Równowaga w

koncepcjach

motoryczności wg Hirtz’a

Motoryczność człowieka

• Wiedza o motoryczności człowieka jest podstawowym

zagadnieniem w naukach o kulturze fizycznej. Za jednego z
twórców współczesnej teorii motoryczności uznaje się
Bernsteina [1947], który w swojej pracy „O strukturze ruchów”
zawarł jej podstawy. Zgodnie z nią działanie ruchowe człowieka
polega na nadążającym porównywaniu pożądanej wartości z
aktualną, dotyczącą wskaźników charakteryzujących ruch.
Rozpoczęcie ruchu jest wg Bernsteina możliwe po wyobrażeniu
celu i skonstruowaniu programu działania. Zatem koordynacja
ruchowa to „(...) pokonywanie nadmiernej liczby stopni
swobody poruszającego się organizmu, czyli przekształcenie go
w system sterowalny”. Do dalszych rozważań przyjęto definicję
koordynacji ruchowej jako zdolności „(...) do wykonywania
złożonych ruchów dokładnie, szybko i w zmiennych
warunkach”

• Ta koncepcja, pomimo późniejszych modyfikacji, stała

się podstawową w analizowaniu struktury zdolności
motorycznych [Raczek 1987; Hirtz, Starosta
1990].Raczek dodatkowo wyodrębnił grupę zdolności
hybrydowych, pośrednią pomiędzy kondycyjnymi a
koordynacyjnymi zdolnościami motorycznymi.

• Bardzo szerokie spektrum uwarunkowań przejawiania

się zdolności motorycznych powoduje, że brak jest
definicji akceptowanych przez większość badaczy.
Wielu z nich nawołuje do stworzenia jasnej koncepcji
motoryczności np. Hirtz , Starosta. Dlatego problem
klasyfikacji zdolności motorycznych można ciągle
uznawać za otwarty.

• W pracy tej używa się pojęcia „zdolność motoryczna” a nie

„cecha”. Założono też, że poszczególne zdolności
motoryczne przejawiają się w odpowiednio dobranych
zadaniach ruchowych. Raczek i Hirtz wskazywali na
trudności w określeniu rzeczywistych cech motoryczności
człowieka. Powoduje to często rozbieżności pomiędzy
stosowanymi definicjami a używanymi metodami
badawczymi. „Cechy” zależą od uwarunkowań
genetycznych, natomiast „zdolności”, pomimo znacznego
wrodzonego zdeterminowania, mogą być modyfikowane
pod wpływem czynników środowiskowych. Sankowski i Hirtz
uważali, że koncepcję „cech motorycznych” od teorii
„zdolności motorycznych” różni głównie udział czynników
nabytych w przejawianiu się zdolności motorycznych. Także
wielu autorów stosujących określenie „cechy motoryczne”
swoje definicje rozpoczyna od stwierdzenia, że są to
zdolności hierarchicznej koncepcji Hirtza.

• W hierarchicznej koncepcji Hirtza także występuje kilka poziomów

koordynacji ruchowej. Podstawową rolę w jej przejawianiu się
odgrywają zdolności orientacji przestrzennej i kinestetycznego
różnicowania ruchu, oparte na informacjach sensorycznych. Na
kolejnym poziomie umieszczono bardziej kompleksowe funkcje
ruchowe, których podłożem są złożone funkcje sensoryczne oraz
skomplikowane programy ruchowe. Do typowych dla tego poziomu
zdolności motorycznych Hirtz zaliczył zdolność szybkiej reakcji,
rytmizacji i równowagi. Następny poziom związany jest z czasem
realizacji zadania. W przypadku ograniczenia czasowego Hirtz
używa określenia koordynacja szybka. Natomiast gdy ruch ma być
wykonany z dużą dokładnością, jest to koordynacja wolna. Na
najwyższym poziomie zdolności koordynacyjnych umieścił
kompleksowe zdolności uczenia się motorycznego, zdolność
sterowania ruchem i zdolność adaptacji motorycznej (ryc. 4

Rycina 4 Koncepcja hierarchicznej struktury

podstawowych zdolności koordynacyjnych [Hirtz 1985]

• Poszczególne zdolności koordynacyjne są bardzo trudne do

wyodrębnienia i analizy poprzez zastosowanie selektywnych testów.
Bardzo często wynik badania zależy równocześnie od dwóch lub więcej
zdolności motorycznych. Ten problem wystąpił też w tej pracy. Dlatego
niektóre zadania motoryczne powtarzają się jako narzędzia do badania
różnych zdolności motorycznych (tab. 1).

• W poszczególnych koncepcjach dotyczących zdolności motorycznych

stosunkowo niewiele miejsca poświęcono ocenie dokładności wykonania
zadań ruchowych. Chociaż, z drugiej strony, większość autorów
opracowań dotyczących struktury zdolności motorycznych uznaje
zdolność różnicowania ruchu lub zdolność kinestetycznego różnicowania
ruchu za jedną z podstawowych koordynacyjnych zdolności
motorycznych [Celikovsky i wsp. 1979; Blume 1981; Hirtz 1985;].
Stanowi ona zdolność warunkującą odpowiednie wykonanie czynności
ruchowych dzięki właściwemu dozowaniu impulsów sterujących,
poprzez precyzyjne postrzeganie siłowych, czasowych i przestrzennych
parametrów ruchu Uważa się też, że zdolność kinestetycznego
różnicowania ruchu odgrywa decydującą rolę w powstawaniu „czucia
ruchu” [Hotz, Weineck 1983; Starosta 1993a; Hirtz,].

Tabela 1 Zestawienie zastosowanych w pracy zadań

motorycznych na podstawie klasyfikacji podstawowych

zdolności koordynacyjnych [Hirtz]

• Pomimo istnienia szeregu opracowań o znaczeniu zdolności różnicowania ruchu, nie dostrzeżono

wielu badań dotyczących dokładnego osiągania zadanych parametrów ruchu, a więc uzyskiwania
określonej dokładności przejawiania poszczególnych zdolności motorycznych .Nie ma też żadnych
porównań dokładnego przejawiania zdolności motorycznych w zadaniach ruchowych o globalnym i
lokalnym charakterze aktywności. Powstało natomiast wiele prac poświęconych badaniu
dostosowania motorycznego, czyli możliwości wdrożenia optymalnego programu działań oraz jego
modyfikacji w przypadku dostrzeżenia lub przewidywania zmiany sytuacji [Raczek 1991a].
Zagadnieniami dostosowania motorycznego, które zależy od zdolności różnicowania ruchu,
zajmowali się różni autorzy. Jednak prace te miały często charakter teoretyczny . Natomiast rzadko
prezentowano wyniki badań eksperymentalnych. Najczęściej prace dotyczyły pojedynczych zdolności
lub ogólnych przejawów możliwości sterowania czynnościami motorycznymi [Rutkowska-Kucharska,
Bober 1986; Nowacki, Siemieński 1990; Rynkiewicz 1990a, 1990b; Starosta i wsp. 1994; Rynkiewicz,
Starosta 2000]. Brakuje natomiast badań nad porównaniem dokładnego przejawiania różnych
zdolności motorycznych, szczególnie o globalnym i lokalnym charakterze. Jest to bardzo istotne
zagadnienie, ponieważ w sporcie i w życiu codziennym najczęściej niezbędne jest przejawianie
ruchów w sposób optymalny, a nie maksymalny. Natomiast większość prac, w których przedmiotem
badań były zdolności motoryczne, dotyczyło wysiłku o charakterze maksymalnym.

• W badaniach własnych każde z zadań motorycznych stosowano w dwóch wersjach. W pierwszej,

głównym celem było osiągnięcie jak największej wartości. W drugiej dążono do sprawdzenia
zdolności kinestetycznego różnicowania ruchu jako zewnętrznego przejawu sprawności analizatora
ruchowego. Ta ostatnia zdolność jest uznawana za istotną część koordynacji ruchowej, decydującą o
wyjątkowej dokładności ruchów .Natomiast Hirtz [1985] zadania motoryczne wykonywane z
maksymalną intensywnością i bez ograniczenia czasowego uznaje za przejawy zdolności do „szybkiej
koordynacji” (tab. 2). Umiejętność precyzyjnego wykonania określonej czynności ruchowej jest
określana przez Hirtza [1985] jako przejaw „wolnej koordynacji”. Dlatego zadania motoryczne
wykorzystywane w pracy podzielono na dwie grupy – zgodne z klasyfikacją Hirtza [1985]. Przyjmując
w pierwszej z nich zadania, w których celem było osiągnięcie maksymalnego wyniku. Natomiast w
drugiej grupie umieszczono zadania, w których dążono do uzyskania jak największej dokładności,
oceniając na tej podstawie zdolność odtwarzania zadanej wielkości ruchu (tab. 2).

Tabela 2 Zestawienie zastosowanych w pracy zadań

motorycznych w odniesieniu do klasyfikacji dzielącej

zdolności motoryczne na przejawy szybkiej i wolnej

koordynacji [Hirtz 1985]

Koordynacja ruchowa

• Zagadnienia związane ze zdolnością różnicowania ruchu są uznawane za

podstawowe dla koordynacji ruchowej [; Hirtz 1985; Ljach 1990; Starosta 1993a,
2001a; Hirtz, Starosta 1994; Mynarski 2000; Raczek i wsp. 2002]. Natomiast nie ma
wielu badań dotyczących przejawiania zadanych parametrów ruchu, a więc
osiągania określonej dokładności w zakresie poszczególnych zdolności
motorycznych .Prace najczęściej miały charakter teoretyczny . W zakresie badań
eksperymentalnych najczęściej prace dotyczyły pojedynczych zdolności lub
ogólnych przejawów możliwości sterowania czynnościami motorycznymi .
Brakowało natomiast badań nad porównaniem dokładnego przejawiania różnych
zdolności motorycznych. Ze względu na znaczenie tego zagadnienia podjęto próbę
jego kompleksowego rozwiązania. Dlatego zastosowano drugi wariant wykonywania
każdego zadania motorycznego. Celem jego realizacji było dokładne, a zatem
optymalne wykonanie ruchu. W badaniach w każdym zadaniu motorycznym dążono
do uzyskania dokładnie połowy wartości maksymalnej. Przyjęto 50% dlatego, że na
tym etapie rozważań nie znano wartości progowych, tzn. nie było możliwe
określenie stopnia dokładności różnicowania zadawanych wartości. Nie można było
przyjmować wartości zbyt małych ani zbyt bliskich maksymalnym. Istniała bowiem
obawa, że badani nie będą potrafili ich zróżnicować. Określano na tej podstawie
zdolność kinestetycznego różnicowania ruchu jako zewnętrznego przejawu
sprawności analizatora ruchowego. Tę ostatnią zdolność uznaje się za istotną
składową koordynacji ruchowej, decydującą o poziomie dokładności ruchów.

Zajmując się rozważaniem nad tymi, w

większości nowatorskimi, zagadnieniami,

zamierzano osiągnąć następujące cele:

• Określenie zależności występujących pomiędzy lokalnymi a

globalnymi przejawami kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności
motorycznych.

• Poznanie związków istniejących pomiędzy kondycyjnymi a

koordynacyjnymi zdolnościami motorycznymi.

• Określenie powiązań pomiędzy optymalnym (dokładnym) i

maksymalnym przejawianiem się zdolności motorycznych w
kondycyjnych i koordynacyjnych zadaniach o globalnym i lokalnym
charakterze oraz stwierdzenie poziomu dokładności wykonywania
tych zadań motorycznych.

• Ustalenie zakresu symetrii w lokalnym i globalnym przejawianiu

się kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności motorycznych.

• Poszukiwanie dymorfizmu płciowego w zakresie globalnego i

lokalnego przejawiania się kondycyjnych i koordynacyjnych
zdolności motorycznych.

Dążąc do rozwiązania problemu, przyjęto

następujące hipotezy, które zamierzano

zweryfikować w zastosowanym procesie

badawczym:

• Globalne i lokalne zdolności motoryczne są wzajemnie

powiązane jedynie w niewielkim stopniu.

• Nie ma silnych koordynacyjnych uwarunkowań kondycyjnych

zdolności motorycznych, szczególnie o lokalnym charakterze.

• Względna wartość błędu w zadaniach wymagających

dokładnego przejawiania zdolności motorycznych z zadaną
intensywnością uwarunkowana jest ich maksymalnymi
wartościami, a możliwości dokładnego wykonywania ruchu
zależą od rodzaju zadania motorycznego.

• Poziom globalnych i lokalnych przejawów kondycyjnych i

koordynacyjnych zdolności motorycznych cechuje znaczny
stopień symetryzacji.

• W zakresie przejawów zdolności koordynacyjnych kobiety

przejawiają poziom podobny do mężczyzn.

GRUPA 1

• Pachuta Oliver
• Budnik Jacek