Anna Zalewska – PRI – W8

IV. 3. Współczesne koncepcje

inteligencji

4. Problemy diagnozy inteligencji

3. Współczesne koncepcje inteligencji – łączenie

ujęcia różnicowego i ogólnego

A) Triarchiczna koncepcja Sternberga– wychodzenie poza IQ

Definicje inteligencji. 3 subteorie: kontekstu, doświadczenia i

składników

Zalety i ograniczenia koncepcji Sternberga

B) Koncepcja E. Nęcki

- 4 poziomy wyjaśniania inteligencji
- 2 modele formalnej teorii intelektu
- Podstawowe wzorce „procesu inteligencji”

C) Synteza różnych ujęć – model piramidy E. Nęcki

4. Problemy diagnozy inteligencji

A) Testy inteligencji, ich rozwój i rodzaje;
B) Wskaźniki poziomu inteligencji: wiek umysłowy, iloraz

inteligencji (IQ) klasyczny i dewiacyjny – ich

ograniczenia

3. A) Triarchiczna koncepcja

inteligencji Sternberga -1

WYCHODZENIE „Poza IQ”

(„Beyond IQ”, 1985):

PRAKTYCZNIE

– nie tylko i nie zawsze osoby o

wysokim IQ mają sukcesy

TEORETYCZNIE

– badanie elementarnych procesów

przetwarzania informacji

• jakie procesy ważne podczas rozwiązywania zadań?
• jakimi procesami różnią się osoby o różnym IQ?

METODOLOGICZNIE

- Wyjście poza analizy czynnikowe (eksperyment),
- Łączenie psychologii różnicowej i eksperymentalnej
- B. elementarny poziom analizy, większa rzetelność
- Stosuje analizę komponentową  

3. A) Triarchiczna koncepcja

Sternberga -2

ANALIZA KOMPONENTOWA

- rozkładanie procesu

umysłowego na hipotetyczne komponenty, „atomy mentalne” i

ustalanie wkładu każdego z nich w wykonywanie zadania (wagi

Beta – jak zmieni się wynik, jeśli składnik zmieni się o 1 SD?

Zadania na analogię:

Matka – Rodzice // córka - x

(siostra, syn, dzieci, rodzeństwo)

Podstawowe komponenty:

1-kodowanie, 2-

wnioskowanie o relacji, 3-umiejscowienie w

logicznej strukturze, 4-zastosowanie wiedzy o

strukturze, 5-wykonanie reakcji

Mierzył czas każdego z nich – 2 cele:

Ujęcie ogólne:

które z tych „atomów mentalnych”są

bar-dziej ważne, jaki jest ich udział w rozwiązaniu

zadań?

Ujęcie różnicowe:

czym różnią się osoby o wIQ i nIQ?

Osoby o wIQ szybciej rozwiązują zadania na analogię,

ale więcej czasu na wstępne etapy niż osoby o

niskim IQ

3. A) Triarchiczna koncepcja

inteligencji -3

DEFINICJE INTELIGENCJI:

- ZDOLNOŚĆ UMYSŁU
do emitowania zachowań dostosowanych do

kontekstu,

obejmuje radzenie sobie sobie z nowością lub

automatyzowanie procesów przetwarzania

informacji

funkcja metakomponentów, składników

wykonawczych i składników nabywania wiedzy

(Sternberg, 1985)

- ZDOLNOŚĆ przystosowania się do otoczenia dzięki

dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji,

korzystaniu z doświadczenia
i skutecznej kontroli procesów poznawczych

(Sternberg i Detterman, 1986 )

3. A) Triarchiczna koncepcja

inteligencji -4

Niejasne, czy 3 subteorie (kontekstu, doświadczenia i

składników) to:

- 3 niezależne teorie inteligencji
- 3 aspekty tego samego zjawiska - istota inteligencji

rozpatrywana z trzech perspektyw? (Sternberg, 1985; za:

Strelau, 1992)

TRIARCHICZNA TEORIA INTELIGENCJI

KONTEKSTU

DOŚWIADCZENIA

SKŁADNIKÓW

-Adaptacja

- Radzenie sobie

-Metaskładniki

-Selekcja z nowością -skł. Wykonawcze
-Przekształcanie - Automatyzacja

-skł. Nabywania W

3. A) Triarchiczna koncepcja

inteligencji -5

Społeczny

praktyczny

KONTEKST

Int. Społeczna

Int. Praktyczna

SW

META

SNW

Automatyzacja Zmaganie się z nowością

DOŚWIADCZENIE

Duże

Małe

(Sternberg, 1998; za: Nęcka, 2000)

3. A) Teoria kontekstowa

Inteligencja

-zjawisko odnoszone do świata

zewnętrznego:

- Kontekst środowiskowy decyduje, jakie

zachowania inteligentne (jak

Tiepłow

)

- Cele i standardy zachowań inteligentnych

zawarte są w jawnych i ukrytych przekazach

CELOWA ADAPTACJA (dopasowanie do Ś)
KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA (zmiany)
SELEKCJA ŚRODOWISKA (wybór Ś)
INTELIGENCJA SPOŁECZNA

– umiejętność

odbioru sygnałów niewerbalnych w sytuacjach

społecznych (odczytywania wiedzy ukrytej)

INTELIGENCJA PRAKTYCZNA

– umiejętność

korzystania z wiedzy ukrytej (

tacit knowledge

)

„Manipulowanie” środowiskiem – aby pozwalało

realizować potencjał jednostki i doceniało

mocne strony

3. A) Teoria doświadczenia

Inteligencja - to zjawisko, które jest efektem

interakcji świata zewnętrznego i wewnętrznego

•

RADZENIE SOBIE Z NOWYMI ZADANIAMI –

wymaga angażowania ogólnego systemu

przetwarzania informacji (pełna świadoma

kontrola procesów przetwarzania – ważne

zasoby uwagi i pamięci)

•

ZDOLNOŚĆ DO AUTOMATYZACJI –

kształtowanie lokalnego systemu

przetwarzania informacji (całościowe,

automatyczne przetwarzanie )

Im bardziej efektywne procesy w jednym z

systemów, tym większe są zasoby w drugim.

Dostrzeganie analogii, wgląd, myślenie twórcze

3. A) Teoria składnikowa - 1

Inteligencja - to zjawisko należące do świata

wewnętrznego jednostki, jej procesy psychiczne

Inteligencja – złożona zdolność poznawcza

obejmująca różne procesy, istniejąca nawet

gdyby ludzie nie różnili się między sobą

(odpowiednik „g” mierzonej testami jako IQ)

Składniki – elementarne procesy przetwarzania

informacji. 3 rodzaje składników:

• WYKONAWCZE (SW)– odpowiednik „gf”-
• NABYWANIA WIEDZY (SNW) – odpowiednik

„gc”

• METAKOMPONENTY – odpowiednik „g” (IQ)

składniki wyższego rzędu odpowiedzialne za

różnice w efektywności wykorzystywania

składników SW i SNW)

3. A) Teoria składnikowa - 2

WYKONAWCZE – odpowiednik „gf”-

zdolności czystego przetwarzania informacji
z jakich operacji składa się proces rozwiązywania

zadania i jaka waga każdego składnika (czas)

Te składniki badano w analizie komponentowej

Ich liczba, rola i układ zależą od zadania,

najważniejsze to:

Kodowanie, wnioskowanie,

umiejscowienie, zastosowanie, wykonanie

NABYWANIA WIEDZY – Odpowiednik „gc”

Selektywne kodowanie

– odrzucanie nieistotnych

Strukturalizowanie

– tworzenie nowych całości

Porównywanie

– łączenie nowych info ze ‘starymi’

3. A) Teoria składnikowa - 3

METAKOMPONENTY („g”) – składniki wyższego

rzędu

1/ dostrzeganie problemu („coś nie tak”)
2/ zdefiniowanie problemu (Co nie tak – na czym polega?)
3/ wybór składników niższego rzędu (SW czy SNW)
4/ sposób organizacji informacji (werbalna czy wyobrażeniowa

(wys. IQ – b. elastyczne, łatwe zmiany)

5/ strategie porządkowania i zestawiania składników w 1 proces

(wys. IQ – częściej analityczne niż globalne)

6/ angażowanie zasobów uwagi (przetwarzanie czy

przechowywanie, szybkość czy dokładność)

7/ kontrola rozwiązania – monitorowanie przebiegu proc.
8/ wrażliwość na info zwrotne 9/ decyzja, czy wykorzystać 10/

wykorzystanie (sztywność czy chwiejność)

Ogólnie - planowanie i kontrola proc.pozn.

/Homunculus?

Hamowanie nawykowych R (test Stroopa- w. IQ lepiej)

3. A) Zalety teorii Sternberga

• Łączenie

ujęcia ogólnego (

jako zjawiska

wspólnego wszystkim ludziom - jakie składniki

ważne podczas rozwiązywania zadań lub czego

wymaga radzenie sobie z nowymi Z)

i

różnicowego (

czym, jakimi składnikami różnią

się osoby o wysokim i niskim IQ),

• Łączenie jakościowego ujęcia

(różne sposoby

ujmowania inteligencji w 3 teoriach – na czym

polega, jaka jest jej istota, treść)

i ilościowego

• Łączenie

ujęcia strukturalnego i

procesualnego

(opisu i wyjaśniania – jakie

procesy, składniki decydują o „g”, „gf” i „gc”)

• Właściwości jednostki i zjawiska zrozumiałego

na tle kultury

(teorie składników i kontekstu)

3. A) Krytyka teorii Sternberga

„

Omnibus”

włącza motywację, emocje i różne proc.

Pozn. -

wyjaśnienia nieekonomiczne

Głównie opis i klasyfikacje

-zbadał składniki

wykonawcze

Spekulatywny charakter

, niejasne pojęcia, np., „tacit

knowledge” – jak badać wiedzę ukrytą? (próby)

Pomija czynnik biologiczny i rozwój
Koncentruje się na myśleniu abstrakcyjnym, nie

uwzględnia podstawowych właściwości

poznawczych

• Nęcka – u osób o wyższym IQ większe zasoby uwagi

i zdolność jej przełączania (hipoteza przełącznika)

• Nęcka – bardzo ważna pojemność pamięci roboczej

STM (r=,80 z „gf”) i tempo zanikania informacji

• Embertson – pojemność STM (48%) i kontrola proc.

Pozn. (70%) razem wyjaśniają ok. 92% wariancji

„gf”

3. B) Koncepcja Edwarda Nęcki

-1

4 POZIOMY WYJAŚNIANIA INTELIGENCJI:

BIOLOGICZNE

(szybkość, niezawodność UN–

wariancja czasu, regularność, wydajność

energetyczna, reakcje AUN, itp.)

FORMALNE WŁAŚCIWOŚCI UMYSŁU

–zasoby

uwagi, pamięci,

SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA ZADAŃ

POZNAWCZYCH

– Strategie poznawcze

PROCESY OCENY I WYBORU

– wybór i oceny

skuteczności strategii, ocena wyników

końcowych, wnioski co do dalszych działań -

poziom metapoznawczy (badania: mądrości i

twórczości)

3. B) Koncepcja Edwarda Nęcki

-2

FORMALNA TEORIA INTELIGENCJI Nęcki

(2 poziom wyjaśniania):

zasoby uwagi, pojemność pamięci roboczej,

pobudzenie

ZASOBY UWAGI

:

• mechanizm selekcji bodźców (ignorowanie)
• trwałość – wytrzymałość (czas utrzymywania)
• pojemność uwagi - kontrola poznawcza nad

jednocześnie wykonywanymi czynnościami
(„

hipoteza przełącznika”-

dysponowanie

większymi „resztkami” zasobów uwagi dla
czynności ignorowanych )

3. B) Koncepcja Edwarda Nęcki -

3

POJEMNOŚĆ PAMIĘCI ROBOCZEJ /STM/

centralny wykonawca (odpowiedzialny za

przetwarzanie informacji)

2 systemy podległe przechowujące przez

krótki czas informacje, które są skutkiem

działania centralnego wykonawcy:

- pętla artykulacyjna (materiał werbalny)
- brudnopis wzrokowo-przestrzenny (materiał

niewerbalny)

szybkość przetwarzania i zdolność retencji –

wolne tempo zanikania

POBUDZENIE

mobilizujące (energetyczne – ożywienie)
lękotwórcze (napięciowe – lęk, napięcie)

3. B) Założenia i modele

FORMALNEJ TEORII

INTELEKTU

1. Im wyższe IQ tym większe zasoby uwagi i

pamięci roboczej (STM)

2. Chwilowo dostępne zasoby uwagi i pamięci

roboczej zależą od poziomu i rodzaju pobudzenia

3. Im wyższe

pobudzenie lękotwórcze (typu B):

- Tym

mniejsze dostępne chwilowe zasoby uwagi

(lęk angażuje część zasobów – martwienie się)

- Tym

mniejsza chwilowa pojemność pamięci

operacyjnej

4. Im wyższe

pobudzenie mobilizujące (typu A):

- Tym

większe dostępne chwilowe zasoby uwagi

(więcej zasobów osoba jest w stanie wykorzystać

przy realizacji danej czynności)

- Tym

mniejsza chwilowa pojemność pamięci

operacyjnej

3. B) Założenia i modele

FORMALNEJ TEORII

INTELEKTU

Zasoby

Zasoby

STM

uwagi

Pobudzenie mobilizujące (Typu A)

Zasoby

Zasoby

STM

uwagi

Pobudzenie lękotwórcze (Typu B)

3. B) Podstawowe wzorce

procesu inteligencji

1. Zawsze korzystne redukowanie poziomu

pobudzenia lękotwórczego (typu B)

2. Zadanie

b. trudne

- Sukces jest możliwy, jeśli

• duże zasoby uwagi i pojemność pamięci STM
• optymalne pobudzenie mobilizujące

(Typu A)

3. Zadanie dość

łatwe

- Sukces jest możliwy,

jeśli

• duże zasoby uwagi i pojemność pamięci

roboczej przy szerokim zakresie pobudzenia
mobilizującego (Typu A)

• małe zasoby uwagi i pojemność pamięci STM,

ale optymalne pobudzenie Typu A

3. B) Podstawowe wzorce

procesu inteligencji

4. Zadanie wymaga

dużo zasobów uwagi

,

mało pamięci roboczej – Sukces jeśli

• osoba ma duże zasoby uwagi przy

szerokim zakresie pobudzenia Typu A

• osoba ma małe zasoby uwagi i wysoki

poziom pobudzenia Typu A

5. Zadanie wymaga mało zasobów uwagi,

dużo pamięci roboczej

– sukces jeśli

• osoba ma duże zasoby pamięci, przy

szerokim zakresie pobudzenia Typu A

• osoba ma małe zasoby pamięci roboczej,

ale niski poziom pobudzenia Typu A

3. B) Koncepcja E. Nęcki –

podsumowanie

Inteligencja – to konstrukt teoretyczny (jak

Strelau)

- nie istnieje jako konkretna właściwość

Istnieją RI w rozwiązywaniu trudnych poznawczo

zadań

, uznawanych za ważne w danym czasie i

kręgu kulturowym

Osoby o wyższym IQ

• większe zasoby uwagi i łatwiej przełączają

• większa pojemność pamięci STM i zdolność retencji

• częściej strategie analityczne

• b. elastyczne zmiany strategii (wizualne - werbalne)

• lepiej optymalizują poziom pobudzenia odpowiednio

do zadań, warunków zewn i wewn
–

częściej OPA, b. efektywna regulacja stymulacji

3. C) E. Nęcka: Synteza różnych

ujęć

1/ Inteligencja – zjawisko złożone nie dające się

sprowadzić do 1 mechanizmu lub procesu

psychicznego

2/ Wymaga badań z wielu perspektyw
Nęcka proponuje

model piramidy:

• stopnie i wysokość: poziom ogólności zdolności

I

– g;
II – gf, gc, podstawowe Thurstone’a,
III- Specjalne (Guilford?, raczej Vernon lub

Carroll)

• 3 ściany – 3 ujęcia:
Strukturalne

– opis zdolności i relacji (hierarchia)

Biologiczne

– szybkość neuronalna, niezawodność

UN, wydajność energetyczna, złożoność mózgu

Poznawcze

– zasoby uwagi, pojemność pamięci,

metakomponenty, kontrola proc. poznawczych

3. C) E. Nęcka: Synteza różnych

ujęć

Strukturalne

Poznawcze

-

Specyficzne

- strategie

lokalne

-

Podstawowe,

-

strategie ogólne

„gc” „gf”

-”G”

- Uwaga

STM

Meta

Biologiczne:

SzN, NUN, W En, Z

Mózgu

;

Lokalne

4. Problemy diagnozy

inteligencji.

A) Testy inteligencji - cechy

W życiu codziennym – RÓŻNE KRYTERIA OCENY

(oceny szkolne, wytwory, konkursy, radzenie sobie

z nowymi i trudnymi problemami, wykorzystywanie

info, szybkość uczenia się, zakres zainteresowań)

TESTY INTELIGENCJI

(u podstaw teorie

strukturalne)

Narzędzia do pomiaru sprawności intelektualnej na

podstawie efektów wykonywania zadań

umysłowych

CECHY TESTÓW NIESPECYFICZNE:

• TRAFNOŚĆ

– CZY TEST MIERZY TO, CO MA

MIERZYĆ (diagnoza i prognoza)

• RZETELNOŚĆ

-DOKŁADNOŚĆ Z JAKĄ MIERZY TO

CO MIERZY (spójność wewnętrzna –Alfa i

stabilność pomiaru)

4. A) Testy inteligencji - cechy

CECHY TESTÓW SPECYFICZNE:

A/ OCENA NA PODSTAWIE EFEKTU DZIAŁAŃ

UMYSŁOWYCH

- ZADANIA, które mają poprawne rozwiązania
- WYNIKI ILOŚCIOWO (zależą od liczby lub/i

szybkości rozwiązań)

B/ STANDARYZACJA

- Precyzyjna i ujednolicona procedura badania

- Jednolite zadania

- Precyzyjna i ujednolicona ocena odpowiedzi

C/ NORMALIZACJA – NORMY

(wyniki

standaryzowane, ocena pozycji na tle grupy)

4. A) Rozwój testów, ich rodzaje

- 1

Pierwszy – SKALA BINETA i SIMONA (1905)

ZAŁOŻENIA

• inteligencja wyraża się w różnych czynnościach,

wymagających złożonych procesów umysłowych

• uwarunkowana biologicznie, rozwija się z

wiekiem

30 różnorodnych zadań, ułożone wg stopnia

trudności, możliwe do rozwiązania przez dzieci

reprezentujące przeciętny poziom umysłowy

Wiele modyfikacji – do 1960; zawsze tylko wynik

ogólny

4. A) Rozwój testów, ich rodzaje -

2

TESTY:

INDYWIDUALNEGRUPOWE

WERBALNE Wechslera, KSI OTK, PUP-Pł.

Sł

WYKONAN. Wechslera, Leitera

Test

Matryc RAVENA

OTWARTE Wechslera, KSI

PUP-Pł. Sł

ZAMKNIĘTE

Leitera

OTK Test Matryc

INTELIGENCJI Wechslera,

Test Matryc

(pomiar „G”)

Leitera

TIKN Cattella

ZDOLNOŚCI

KSI OTK, PUP

(nie szacują „G”)

4. B)

IQ – miara RI w

INTELIGENCJI

1. WIEK UMYSŁOWY

–

WU

(Binet i Simon

1905) oznacza poziom umysłowy, jaki
przeciętnie osiągają dzieci w danym wieku
życia

• szacowany w oparciu o

maksym.

Zad:

X Y

poziom wykonania (liczba zadań)

lat6: 6

6

• wyrażany w latach i miesiącach

lat 7:

4

6

1 zadanie–określona liczba miesięcy

lat 8:

1 0

Jeśli 6 zadań na rok – 1 Z = 2m

lat 9:

1

0

Przykład: dzieci X i Y -

lat 10:

0

0

ich Wiek Życia wynosi 7 lat,

a WU :

?

?

Wada: różnice między WU a WŻ mają różne

znaczenie, zależne od WŻ - 2 lata w wieku
6 (IQ-67) i 12 lat (83)

4. B) IQ – miara RI w

INTELIGENCJI

2. KLASYCZNY ILORAZ INTELIGENCJI –

WU/WŻ x100

(Stern 1916), jeśli IQ=100 to WU=WŻ

W badaniach dorosłych - WU stały, WŻ rośnie: umownie WŻ=16

lat)

3. DEWIACYJNY ILORAZ INTELIGENCJI

–

szacowany w

oparciu o

rozkład

statystyczny wyników dla reprezentatywnej

próby w danym wieku

(Wechsler 1939)

średnia oznacza IQ = 100, a SD określa zakres wyników

przeciętnych

Czy b. niskie IQ oznacza brak inteligencji?

Nie ma zdolności Myślenia abstrakcyjnego, ale testy są

ograniczone, nie mierzą wszystkich zdolności ważnych dla

przystosowania

Kamin – ten sam IQ oznacza różne możliwości osób:

- w różnym wieku (dziecko 2 lata i młodzieniec 16 lat)
- w tym samym wieku (por. wyniki osób X i Y w testach

Binetowskich oraz osób A i B w Skali Wechslera – osoby te

mają taki sam IQ)

4. B) IQ – miara RI w

INTELIGENCJI

Przykładowe pytania – W8

Wg Sternberga, metaskładniki to zdolności do:

a) radzenia sobie z nowymi zadaniami
b) automatyzacji czynności poznawczych
c) planowania i kontroli procesów poznawczych
d) przystosowania się do środowiska, jego selekcji lub

zmiany

Zgodnie z Formalną Teorią Intelektu Nęcki, jeśli

zadanie wymaga dużych zasobów uwagi i dużej

pojemności pamięci roboczej, sukcesowi sprzyja:

a) wysoki poziom pobudzenia lękotwórczego i niski

poziom pobudzenia mobilizującego

b) niski poziom pobudzenia lękotwórczego i wysoki

poziom pobudzenia mobilizującego

c) niski poziom obu rodzajów pobudzenia,

lękotwórczego i mobilizującego

d) niski poziom pobudzenia lękotwórczego i optymalny

poziom pobudzenia mobilizującego

Przykładowe pytania – W8

Rzetelność testu oznacza:

a) Ujednolicenie warunków zewnętrznych, procedury

badania i zasad oceny wyników

b) Dokładność z jaką test mierzy to, co mierzy
c) Czy test mierzy to, co ma mierzyć
d) Opracowanie norm dla poszczególnych grup

Jeśli dziecko w wieku 10 lat uzyskało w teście

inteligencji wiek umysłowy równy 150 miesięcy, to

jego Iloraz Inteligencji w tradycyjnym ujęciu wynosi:

a) Ok. 80
b) Ok. 100
c) Ok. 110
d) Ok. 125