Beaty Neuman
Model systemowy
Początkowo miał służyć celom dydaktycznym, ukazując jednostkę holistycznie w jej wymiarze fizjologicznym, psychologicznym, socjokulturowym i rozwojowym. Znalazł jednak także szerokie zastosowanie w praktyce i w badaniach naukowych.
Model ten określany jest również jako w pełni osobowe podejście do problemów pacjenta. Oparty jest na 2 podstawowych pojęciach: stresu i reakcji na stres i sposobu radzenia sobie z nim. Wykorzystuje wiedzę z różnych dziedzin. Jest to podejście systemowe i holistyczne –wielowymiarowe.
OSOBA/ człowiek –jest systemem otwartym, składa się z części pozostających ze sobą we wzajemnych zależnościach. Jest w ciągłej interakcji ze środowiskiem, które oddziałuje na niego poprzez stresory. System przedstawia jako całość w postaci umieszczonej centralnie tzw. struktury podstawowej, wokół której znajdują się tzw. linie obrony, chroniące zarówno strukturę podstawową jak i cały system. Strukturę podstawową tworzą właściwe dla danego gatunku czynniki odpowiedzialne z utrzymanie podstawowych funkcji życiowych. Posiada własne zasoby energetyczne, których utrzymanie jest warunkiem zachowania życia i zdrowia.
Linie obrony przebiegają w następującej kolejności:
elastyczna – przystosowawcza lini aobrony – najbardziej zewnętrzna – chroni przed wtargnięciem stresorów, łatwo przystosowuje się do zmieniających się warunków, okoliczności. Ulega zmianie pod wpływem określonych sytuacji-jest dynamiczna. Stanowi ochronę dla systemu. Jeśli jest osłabiona, stresory mogą przełamać znajdującą się bliżej struktury podstaw normalnej linii obrony co wywołuje brak równowagi, objawy choroby.
normalna linia obrony – jest względnie stała. Oznacza stan dobrego samopoczucia. Czynniki wpływające na linię to:
- mechanizmy radzenia sobie z trudnościami
- styl życia
-wpływy rozwojowe
-uwarunkowania kulturowe
Jest w pewnym sensie dynamiczna, po zadziałaniu stresora, gdy linia elastyczna dostatecznie nie chroni, stresor może ja naruszać i wywoływać reakcje w obrębie systemu, co obniża zdolność jednostki do przeciwdziałania innym stresorom.
Po zniwelowaniu reakcji – wywołanej stresem- poziom samopoczucia może:
- pozostać taki sam
- zwiększyć się
- zmniejszyć się
linia odporności-chroni strukturę bezpośrednio gdyż znajduje się najbliżej niej. Są uruchamiane gdy naruszona zostaje lina obrony. Przykładem jest system immunologiczny.
fizjologiczny –związany z procesami myślowymi i reakcjami
psychologiczny – łączy funkcje społeczne i kulturowe
rozwojowy –odnosi się do procesów rozwoju
duchowy –dotyczy wierzeń.
Pojęcie podopiecznego definiowane jest jako układ współdziałających zmiennych fizjologicznych, psychologicznych, rozwojowych, społeczno – kulturowych i duchowych funkcjonujących harmonijnie i trwale w odniesieniu do stresorów wew. i zew. środowiska.
ŚRODOWISKO- wew. i zew. czynniki wpływające na człowieka i poddawane jego oddziaływaniom.
Środowisko wew. –siły i wpływy pochodzące z wnętrza określonego granicami systemu
Środowisko zew. – siły i wpływy spoza systemu.
Autorka wyróżnia również tzw. „ środowisko wykreowane”- nieświadomie rozwinięte przez człowieka dla własnej obrony i zachowania równowagi systemu. Pełni funkcję ochronną.
Obejmuje ona i przenika środowisko wew. i zew. oraz sfery człowieka/ obszary/np. zaprzeczanie, odruchowy skurcz mięśni, podtrzymywanie nadziei..
Środowisko to zmienia się w zależności od okoliczności i potrzeb. Pielęgniarka powinna zwracać uwagę na tę sferę, ulega ona zmianie podczas choroby –lęk, obniżenie poczucia własnej wartości., pomagając człowiekowi osiągnąć stan równowagi, powinna dobrze rozumieć i wspierać pozytywny rozwój środowiska wykreowanego.
Środowisko oddziałuje na jednostkę przez stresory. Stresor – różne wpływy zarówno o znaczeniu pozytywnym jak i negatywnym.
Kategorie stresorów:
-intrapersonalne – pochodzące z środowiska wew. np. reakcje immunologiczne
-interpersonalne / ekstrapersonalne – pochodzące z zew. np. .problemy finansowe.
ZDROWIE – stan optymalnej równowagi i stabilności systemu co oznacza stan możliwie najlepszego dobrego samopoczucia w określonym czasie. Jest dynamiczna, zmienia się w zależności od czynników tworzących strukturę podstawową i od stopnia przystosowania do działających stresorów. Utożsamiane jest z pełna możliwością- to stan w którym wszystkie składniki systemu znajdują się w harmonii z całością bytu osobowego człowiek.
Stan pełnej możliwości obniża dysharmonia, przyczyną, której są stresory – naruszające równowagę systemu.
PIELEGNIARSTWO – unikatowa profesja, która zajmuje się wszystkimi zmiennymi zdrowotnego człowieka i jego reakcjami, jako odpowiedziami na pojawiające się stresory wew., międzyludzkie i ekstrapersonalne.
Głównym celem jest pomoc człowiekowi, rodzinie, grupie w utrzymaniu optymalnego stanu równowagi w konkretnym czasie. Interwencje pielęgniarskie polegają na przywracaniu lub pomocy w osiągnięciu bądź utrzymaniu optymalnego zdrowia poprzez prewencję:
pierwotną /początkową/ - utrzymanie istniejącego dobrostanu, ochrona normalnej lini obrony przez wzmocnienie jej. Rozpoczyna się w momencie przewidywania zadziałania stresora lub gdy zostanie już zidentyfikowany lecz jeszcze nie wywołał reakcji człowieka lecz znane jest jego ryzyko działania.
wtórna/druga/ - stresor wywołał już reakcje w postaci objawów. Pojawiły się symptomy. Główny cel- wspieranie wew. i zew. sił podopiecznego. Zniwelowanie objawów, przywracanie równowagi, zachowanie energii, odbudowa normalnej linii obrony. Gdy interwencja ta nie powiedzie się dochodzi do naruszenia struktury odstawowej i do śmierci.
trzeciorzędową- wspomaganie procesów odnowy i przywracania równowagi systemu po leczeniu. Ochrona przed dalszym działaniem stresorów. Readaptacja i stabilność systemu. Dalsze wzmacnianie sił podopiecznego – sił odpornościowych na stresory poprzez działania edukacyjne, aby zapobiec ponownemu pojawieniu się.