Równowaga wg koncepcji

motoryczności

G. Schnabla

Paulina Lutecka

Agata Cieciuch

sem. II gr. II

Wiedza o motoryczności człowieka jest

podstawowym

zagadnieniem

w

naukach o kulturze fizycznej. Zgodnie
z nią działanie ruchowe człowieka
polega

na

nadążającym

porównywaniu pożądanej wartości z
aktualną,

dotyczącą

wskaźników

charakteryzujących ruch. Rozpoczęcie
ruchu jest wg Bernsteina możliwe po
wyobrażeniu celu i skonstruowaniu
programu działania.

Zatem koordynacja ruchowa to

„pokonywanie nadmiernej liczby
stopni swobody poruszającego się
organizmu, czyli przekształcenie
go w system sterowalny”. Do
dalszych

rozważań

przyjęto

definicję koordynacji ruchowej jako
zdolności

„do

wykonywania

złożonych

ruchów

dokładnie,

szybko i w zmiennych warunkach”.

Najczęściej

badano

zagadnienia

związane z kondycyjnymi zdolnościami
motorycznymi.

Większość

autorów

uznało siłę, wytrzymałość i szybkość za
podstawowe

zdolności

kondycyjne.

Problematyce kondycyjnych zdolności
motorycznych poświęcił się na przykład
Schnabel.

Zdolności

kondycyjne

zdeterminowane

mechanizmami

energetycznymi

i

zdolności

koordynacyjne

uwarunkowane

w

zasadniczym

stopniu

procesami

sterowania, regulacji i kognicji.

Zdolności niezbędne do wykonywania ruchów

standardowych (zdolność łączenia ruchów,
różnicowania,

równowagi,

orientacji

i rytmizacji) wiąże z kompleksem
sterowania ruchami. W zespole zdolności
warunkujących

adaptację

motoryczną

umieścił te, które determinują możliwość
dostosowania czynności ruchowych do
zmiennych warunków i sytuacji. Zaliczył do
nich zdolność orientacji, rytmizacji, reakcji i
dostosowania motorycznego.

Podstawowe zdolności koordynacyjne i ich powiązania w kompleksy

koordynacyjne

W hierarchicznej koncepcji także występuje

kilka poziomów koordynacji ruchowej.
Podstawową rolę w jej przejawianiu się
odgrywają

zdolności

orientacji

przestrzennej

i

kinestetycznego

różnicowania ruchu, oparte na informacjach
sensorycznych. Na kolejnym poziomie
umieszczono bardziej kompleksowe funkcje
ruchowe, których podłożem są złożone
funkcje sensoryczne oraz skomplikowane
programy ruchowe. Do typowych dla tego
poziomu zdolności motorycznych zaliczamy
zdolność szybkiej reakcji, rytmizacji i
równowagi.

Następny poziom związany jest z czasem

realizacji

zadania.

W

przypadku

ograniczenia

czasowego

używa

się

określenia koordynacja szybka. Natomiast
gdy ruch ma być wykonany z dużą
dokładnością, jest to koordynacja wolna.
Na

najwyższym

poziomie

zdolności

koordynacyjnych umieścił kompleksowe
zdolności uczenia się motorycznego,
zdolność sterowania ruchem i zdolność
adaptacji motorycznej.

W piśmiennictwie spotyka się określenia „mała

motoryka”

(fein

Motorik)

oraz

„duża

motoryka” (gross Motorik), jako odpowiedniki
podziału ruchów na globalne i lokalne.
Pierwsze określa precyzyjne ruchy części ciała,
a drugie ruchy całego ciała. Mĕkota z czterech
podstawowych

zdolności

koordynacyjnych

wydzielił jedną o charakterze lokalnym.
Nazwał ją zręcznością, rozumianą jako
zwinność rąk. Ljach, posługując się metodą
analizy

czynnikowej

podzielił

wszystkie

zdolności koordynacyjne na dwie grupy.

Do pierwszej zaliczył czynniki związane z

wykonywaniem ruchów całym ciałem, a do
drugiej – z ruchami rąk. Natomiast Starosta
sklasyfikował wszystkie ruchy jako globalne
lub lokalne. Wyodrębnił siedem grup, z
których w dwóch pierwszych umieścił
ruchy lokalne (ruchy elementów ciała), a w
pozostałych globalne (ruchy całego ciała).
Pomimo znaczenia problematyki badań nad
lokalnymi

i

globalnymi

przejawami

zdolności motorycznych w piśmiennictwie
napotkano niewiele opracowań, zwłaszcza
zawierających dane eksperymentalne

Równowaga

Równowaga to umiejętność utrzymania

pozycji ciała w różnych zróżnicowanych
warunkach wykonywania różnorodnych
ruchów lub utrzymania pozycji statycznej.
Równowagę dzielimy na statyczna i
dynamiczną. Statyczna to taka w której
utrzymujemy pozycje ciała w miejscu -
postawa

zasadnicza,

stanie

stanie

jednonóż, waga przodem, STANIE NA
RĘKACH, stanie na głowie itp.

Równowaga dynamiczna występuje w trakcie

wykonywania różnorodnych ćwiczeń, gdyż
ciało znajduje się w ruchu - marsze, biegi,
skoki, rzuty, wahania, ćwiczenia na
przyrządach,

ćwiczenia

wolne

itp.

W

badaniach

własnych

zdolności

zachowania

równowagi

przy

wykorzystaniu posturografu otrzymano

wiele

wskaźników

wybitnie

silnie

wzajemnie powiązanych. Dlatego, za

parametr wystarczająco reprezentatywny

do jej oceny przyjęto pole powierzchni

rozwiniętej przez rzut pionowy OSC.

Stwierdzono, że równowaga mierzona na

posturografie w standardowy sposób w

niewielkim

stopniu

zależała

od

pozostałych zdolności motorycznych. Ze

zdolności kondycyjnych warunkowały ją:

czas narastania siły globalnej, prędkość

lokomocyjna i częstotliwość globalna.

W prezentowanych badaniach własnych

lokalne zdolności kondycyjne nie miały
żadnego

wpływu

na

możliwość

zachowania

równowagi.

Zdolności

koordynacyjne miały nieco większe
znaczenie. Było to zgodne z wynikami
innych autorów. Różnice w znaczeniu
ich globalnych i lokalnych przejawów
były

niewielkie.

Ze

zdolności

koordynacyjnych największe znaczenie
miała wielkość maksymalnego obrotu.

Ujemny charakter zależności pomiędzy

tą

zdolnością

a

możliwością

zachowania

równowagi

dowodził

istnienia pomiędzy nimi pozytywnego
związku.

Mniejsza

wartość

pola

powierzchni rozwiniętej przez rzut
pionowy OSC była powiązana z
możliwością

wykonania

większego

obrotu w wyskoku.

Zdolność

zachowania

równowagi

u

człowieka odbywa się na drodze
odruchowej. Natomiast jej poziom zależy
głównie od właściwego współdziałania
wzroku,

zmysłu

czucia

głębokiego

(zdolność różnicowania ruchu) i aparatu
przedsionkowego

ucha

środkowego.

Ponadto, istotne jest sprawne działanie
układu nerwowo-mięśniowego.

Wydaje się, że czas narastania

siły, który znacząco korelował ze
zdolnością

zachowania

równowagi był uwarunkowany
sprawnością

funkcjonowania

mięśni

oraz

zdolnością

przewodzenia

bodźców przez

układ nerwowy. Ten ostatni
element, podobnie jak i zdolność
zachowania równowagi, wydaje
się być niezależny od płci.

Ciało człowieka podczas utrzymywania

równowagi traktowane jest jako obiekt
regulacji, którym kieruje regulator, tj.
układ nerwowy. Większa sprawność
mechanizmu sterowania zachowaniem
równowagi zależy od szybkości działania
sprzężenia

zwrotnego

w

układzie

sterowania. Główną rolę w tej czynności
odgrywa

analizator

kinestetyczny.

Kierowanie ruchem przez układ nerwowy
jest realizowane na trzech poziomach.

W zadaniach złożonych, do których

należy

zachowanie

równowagi,

działanie odbywa się na podstawie
programów wypracowanych przez
wyższe piętra układu nerwowego. Jest
ono powiązane z możliwościami
wykonywania

ruchów

(np.

manipulacyjnych), w których program
budowany jest na bieżąco w trakcie
ruchu – na zasadzie „on line”.

Prawdopodobnie uwarunkowań zdolności

do zachowania równowagi w pozycji
stojąc można poszukiwać w innych
zdolnościach koordynacyjnych, zwłaszcza
o globalnym charakterze aktywności
ruchowej. Wydaje się, że większość zadań
ruchowych o złożonej strukturze wykazuje
powiązania z elementarnymi przejawami
poszczególnych

koordynacyjnych

zdolności motorycznych.

Natomiast te ostatnie wydają się być

względnie niezależne. W badaniach
młodych piłkarzy nożnych Ljach i
wsp.

stwierdzili,

że

na

1518

współczynników korelacji aż w 85–
95% nie było związków pomiędzy
koordynacyjnymi

zdolnościami

motorycznymi. Pozostałe 5 do 15%
istotnych

zależności

dotyczyło

wskaźników w obrębie tych samych
koordynacyjnych

zdolności

motorycznych.

Rytm to jedno z głównych słów używanych przez
trenerów płotkarzy. Posługiwanie się takimi
sformułowaniami, jak „rytm biegu”, „rytm
kroków”, „jednostki rytmiczne” czy „trening
rytmowy”, należy do codzienności nie tylko
szkoleniowców, lecz także autorów publikacji
związanych z tą grupą konkurencji [5, 8].
Etymologia słowa rytm (gr. rhytmos – miara,
proporcja), a także jego defnicje podane przez
słowniki i encyklopedie (wzór, szablon, model)
sugerują utożsamianie rytmu z powtarzalnością,
cyklicznością

i

regularnym,

okresowym

charakterem.

Badacze motoryczności ludzkiej zauważają
jednak, że pojęcie rytmu jako powtarzanego
szablonu dotyczy głównie ruchów cyklicznych,
natomiast dla ćwiczeń jednostkowych bardziej
odpowiednią

definicją

jest

„dynamiczno

czasowe uporządkowanie ruchu”.
Antropomotorycy podkreślają złożoność
problemu, zaznaczając, że ta specyficzna
cecha
ruchu, jaką jest rytm, składa się z różnych
elementów: płynności, precyzji, stałości,
zakresu i mocy.

Metody badania równowagi

statycznej

Do określenia poziomu zdolności

zachowania równowagi zastosowano
metodę posturograficzną. Wykorzystano
w tym celu system badań „posturograf”,
przeznaczony do określania stanu
czynnościowego narządu równowagi
metodą testów statokinezjometrycznych.
Badanie polegało na zachowaniu przez
32 s równowagi w pozycji stojącej na
płycie posturograficznej o wymiarach
0,400 m x 0,400 m x 0,055 m.

Zespół czujników zamontowany w

płycie

powoduje

rozłożenie

siły

ciężkości

badanego

na

cztery

składowe.

Dlatego

możliwe

jest

wyznaczanie

chwilowych

przemieszczeń

rzutu

pionowego

ogólnego środka ciężkości ciała na
platformę.

Badani wykonywali trzy podstawowe

zadania motoryczne, polegające na
zachowaniu równowagi w pozycji stojąc:

• przy oczach otwartych;
• przy oczach zamkniętych;
• przy oczach otwartych, w warunkach

sprzężenia zwrotnego badany
obserwował na monitorze aktualną
pozycję rzutu ogólnego środka ciężkości
(OSC), starając się utrzymać go w
centralnym punkcie ekranu.

Przeprowadzona

analiza

współczynników korelacji pomiędzy

poszczególnymi

wskaźnikami

zdolności zachowania równowagi

wykazała, że większość spośród

analizowanych wyników była silnie

wzajemnie skorelowana. Dlatego do

porównań z innymi zdolnościami

motorycznymi

wybrano

pole

powierzchni rozwiniętej przez rzut

pionowy OSC, traktując go jako

wystarczająco reprezentatywny.

Porównano też wyniki typowych dla

wszystkich

wersji

pomiaru

zdolności zachowania równowagi.
Stwierdzono duże podobieństwo
pomiędzy

wskaźnikami

uzyskiwanymi

w

różnych

sposobach

pomiarów.

Dlatego

analizę ograniczono do wersji
podstawowej, tj. pomiaru zdolności
zachowania równowagi z oczami
otwartymi.

Bibliografia

• Schnabel G. (1974) Koordinativen Fähigkeiten

im Sport – ihre Erfassung und zielgerichtete

Ausbildung. „Theor. Prax. Körperkult.”, Nr. 7, s.

627–632.

• Starosta W. (1993b) Symetria i asymetria

ruchów człowieka. (W:) Motoryczność człowieka

– jej struktura, zmienność i uwarunkowania,

(red.) W. Osiński. Monografie nr 310, AWF w

Poznaniu, s. 81–120.

• Starosta W. (1993a) Koordynacja ruchowa

człowieka. (W:) Motoryczność człowieka – jej

struktura, zmienność i uwarunkowania, (red.) W.

Osiński. Monografie nr 310, AWF w Poznaniu, s.

81–120.