OSOBNICZE I POZAOSOBNICZE

UWARUNKOWANIA W PROCESIE

WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA

FIZYCZNEGO



Zróżnicowanie pod względem wieku



Płeć jako element określający postępowanie

wychowawcy fizycznego



Konstytucja (psychofizyczny typ ustroju) jako

warunek w procesie wychowania i kształcenia

fizycznego



Stan zdrowia a postępowanie wychowawcy

fizycznego

Warunki procesu wychowania i kształcenia fizycznego

stanowią o okolicznościach towarzyszących działaniu i określają

sytuacje, od których skuteczność tego działania jest uzależniona.

Chodzi tutaj o takie elementy, na które w swej istocie

wychowawca fizyczne w ogóle, czy taż w danym momencie,

wpływu nie ma i mieć nie może, a które wymuszają na nim

potrzebę odpowiedniego doboru środków wychowawczego czy

kształcącego postępowania. Elementy te stanowią jak gdyby tło

dla procesu wychowania i kształcenia fizycznego.

Przechodząc do klasyfikacji uwarunkowań wych. fizycznego,

podzielimy je najpierw na te, które mówią bezpośrednio o samym

osobniku oraz te, których potrzeba uwzględnienia wynika z

pozaosobniczych sytuacji i okoliczności.

W grupie pierwszej wymienimy:

a) wiek

b) płeć

c) konstytucję fizyczną

d) stan zdrowia

Lista warunków pozaosobniczych może być dość obszerna, a

do głównych z nich zaliczamy:

a) warunki bytu i pracy

b) warunki terenowe i klimatyczne

c) obiekty sportowa, sprzęt i przybory

d) aparaturę diagnostyczno-kontrolną i pomoce dydaktyczne

e) czas przeznaczony na ćwiczenia fizyczne

f) środowisko społeczne

Znajomość uwarunkowań zachodzących w procesie

wychowania fizycznego ma ogromne znaczenie. W lekcyjnej

formie zajęć rzutują one na tok, strukturę i typ lekcji, a i od

nich uzależnia się też zarówno sposób wpływania na postawy

do kultury fizycznej jak i na natężenie wysiłku fizycznego.

Niżej omówimy zasadnicze uwarunkowania osobnicze.

Zwrócimy uwagę na te momenty, za którymi przemawiają

ważkie racje z nich dla procesu wychowania i kształcenia

fizycznego wynikające.

ZRÓŻNICOWANIE POD WZGLĘDEM

WIEKU

Wiek wychowanka w znaczącej mierze wytycza sposób

postępowania

warunkuje dopuszczalne granice siły oddziaływania bodźców na

ustrój.

Konsekwencją nieliczenia się ze zróżnicowanym wiekiem

poszczególnych osób mogą być daleko idące dewiacje rozwojowe,

zbytnie wyczerpanie sił, a nawet poważny uszczerbek na zdrowiu.

W zakresie kształcenia cech funkcjonalnych przyjmuje się, że

efekty

stymulacji są tym większe, im:

a) szybsze jest tempo rozwoju danej cechy

b) mniejszy jest stopień odziedziczalności ( większe

„rozchwianie

dziedziczności”).

Tezę o występowaniu tzw. Okresów

krytycznych, zgodnie z

którymi najskuteczniejszą metodą treningu jest działanie zgodne z

naturalnym

kierunkiem rozwoju, sprecyzował A. Gużałowski. Napoleon

Wolański i J. Parizkova

przedstawili, na podstawie wyników licznych badań naukowych,

syntezę

zagadnienia w postaci schematu:

A) Okres noworodkowy ( od urodzenia do ok. 1

miesiąca życia)

Trudno uznać, aby ingerencja w rozwój ustroju w

tym pierwszym

okresie życia mogła przybierać znamiona

oddziaływania

pedagogicznego. Opieka dorosłych nad

noworodkiem sprowadza się do zabiegów o

charakterze lekarskim i pielęgnacyjnym, których

celem jest przystosowanie ustroju do względnie

samodzielnej egzystencji.

B) Okres niemowlęcy ( do ok. 1 roku życia)

W wychowaniu fizycznym niemowląt korzystne jest

stosowanie już w wieku od 3 do 9 miesięcy zabaw ruchowych

i różnych sposobów masażu. W przyspieszeniu opanowania

spionizowanej postawy wykorzystuje się takie ćwiczenia, jak:

doskonalenie stania bez oparcia, chodzenie za wózkiem,

przekraczanie różnych przeszkód, wspinanie się i schodzenie

ze schodów z trzymaniem poręczy itd.

Pod wpływem systematycznej aktywizacji ruchowej wzmagają

się czynności neuromotoryczne, lepiej pracuje układ sercowo-

naczyniowy, poprawia się przemiana materii i czynniki

krwiotwórcze.

W wychowaniu fizycznym niemowląt zaznacza się przemożny

wpływ czynników społecznych, spośród których dominującą

rolę odgrywa klimat domu rodzinnego i miłość matki.

Czynniki te oddziaływają nie tylko na życie emocjonalne

dziecka, ale również na biologiczne cechy ustroju.

C) Okres poniemowlęcy ( do ok. 3 lat życia)

Doskonaleniu ulegają ruchy lokomocyjne oraz ruchy manualne,

czemu sprzyjają postępująca mielinizacja komórek nerwowych i

rozwój unerwienia mięśni. W okresie poniemowlęcym wzrasta

odporność na zachorowania.

Pozytywne rezultaty w tym okresie mogą dawać wspólne

ćwiczenia rodziców z dziećmi. W formie stymulacji ruchowej

stosuje się również ćwiczenia w wodzie. W wieku 18-24 miesięcy

należycie prowadzone w tym zakresie dzieci potrafią już

względnie samodzielnie pływać.

Podsumowując, im dziecko jest młodsze, tym większego

znaczenia nabiera wszelkie stymulowanie jego rozwoju

fizycznego, psychicznego i społecznego poprzez czynniki

zewnętrzne. Dziecku należy zapewnić możliwość ruchowego

wyżycia się. Trzeba ograniczyć czas przebywania w łóżeczku do

okresów snu. Konieczne jest zachęcanie dzieci do podejmowania

zabaw naśladowczych. Systematyczne i świadomie podejmowanie

ćwiczenia fizyczne oraz zabawy ruchowe i masaże są uznawane

za niezbędne dla należytego rozwoju psychicznego i

motorycznego oraz stanowią istotny element w procesie

wychowania.

D) Okres przedszkolny ( do ok. 7 lat)

W tym okresie u dziecka nadal utrzymuje się wielka potrzeba

aktywności ruchowej zwana „głodem ruchu”.

Dziecko potrafi już opanowywać dość skomplikowane nawyki

ruchowe. Wykorzystuje ono przy tym harmonię ruchów

lokomocyjnych, która znajduje swój wyraz w określeniu „

złoty

wiek motoryczności”

(4-5 rok życia).

Pojawiają się sprzyjające warunki do nauczania takich

umiejętności, jak: jazda na rowerze, jazda na łyżwach, jazda na

nartach, pływanie itd.

Dzieci, aby potrafiły się uczyć danej czynności muszą być

dojrzałe do uczenia się jej. Najpierw muszą zaistnieć pewne

fizyczne i psychiczne podstawy, aby można było na nich budować

określoną zdolność. Decydujące jest rozeznanie, kiedy wystąpi ów

„moment wyuczalności” określający dojrzałą gotowość do wyk

zadania. Można sprecyzować następujące

trzy główne kryteria

określające taką gotowość do uczenia się:

Zainteresowanie uczeniem się

. Dzieci wykazują swoje

zainteresowanie nauką poprzez pragnienie, aby je uczono oraz

poprzez chęć samodzielnego uczenia się.

Długotrwałość zainteresowań.

Kiedy dzieci są dojrzałe do

uczenia się, wówczas ich zainteresowania będą trwałe, nawet gdy

napotkają trudności i niepowodzenia.

c) Postępy w uczeniu się.

Dzieci, które wykazują gotowość do uczenia

się, będą robiły postępy, choćby tylko nieznaczne i stopniowe.

O zachowaniu prawidłowości rozwoju decydują należyte

proporcje między energią zużywaną w czasie aktywności ruchowej i

wydatkowaną na rozbudowę organizmu.

Dziecko na ogół samorzutnie dokonuje zmian typu ruchu i tym samym

dozuje też okresy przerwy w wysiłku. Jak wskazują N. Wolański i J.

Parizkova: „Istnieją przesłanki, aby twierdzić, że

mięsień sercowy

dziecka jest nie mniej wydolny - względem jego typu ruchu i

trybu życia – niż osoby dorosłej”.

W stosowanych formach

ruchowych można odwoływać się do umiejętności łączenia niektórych

czynności w ruchy jednoczesne, tj. kombinacji biegu i skoku ( ok.. 5

roku życia), biegu i kopnięcia piłki (ok.. 4-5 roku życia) oraz chwytu i

rzutu ( ok.. 6-7 roku życia). Pod koniec tego okresu pojawia się

zainteresowanie własnymi osiągnięciami i współzawodnictwem oraz

zróżnicowanie w postępowaniu ruchowym dziewcząt i chłopców.

Podstawowy sposób wyżycia ruchowego dla dzieci

przedszkolnych winna stanowić zabawa.

Umożliwia ona dziecku

wykazanie się naturalną formą ekspresji oraz stanowi podłoże do

zaspokojenia potrzeb nie tylko ruchowych, ale i społecznych czy

poznawczych. W przeciwieństwie do pobytu w żłobku przyjmuje się, że

przebywanie w przedszkolu wywiera pozytywny wpływ na rozwój

somatyczny, motoryczny i psychiczny dziecka. W okresie przedszkolnym

tworzą się bowiem podwaliny trwałej potrzeby odczuwania aktywności

ruchowej.

E) Okres młodszy szkolny ( do pokwitania, ok. 10-12 lat)

W tym okresie

wstrząsowi związanemu z rozłąką z domem i

potrzebą dostosowania się do nowego grona rówieśników oraz

ograniczeniami wprowadzonymi przez szkołę towarzyszy wielka

potrzeba ruchu i wyżycia się,

a także jeszcze słaba koncentracja

uwagi na jednej czynności.

Początek nauki szkolnej jest momentem szczególnie

niebezpiecznym dla utrzymania prawidłowej postawy ciała.

Wśród

czynników zaburzających normalny przebieg posturogenezy wymienia

się m.in..: zwiększone statyczne obciążenie spowodowane długotrwałym i

nie zawsze poprawnym siedzeniem, noszenie książek w teczce,

zmęczenie sprzyjające garbieniu się. W tym okresie szczególnie nasila

się znaczenie współpracy wychowawcy fizycznego z lekarzem i

psychologiem szkolnym.

Przy końcu okresu młodszego szkolnego pojawia się szczególna

doskonałość ruchów, nazywana „

etapem dziecka doskonałego”

(drugim apogeum w rozwoju motoryczności). Najbardziej znamienną

cechą tego etapu jest wyjątkowa łatwość w nauczaniu nowych ruchów,

wynikająca ze sprawności mechanizmów koordynacyjnych. W motoryce –

bieg jest tu już w pełni opanowany, rzut staje się coraz bardziej

doskonały, rozwijają się umiejętności skoków i wspinania. Dzieci

wykazują znaczne zadowolenie z udanej akcji ruchowej oraz z łatwością

opanowują technikę różnych dyscyplin sportowych: szybko uczą się

pływać, jeździć na łyżwach, szybko przyswajają sobie elementy gier

sportowych i złożone ćw. gimnastyczne.

W okresie młodszym szkolnym

nie są wskazane

intensywne wysiłki związane z pracą o charakterze siłowym,

a szczególnie wysiłki statyczne. Wyniki badań wskazują, że

odpowiednio przystosowany do wieku dziecka trening

wytrzymałościowy (szczególnie tzw. wytrzymałości ogólnej-

tlenowej) nie tylko nie jest szkodliwy dla rozwoju i zdrowia, ale

tworzy on podwaliny dla należytej pracy układu krążenia i

oddychania w przyszłości. Wiek wczesny szkolny jest najbardziej

odpowiedni do kształcenia szybkości ruchów, zwinności oraz

utrzymania na należytym poziomie gibkości ruchów. Okres 10 – 12

lat, jak pisał Z. Gilewicz „jest wiekiem zainteresowań naturą

przedmiotów i wiekiem rozbudzenia popędów towarzyskich (…).

Tu właśnie młodzież potrafi przeżywać swe marzenia bohaterskie,

uczy się samowystarczalności, nabywa pożytecznych umiejętności

orientowania się w czasie i przestrzeni, poznaje przyrodę i trud, a

przede wszystkim uczy się współżyć i współpracować z innymi”.

F) Okres pokwitania (do ok. 17 lat).

W okresie pokwitania następują znaczne przyrosty wielkości ciała i

zachodzą nieustanne zmiany proporcji budowy. Zmieniają się długości

poruszających się dźwigni, następują przemieszczenia się środka

ciężkości całego ciał i poszczególnych jego ogniw. Dla zachowań

motorycznych ważne jest, że

zmiany siły mięśniowej są wolniejsze

aniżeli krzywa opisująca przyrosty wysokości ciała.

Wzrost siły jest

wspomagany działaniem hormonów kory nadnercza i jąder na układy

enzymatycznej strukturę białek kurczliwych mięśni. Skok wzrastania siły

mięśniowej wys. u chłopców ok.. 14 miesięcy po szczycie krzywej

pokwitaniowej wysokości i 9 miesięcy po szczycie krzywej dla masy ciała.

Wzrastająca sprawność procesów fizjologicznych oraz dobiegające końca

w wieku 12-13 lat funkcjonalne dojrzewanie analizatora kinestetycznego

umożliwiają opanowanie coraz to bardziej złożonych umiejętności

ruchowych. W wielu przypadkach właśnie w tym okresie obserwujemy

zupełnie nowy poziom i nową jakość motoryki. U chłopców takie

właściwości motoryczne, jak statystyczna i dynamiczna siła mięśniowa,

szybkość biegowa, gibkość kręgosłupa i bieg zwinnościowy wykazują w

tym okresie poważną dynamikę rozwoju. U dziewcząt jednak z reguły już

w 11-12 roku życia obserwuje się widoczne obniżenie poziomu

wydolności fizjologicznej, a od 14-15 roku życia następuje stabilizacja

bądź nawet pojawia się widoczny regres w wynikach takich testów, jak:

szybkości biegowej na krótkim dystansie, wyskoku dosiężnego i w biegu

zwinnościowym.

Te ostatnie zjawiska mają swój niewątpliwy

związek

znacznym przyrostem u dziewcząt masy nieaktywnej tkanki

tłuszczowej, zmianami proporcji ciała, poszerzeniem się

bioder, fizjologiczną koślawością kończyn dolnych i w ogóle

z tworzeniem się sylwetki kobiety dojrzałej.

Na ogół przyjmuje się, że w okresie pokwitania

nie należy

przeciążać młodzieży nadmiarem pracy fizycznej.

W rozwoju

somatycznym, motorycznym i psychicznym różnice między

chłopcami i dziewczętami zaznaczają się bardzo ostro. Chłopcy w

przewadze poczynają przeceniać swoje siły, wykazują nadmierną

odwagę i skłonność do popisu. Zaś dziewczęta charakteryzuje na

ogół brak zdecydowania, niewiara we własne możliwości i w

ogóle zmiana zainteresowań społecznych. W efekcie poczynają

one często stronić od aktywności ruchowej. Dość znamienne dla

tego okresu podwyższenie środka ciężkości ciała oraz

nierównomierny rozrost mięśni niekiedy sprzyjają również

wystąpieniu pogorszenia się postawy ciała.

G) Okres młodzieńczy (do ok. 24 lat).

Osobnik w okresie młodzieńczym wykazuje na ogół słabszą wrażliwość

na działanie niekorzystnych czynników środowiska oraz charakteryzuje

się wysoką sprawnością motoryczną. W okresie młodzieńczym można

uzyskać poważną poprawę właściwości fizycznych i sprawności

ruchowej. Na ogół uważa się, że dopiero od ok. 18 roku życia można

rozpocząć bardziej intensywne ćwiczenia siłowe. Zdaje się też

przeważać pogląd , że z punktu widzenia zdrowia człowieka i typu jego

życiowej działalności współcześnie szczególną rolę spośród właściwości

motoryki należy przypisywać raczej: szybkości reakcji, koordynacji,

dokładności, wydolności i wytrzymałości w pracy długotrwałej.

Przed wych. fizycznym stoi

ważne zadanie dotarcia do sporej

części młodzieży, która nie przekroczyła 24 lat, a nie jest już

objęta systemem instytucjonalnego oddziaływania.

Zadanie to jest

tym bardziej trudne, że zbiega się z brakiem wyrobionych postaw i

nawyków aktywności ruchowej. Równocześnie nasilają się tu takie

zjawiska, jak alkoholizm, narkomania, palenie papierosów i w ogóle dość

niehigieniczny tryb życia. W tej sytuacji w większości zdolności

motorycznych w tym okresie organizm wchodzi już w fazę regresu.

Należy też zauważyć, że w okresie młodzieńczym znaczna część

młodzieży całkowicie poświęca się wyczynowemu uprawianiu sportu.

Z badań naukowych

wynika jednak, że

rozbieżności dla różnych

cech są tu znaczne, a ich

szczytowe wielkości

przypadają w szerokim

przedziale wieku

od 10 do

65 lat.

Przy końcu okresu

organizm, w zakresie

większości funkcji

fizjologicznych i struktur

somatycznych, osiąga

swój szczyt rozwojowy.

H) Okres wieku dorosłego i dojrzałego (do ok. 45-55 lat).

Rozwój somatyczny, motoryczny i psychiczny w okresie wieku

dorosłego i dojrzałego dalece jakościowo różni się od tego, jaki

jest właściwy dziecku. Przy doborze ćwiczeń dla osób w wieku

dorosłym i dojrzałym bierze się pod uwagę rodzaj wykonywanej

pracy, tryb życia, ogólne przygotowanie fizyczne, a także

ewentualne wcześniejsze doświadczenia sportowe.

W ramach rekreacji fizycznej

należy zawsze dostrzegać

i w pełni doceniać nie tylko formy organizowane i zbiorowe, ale i

rodzące się spontanicznie oraz podejmowane indywidualnie.

Codzienna gimnastyka poranna, biegi w terenie, jazda na

rowerze to tylko niektóre z tych form ruchowych, które nie

zawsze wymagają towarzystwa albo systematycznej, fachowej

opieki. Dla zdrowia, psychofizycznej kondycji i właściwego

rozwoju układu sercowo-naczyniowego ważne są dyscypliny

sportowe o charakterze cyklicznym oraz dynamiczne.

Podejmowanie intensywnych wysiłków 2-3 razy w tygodniu uznać

trzeba za niezbędne minimum.

Należy przestrzec, że nagłe i intensywne ćwiczenia,

stosowane przez osoby bez należnego uprzedniego

przygotowania, mogą wywrzeć negatywny wpływ na

samopoczucie. Po 40-45 roku życia u większości osób spada

zdolność do intensywnych wysiłków fizycznych, a procesy

regeneracyjne ustroju ulegają istotnemu wydłużeniu.

I) Okres starzenia się i starości.

Pod wpływem aktywności ruchowej u osób w okresie starzenia się i

starości następuje rozwój masy aktywnej tkanek i

ogólne

zahamowanie zmian inwolucyjnych.

U osób ćwiczących zwiększa

się wydolność w pracy długotrwałej i maksymalne pochłanianie

tlenu, obniżenie częstości tętna po wysiłku i w spoczynku,

zwiększoną pojemność wyrzutową i minutową serca, polepszenie

ukrwienia mózgu i większą elastyczność naczyń obwodowych.

W okresie starzenia się i starości towarzyszą różnorodne

schorzenia, i stąd przed przystąpieniem do ćwiczeń konsultacja

lekarska jest konieczna.

Osobom w wieku starszym zaleca się stosowanie ćwiczeń w

wolnym i umiarkowanym tempie, o wyraźnej przewadze ruchów o

charakterze cyklicznym. Ćwiczenia powinny być stosowane możliwie

systematycznie. Marsze, biegi terenowe, jazda na rowerze, pływanie

są z całą pewnością godne polecenia. U osób starszych na ogół

nie

zaleca się stosowania zrywów i gwałtownych przyspieszeń,

podnoszenia znaczniejszych ciężarów oraz tych ćwiczeń, w

których występują nagłe zmiany pozycji ciała (przewroty w

przód i w tył, skoki np. do wody itp.).

Bardziej intensywne

ćwiczenia fizyczne nie powinny być podejmowane w tym wieku

częściej niż 2-3 razy w tygodniu

PŁEĆ JAKO ELEMENT OKREŚLAJĄCY

POSTĘPOWANIE WYCHOWAWCY FIZYCZNEGO

Za potrzebą zróżnicowania procesu wychowania fizycznego w

zależności od płci przemawiają w równej mierze

przesłanki

biologiczne, psychiczne, jak i społeczno-obyczajowe.

Wszystkie

ona związane są głównie z odmiennym przeznaczeniem kobiety i

mężczyzny w procesie przedłużenia gatunku.

Dymorfizm

płciowy w budowie ciała

jest dość mały i dla większości

cech ulega on ontogenetycznym wahaniom.

Kobiety cechuje: raczej

mała głowa, wąskie barki, szerokie biodra, fizjologiczna koślawość

kończyn dolnych i górnych, dłuższy w stosunku do kończyn tułów oraz

znaczniejsze i inaczej rozłożone otłuszczenie. U kobiet stwierdza się

wyższą częstość tętna, mniejszą pojemność wyrzutową i minutową

serca, niższa zawartość hemoglobiny i czerwonych ciałek krwi,

mniejsze maksymalne pochłanianie tlenu oraz niższą pojemność

życiową płuc.

Ustrój kobiety lepiej znosi działanie wielu

niekorzystnych bodźców środowiskowych.

Osobnik żeński jest

bardziej odporny na wytrącenie go z genetycznie mu przypisanego toru

rozwojowego. Kobiety fizjologicznie łatwiej znoszą zjawisko „stresu

cieplnego”, przez co mniej są narażone na utratę płynów ustrojowych, a

zewnętrznym wyrazem tego jest mniejsza skłonność kobiet do pocenia

się podczas wysiłków.

Jak wynika z badań chłopcy zyskują przewagę we wszystkich

obserwowanych cechach i w całym przedziale wiekowym badanych, tj.

od 7 do 19 lat, z wyjątkiem gibkości.

W wychowaniu fizycznym

problem różnic płciowych w motoryce

człowieka

jest słabo przebadany. W sporcie obserwuje się, że kobiety

uzyskują wyniki najbardziej odbiegające od uzyskiwanych przez

mężczyzn w tych konkurencjach, które stanowią wysokie wymagania

pod względem siły i wytrzymałości. Natomiast zdają się one nawet

zyskiwać przewagę pod względem płynności i rytmu oraz precyzji

ruchu.

Dla kobiet nie jest wskazane uprawianie takich sportów jak: boks,

podnoszenie ciężarów, rzut młotem, skok o tyczce, piłka nożna a także

rzut dyskiem i pchnięcie kulą. Niepożądane dla ustroju kobiecego

może być stosowanie również wszelkich zrywów i silnych wstrząsów,

ponieważ sprzyjają one rozluźnieniu słabszych niż u mężczyzn

więzadeł trzewiowych.

W wychowaniu fizycznym uwzględnia się fakt, że struktura

zamiłowań chłopców kształtuje się w przewadze pod wpływem

naśladowania wzorów męskich, a więc opiera się na silnym dążeniu

do znaczenia i wyróżniania się, wierze we własne siły,

zainteresowaniu rozwojem mięśni, chęci zaimponowania budową

ciała, popisywaniu się swoja sprawnością itp. W wychowaniu

fizycznym dziewcząt korzyści można się spodziewać przy odwołaniu

się do takich elementów, jak znaczenie czystości osobistej, dążenie do

uzyskania pięknej sylwetki, płynności i wdzięku ruchu, gibkości ciała

itp.

Odrębne zasady postępowania dotyczą u kobiet okresu

menstruacji, a szczególnie okresu ciąży i poporodowego. W czasie

normalnie przebiegającej menstruacji należy zrezygnować jedynie z

ćwiczeń powodujących nagły przyrost ciśnienia wewnątrzbrzusznego,

gwałtownych zmian położenia ciała (przewroty) oraz umiarkowanie

stosować wszelkie zrywy, wstrząsy i skoki, gdyż mogą one powodować

nasilone krwawienie. Specjalne zestawy ćwiczeń stosuje się również

dla kobiet w okresie ciąży i poporodowym.

W okresie ciąży zwraca się uwagę na poprawę oddychania i przemiany

materii oraz elastyczność i wzmocnienie mięśni tłoczni brzusznej,

międzyżebrowych i grzbietowych.

Większość teoretyków i praktyków pozostaje zgodna w opinii o

potrzebie odrębnego prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego w

szkole z grupami dziewcząt i chłopców. Odmiennego poglądu na ten

temat jest m.in. K. Zuchora. Dostrzega on paradoks w tym, że w

wychowaniu fizycznym postęp widzi się w opozycji do powszechnej

dzisiaj tendencji do wychowania koedukacyjnego. Pojmując wychowanie

fizyczne jako proces wprowadzenia w świat kultury fizycznej, sięga

Zuchora „po argumenty natury społecznej i kulturowej jako po te, które

wyznaczają rzeczywiste granice człowieczego istnienia.

Tradycyjne

wychowanie fizyczne, w którym wszechwładnie panują ambicje

sportowe i czego innego uczy się kobietę, a czego innego

mężczyznę, słabo wychowuje do rekreacji fizycznej i życia w

rodzinie”.

We wspólnych kontaktach – dowodzi Zuchora – dokonuje się

autentyczne zetknięcie różnych postaw życiowych, następuje naturalne

poznawanie wzajemnych możliwości fizycznych, tworzą się zdrowe

podstawy kontaktów społecznych w rodzinie.

KONSTYTUCJA (PSYCHOFIZYCZNY TYP

USTROJU) JAKO WARUNEK W PROCESIE

WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA FIZYCZNEGO

Zagadnienie konstytucjonalnych cech ustroju, jego właściwości strukturalno-

czynnościowych i charakteru reakcji na wpływy zewnętrzne jest stosunkowo

nieźle rozeznane z punktu widzenia zdatności poszczególnych osobników do

podejmowania krańcowych wysiłków i uzyskiwania rekordowych rezultatów w

sporcie.

Kwestia konstytucji i psychofizycznych właściwości ustroju najściślej wiąże się

z zagadnieniem indywidualizacji, a więc z potrzebą odrębnego traktowania

osobników zaliczonych w obręb jednej z co najmniej trzech grup:

1) uzdolnionych ruchowo

2) przeciętnych

3) słabych i opóźnionych w rozwoju

Z zasady indywidualizacji z jednej strony wypływa konieczność stosowania

bodźców dostatecznie silnych, a z drugiej dążenie do uniknięcia niebezpieczeństwa

przemęczenia i szkodzenia zdrowiu wychowanków.

Spełnienie tych wszystkich postulatów jest praktycznie nie do

urzeczywistnienia w ramach zwykłych lekcyjnych form zajęć w

szkole. Proponuje się zatem rozwijanie szeroko zróżnicowanych

form pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Postępowanie

wychowawcze musi tu być prowadzone ostrożnie. Należy nie

tylko uświadomić uczniom fakt występowania drożności między

grupami, ale i trzeba krzewić szacunek do drugiej osoby i

szerzyć ideę pomocy gorzej wyposażonym przez naturę.

Zygmunt Gilewicz uważał, że „ Z ogólno wychowawczego

punktu widzenia wychowawcy najwięcej uwagi powinni

poświęcać grupie słabych, typom subnormalnym lub

obarczonym cechami dziedzicznymi obniżającymi biologiczną

wartość człowieka albo też fizycznie upośledzonym w

następstwie przebytych cierpień czy urazów”.

Pośród tych elementów, które zakładają niewątpliwą

tamę dla możliwości nieograniczonego wpływania na osobnika

oraz modyfikują sposób postępowania wychowawczego

wymienić by trzeba liczne cechy związane w pierwszym rzędzie

z budową somatyczną, tj. z wielkością ciała w ujęciu

trójwymiarowym, z proporcjami między długościami

poszczególnych części i obfitością umięśnienia różnych okolic

oraz ze stosunkami wewnętrznymi między komponentami

tkankowymi ciała.

Z obserwacji szczegółowych wynika, że u dzieci astenicznych i

otyłych należy z góry oczekiwać różnego poziomu rezultatów

sprawnościowych oraz planować inne obciążenie ruchem.

Niektóre uwarunkowania genetyczne w decydujący sposób

ograniczają wpływy treningu:

1) osobnicy o smukłej budowie ciała (cienki kościec, długie,

wąskie mięśnie) nawet pod wpływem intensywnego treningu

siłowego nie przybiorą cech budowy kulturysty

2) osobnicy o tęgiej budowie ciała (mocny kościec, wydatne

brzuśce mięśni i dobrze rozbudowana klatka piersiowa) są

bardzo podatni na wpływy ćwiczeń a ich mięśnie łatwo

podlegają hipertrofii

3) osobnicy o wyraźnej tkance tłuszczowej pod wpływem

treningu stosunkowo szybko ją tracą ale i szybko łatwo ją

regenerują przy braku systematycznych ćwiczeń.

Do uwarunkowań procesu wychowania i kształcenia

fizycznego zaliczamy również indywidualnie

zróżnicowany

stan motoryki

( wyrażony choćby poprzez takie jej

właściwości, jak: szybkość, siła, wytrzymałość, zwinność itp.) a

także dalece w poszczególnych przypadkach odbiegający od

siebie

poziom uzdolnień ruchowych.

STAN ZDROWIA A POSTĘPOWANIE

WYCHOWAWCY FIZYCZNEGO

W przeszłości na ogół uznawano, że w normalnym działaniu w gestii

zainteresowań wychowawcy fizycznego nie mieszczą się ani osobnicy

przewlekle chorzy, ani ułomni czy kalecy. We współczesnym

wychowaniu fizycznym przyjmuje się, że dziecko przewlekle chore,

upośledzone a nawet kalekie może i winno uczestniczyć w prawie

wszystkich zajęciach ruchowych z rówieśnikami. „Umożliwia mu to

normalne, zdrowe funkcjonowanie w szkole, kształtowanie obrazu

samego siebie i szacunku do własnej osoby. Dzieci te powinny być

zachęcane do uprawiania sportu zgodnie z ich możliwościami i

zainteresowaniami”. Wychowawca fizyczny musi więc mieć na

względzie wszystkie te osoby, co do których nie ma kategorycznych

przeciwwskazań lekarskich do uprawiania przez nie ćwiczeń

fizycznych, a umiarkowane w takiej czy innej formie, stosowanie ruchu

może być wręcz czynnikiem niezastąpionym w podnoszeniu

odporności, sprawności i wydolności ustroju oraz budzeniu wiary we

własne siły. W szkole tradycyjnej często niesłychanie rozszerzano

grupę tych, którzy byli notorycznie zwolnieni z zajęć wf, włączając

również do niej osoby w zasadzie zdrowe, ale z takich czy innych

przyczyn skłonne do chorób oraz zapóźnione w rozwoju fizycznym w

stosunku do rówieśnikówczy chociażby nadmiernie otyłe.

Poprzez takie nieracjonalne działanie jednostkom tym nie tylko

można szkodzić na zdrowiu, ale z powodu nadopiekuńczości lub

lęku rodziców, braku odpowiedniej wiedzy u rodziców,

nauczycieli wf, a także lekarzy można doprowadzić do izolacji

społecznej, braku normalnych kontaktów z rówieśnikami i

wszelkich konsekwencji trwałej hipoaktywności dziecka.

Choroba poprzez nadopiekuńczość, izolację społeczną i

niewiedzę, prowadzi do hipoaktywności, a ta z kolei obniża

sprawność, wydolność oraz wywołuje zaburzenia czynnościowe,

a więc sprzyja postępowaniu się choroby.

W wielu zaburzeniach i jednostkach chorobowych (np.

dychawica oskrzelowa, cukrzyca, padaczka, niektóre choroby

serca, hemofilia, upośledzenie umysłowe, otyłość) najczęściej

nie ma żadnych wskazań do ograniczenia aktywności fizycznej

dziecka. Istnieje też wiele chorób i zaburzeń u dzieci, w których

ćwiczenia fizyczne są wręcz jedną z metod terapii.

Zbyt pochopne, długotrwałe zwalnianie z zajęć może

prowadzić do pogłębienia się dysproporcji, niewłaściwego

rozwoju czynności wielu narządów i układów, zwiotczenia

mięśni, ogólnego osłabienia oraz pogorszenia samopoczucia z

racji swego upośledzenia.

Specjalne zasady dotyczą dopuszczania do ćwiczeń

ozdrowieńców po przebytych chorobach. Wychowawca

fizyczny winian być szczególnie uczulony na wszelkie objawy

nasuwające podejrzenie występowania jakiegoś cierpienia u

rekonwalescenta, złego jego samopoczucia czy nadmiernego

zmęczenia. W tych przypadkach

powinien on zalecić zaprzestanie

w ogóle lub częściowo podejmowania ćwiczeń oraz winien omówić

sprawę z lekarzem szkolnym.

Nauczyciel wychowania fizycznego powinien unikać ćwiczeń,

które są dla danego dziecka zbyt trudne oraz stają się dla niego

źródłem niepowodzeń, a niekiedy wręcz psychiczną torturą.

Poszukiwać raczej trzeba ćwiczeń, które mogą stać się powodem do

radości i sukcesu oraz sprzyjać będą trwałej satysfakcji z

uczestnictwa w grupie rówieśniczej.

Zagadnienie ustalenia konkretnych wskazań i

przeciwwskazań w okolicznościach występowania najróżniejszych

wad, stanów chorobowych i nie domagań jest skomplikowane.

Szczegółowe zalecenia w tym zakresie winien podać lekarz, a na

granice opisywania prawidłowości i najbardziej kompetentny jest

specjalista w zakresie medycyny sportu.

W 1978 r. zaproponowano przyjęcie w Polsce jednolitego systemu

kwalifikacji uczniów pod kątem możliwości podejmowania przez nich

określonych ćwiczeń

I. Grupa A –

uczniowie zdolni do zajęć wf bez ograniczeń

Podgrupa As

– uczniowie uprawiający sport w szkole lub poza

szkołą

II. Grupa B –

uczniowie zdolni do zajęć z ograniczeniami lub

wymagający specjalnej

uwagi ze strony nauczyciela wychowania fizycznego

Podgrupa Bk –

uczniowie zdolni do zajęć z ograniczeniami,

wymagający

dodatkowo zajęć:

k1 –

korekcyjnych (korektywa ortopedyczna)

k2 –

kompensacyjnych (ćw. wyrównawcze)

– korekcyjno-kompensacyjnych (korektywa

ortopedyczna oraz

ćwiczenia wyrównawcze)

III. Grupa C –

uczniowie niezdolni do zajęć wychowania fizycznego

w szkole i

innych form aktywności ruchowej – trwale lub

czasowo

Podgrupa C1 –

uczniowie niezdolni do zajęć wychowania

fizycznego w szkole,

ale uczestniczący w gimnastyce leczniczej lub

zajęciach

rehabilitacyjnych w placówce służby zdrowia

Klasyfikacja ta umożliwia zaszeregowanie przez lekarza

każdego dziecka do odpowiedniej grupy lub podgrupy, co podlega

odnotowaniu w karcie zdrowia ucznia.

Dokonane pod koniec lat siedemdziesiątych pogłębione

bilanse zdrowia dostarczyły interesujących danych o odsetkach

uczniów kwalifikujących się wg przyjętych kryteriów do

poszczególnych grup ćwiczebnych.

Za uwagę dziękują:

Malwina Stępień

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Osobnicze uwarunkowania w procesach wych
Świadomy proces wychowania
Proces wychowawczy, Socjologia
UWARUNKOWANIA BŁĘDÓW WYCHOWAWCZYCH
Znaczenie literatury dzieciecej w procesie wychowawczo. doc, Znaczenie literatury dziecięcej w proce
NOCUŃ-~1, Dow˙dca jako nauczyciel i wychowawca-w procesie wychowania dow˙dca spe˙nia rol˙ kierownicz
PSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PROCESU NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ temat 3
ł Obraz 13 uwarunkowania procesu badawczego
Społeczno kulturowy przebieg procesów wychowania i zachowania
Modul 2 Proces wychowawczy struktura cele wartosci
material na egzamin z pedagogiki, pedagogika 29.05.2008, Podmioty, które biorą udział w procesie wyc
11. Proces wychow.- ogniwa, Teoretyczne podstawy wychowania
szkoła w procesie wychowania, Materiały na egzaminy, Pedagogika społeczna
teoria wychowania, Proces wychowania, Proces wychowawczy
Rola nauczyciela w procesie wychowania dziecka przedszkolnego
Procesy wychowania, socjologia
Cechy osobowości pedagoga specjalnego i ich wpływ na?ektywność procesu wychowawczo
427 , Telewizja jako czynnik zagrażający w procesie wychowania
e Folia 5 uwarunkowania procesu?dawczego

więcej podobnych podstron

OSOBNICZE I POZAOSOBNICZE UWARUNKOWANIA W PROCESIE WYCHOWANIA I

Document Outline