1

BETTY NEUMAN

Systemowy model opieki

zdrowotnej

2

3

Biografia:

192

4

Urodzona na farmie w Lowell w

Ohio, jako jedna z trojga

rodzeństwa.

193

5

Po wieloletniej chorobie zmarł ojciec

Betty. Przypuszcza się, że ten fakt

miał poważny wpływ na jej
późniejszą decyzję o wyborze

zawodu pielęgniarki.

4

Biografia c.d.:

Zakończyła edukację w szkole

średniej, ale ze względu na brak

funduszy na dalsze kształcenie,

rozpoczęła pracę.

W okresie II wojny światowej

pracowała jako technik w siłach
powietrznych, następnie jako kreślarz

oraz kucharka.
Dzięki utworzeniu Korpusu Kadetów

Pielęgniarek Nueman mogła rozpocząć

naukę w 3-letniej szkole

pielęgniarskiej.

5

Biografia c.d.:

194

7

Otrzymała dyplom z wyróżnieniem w
Peoples Hospital School of Nursing w

Akron w Ohio.
Przeprowadziła się do Kalifornii i
rozpoczęła zdobywanie doświadczenia

w pracy w szpitalu, jako członek
personelu pielęgniarskiego, następnie

jako pielęgniarka naczelna;
pielęgniarka szkolna i zakładowa;

następnie jako instruktor kliniczny w
zakresie pielęgniarstwa

chirurgicznego i opieki w stanach
krytycznych.

6

Biografia c.d.:

1954 Poślubiła lekarza położnika i

pracowała z nim w jego prywatnym

gabinecie.

1957 Uczęszczała do University of

California w Los Angeles (UCLA)

studiując na dwóch kierunkach:

psychologia I zdrowie publiczne.
Otrzymała tytuł bakałarza (BS) w

pielęgniarstwie na UCLA

7

Biografia c.d.:

196

6

Otrzymała stopień magistra (MS)

w zakresie Zdrowia Psychicznego

na UCLA.
Studia te miały przygotować ją do

pracy na nowo tworzonym

stanowisku konsultanta w zakresie
środowiskowego pielęgniarstwa

psychicznego.

8

Biografia c.d.:

Rozpoczęła pracę jako nauczyciel

akademicki. Opracowała nowy program
kształcenia, którego celem było

przygotowanie pielęgniarek do pracy w
nowopowstających ośrodkach

pielęgniarstwa psychiatrycznego w
środowisku.
Był to program pionierski, którego
założeniem było określenie miejsca

wysoko wykwalifikowanej kadry
pielęgniarskiej w zespole

interdyscyplinarnym.

Wówczas powstała pierwotna wersja

modelu Betty Neuman.

9

Biografia c.d.:

1972

Jej model został po raz pierwszy

opublikowany jako 'Model for teaching
total person approach to patient

problems' (model nauczania
całościowego podejścia do problemów

pacjenta) w Nursing Research.

Pracowała jako konsultant w dziedzinie

zdrowia psychicznego, dążąc do
ustawicznego rozwoju programów

edukacji pielęgniarek.

Była jednym z pierwszych członków

Amerykańskiego Towarzystwa ds.
Terapii Małżeństwa i Rodziny oraz

prowadziła prywatne poradnictwo

10

Biografia c.d.:

1985 Otrzymała doktorat w dziedzinie

psychologii klinicznej w Pacific

Western University.

1998 Otrzymała doktorat honorowy z

Grand Valley State University w

Allendale w Michigan.

11

Betty Neuman, tworząc model
systemowy, myślała jedynie o
zastosowaniu go w procesie
dydaktycznym. Okazało się jednak,
że ma on również szerokie
zastosownaie w praktyce i
badaniach naukowych w
pielęgniarstwie.

12

Najważniejsze prace Betty

Neuman poświęcone jej

modelowi:



Conceptual Models for Nursing Practice,



The Neuman’s Systems Model:
Application to Nursing Education and
Practice,



Family Health: A theoretical Approach to
Nursing Care.

13

Pojęcia definiowane:

1. Człowiek/osoba;
2. Środowisko;
3. Zdrowie;
4. Pielęgniarstwo.

14

1. Człowiek

15

1. Człowiek – definicja:



Jest to „układ współdziałających zmiennych

fizjologicznych, psychologicznych, rozwojowych,

społeczno-kulturowych i duchowych,

funkcjonujących harmonijnie i trwale w odniesieniu

do stresorów wewnętrznego i zewnętrznego

środowiska”*;



jest systemem otwartym, którego części wzajemnie

zależą od siebie i oddziałują na siebie;



system, poprzez swą otwartość, pozostaje w ciągłej

interakcji ze środowiskiem;



środowisko oddziałuje na system poprzez stresory;

*B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton and Lange

1989, s. 22

16

1. Człowiek

Jest wielowymiarową istotą, której wszystkie

warstwy składają się z 5 podsystemów
(obszarów):



fizycznego, który odnosi się do struktury u
funkcjonowania ciała;



psychologicznego, który wiąże się z relacjami
oraz procesami myślowymi;



socjo-kulturowego, łączącego funkcje
społeczne i szeroko pojmowaną kulturę;



rozwojowego, odnoszącego się do procesów
rozwoju;



duchowego, dotyczącego wierzeń.

17

1. Człowiek – obszar

duchowy

Obszar duchowy został włączony do modelu

przez Neuman najpóźniej, bo dopiero w 1995

roku. Autorka poświęciła mu szczególnie dużo

uwagi. Jest ona zdania, że wymiar duchowy

posiada każdy człowiek, jest on wrodzony.

Różnica między wymiarami duchowymi

różnych ludzi polega tylko na tym, że jedni są

świadomi tego obszaru i rozwijają go,

natomiast inni nie czynią tego. Wymiar

duchowy jest uznany przez autorkę za

integralną część struktury podstawowej

każdego człowieka, przenika on również inne

sfery.

18

1. Człowiek – obszar

duchowy

Neuman obrazuje rozwój duchowy jako
continuum, rozciągnięte od stanu całkowitej
nieświadomości lub zanegowania sfery
duchowej do głęboko rozwiniętej
duchowości, mającej wpływ na umysł i ciało
człowieka.

Całkowita nieświadomość Głęboko rozwinięta
lub zanegowanie sfery duchowej

duchowość

19

1. Człowiek – obszar

duchowy

Obszar duchowy przenika inne
sfery życia człowieka i jest sam
przez nie przenikany, dlatego
w holistycznym podejściu do
pacjenta nie wolno go pomijać!

20

1. Człowiek – obszar

duchowy

Przykład wzajemnego przenikania się

sfery duchowej z innymi sferami:
utrata bliskiej osoby powoduje stan
psychologiczny – żal, uczucie pustki,
straty. Ten stan wpływa na sferę
duchową, przy czym może to być wpływ
pozytywny, prowadzący do rozwoju i
pogłębienia duchowości, lub przeciwnie:
może spowodować utratę wiary.

21

1. Człowiek

„Warstwy”, zazwyczaj przedstawiane są

jako koncentryczny krąg, składający

się z:



A. centralnie umieszczonego jądra,

tzw. struktury podstawowej,



B. linii odporności,



C. linii normalnej obrony,



D. linii elastycznej obrony

(przystosowawcza linia obrony).

22

elastyczna linia obrony

linia obrony

wartości

linie odporności

Struktura

podstawo

wa

p

re

w

e

n

c

ja

I

s

to

p

n

ia

/ p

o

zi

o

m

in

te

rw

e

n

c

ji

p

re

w

e

n

c

ja

I

II

s

to

p

n

ia

/ p

o

zi

o

m

in

te

rw

e

n

c

ji

p

re

w

e

n

c

ja

I

I

st

o

p

n

ia

/ p

o

zi

o

m

in

te

rw

e

n

c

ji

23

1. Człowiek - struktura

podstawowa (A):

są to czynniki właściwe danemu gatunkowi,

których celem jest utrzymanie podstawowych

funkcji życiowych organizmu;
są to np.: mechanizmy termoregulacji,

sposoby funkcjonowania poszczególnych

układów i narządów, genetycznie

uwarunkowane sposoby reagowania na

bodźce, struktura ego, zdolności poznawcze;
posiada własne zasoby energetyczne, które

są niezbędne do prawidłowego

funkcjonowania systemu.

24

1. Człowiek - linie

odporności (B):

służą do bezpośredniej ochrony struktury

podstawowej;

są wykorzystywane do obrony systemu, jeśli

zawiedzie bardziej zewnętrzna, normalna linia

obrony;
linią obrony jest np. układ immunologiczny;
jeśli linie odporności działają efektywnie, wówczas

odpierają „atak” negatywnego bodźca;
jeśli linie odporności nie zadziałają efektywnie,

wówczas naruszona zostaje struktura podstawowa,

następuje wyczerpanie energii, co w konsekwencji

może prowadzić do śmierci

.

25

Linie odporności

+

 

Stresor – atak negatywnego bodźca

 

 

Zwycięstwo

systemu

Katastrofa

 

 

26

1. Człowiek - normalna

linia obrony (C):

ma ona charakter względnie stały i
stabilny;
oznacza stan, do którego człowiek
doszedł poprzez swój rozwój;
jest to stan zwykłego dobrostanu i
dobrego samopoczucia systemu,
którego rozwój warunkowany jest
wcześniejszymi zachowaniami
jednostki;

27

1. Człowiek - normalna

linia obrony (C):

na linię obrony mają wpływ między innymi:

wypracowane, stosowne normalnie

mechanizmy radzenia sobie z przeciwnościami

i trudnościami, styl życia, wpływy rozwojowe,

duchowe, uwarunkowania kulturowe;
niedostateczna ochrona tej linii przez linię

elastyczną może skutkować wtargnięciem

stresora i zaburzeniem wewnętrznej

równowagi systemu;
linia ta ma pewne właściwości dynamiczne,

może zmieniać się w czasie, stając się bardziej

lub mniej podatną na działanie stresora.

28

1. Człowiek - elastyczna

linia obrony (D):

jest najbardziej zewnętrzną warstwą chroniącą

system przed wtargnięciem stresorów;
jest zdolna do szybkiego przystosowania się do

zmieniających się warunków;
im dalej ta linia oddalona jest od „linii

normalnej obrony”, tym jest lepszą obroną dla

organizmu;
ta linia ma charakter bardzo dynamiczny, może

ulegać szybkim zmianom, np. pod wpływem

niedożywienia czy niedoboru snu; 

29

1. Człowiek - elastyczna

linia obrony (D):

złamanie tej najbardziej
zewnętrznej linii prowadzi do
naruszenia normalnej linii obrony
przez stresor, co w konsekwencji
może spowodować naruszenie
równowagi systemu, chorobę lub
śmierć.

30

2. Środowisko

31

2. Środowisko – definicja:

„Środowisko – to wewnętrzne i zewnętrzne

czynniki wpływające na człowieka i

poddawane jego oddziaływaniom”*
Środowisko wpływa na człowieka poprzez

działanie stresorów. Stresorem nazywamy

zarówno wpływ negatywny, jak i

pozytywny!!!

*B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton and

Lange 1989, s. 23

32

2. Środowisko

Wewnętrzne:

są to wszystkie siły i

wpływy pochodzące z

wnętrza określonego

granicami systemu;
stresory płynące ze

środowiska

wewnętrznego określa

się jako tzw.

intrapersonalne;
przykładem stresora

intrapersonalnego są

reakcje

auotoimmunologiczne.

Zewnętrzne:

są to wszystkie siły I wpływy

pochodzące spoza określonego

granicami systemu;
stresory płynące ze środowiska

zewnętrznego określa się jako

tzw. interpersonalne lub

ekstrapersonalne;
przykładem stresora

interpersonalnego są

oczekiwania społeczne związane

z pełnionymi rolami, także sam

proces komunikacji z innymi;
Stresorem ekstrapersonalnym

są np. problemy finansowe.

33

2. Środowisko

Wpływ pozytywny

Człowiek

Środowisko

Wpływ negatywny

34

2. Środowisko

Nueman uważa, że „stresor
negatywny” może zmienić się na
„pozytywny”, jeśli dzięki
przystosowaniu ulegnie zmianie
sposób reagowania na ten stresor.

35

2. Środowisko

„wykreowane”:

jest szczególnym rodzajem środowiska,
przenika środowisko wewnętrzne i
zewnętrzne;
jest ono nieświadomym tworem rozwijanym
przez każdego człowieka;
służy do obrony własnej i zachowania
równowagi systemu;
stanowi swoistą „tarczę ochronną” systemu;
ma charakter dynamiczny;

36

2. Środowisko

„wykreowane”:

odzwierciedla nieświadomą mobilizację

wszystkich zasobów energetycznych struktury

podstawowej i sfer człowieka do utrzymania

stabilności i integralności systemu;
przykładem tego rodzaju środowiska są różne

mechanizmy obronne, takie jak: zaprzeczenie,

odruchowy skurcz mięśni, wypracowane w

trakcie rozwoju sposoby przetrwania,

zachowanie dystansu do innych ludzi,

podtrzymanie nadziei;
opiera się na nieuświadomionej wiedzy,

szacunku do siebie, przekonaniach,

predyspozycjach;

37

2. Środowisko

„wykreowane”:

pielęgniarka powinna być świadoma istnienia

środowiska wykreowanego, ponieważ często

zdarza się, że choroba somatyczna jest

spowodowana nieprawidłowym spostrzeganiem

przez człowieka określonej sytuacji lub problemu.

Często u podłoża problemów fizycznych leżą

określone przekonania lub ukryta lęki!
np.: mężczyzna cierpi na bóle kręgosłupa, u

podłoża których może leżeć np. obawa przed

utratą pracy zarobkowej, prowadząca do

obniżenia poczucia własnej wartości, przeżywania

konfliktu ról społecznych, wiążących się z

niemożnością utrzymania rodziny;

38

2. Środowisko

„wykreowane”:

pielęgniarka powinna wspierać
pozytywny rozwój środowiska
wykreowanego!

39

3. Zdrowie

 

                                                                                       

                                                                 

40

3. Zdrowie – definicja:

to system optymalnej równowagi i stabilności

systemu;
oznacza stan jak najlepszego samopoczucia w

określonym czasie;
jest stanem dynamicznym, zmienia się w ciągu

życia w zależności od czynników tworzących

strukturę podstawową i od stopnia

przystosowania do działających stresorów;
jest utrzymaniem zasobów energetycznych,

znajdujących się w obrębie struktury

podstawowej (więcej energii jest wytwarzane

niż zużywane przez system).

 

41

3. Zdrowie

choroba

dobrostan

 

                                                                                       

                                                                 

42

3. Zdrowie

Człowiek zdrowy, to taki, który znajduje się
na różnych, zmieniających się poziomach,
ale w obrębie stanu normalnego
(wyznaczonego przez normalne linie
obrony).

Zjawisko tzw. entropii – to rozproszenie i
degradacja energii, w konsekwencji
prowadzące do pojawienia się choroby, a
nawet śmierci.

43

4. Pielęgniarstwo

44

4. Pielęgniarstwo -

definicja:

„to unikalna profesja, która zajmuje

się wszystkimi zmiennymi systemu

zdrowotnego człowieka i jego

reakcjami, jako odpowiedziami na

pojawiające się stresory wewnętrzne

(organizmu człowieka),

międzyludzkie i ekstrapersonalne”*

*B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk: Appleton

and Lange 1989, s. 23-24

45

4. Pielęgniarstwo

najważniejszym przedmiotem troski

pielęgniarki jest pomoc w utrzymaniu

optymalnego stanu równowagi systemu w

konkretnym czasie;
interwencje pielęgniarskie polegają na

przywracaniu lub pomocy w osiągnięciu

bądź utrzymaniu optymalnego zdrowia za

pomocą trzech rodzajów prewencji:



A. pierwotnej (początkowej),



B. wtórnej (drugiej)



C. trzeciorzędowej (trzeciej).

46

4. Pielęgniarstwo -

prewencja pierwotna:

jej początek powinien nastąpić, gdy

przewiduje się zadziałanie określonego

stresora lub stresor został zidentyfikowany,

ale nie wywołał jeszcze reakcji w obrębie

systemu;
jej istotą jest utrzymanie istniejącego

dobrostanu poprzez ochronę normalnej linii

obrony za pomocą działań wzmacniających

elastyczną linię obrony
jej celem jest zapobieganie działaniu

stresorów oraz usuwaniu czynników ryzyka.

47

4. Pielęgniarstwo –

prewencja wtórna:

powinna zostać zastosowana jak najszybciej,

gdy określony stresor zdążył już wywołać

reakcję w obrębie systemu w postaci objawów

(gdy pojawiły się symptomy stresu);
jej celem jest przywrócenie dobrostanu i

ochrona struktury podstawowej poprzez

wspieranie wewnętrznych i zewnętrznych sił

podopiecznego, co powinno prowadzić do

wzmacnianie linii odporności. Te działania

mają prowadzić do usunięcia objawów,

przywrócenia stanu równowagi oraz

zachowania energii;

48

4. Pielęgniarstwo –

prewencja wtórna:

poprzez zastosowanie interwencji wtórnej
można:



uzyskać odbudowę normalnej linii obrony
do poziomu sprzed choroby lub



uzyskać stabilizację systemu na niższym
pozimie lub



w przypadku niepowodzenia intewencji
wtórnej dochodzi do naruszenia struktury
podstawowej, a w konsekwencji do śmierci.

49

4. Pielęgniarstwo –

prewencja

trzeciorzędowa:

zogniskowany jest na readaptację i
stabilność systemu;
polega na wspomaganiu procesów odnowy i
przywracaniu równowagi systemu po
zakończonym leczeniu;
działania polegają na wzmacnianiu i
uruchamianiu istniejących zasobów
struktury podstawowej w celu zachowania
energii i ochrony przed dalszym działaniem
stresorów;

50

4. Pielęgniarstwo –

prewencja

trzeciorzędowa:

może prowadzić do osiągnięcia stanu
dynamicznego przystosowania się do
działających stresorów w przyszłości;
prewencją trzeciorzędową są
działania edukacyjne, których celem
jest zapobieganie możliwości
ponownego pojawienia się danego
stresora w przyszłości.

51

Proces pielęgnowania

Neuman wyróżnia trzy etapy procesu pielęgnowania:

diagnozę pielęgniarską, obejmującą gromadzenie

danych w celu określenia odstępstw od stanu

dobrego samopoczucia oraz wstępne określenie

zakresu koniecznych działań;
wyznaczenie celów pielęgniarskich, podczas

którego pielęgniarka wraz z pacjentem określają

pożądane zmiany, do których będą dążyć oraz

zakres interwencji koniecznych do utrzymania,

wzmocnienia lub przywrócenia stanu równowagi;
interwencję pielęgniarską realizowaną na trzech

jej poziomach oraz ocenę wyników pielęgnowania.

52

Zastosowanie teorii

Neuman w POZ

53

Zastosowanie teorii

Neuman w POZ

„Pacjentem” można określić zarówno

indywidualnego człowieka, jak i rodzinę oraz

społeczności lokalne.
Rodzina chroni siebie jako system poprzez

działanie linii obrony pod postacią: wspólnych

wartości społeczno-moralnych, zasad i nawyków

higieniczno-zdrowotnych, zdrowego stylu życia.
Zdrowie rodziny – jest systemem, w którym

zdrowie fizyczno-psychiczne członków rodziny,

wraz z łączącymi ich stosunkami społeczno-

emocjonalnymi, stanowią jego elementy,

decydujące o równowadze i harmonii tego systemu.

54

Zastosowanie teorii

Neuman w POZ c.d.:

Rodzina poddawana jest działaniu różnych

stresorów, które mogą osłabiać jej zdrowie

(stresory naruszające strukrurę anatomiczno-

fizjologiczną lub psychiczno-społeczną)
Źródłem stresorów mogą być oddziaływania

wewnątrzrodzinne, międzyrodzinne i

pozarodzinne.
Pielęgniarka pomaga w rozwiązywaniu

problemów rodziny poprzez działania z

zakresu interwencji pierotnej, wtórnej i III-

ego stopnia.

55

elastyczna linia obrony

linia obrony

wartości

linie odporności

Struktura

podstawo

wa

p

re

w

e

n

c

ja

I

s

to

p

n

ia

/ p

o

zi

o

m

in

te

rw

e

n

c

ji

p

re

w

e

n

c

ja

I

II

s

to

p

n

ia

/ p

o

zi

o

m

in

te

rw

e

n

c

ji

p

re

w

e

n

c

ja

I

I

st

o

p

n

ia

/ p

o

zi

o

m

in

te

rw

e

n

c

ji

56

Model systemowy Betty Neuman -

schemat

57

Piśmiennictwo:

S. Poznańska, L.Płaszewska-Żywko:,,Wybrane modele

pielęgniarstwa. Podstawa praktyki pielęgniarskiej.”

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kraków

2001, wyd. 1;
B. Bik, A. Henzel-Korzeniowska, L.Przewoźniak, K.

Szczerbińska: „Wybrane zagadnienia promocji

zdrowia”, Szkoła Zdrowia Publicznego Collegium

Medicum UJ, Kraków 1996;
Kawczyńska-Butrym „Podstawy pielęgniarstwa

rodzinnego” Warszawa : Wydaw. Lekarskie PZWL,

1995;
I. Wrońska „Wybrane teorie pielęgnowania mające

zastosowanie do problemów praktyki pielęgniarskiej

w P.O.Z” w: „Pielęgniarstwo 2000”4 (33) ’97, wkładka

specjalna nr 3 (11);
B. Neuman :”The Neuman Systems Model” Norwalk:

Appleton and Lange 1989

58

DZIĘKUJĘ

ZA

UWAGĘ