Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wykład
MAKRO
MAKRO
€
€
KONOMIA
KONOMIA
W prezentacji wykorzystano materiały
Ministerstwa Finansów oraz rysunki
Rafała Zawistowskiego
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
przewidywany na rok przyszły plan
dochodów i wydatków państwa
zatwierdzony przez organ
prawodawczy w formie ustawy.
Budżet państwa – definicja
zasób pieniężny
państwa, z których
finansowane są
potrzeby zbiorowe
społeczeństwa.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Budżet państwa
Jest jedną z trzech części systemu
finansów publicznych obok:
systemu finansów
samorządowych
funduszy celowych (których jest
11)
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Budżet państwa
Budżet państwa jest to dotyczący pewnego
okresu (zwykle roku) plan wydatków i
dochodów państwa.
Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe,
państwo prowadzi politykę budżetową, czyli
kontroluje wielkość planowanych
zagregowanych wydatków, dążąc do pełnego
wykorzystania zasobów w gospodarce.
Budżet strukturalny to hipotetyczny stan
budżetu w sytuacji, gdy produkcja równa się
produkcji potencjalnej, a budżet cykliczny
stanowi różnicę rzeczywistego stanu budżetu i
budżetu strukturalnego.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Funkcje budżetu
polityczne – zgoda organów
przedstawicielskich na pobieranie
dochodów i dokonywanie wydatków
przez rząd jest ograniczona do roku
i musi być corocznie powtarzana
ekonomiczne (skarbowe) – celem
budżetu jest zgromadzenie zasobów
pieniężnych niezbędnych do
sfinansowania zadań państwa
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Funkcje budżetu
redystrybucyjne – dokonywanie
zmian w podziale dochodu
narodowego poprzez system
podatkowy i wydatki budżetowe
w formie transferów
stymulacyjne – oddziaływanie
na życie społeczne i gospodarcze
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Zasady budżetowe
1.
Zupełności – budżet powinien swym zasięgiem
obejmować całą działalność państwa
2.
Jedności – ujęcie dochodów i wydatków państwa
w tylko jednym akcie prawnym (ustawie
budżetowej)
3.
Szczegółowości – dochody i wydatki powinny
być ujęte w sposób szczegółowy
4.
Jawności – dochody i wydatki nie powinny być
tajne
5.
Równowagi budżetowej – suma planowanych i
rzeczywiście wydatkowanych środków nie może
być wyższa od sumy przewidywanych i
osiągniętych dochodów budżetowych
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Procedura budżetowa
Całokształt określonych zasad postępowania
z budżetem, jego uchwalania, wykonywania,
jak
i oceny stopnia jego wykonania.
1.
Projekt budżetu na rok przyszły (do 30 września)
2.
Uchwalenie ustawy budżetowej
3.
Przedłożenie Prezydentowi ustawy do podpisu (w ciągu 4
m-cy od przedłożenia sejmowi projektu ustawy)
4.
Wykonywanie budżetu (pobieranie dochodów i
dokonywanie wydatków na określone cele)
5.
Opracowanie sprawozdania z wykonania budżetu i
przedłożenie go przez rząd parlamentowi do zatwierdzenia
6.
Udzielenie absolutorium dla rządu
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Budżet państwa
G
o
s
p
o
d
a
rk
a
T
e
+ T
d
+ D
G + B
P
a
ń
s
tw
o
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Budżet państwa
Trzecią (poza wydatkami gospodarstw domowych
na konsumpcję C i planowanymi wydatkami
prywatnych inwestorów I) częścią planowanych
zagregowanych wydatków są wydatki państwa
G.
Są one finansowane z trzech źródeł:
1.
Podatki pośrednie T
e
, które są ukryte w cenach
(np. akcyza, VAT),
2.
Podatki bezpośrednie netto NT tj. podatki
bezpośrednie T
d
, które obciążają dochody
(np. podatek dochodowy), pomniejszone o transfery
dla gospodarstw domowych, B (T
d
- B = NT)
3.
Dochody państwa z tytułu własności D.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dochody budżetowe państwa
1.
Bezzwrotne – np. podatki, opłaty,
cła albo zwrotne – np. obligacje
skarbowe, lokaty budżetowe
2.
Odpłatne – np. opłaty skarbowe,
sądowe albo nieodpłatne –
np.. podatki, cła, grzywny
3.
Przymusowe – np. podatki,
opłaty, cła albo dobrowolne – np.
pożyczki czy darowizny
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dochody budżetowe na 2011 rok
ceny bieżące w mld PLN
Środki z UE i innych źródeł nie podlegających zwrotowi
=2,4
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dochody podatkowe budżetu
państwa w relacji
do PKB [w %]
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Struktura dochodów
budżetowych
na 2011 rok
21,5%
0,0%
9,1%
43,6%
14,0%
3,1%
0,9%
0,7%
0,9%
5,0%
0,6%
0,6%
VAT
Akcyza
PIT
CIT
Dywidendy
Cła
Wpłaty J ST
Wpłaty do budżetu z UE
Wpłaty z zysku NBP
Podatek od gier
Pozostałe dochody
niepodatkowe
Dochody zagraniczne
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Podatek
publicznoprawne, nieodpłatne,
przymusowe oraz bezzwrotne
świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu
Państwa, wynikające z ustawy
podatkowej
Funkcje podatku:
1.
Fiskalna – dostarczanie budżetowi takich
dochodów, by państwo miało środki na
sfinansowanie potrzeb wspólnych
2.
Niefiskalna – służenie osiąganiu
określonych celów gospodarczych,
społecznych czy politycznych
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Rodzaje podatków
1.
Podatek VAT (Value Added Tax –
podatek od wartości dodanej)
2.
Akcyza
3.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
4.
Podatek dochodowy od osób prawnych
5.
Cło:
a.
fiskalne
b.
gospodarcze
reglamentacyjne
protekcyjne
prohibicyjne
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Krzywa Laffera
Ilustruje zależność między wpływami do
budżetu państwa z tytułu podatków a
wysokością stopy podatkowej
Przy stopie podatkowej równej 0 i 100% przychody
budżetowe z podatków są równe 0. Krzywa
wskazuje pożądany kierunek zmian polityki
fiskalnej.
Przychody z podatków
Stopa opodatkowania [w %]
0
100
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Stawka podatkowa a wpływy
budżetowe z CIT
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Środki przewidziane
w budżecie, które
mogą zostać
wykorzystane
na pokrycie
nieprzewidzianych
wydatków.
Rezerwa ogólna
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Klasyfikacja wydatków
budżetu
1.
Bezzwrotne – np. stypendia,
wynagrodzenia, dotacje dla ZUS czy
przedsiębiorstw i zwrotne – np.
pożyczki
2.
Osobowe – np. wynagrodzenia, zasiłki
i rzeczowe – np. budowa więzienia,
wyposażenia szkoły
3.
Produkcyjne – np. budowa elektrowni
atomowej i nieprodukcyjne – np.
sfinansowanie festiwalu muzycznego
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wydatki budżetowe na 2011 rok
ceny bieżące w mld PLN
182,9 190,7
198,3
209,7
222,7
252,3
277,9
300,1 301,1
313,5
120
140
160
180
200
220
240
260
280
300
320
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wydatki budżetu państwa w
relacji
do PKB [w %]
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wydatki budżetu państwa a PKB
w
mld PLN
Źródło: Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Struktura wydatków budżetowych
według podstawowych grup
ekonomicznych
na 2011 rok
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wydatki, których wysokość może być
regulowana przez rząd:
• wynagrodzenia i wydatki rzeczowe
(bieżące jednostek budżetowych
• dotacje dla jednostek samorządu
terytorialnego
• dotacje dla jednostek zaliczanych do
sektora finansów publicznych (dotacje
do szkół wyższych, JBR itp.)
• dotacje do podmiotów gospodarczych i
dotacje do jednostek nie zaliczanych do
sektora finansów publicznych
• wydatki majątkowe
Wydatki elastyczne
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Środki przekazane
z budżetu
państwa na
finansowanie
jednostek
samorządu
terytorialnego bez
wskazania celu
na jaki mają
zostać
przeznaczone.
Subwencja
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wydatki, które budżet państwa musi ponieść
ze względu na obowiązujące prawo, rząd
natomiast nie może dowolnie regulować ich
wysokości, np.:
• subwencje dla jednostek samorządu
terytorialnego
• finansowanie dróg
• koszty obsługi długu publicznego
• dotacje dla FUS, KRUS, Funduszu
Alimentacyjnego i Funduszu Pracy
• składki na ubezpieczenie społeczne za osoby
przebywające na urlopach wychowawczych i
macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne
• zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze
• wydatki sądów powszechnych itp./
Wydatki zdeterminowane
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Udział wydatków sztywnych
w wydatkach ogółem w latach 2001-2011 (w %)
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Struktura wydatków
zdeterminowanych w roku 2011
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
to nadwyżka wydatków
budżetu państwa nad jego
dochodami. Utrzymywanie
się deficytu budżetu państwa
powoduje narastanie długu
publicznego.
Deficyt obrotów
bieżących
Zasadniczą częścią deficytu
obrotów bieżących jest
nadwyżka importu nad
eksportem. Powstaje ona, gdy
więcej dóbr i usług
sprowadzamy z zagranicy niż
sprzedajemy do innych krajów.
Deficyt budżetu państwa
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Deficyt budżetu w latach 1991-
2011
ceny bieżące w mld PLN
plan
Planowany deficyt w roku 2011 = 40,3 mld PLN
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Deficyt w stosunku do PKB w
latach 1991-2011
[w %]
Planowany deficyt/PKB w roku 2011 = 2,7%
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dług publiczny
a próg ostrożności...
Dług publiczny 2010
PKB 2010
deficyt 2012
dochodów 2012
deficyt 2011
dochodów 2011
<
>
50%
Jeżeli:
to:
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Na deficyt ekonomiczny
sektora finansów
publicznych składa się suma
deficytów budżetu państwa,
samorządów, jednostek
ochrony zdrowia, funduszy
celowych i innych jednostek,
powiększona
o wypłaty rekompensat dla
emerytów i pracowników
sfery budżetowej, a
następnie pomniejszona o
transfery do drugiego filaru
ubezpieczeń społecznych.
Większy deficyt sektora
finansów publicznych
powoduje zmniejszenie
krajowych
oszczędności,
powiększenie deficytu
obrotów bieżących, a
także zwiększa presję
inflacyjną.
Deficyt ekonomiczny sektora
finansów publicznych
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wykonanie budżetu
od stycznia do grudnia 2009 roku w mln PLN
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Wykonanie planu dochodów
[%] styczeń - grudzień 2009
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Zobowiązania sektora publicznego
względem podmiotów
gospodarczych
i osób prywatnych oraz zagranicy.
Dług publiczny
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dług publiczny w relacji do PKB
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Struktura długu publicznego w
2010
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dług publiczny, Polska na tle UE
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dlaczego nasz dług publiczny jest
wysoki?
...bo wpływy z prywatyzacji były niskie
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dlaczego nasz dług publiczny
rośnie?
...bo dług ZUS jest wysoki
*
* Dane na marzec 2010. Źródło: Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dlaczego nasz dług publiczny
rośnie?
...bo deficyt budżetu państwa jest wysoki
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dlaczego nasz dług publiczny
rośnie?
...bo udział wydatków sztywnych w budżecie jest
wysoki
Udział wydatków sztywnych w wydatkach ogółem
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Dlaczego nasz dług publiczny
rośnie?
...bo wzrost gospodarczy był zbyt niski