Teoria systemów

światów po 30

latach

według S. K.

Sandersona

Anna Klupa

Stosunki międzynarodowe



Czarny- Sanderson zgadza się



Niebieski – trzeba zmienić



Czerwony – całkowicie odrzucić

Teoria systemów światów
Immanuela Wallersteina -
założenia



1. historia potwierdza istnienie wielu systemów

światowych, które stanowią sieć powiązań

społecznych o wysokim stopniu funkcjonalnej

autonomii i z szerokim podziałem pracy, o dużym

zróżnicowaniu kulturalnym i społecznym



2. system światowy analizujemy jako całość – nie są

istotne cechy jego poszczególnych elementów ale

relacje między nimi



3. istnieją dwa zasadnicze typy systemów światowych:



Światowe ekonomie – zawierają różne odmienne elementy

polityczne, nie dążą do centralizacji i unifikacji – twory

delikatne i słabe – rozpadały się lub przekształcały w

światowe imperia



Światowe imperia – systemy politycznie i militarnie

zunifikowane,



4. w XVI wieku zaczęła się kształtować
gospodarka kapitalistyczna



kapitalizm opiera się przede wszystkim na
sprzedaży towarów na takich rynkach by
uzyskać maksymalne zyski i móc skumulować
kapitał



5. XVI wiek to „wielka granica” – świat
społeczny i ekonomiczny zaczyna się
zmieniać



6. Gospodarka kapitalistyczna to system
hierarchiczny składający się z:



Centrum – dominuje nad światową gospodarką –
państwa najbardziej rozwinięte technologicznie i
ekonomicznie, najsilniejsze politycznie i militarnie



Półperyferiów – pełnią funkcje stabilizacyjne,
mediacyjne, co pozwala utrzymać światową gospodarkę



Peryferiów – najsłabiej rozwinięte gospodarczo,
zacofane technologicznie, koncentrują się na produkcji
surowcowej nastawionej na eksport



7. W świecie dominuje centrum, które
wykorzystuje półperyferia, a półperyferia
wykorzystują peryferia



8. Rywalizacja ekonomiczna między centrami
skupia się głównie na wypracowywaniu jak
najwyższej nadwyżki w produkcji



9. Pozycja państwa się nie zmienia, centrum

pozostaje centrum, peryferia peryferiami



10. Kapitalizm opiera się na 2 procesach:

rozszerzaniu i ekspansji – wchłania kolejne

elementy i pogłębia zależności



11. Cztery metody rozwoju gospodarki

kapitalistycznej: mechanizacja,

rozprzestrzenianie logiki produkcji

towarowej na coraz więcej sfer życia

społecznego i ekonomicznego,

proletarializacja – rozszerzanie systemu

płacowego, polaryzacja – powiększanie

przepaści miedzy centrum a peryferiami



12. Gospodarka kapitalistyczna przechodzi

przez 40-60 letnie cykle koniunkturalne –

powiązane są one z cyklami hegemonialnymi

– przez pewien okres dane państwo

dominuje w produkcji, handlu i finansach



13. Hegemonie w historii kapitalizmu:

Holandia (1625-75), Imperium Brytyjskie

(1815-1873), Stany Zjednoczone (1945-67/70)



14. Współczesny system światowy opiera się

na kooperacji różnych systemów narodowych,

które współpracują dla realizacji celów

politycznych i ekonomicznych



15. Jak wszystkie światowe systemy

kapitalizm miał swój początek i będzie miał

koniec -prawdopodobnie w XXI w. - kapitalizm

nie jest odpowiedni dla światowego systemu

na długi okres czasu



16. Kapitalizm będzie zastąpiony

prawdopodobnie przez światowy system

socjalistyczny, który będzie bardziej

racjonalny i ludzki

Zarzuty Sandersona



2. konieczne w analizie systemu jest

uwzględnianie cech jego elementów, które

mogą również ulegać zmianom, co wpływa na

kształt całego systemu



6. stosowanie pojęć centrum, peryferia,

prowadzi do reifikacji,



istnieją różnice, ale lepiej mówić o „światowych

nierównościach”



7. opisując gospodarkę kapitalistyczną łatwo

hierarchię między elementami traktować jako

stosunek wyzysku silniejszego centrum wobec

peryferii – trzeba natomiast szukać innych

rodzajów więzi łączących



9. całkowicie odrzucić – peryferia
mogą rozwinąć się w półperyferia, a
następnie centra, natomiast centra
mogą się osłabić



12. cykle koniunkturalne występowały,
jednak jeżeli cykle mają 40-60 lat to
już dawno powinniśmy wkroczyć w
nowy



16. jeżeli kapitalizm zostanie
zastąpiony przez system socjalistyczny
to powstanie najbardziej represyjne i
autorytarne państwo na świecie

Inne słabości TSŚ



TSŚ - rygorystycznie materialistyczna – gospodarka

ma regulować życie społeczne i ideologiczne – jednak

pozostają takie zjawiska jak seksizm, rasizm i

nacjonalizm, które nie podlegają wyjaśnieniu na gruncie

gospodarki



Poszczególne państwa istnieją w systemie wzajemnych

zależności – jednak Wallerstein stosuje w ich opisie zbyt

daleko idące uproszczenie wyzysku przez silniejsze

centrum słabszych peryferiów



Błędne określenie roli półperyferiów – nie są one

wyłącznie buforem bezpieczeństwa



Wallerstein



Sanderson



Sztuczne nadanie świadomości systemowi



Ściśle określone zadania poszczególnych
elementów systemu



To system rozdziela zadania między elementy



Działa cały system a nie pojedynczy kapitaliści czy
pracownicy



„system wie – system potrzebuje” – reifikacja



Kapitalizm opiera się na taniej pracy – ale
peryferia nie są kluczowym obszarem dla
jego funkcjonowania



Peryferia przekształcają się w półperyferia –
Ameryka Łacińska, Azja



Półperyferia stają się centrami – Hong Kong,
Singapur, Japonia



Peryferia to „tradycyjnie” Afryka



Centra tworzą peryferia by je eksploatować
– KOLONIALIZM



Ale nie każde nieszczęście i bieda w Afryce są
wynikiem działania centrum



Większość obszarów zanim stała się koloniami
miała poważne problemy



Błędne rozumienie półperyferiów – jako
obszarów buforowych, składających się z
społeczeństw w średnim stadium rozwoju
gospodarczego



Wrzucamy tu wszystkich, którzy nie pasują gdzie
indziej



W ramach półperyferiów panują ogromne różnice
– np. kraje byłego ZSRR a kraje Bliskiego
Wschodu



Dla rozumienia systemu ważna jest jego historia



jednak to tylko historia kapitalistyczna, nie uwzględnia

prekapitalistycznych dziejów



Europa Wschodnia jako peryferia i jej niski

stopień rozwoju to wynik działań Europy

Zachodniej – centrum



Kraje Europy Wsch. były słabiej rozwinięte od Europy

Zach. „nawet zanim pojawił się termin Europa”



Mniejsza dostępność do morza krajów wschodniej

Europy – utrudnienia w handlu, który jest motorem

rozwoju gospodarki



Niski poziom życia ludzi w słabiej rozwiniętych

państwach



Poziom życia ludności w słabiej rozwiniętych

państwach jest obecnie wyższy niż kilkaset lat temu w

krajach rozwiniętych



Rozwój tygrysów azjatyckich – przez
„zaproszenie” i pomoc



Wzrost gospodarczy wynika z: japońskiego
kolonializmu, reformy rolnej po II wś,
pożyczek i pomocy finansowej z USA,
otwarcia rynku USA na produkty z regionu,
silnej pozycji władz państwowych



Elementy nie pasujące do CHIN



Brak pomocy USA i komunizm (według
Wallersteina mniej efektywny gospodarczo)



Przyszły światowy hegemon?



TSŚ – bazuje na marksistowskim
modelu wartości pracy



obecnie siła pracy nie jest jedynym
czynnikiem który przyczynia się do
wzrostu wartości



kapitalizm poszukuje taniej pracy, ale
jej koszty stale rosną i wkrótce może
nie mieć sensu przenoszenie produkcji
– może zabraknąć miejsc gdzie koszty
pracy są niższe

Państwo socjalistyczne –
czy naprawdę jest
socjalistyczne?



Założenie - państwo z gospodarką nastawioną

na produkcję, równe społeczeństwo

kontrolowane przez władzę, zaspokajanie

ludzkich potrzeb jako najwyższy priorytet



TAKIE PAŃSTWO NIE ISTNIEJE



Nie ma możliwości stworzenia prawdziwego

państwa socjalistycznego gdy większość państw

świata jest kapitalistyczna



To kapitalistyczne społeczeństwo rządzone przez

socjalistyczną władzę



Prawdziwy socjalizm może istnieć jedynie na

światowym poziomie z socjalistycznym

rządem światowym



Państwa socjalistyczne znacznie mniej
inwestowały w peryferia niż kapitalistyczne



ZSRR nie był uzależniony od surowców peryferii
jak kapitalistyczne centra



ZSRR pomagał gospodarczo słabiej rozwiniętym
państwom socjalistycznym np. Kuba



TSŚ nie jest w stanie wyjaśnić relacji między
ZSRR a Kubą



TSŚ – rozpad ZSRR nastąpił w wyniku
nacisków zewnętrznych kapitalizmu



Napływ kapitalizmu do gospodarki ZSRR był
raczej wynikiem jej słabego stanu niż presji z
zewnątrz



Nie uwzględnia zmian wewnętrznych –
pierestrojka, głasnosti

Czy socjalizm powróci?



Wallerstein – kapitalizmowi zostało ok. 50 lat –

potem nastąpi światowy socjalistyczny rząd



Sanderson – nierealne



Obecnie istniejące państwa socjalistyczne są biedne i

słabe



Aspekt polityczny – reżimy, wyzysk, represje – TSŚ

TŁUMACZY TO KONIECZNOŚCIĄ OBRONY PRZED

NACISKAMI I ATAKAMI KAPITALIZMU



Wallerstein - struktury ekonomiczne

światowego państwa socjalistycznego nie

muszą być autokratyczne czy autorytarne -

Sanderson twierdzi, że nie muszą ale będą



Problem natury ludzkiej – ludzie dążą do władzy

i poprawy swojego statusu materialnego



biurokrację, lenistwo i niekompetencję trudniej

wyeliminować niż Wallerstein sądzi



Sanderson – socjalizm to „głupi”
eksperyment, który się nie powiódł –
zawiedzie także przy kolejnej próbie



Kapitalizm ma swoje problemy, ale
lepiej się go trzymać niż znowu
próbować socjalizmu



Wielu ludzi nie przetrwało tego
eksperymentu za pierwszym razem,
jeszcze więcej może nie przetrwać za
drugim

Zmieniony paradygmat TSŚ



Nie uznawać za jedyny przedmiot badań systemu

wyłącznie jako całości – uwzględniać cechy jego

elementów



Przedefiniować koncepcję centrum, peryferii,

półperyferii i związków między nimi, które nie

opierają się tylko na wyzysku



Odrzucić marksistowski intelektualny i polityczny

bagaż teorii



Bardziej realistycznie podchodzić do ograniczeń

socjalizmu – nie uznawać, że system jest dobry

tylko my popełniliśmy błędy



Przejmować jasność i przenikliwość z innych teorii

socjologicznych



Wprowadzać elementy analizy naukowo-

socjologicznej, jak np. teoria racjonalnego wyboru i

Darwinizm,



niestety ludzie działają w sposób racjonalny indywidualnie

a nie racjonalnie kolektywnie, np. UE



TSŚ nie jest martwa



„Cierpi jednak na wiele chorób i
wymaga remedium”



Konieczna jest jej modyfikacja

Dziękuję za uwagę