Efekty starzenia się tkanek i narządów

Seria zależnych od czasu
anatomicznych i fizjologicznych
zmian, które zmniejszają
rezerwę fizjologiczną i
ograniczają wydolność
czynnościową.

Cecha starzenia - utrata
rezerw niezbędnych dla
utrzymania stanu homeostazy

Proces starzenia

Wygasające

z wiekiem

funkcje

narządów

ograniczenie

rezerwy

homeostazy

Istota procesu starzenia się i starości

Z wiekiem wzrasta dysproporcja między funkcją narządów

a koniecznością zachowania równowagi środowiska

wewnętrznego

0

25-30

60

90

120

lat

R

e

ze

rw

a

ży

c

io

w

a

Układ sercowo-naczyniowy

• Wyższe ciśnienie

skurczowe

• Zredukowana zdolność

do przyspieszenia

rytmu serca

• Skłonność do hipotonii

ortostatycznej

• Skłonność do

dysfunkcji rozkurczowej

Zmiany w układzie sercowo-
naczyniowym

Efekty chorobowe

Dysfunkcja śródbłonka

Sztywnienie naczyń, nadciśnienie
Wczesne stadia miażdżycy

 grubości intima-media ściany
naczyniowej

Wczesne stadia miażdżycy

 sztywność naczyń

 częstości ISH
 zapadalności na udary
 miażdżycy

 grubość ściany lewej komory
serca

Opóźniona faza wczesnego
napełniania
 ciśnienia napełniania
 próg dla występowania
duszności
 częstości rozkurczowej
niewydolności serca

Układ sercowo-naczyniowy

Zmiany w układzie sercowo-
naczyniowym

Efekty chorobowe

 wymiarów lewego
przedsionka serca

 częstości migotania
przedsionków

 progu dla przeciążenia
komórek jonami wapnia

 progu dla przedsionkowych i
komorowych arytmii
 skłonności do obumierania
miocytów
 włóknienia
 funkcji rozkurczowej i
skurczowej

 rezerwy sercowo-naczyniowej  zapadalności na niewydolność

serca

Zmiany degeneracyjne
zastawek serca

Wzrost częstości wad
zastawkowych

Układ sercowo-naczyniowy

Układ oddechowy

Zwiększony energetyczny
wydatek oddechowy (zmniejszona
rozszerzalność klatki piersiowej)

– Osłabienie mięśni oddechowych (od

ok.55rż)

– Stopniowe usztywnienie klatki piersiowej

(kyfoskolioza, wapnienie chrząstek
stawowych, stany zapalne stawów
żebrowo-kręgowych)

Zwiększony energetyczny wydatek oddechowy

Wzrost oporów w drogach oddechowych

– Zmniejszenie natężonej objętości wydechowej 1-sekundowej (FEV1 o 20-30 ml

na rok po 30 rż.)

– Zwiększenie przestrzeni martwej (zmniejszona elastyczna odkształcalność płuc)

Zmniejszenie stosunku V/Q

– Zmniejszenie rozmiarów dróg oddechowych z wiekiem – zwiększenie liczby dróg

oddechowych z tendencją do zapadania się .

– Wzrost niedostosowania wentylacji do perfuzji co prowadzi do zmniejszenia

uzyskiwanego ciśnienia parcjalnego tlenu podczas oddychania

Układ oddechowy

Układ nerwowy



Osłabienie czucia propioceptywnego



Opóźnienie szybkości przewodnictwa nerwowego



Zmniejszenie liczby neuronów ruchowych



Zmiany degeracyjne komórek nerwowych



Pogorszenie przepływów

Zmysł wzroku



Wzrost tendencji do zmniejszenia
przejrzystości soczewki, co pogarsza
percepcję kolorów.



Spadek adaptacji do światła i
ciemności



Stopniowe pogorszenie elastyczności
soczewki, z wydłużeniem ogniskowej



Spadek wrażliwości rozróżniania
kontrastów i zwiększenie wrażliwości
na światło oślepiające

Znaczenie kliniczne starzenia się

oka



Od około 40rż, potrzeba stosowania okularów dla
poprawy akomodacji przy czytaniu



Rozwój zaćmy – konieczność leczenia operacyjnego.



Wydłużenie czasu do dostosowania się do
warunków widzenia w ciemności i po wyjściu na
oślepiające światło.



Konieczność pogłębiania kontrastów dla poprawy
percepcji.



Wzrost częstości degeneracji plamki z wiekiem –
pogorszenie widzenia centralnego

Zmysł słuch i smaku

Słuch



Utrata komórek słuchowych

w narządzie Cortiego.



Utrata neuronów ślimaka



Usztywnienie, pogrubienie i

zwapnienie wielu elementów

narządu słuchu

Smak



Zmniejszenie wrażliwości
smaku z wiekiem

Układ mięśniowy



Zmniejszenie masy mięśniowej



Zmniejszenie liczby szybko kurczących się włókien

mięśniowych



Zmiana fizjologii mięśni – zmniejszenie liczby lub

rozmiarów mitochondriów



Spadek przepływów mięśniowych



Wzrost zawartości tkanki łącznej

Układ kostno-stawowy



Ścięgna i powięzie stają się sztywniejsze na skutek

zwiększenie liczby wiązań krzyżowych kolagenu



Zmniejszenie ilości mazi stawowej oraz odżywiania

stawów



Utrata masy kostnej z szybkością 0,5-1% / rok po 40

rż. , u kobiet nawet do 6%/rok

Aktywność poprawia produkcję mazi i odżywianie

stawu, pomaga w utrzymaniu masy kostnej

Przewód pokarmowy

Żołądek



zmniejszenie

perystaltyki



wzrost pH

Jelito cienkie



osłabienie absorpcji ?

Jelito grube



osłabienie perystaltyki

Wątroba



zmniejszony przepływ



zredukowana

aktywność enzymów
cytochromu P 450

Nerki



Zmniejsza się GFR o 8-10ml/min/1.73m2 /10 lat po
30-35rż.



Stopniowy spadek zdolności do rozcieńczania i
zagęszczania moczu



Wolniejsza lub zmniejszona zdolność konserwacji lub
wydalania sodu



Zmniejszona zdolność odkwaszania organizmu

Zmiany farmakokinetyki i

farmakodynamiki leku

w starzejącym się ustroju

Wiek a metabolizm leków

Farmakokinetyczne:

 

A - wchłanianie
D - dystrybucja
M - metabolizm
E - eliminacja
  
Farmakodynamiczne:

 

Antagonizm
Zmiana wrażliwośći receptorów

Interakcje na poziomie farmakokinetycznym

Absorpcja

pH soku żołądkowego

wzrost

inne wchłanianie leków o charakterze kwasów i zasad

Ruchliwość przewodu pokarmowego i przepływ krwi przez

naczynia trzewne

 

spadek

wzrost wchłaniania spadek wchłaniania

Aktywny transport przez błonę śluzową

spadek

zmniejszenie wchłaniania wit B1 i B6 oraz jonów wapnia i

zwiazków żelaza

Dystrybucja

Spadek stężenia albumin (u 75- latka przeciętnie o 20% w stosunku do 40-latka)

Mniej leku związanego z białkiem w łożysku naczyniowym

Więcej leku w postaci
wolnej (niezwiązanej)

Działanie leku
występuje szybciej i
jest silniejsze ale
krótkie

Nieskuteczność terapii
(np. w przypadku
glikozydów naparstnicy
szybka eliminacja z
organizmu,
niedostępność
terapeutyczna dla
komórek serca)

 

Konieczność
przetoczenia plazmy lub
albumin przed lub
jednocześnie z podanym
lekiem

Zwiększona konkurencja o
białko wiążące (np.
pomiędzy lekami
hipoglikemicznymi a
lekami moczopędnymi)

Wyparcie przez lek o
większym powinowactwie
do białka leku uprzednio
związanego (salicylany a
fenytoina)

Ujawnienie toksycznego
działania wypartego leku
(np. fenytoiny)

Lek o słabszym
powinowactwie do
białka w postaci
wolnej (np.
glibenklamid)

Silniejsze działanie
leku i szybszy
metabolizm (ryzyko
nagłej hipoglikemii)

Leki rozpuszczalne w wodzie

(propranolol, digoksyna, cymetydyna)

Fizjologiczna „utrata wody”

 

Spadek objętości dystrybucji leków hydrofinych

  

Szybsze osiągnięcie maksymalnego stężenia w surowicy

przez leki rozpuszczalne w wodzie

 
 

Możliwość nagłego ujawnienia toksycznego efektu leku

Leki rozpuszczalne w tłuszczach

(barbiturany, benzodiazepiny)

Zwiększona masa tkanki tłuszczowej

 

Kumulacja leku lipofilnego

 

Powolne uwalnianie leku

 

Przedłużony okres działania leku

 

Senność za dnia po wieczornym zażyciu leków

Fizjologiczny zanik komórek funcjonalnie czynnych

 

Spadek masy narządu docelowego

 

Przy tej samej dawce leku większe stężenie przypada

na mniejszą liczbę komórek

 

Możliwość przedawkowania lub działania toksycznego

Metabolizm

Niedobór składowych

reakcji

w szlakach metabolicznych
 
Niewystarczająca synteza
enzymów

Spadek utlenowania

komórek

Patologiczne reakcje na leki

Metaboliz

m

Induktory
metabolizmu: np. leki
przeciwpadacz-kowe
indukują
metabolizmu statyn

Inhibitory
metabolizmu: np.
cymetydyna
spowalnia
metabolizm
tramadolu,
tiorydazyny, leków B-
adrenolitycz-nych

Eliminacja

Fizjologiczne pogorszenie

przesączania

kłębuszkowego

Spadek stężenia

kreatyniny w

surowicy

Spadek klirensu

Eliminacja

Zmniejszone wydalanie leków przez nerki

  

Możliwość efektu toksycznego (m.in.

digoksyna, prokainamid, cymetydyna,

gentamycyna)

Farmakodynamika

Farmakodynamika

Antagonizm

Niesteroidowe leki

przeciwzapalne

zmniejszają efekt

inhibitorów konwertazy

angiotensyny, tiazydow i b-

blokerów

Zmienna zdolność wiązania

przez receptory błonowe

Zmniejszenie

wrażliwości na leki B-

adrenolityczne (głównie

na propranolol)

Spadek efektu

terapeutycznego leku

Wybitne zwiększenie

wrażliwości w stosunku do

pochodnych

benzodiazepiny

 

Konieczność redukcji

dawek

Wielochorowość i wielolekowość

2 leki - 6% działań niepożądanych wynikających z interakcji
przy większej liczbie leków - zagrożenie to wzrasta wykładniczo wraz
z liczbą stosowanych leków

(Atkin PA i wsp. Drug Aging 1999; 14: 141)

Według danych epidemiologicznych w różnych krajach świata osoby starsze
pobierają średnio 3-8 leków

(Kane RL i wsp. Essentials of clinical geriatrics. 1998: 206)

Wielolekowość - polipragmazja

Atkin PA i wsp.

The Merck Manual of Geriatrics,

1999

Pacjent starszy, a niepożądane

działania leków

Występowanie niepożądanych działań leków określane jest
w geriatrii jako

„główna współczesna epidemia”

Według danych epidemiologicznych 3 - 17% hospitalizacji osób
starszych wywołanych jest działaniami niepożądanymi leków, a
powikłania polekowe znajdują się na liście 10 najczęstszych
przyczyn zgonów u USA

(Hanlon JT i wsp. Geriatric pharmacology. 2003:

1289)

Wielochorobowość i wielolekowość

WIELOLEKOWOŚĆ

WZROST

RYZYKA HOSPITALIZACJI

(Mannesse CK i wsp. Age Ageing 200; 29: 35

)

UPADKI

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
FUNKCJONALNA

!

ZŁAMANIA

Tzw. kaskada zapisywania

(ang. „prescribing cascade”)

Wprowadzenie

do leczenia

pierwszego leku

Wystąpien

ie

objawów

ubocznych

Wprowadzeni

e

do leczenia

drugiego leku

Rochan PA & Gurwitz JH

BMJ 1997; 315: 1096

Tzw. kaskada zapisywania

(ang. „prescribing cascade”)

Pacjent ze stabilnym

nadciśnieniem

NLPZ

Zmiana

schematu

leczenia

hipotensyjneg

o

Dolegliwości bólowe

Wzrost ciśnienia

Ustanie dolegliwości bólowych

?

Tzw. kaskada zapisywania

(ang. „prescribing cascade”)

Ryzyko wystąpienia dny moczanowej

przy stosowaniu tiazydów

Tiazydy (m/d)

Bez leków <25

25-49 50 i więcej

Ryzyko wystąpienia parkinsonizmu

przy stosowaniu Metoclopramidu

Rochan PA & Gurwitz JH

BMJ 1997; 315: 1096

Metoclopramid (mg/d)

Bez leków<10

10-20

20>