom, samochód, ziemię itp



2. warunki, czyli cenione przez jednostkę "stany

2. warunki, czyli cenione przez jednostkę "stany

posiadania” (np. posiadanie współmałżonka,

posiadania” (np. posiadanie współmałżonka,

dzieci, obywatelstwa i pracy)

dzieci, obywatelstwa i pracy)



3. zasoby osobiste, które odnoszą się do stałych

3. zasoby osobiste, które odnoszą się do stałych

cech i umiejętności jednostki (poczucie kontroli,

cech i umiejętności jednostki (poczucie kontroli,

wysoka samoocena i inne osobowościowe

wysoka samoocena i inne osobowościowe

predyspozycje)

predyspozycje)



4. zasoby energetyczne (czas, pieniądze i wiedzę).

4. zasoby energetyczne (czas, pieniądze i wiedzę).

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

14

14

Radzenie sobie ze stresem

Radzenie sobie ze stresem

jako styl

jako styl

STYL

STYL

- ogólna tendencja do określonego dla jednostki sposobu

- ogólna tendencja do określonego dla jednostki sposobu

zmagania się z sytuacjami stresującym (Endler, Parker,

zmagania się z sytuacjami stresującym (Endler, Parker,

1990, 1995);

1990, 1995);

- charakterystyczny dla jednostki repertuar strategii

- charakterystyczny dla jednostki repertuar strategii

radzenia sobie ze stresem (Wrześniewski, 1996)

radzenia sobie ze stresem (Wrześniewski, 1996)

- indywidualne zróżnicowania dyspozycji determinujące

- indywidualne zróżnicowania dyspozycji determinujące

zachowanie się w warunkach stresowych (Carver,

zachowanie się w warunkach stresowych (Carver,

Scheier, 1994)

Scheier, 1994)

3 style (Endler, Parker, 1990):

3 style (Endler, Parker, 1990):



Skoncentrowany na zadaniu

Skoncentrowany na zadaniu



Skoncentrowany na emocjach

Skoncentrowany na emocjach



Skoncentrowany na unikaniu

Skoncentrowany na unikaniu

2 style behawioralne (Miller, 1987) definiowane według

2 style behawioralne (Miller, 1987) definiowane według

dwóch postaw wobec informacji o zagrożeniu:

dwóch postaw wobec informacji o zagrożeniu:

konfrontacji tj. czujności (

konfrontacji tj. czujności (

monitoring

monitoring

) oraz unikania

) oraz unikania

(

(

blunting

blunting

).

).

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

15

15

Kwestionariusz Stylów

Kwestionariusz Stylów

Radzenia Sobie ze Stresem

Radzenia Sobie ze Stresem

(CISS

(CISS

, Endler, Parker)

, Endler, Parker)



2. Koncentruję się na problemie i

2. Koncentruję się na problemie i

zastanawiam się jak mogę go rozwiązać

zastanawiam się jak mogę go rozwiązać



3. Myślę o czasach gdy było mi lepiej

3. Myślę o czasach gdy było mi lepiej



12.Objadam się ulubioną potrawą

12.Objadam się ulubioną potrawą



13.Niepokoję się, że sobie nie poradzę

13.Niepokoję się, że sobie nie poradzę



14. Staję się bardzo napięta

14. Staję się bardzo napięta

Mierzy 3 style radzenia sobie ze stresem.

Mierzy 3 style radzenia sobie ze stresem.

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

16

16

Kwestionariusz Stylów

Kwestionariusz Stylów

Behawioralnych MBSS (Miller,

Behawioralnych MBSS (Miller,

1989)

1989)

Wyobraź sobie, że boisz się dentysty, a musisz się

Wyobraź sobie, że boisz się dentysty, a musisz się

poddać jakiemuś zabiegowi dentystycznemu. Jak

poddać jakiemuś zabiegowi dentystycznemu. Jak

zachowałbyś się w tej sytuacji?

zachowałbyś się w tej sytuacji?



Przed wyjściem zażyłbym środek uspokajający lub

Przed wyjściem zażyłbym środek uspokajający lub

wypił kieliszek.

wypił kieliszek.



Chciałbym, aby dentysta powiedział mi, kiedy mogę

Chciałbym, aby dentysta powiedział mi, kiedy mogę

poczuć ból.

poczuć ból.



Obserwowałbym wszystkie ruchy dentysty i słuchał

Obserwowałbym wszystkie ruchy dentysty i słuchał

dźwięku wiertła.

dźwięku wiertła.



Próbowałbym zająć się miłymi wspomnieniami.

Próbowałbym zająć się miłymi wspomnieniami.



Obserwowałbym wodę wypływającą z moich ust,

Obserwowałbym wodę wypływającą z moich ust,

żeby zobaczyć czy zawiera ona krew.

żeby zobaczyć czy zawiera ona krew.



Próbowałbym zasnąć.

Próbowałbym zasnąć.



Rozwiązywałbym po cichu zagadki umysłowe.

Rozwiązywałbym po cichu zagadki umysłowe.



Wypytywałbym dokładnie dentystę, co ma zamiar

Wypytywałbym dokładnie dentystę, co ma zamiar

zrobić.

zrobić.

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

17

17

Radzenie sobie ze stresem

Radzenie sobie ze stresem

jako strategie

jako strategie



STRATEGIE – techniki i sposoby

STRATEGIE – techniki i sposoby

radzenia sobie ze stresem często

radzenia sobie ze stresem często

uwarunkowane sytuacyjnie

uwarunkowane sytuacyjnie

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

18

18

Kwestionariusz Strategii Zaradczych

Kwestionariusz Strategii Zaradczych

(

(

COPE

COPE

;

;

Carver, Scheier, Weintraub

Carver, Scheier, Weintraub

,

,

1989)

1989)



Radzę się innym, co robić

Radzę się innym, co robić



Usiłuję coś z tym zrobić

Usiłuję coś z tym zrobić



Mówię sobie „to nie dzieje się

Mówię sobie „to nie dzieje się

naprawdę’’

naprawdę’’



Powierzam wszystko Bogu

Powierzam wszystko Bogu

Bada 8 strategii zaradczych.

Bada 8 strategii zaradczych.

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

19

19

Efektywność radzenia sobie ze

Efektywność radzenia sobie ze

stresem

stresem

Skuteczność to stopień realizacji celu działania (Paluchowski,

Skuteczność to stopień realizacji celu działania (Paluchowski,

1982). Skuteczność doprowadza do efektywności. Skutecznym

1982). Skuteczność doprowadza do efektywności. Skutecznym

można być na poziomie behawioralnym. Efektywnym

można być na poziomie behawioralnym. Efektywnym

natomiast można być na poziomie dyspozycji osobowościowej.

natomiast można być na poziomie dyspozycji osobowościowej.

Ocena efektywności stylu, strategii i procesu radzenia sobie.

Ocena efektywności stylu, strategii i procesu radzenia sobie.

Strategia

Strategia

zaradcza jest skuteczna, ponieważ prowadzi do

zaradcza jest skuteczna, ponieważ prowadzi do

zamierzonego celu, ale nie musi być efektywna w dłuższej

zamierzonego celu, ale nie musi być efektywna w dłuższej

perspektywie czasowej (Kubacka- Jasiecka, 1995).

perspektywie czasowej (Kubacka- Jasiecka, 1995).

Podstawą oceny efektywności radzenia sobie jest osiągnięte

Podstawą oceny efektywności radzenia sobie jest osiągnięte

rozwiązanie transakcji stresowej. Rozwiązanie sytuacji

rozwiązanie transakcji stresowej. Rozwiązanie sytuacji

stresującej jest optymalne wówczas, gdy

stresującej jest optymalne wówczas, gdy

proces

proces

radzenia

radzenia

sobie zostanie w maksymalnym stopniu dostosowany do

sobie zostanie w maksymalnym stopniu dostosowany do

wymagań sytuacji stresowej (Heszen- Niejodek, 2000)

wymagań sytuacji stresowej (Heszen- Niejodek, 2000)

Dobroć dopasowania - odpowiedniość między rzeczywistością a

Dobroć dopasowania - odpowiedniość między rzeczywistością a

jej oceną (pierwotną i wtórną) oraz między oceną (pierwotną i

jej oceną (pierwotną i wtórną) oraz między oceną (pierwotną i

wtórną) a radzeniem sobie (Folkman).

wtórną) a radzeniem sobie (Folkman).

Trwałe rozwiązanie problemu, które nie pociąga za sobą

Trwałe rozwiązanie problemu, które nie pociąga za sobą

dodatkowego konfliktu, i pozwala jednostce zachować

dodatkowego konfliktu, i pozwala jednostce zachować

pozytywny stan emocjonalny.

pozytywny stan emocjonalny.

Marlena Kossakowska

Marlena Kossakowska

20

20

Samoocena

Samoocena