Badania ubóstwa

Badania

ekonomistów i socjologów

Ekonomiczne definicje

ubóstwa

• Sytuacja, gdy rodzina lub gospodarstwo

domowe nie ma środków niezbędnych
do zaspokojenia podstawowych potrzeb

• Zawęża to zakres analizy do

materialnych warunków życia

• Stosuje się wyłącznie ilościowe mierniki

ubóstwa

Badania ankietowe

Federicka Le Play

w latach 1829 – 1877

badania ankietowe

objęły niemal całą Europę

• Realizowana przez socjologa

francuskiego

Ernst Engel

• Badania statystyczne – budżetów

gospodarstw domowych w Niemczech

• Na ich podstawie sformułowano
prawo Engla; udział wydatków na żywność

w budżecie gospodarstwa domowego

rośnie wraz ze spadkiem wartości

dochodu (im niższe dochody, tym

wyższy jest udział wydatków w

dochodach)

Seebohm Rowentree

• Analiza budżetów rodzinnych

• Badania rozpoczęte w 1889 roku w

Wielkiej Brytanii

• Rowentree uważany jest za twórcę

brytyjskiej tradycji badań empirycznych
w dziedzinie warunków życia

Ubóstwo a moralność

• Przez wiele wieków ubóstwo łączono

z brakiem cnót moralnych ubogiego

• Dopiero w XIX wieku wskutek badań

nad ubóstwem rozważania o
przyczynach ubóstwa przeniesiono ze
sfery moralności do sfery ekonomii

Cnoty chroniące przed

ubóstwem

• Gospodarność, usłużność wobec

zwierzchników, nienaganność
moralna, pracowitość, trzeźwość,
zaradność

Przyczyny ubóstwa

• lenistwo.
• Pijaństwo,
• niegospodarność
• Złe skłonności

• Które trzeba zwalczać siłą woli
• Na takiej koncepcji przyczyn ubóstwa

zbudowano w W. Brytanii prawo

ubogich

Prawo ubogich

• 1601 r. – pierwsze prawo ubogich

• 1834 r. - drugie prawo ubogich

• Koncepcja praw ubogich w W.

Brytanii oparta została na koncepcji -

ubóstwa zawinionego

S. Rowentree;

• Przyczyną ubóstwa nie są wady charakteru

lecz niskie dochody wynikające z :

• Niskich zarobków,
• Długotrwałej choroby,
• Śmierci żywiciela rodziny
• Dużej liczby dzieci na utrzymaniu.
• Zachowania naganne ubogich, to

drugorzędna dodatkowa, a nie kluczowa
przyczyna ubóstwa

Linie ubóstwa

• S.Rowentree i Ch. Booth

• Na podstawie badań i doświadczeń

wizytatorów delegowanych przez
szkoły w Manchesterze i Londynie do
rodzin uczniów oceniano dochody i
zwalniano uczniów z czesnego i
innych opłat

Dochody poniżej linii

ubóstwa

• Rodziny osiągające dochody poniżej

linii ubóstwa zaliczane są do ubogich

• Ubóstwo identyfikowane za pomocą

linii ubóstwa określa się mianem

ubóstwa dochodowego

• Badacze nie są zgodni co lepiej określa

sytuację materialna: dochody czy

wydatki?

Ubóstwo absolutne czy

relatywne

• Absolutne oznacza brak podstawowych

środków niezbędnych do życia

• Operacjonalizacja = oszacowanie

wartości środków niezbędnych w
pieniądzach

• Co to są potrzeby podstawowe????

Potrzeby podstawowe

• Czy tylko potrzeby biologiczne

(wyżywienie, odzież , mieszkanie)?

• Czy też potrzeby pozwalające na

prowadzenie życia zgodnego ze

społeczną naturą ?

•
• Minimum egzystencjalne czy

minimum socjalne?

Co to są potrzeby społeczne

• Czy herbata należy do dóbr

podstawowych?

• Co powinno być umieszczone w

koszyku potrzeb podstawowych?

Socjologiczne badania

ubóstwa

• Socjologiczne podejście:

Ubóstwo to sytuacja, gdy: dochodzi do:

• zerwania więzi społecznych,
wraz z utratą więzi

• człowiek traci swoją tożsamość,
zostaje pozbawiony

• poczucia przynależności do społeczeństwa,

• nie może funkcjonować w podstawowych

rolach społecznych

Ubóstwo relatywne

• Z socjologicznego nurtu badań wywodzi

się koncepcja ubóstwa relatywnego -
definicja P. Townsend’a:

• Brak zasobów, aby zapewnić wyżywienie,

warunki życia i funkcjonowanie w
podstawowych rolach społecznych na
poziomie przeciętnym dla danego
społeczeństwa – brak powoduje
wykluczenie osób ubogich z typowych
zakresów aktywności społecznej

Ubóstwo relatywne=

względne

• Koncepcja taka powstała dopiero w

latach 70. XX wieku.

• Ubóstwo ma charakter wielowymiarowy:
Socjologiczny, kulturowy, ekonomiczny,

• Ubóstwo ma charakter relatywny

(względny - odniesiony do miejsca i
czasu)

Współczesne teorie

Amartya Sen:

• Ubóstwo jako deprywacja zdolności i
ograniczenie możliwości wyboru;
zasoby materialne i zdolności indywidualne

• Katalog potrzeb podstawowych rozszerza

się wraz z rozwojem społecznym i
ekonomicznym

Amartya Sen

• Relatywna linia ubóstwa w bardzo

zamożnym społeczeństwie może

zaliczać do sfery ubóstwa osoby,

których dochody są wysokie, a

konsumpcja jest zbliżona do

konsumpcji zamożnych w krajach

biednych.

• Na przykładach można wykazać

absurdalność relatywnego pomiaru

ubóstwa

Adekwatność miar

• Współcześnie krytyka A. Sena pomiaru

ubóstwa dotyczy braku adekwatności miar
do sytuacji;

A.

Sen twierdzi, że : ubóstwo to brak
możliwości;

• funkcjonowania w podstawowych rolach

społecznych,

• aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym
• a także - brak zasobów materialnych w

gospodarstwie domowym

Podejście do definiowania

ubóstwa

• Zależy od:
• tradycji badania i pomiaru ubóstwa
• Inna w konserwatywnej
• Inna w liberalnej tradycji polityki

społecznej

• Strategie zwalczania ubóstwa w

modelu polityki społecznej.

Kwestia społeczna

• Konflikt pracy i kapitału
• państwo i rynek
• Związek Polityki Społecznej (Weber,

Tonnies, Simmel) – rozwiązania

uniwersalne, systemowe, długofalowe,

oparte na prawie i instytucjach (jedność

celów polityki społecznej i gospodarczej0

• Stowarzyszenie Socjalistów Fabiańskich

(przeciwstawienie polityki społecznej

polityce gospodarczej),

koncepcje ubóstwa a

działanie

• od przyjętej koncepcji zależy rodzaj

podejmowanej akcji przeciwdziałania

ubóstwu (lub jego zwalczaniu)

• Na użytek działań polityki społecznej

przyjmowana jest na ogół koncepcja

ekonomiczna mimo, że zjawisko

ubóstwa jest wielowymiarowe powoduje

społeczną bierność i atomizację życia

społecznego

Tradycja konserwatywna

• Ubóstwo to nie tylko brak środków

materialnych, ale zagrożenia dla ładu
społecznego

• Rynek jest jedna z wielu instytucji ładu

społecznego – nie jest instytucja zdolną do
integrowania społeczeństwa

• Lad społeczny to byt złożony: struktura

społeczna, więzi, system wartości, władza
państwowa, prawo, rynek

Konserwatywna tradycja

• Podstawą socjalnej gospodarki rynkowej:

przekonanie, że istnieje wzajemna
zależność między różnymi sferami życia
społecznego i gospodarczego.

• Cel:
• pokój społeczny,
• wzrost gospodarczy,
• dobrobyt

Tradycja liberalna

• Cele społeczne i gospodarcze sa

przeciwstawne

• Rozwiązania w polityce społecznej

musza uwzględniać prymat celów
gospodarczych

• Instytucje państwa pełnią role

prowizoryczne, ratownicze, doraźne,
zwalczające ostre objawy (uzupełnianie
dochodów – świadczenie obywatelskie)

Ekskluzja społeczna

• Brak środków powodujący wykluczenie

jednostki (rodziny) z uczestnictwa w

tworzeniu oraz w wymianie dóbr i usług

• Wykracza poza wymiar ekonomiczny i

polityczny- odnosi się do solidarności

społecznej, które naruszenie powoduje

zerwanie więzi społecznych

• Ekskluzja dotyczy różnych osób, grup,

terytoriów,

Kto narażony jest na

wykluczenie

• Niepełnosprawni psychicznie i

fizycznie,

• Samotni rodzice,
• młodociani przestępcy,
• rodziny dysfunkcyjne,
• Osoby uzależnione,
• Osoby starsze,

Podejście europejskie i

amerykańskie

Badania w Europie na ekskluzją społeczną

trwają od lat 60. XX w.

– intensywne badania w krajach UE od 1995

• W USA używa się innych pojęć:

marginalizacja, gettyzacja, peryferyzacja,
podklasa (underclass) lub

• Kultura ubóstwa (the culture of poverty)

Cechy wykluczenia

Marginalna pozycja
- ekonomiczna
- społeczna
- izolacja społeczna