1

Teorie finansów
publicznych

Wykład

2

Teorie finansów publicznych są

podstawą polityki państwa w
zakresie nakładania ciężarów
podatkowych oraz w zakresie
wydatkowania publicznego.

 

Związek finansów publicznych

z funkcjonowaniem całej
gospodarki narodowej
sprawiał, że teorie finansów
publicznych stanowiły element
ogólnej teorii ekonomicznej i
wyprowadzanych z niej
doktryn ekonomicznych i
społecznych.

 

 

Teorie finansów publicznych są

podstawą polityki państwa w
zakresie nakładania ciężarów
podatkowych oraz w zakresie
wydatkowania publicznego.

 

Związek finansów publicznych

z funkcjonowaniem całej
gospodarki narodowej
sprawiał, że teorie finansów
publicznych stanowiły element
ogólnej teorii ekonomicznej i
wyprowadzanych z niej
doktryn ekonomicznych i
społecznych.

 

 

3

Wpływ finansów publicznych

na życie poszczególnych
obywateli, różnych grup
społecznych czy całego
społeczeństwa powodował, że
w formułowanych teoriach
finansów publicznych
występowały pierwiastki
społeczne, etyczne i religijne.
Podstawy teorii finansów
publicznych, prezentowanych
przez różnych autorów, leżą w
poglądach teoretyczno-
ekonomicznych i społeczno-
politycznych.

 

Wpływ finansów publicznych

na życie poszczególnych
obywateli, różnych grup
społecznych czy całego
społeczeństwa powodował, że
w formułowanych teoriach
finansów publicznych
występowały pierwiastki
społeczne, etyczne i religijne.
Podstawy teorii finansów
publicznych, prezentowanych
przez różnych autorów, leżą w
poglądach teoretyczno-
ekonomicznych i społeczno-
politycznych.

 

4

Silny wpływ religii oraz poglądów

filozoficznych na posługiwanie się
finansami publicznymi – a ściślej ich
elementami, zwłaszcza podatkami –
był widoczny w okresach, w których
nie było rozwiniętej myśli i teorii
ekonomicznej.

W historii nowożytnej myśli

ekonomicznej przyjmuje się, że
zwarty system teoretyczny opisujący
podstawy kapitalistycznego sposobu
produkcji został stworzony przez
fizjokratyzm, chociaż elementy
systemowego podejścia do
gospodarki spotyka się już w
poglądach kameralistów
niemieckich.

Silny wpływ religii oraz poglądów

filozoficznych na posługiwanie się
finansami publicznymi – a ściślej ich
elementami, zwłaszcza podatkami –
był widoczny w okresach, w których
nie było rozwiniętej myśli i teorii
ekonomicznej.

W historii nowożytnej myśli

ekonomicznej przyjmuje się, że
zwarty system teoretyczny opisujący
podstawy kapitalistycznego sposobu
produkcji został stworzony przez
fizjokratyzm, chociaż elementy
systemowego podejścia do
gospodarki spotyka się już w
poglądach kameralistów
niemieckich.

5

KONCEPCJA SPRAWIEDLIWEJ
SŁUSZNEJ CENY

św. Tomasz z Akwinu : - teoria słusznej ceny

( cena powinna być sprawiedliwa )

- był przeciwnikiem lichwy.

Poglądy jego są jednym ze źródeł współczesnych

teorii finansów publicznych, zwłaszcza tych które

głoszą iż ciężary powinny być nakładane

odpowiednio do osiąganych korzyści.

Jan Paweł II - płaca powinna być godziwa.

6

Kameraliści

Pfeiffer

Jakość i wielkość potrzeb państwowych

oraz wypływających z nich wydatków są

rezultatem działalności państwa, które

ma na celu dobrobyt całego narodu,
Dostrzegali wyraźny związek między

fiskalną aktywnością państwa, a

dobrobytem społecznym,
Postawili kwestię granic wydatków

publicznych i granic opodatkowania.

7

Kameraliści

Zalecali pobieranie podatków nie tam

gdzie można lecz tam gdzie trzeba,
Strukturę budżetu państwa

rozpoczynać należy od potrzeb

państwa, czyli od wydatków do

których należy dostosować dochody,
Sformułowali zasadę rocznego

sporządzania budżetu.

8

Kameraliści

Ustanowiono trzy główne podatki:
podatek gruntowy (najbardziej
sprawiedliwy opierający się na katastrze -
wartości),
podatek od osób pogłówne, który
uważano za niesprawiedliwy,
podatek od rzeczy (akcyza, czopowe,
podatek od dóbr luksusowych) zwolennicy
wysokiego opodatkowania tych dóbr.

9

Merkantyliści - preferowali gospodarkę
krajową i uważali, że należy ją chronić za
pomocą systemu podatków i ceł.

Merkantyliści

- preferowali gospodarkę

krajową i uważali, że należy ją chronić za
pomocą systemu podatków i ceł.

Fizjokratyzm – pogląd, że jedynym
źródłem bogactwa i dochodu czystego
jest rolnictwo a ściślej ziemia jedynie
praca w rolnictwie ma charakter
produkcyjny.
Koncepcja podatku jedynego, który
powinni płacić wyłącznie właściciele
ziemscy.

Fizjokratyzm

– pogląd, że jedynym

źródłem bogactwa i dochodu czystego
jest rolnictwo a ściślej ziemia jedynie
praca w rolnictwie ma charakter
produkcyjny.
Koncepcja podatku jedynego, który
powinni płacić wyłącznie właściciele
ziemscy.

10

Kolbertyzm

standaryzacja prawa regulującego system

podatkowy, celny, administracyjny;
przyczynił się do:



rozbudowy armii lądowej i floty morskiej,



zdobywania kolonii i zakładania kampanii

handlowych,



rozbudowy manufaktur królewskich,



ochrony rodzimej produkcji przez elastyczny

system ceł importowanych.

11

FINANSE PUBLICZNE W OKRESIE
POWSTAWANIA KAPITALIZMU

Przejście z gospodarki feudalnej do

kapitalistycznej wymagało zgromadzenia

niezbędnych funduszy.
W historii gospodarki okres ten nazywany

jest pierwotną akumulacją kapitału.
Akumulacja pierwotna miała charakter

brutalny, uciekano do przemocy, grabieży,

wywłaszczeń przy czynnej pomocy państwa.

12

FINANSE PUBLICZNE W OKRESIE
POWSTAWANIA KAPITALIZMU

Państwo popierało akumulację pierwotną m.in.



przez wydzierżawianie podatków,



wydzierżawienie zasobów i majątków

królewskich (np. żup solnych, floty),



dokonywanie zamówień inwestycyjnych oraz

kontraktowanie dostaw dla wojska.
Środki uzyskane z podatków kierowane były

do firm prywatnych, co umożliwiało ich

ekspansję i akumulację kapitału.

13

LIBERALNA MYŚL FINANSOWA

Teoretyczne

i

ideologiczne

podstawy

liberalizmu gospodarczego stworzył Adam

Smith

twórca

klasycznej

ekonomii.

Kamieniem węgielnym liberalizmu jest

wolność gospodarcza, wolna konkurencja,

silny indywidualizm gospodarczy,
Własność

prywatna

jest

warunkiem

rozwoju przedsiębiorczości wobec tego rola

państwa powinna ograniczać się do

tworzenia warunków do swobodnego

działania praw rynku.

14

LIBERALNA MYŚL FINANSOWA

polityka podatkowa powinna być neutralna, tzn.

w jej wyniku nie mogą następować zmiany w

podziale dochodów (ukształtowanych w

warunkach produkcji) w społeczeństwie,

ciężary podatkowe społeczeństwa powinny być

takie, aby nic nie hamowało aktywności

gospodarczej oraz nie ograniczało zdolności

gospodarstw domowych do gromadzenia

oszczędności,

15

LIBERALNA MYŚL FINANSOWA

system podatkowy powinien zawierać

takie podatki pośrednie, aby ciężary

podatkowe ponosili w istotnym stopniu

również pracownicy najemni, pozwoliłoby

zwiększać możliwości oszczędzania i

inwestowania przez przedsiębiorców.
równość, pewność,dogodność i taniość

podatków

16

ORTODOKSYJNA TEORIA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zaleca, aby budżet państwa był jak

najmniejszy,
Podatek jest ciężarem nie tylko z

prywatnego lecz także społecznego

punktu widzenia (J.B. Say),
Ograniczenie wydatków

państwowych sprzyja umiarkowanej

zwyżce cen i płac

,

17

ORTODOKSYJNA TEORIA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Koncepcja małego budżetu oznacza, że
powinien on być tworzony do takiej
wysokości, która pozwala finansować
ewidentne zadania publiczne państwa a
zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i
obrony narodowej,
Szukanie podobieństw między
gospodarstwem domowym ,
przedsiębiorstwem prywatnym i
gospodarstwem publicznym.

18

ORTODOKSYJNA TEORIA FINANSÓW PUBLICZNYCH
– przeznaczenie pożyczek

Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego,
musi być on bezwzględnie przeznaczony na
finansowanie rozwoju gospodarczego.
Pożyczki powinny być zaciągane w ramach
operacji długoterminowych, tak aby nie
zwiększać bieżących kapitałów potrzebnym
przedsiębiorstwom prywatnym.
Pożyczki powinny być jak najszybciej spłacone,
aby nie zwiększać kosztów obsługi długu.

19

ORTODOKSYJNA TEORIA FINANSÓW
PUBLICZNYCH – podstawowe założenia

równowaga ekonomiczna gospodarki,
równość między oszczędnościami i

inwestycjami,
komplementarność między

konsumpcją i oszczędnościami,
stała suma oszczędności w

warunkach równowagi ekonomicznej.

20

PIERWSZE PRÓBY
INTERWENCJONIZMU FISKALNEGO

Państwo powinno mieć warunki do akumulacji i osiągania

zysków,
Teza Wagnera oparta jest na analizie obserwacji, że wraz

z rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt

na coraz większe dochody, stanowiące skutek rosnących

wydatków sytuacja wynika z faktu, że potrzeby publiczne

rosną szybciej niż potrzeby indywidualne. Teoria Wagnera

przyczyniła się do rozwoju ubezpieczeń społecznych.
Wilhelm von Gerloff - prawo oporu wobec podatków.

Wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi do

wzrostu podatków a to z kolei staje się podstawą

indywidualnego i zorganizowanego oporu podatników

przed rosnącymi podatkami.

21

REWOLUCJA KEYNESOWSKA

Zerwanie z ortodoksyjną teorią
finansów,
Odrzucił zasadę, że działalność
wydatkowa państwa musi mieścić się
w granicach gromadzonych
dochodów,
Finanse publiczne stały się głównymi
narzędziami interwencji państwa.

22

Cele Finansów publicznych
wg Keynesa

pobudzenie efektywnego popytu

w gospodarce, zgłaszanego ze

strony wszystkich podmiotów,

popytu warunkującego rozwój

inwestycji, a przez to wzrost

produkcji i spadek bezrobocia.

23

Cele Finansów publicznych
wg Keynesa

•

Łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego -

traktowane jako środek polityki antyrecesyjnej i

antykryzysowej - m.in. przez stosowanie

automatycznych stabilizatorów koniunktury;

•

podatki (skale podatkowe), które w okresie boomu

mają hamować ekspansję przedsiębiorstw (podatki

progresywne) a w okresie słabnącego tempa

wzrostu gospodarczego pobudzać przedsiębiorców

(łagodniejsze ciężary podatkowe);

•

zasiłki dla bezrobotnych.

24

NEOKEYNOWSKIE TEORIE
FINANSÓW PUBLICZNYCH

Odrzucenie zasady zrównoważonego
budżetu. Równowaga budżetowa nie
może być celem samym w sobie i
powinna być traktowana jako jeden
z elementów - funkcjonowania
ogólnego mechanizmu gospodarki
rynkowej.
A.H.Hansen – twórca teorii.

25

Metody finansowania
wydatków rządowych

Zaciągać kredyty w bankach handlowych podczas

depresji; kredyty bankowe oddziałują najbardziej
ekspansywnie na gospodarkę,
Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny
impuls rozwojowy, wyrażający się wzrostem dochodu
narodowego oraz wzrostem oszczędności; impuls ten
nie jest jednak na tyle silny, aby zlikwidować
bezrobocie, wobec tego dalszy wzrost gospodarki jest
możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i
zwiększenie popytu. Źródłem finansowania
wydatków, w tej fazie przywracania równowagi są
oszczędności.

26

Metody finansowania
wydatków rządowych

W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce
oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia,
wydatki publiczne powinny być finansowane z
progresywnych podatków dochodowych -
koncepcja budżetu dynamicznego,
W przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac
w gospodarce możliwe jest pojawienie się silnej
presji inflacyjnej. W takiej sytuacji zaleca się
hamowanie inflacji przez stosowanie podatków od
konsumpcji; wpływy z tych podatków stanowiłyby
także źródło finansowania wydatków publicznych.

27

Koncepcje
Hansena

Brak analogii między gospodarką prywatną a

gospodarką publiczną - celem państwa nie jest

osiąganie zysków .
Pragmatyczne podejście do długu

publicznego, równowagi budżetowej i

wydatków publicznych - w okresie depresji

gospodarczej koncepcja sporządzania dwóch

odrębnych budżetów:
budżetu operacyjnego,
budżetu kapitałowego.
oba budżety muszą być ze sobą powiązane.

28

Budżet operacyjny

realizacja bieżących zadań publicznych,

wzrastających zwłaszcza w okresie depresji

(zasiłki dla bezrobotnych). Budżet operacyjny

jest poddany silnym wpływom przebiegu cyklu

koniunkturalnego, gdyż system dochodów

publicznych opiera się na dochodach silnie

reagujących na zmiany zachodzące w cyklu

koniunkturalnym ( podatki dochodowe i cła ).

29

Budżet operacyjny

W konsekwencji państwo, aby zachować
płynność finansową, musi pożyczać, a budżet
w poszczególnych latach nie zawsze może i
musi być zrównoważony. Zaciąganie
pożyczek w ramach budżetu operacyjnego
powinno doprowadzać do ich spłacenia w
okresie polepszenia koniunktury.
Szybsza amortyzacja pożyczek, aby szybciej
dojść do równowagi budżetowej.

30

Budżet
kapitałowy

Polega na opracowaniu planu wydatków

długoterminowych, tak aby zapewnić niezbędne

środki pieniężne na realizowane przez państwo

zadania

(inwestycje).

Sporządzenie budżetu kapitałowego ma też

pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie: w jakim

stopniu wydatki kapitałowe mogą być pokryte z

dochodów zwyczajnych (podatków), a w jakim

stopniu wydatki kapitałowe wymagają

zaciągania pożyczek ?

31

Koncepcja finansów
funkcjonalnych A.Lerner

Podstawowym kryterium stosowania
instrumentów fiskalnych, tak po stronie
dochodów jak i po stronie wydatków, jest
skuteczność ich działania w celu
zapewnienia pełnego zatrudnienia oraz
zapobiegania inflacji.
Środkiem do osiągnięcia tych celów jest
regulowanie wydatków rządowych -
krajowych i zagranicznych.

32

Koncepcja finansów
funkcjonalnych A.Lerner

Wzrost wydatków publicznych jest
potrzebny wtedy, gdy wydatki prywatne
są niewystarczające do zapewnienia
pełnego zatrudnienia,
Zastosowanie progresywnych podatków
usprawiedliwione jest wtedy, gdy
nadmierny wzrost wydatków globalnych
grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych,

33

Koncepcja finansów
funkcjonalnych A.Lerner

Zaleca stosowanie wszelkich środków

polityki finansowej państwa, byleby były

tylko skuteczne stąd nazwa "finanse

funkcjonalne ".
Do środków tych zalicza nie tylko podatki

i wydatki publiczne , lecz także:



zaciąganie i spłatę długów,



emisję pieniądza,



wycofywanie pieniądza z obiegu.

34

Teorie finansów publicznych
według J.M. Buchanana

Koncepcje organiczne

:

Instytucja państwa jest integralnym

elementem społeczeństwa.
Państwo działa głównie przez wydatki w

imieniu i na rzecz całego społeczeństwa.
Podstawowym kryterium wydatków

publicznych powinno być maksymalizowanie

społecznej użyteczności (social utility) lub

ogólnego dobrobytu (general walfare).

35

Teorie finansów publicznych
według J.M. Buchanana

Przez finanse publiczne rząd może
zwiększyć użyteczność pieniężnych
środków publicznych,
Kształtowanie dochodów publicznych
(podatki),
Alokacja środków budżetowych, tak aby
korzyści odniesione przez społeczeństwo
z wydatkowania publicznego przekroczyły
negatywne skutki ciężarów podatkowych.

36

Teorie finansów publicznych
według J.M. Buchanana

Koncepcje indywidualistyczne:

Państwo i poszczególni obywatele są

antagonistycznymi stronami, stąd też

działalność państwa prowadzi do zmiany

dochodów osiągniętych przez obywateli

w ramach gospodarki rynkowej.
Za zapłacone podatki obywatel

otrzymuje określone świadczenie.

37

Rodzaje systemów fiskalnych

system pogłębiający
nierównomierny podział dochodów
w społeczeństwie - aggregative
system,
system neutralny - status quo
system,
system redystybucyjny -
redustributive system.

38

System pogłębiający
nierównomierny podział
dochodów w społeczeństwie

Osoby o niskich dochodach po dokonaniu
operacji podatkowo-wydatkowych przez skarb
państwa mają saldo ujemne, gdyż wpłacają
więcej niż otrzymują w postaci świadczeń.
Osoby o wysokich dochodach mają saldo
dodatnie (uzyskują premię od państwa), gdyż
wartość uzyskanych świadczeń przewyższa
wielkość poniesionych ciężarów
podatkowych .

39

System
neutralny

Zerowe saldo w

rozliczeniach
obywatela z
państwem.

40

System
redystybucyjny

Jednostki o niskich dochodach

wykazują saldo dodatnie -

korzystają z większych świadczeń,

niż wnoszą do budżetu.
Osoby o wysokich dochodach

wykazują saldo ujemne -

"dopłacają" do osób gorzej

sytuowanych.

41

NEOLIBERALIZM I NOWY
KONSERWATYZM FISKALNY

Instrumenty fiskalne wraz z instrumentami

polityki monetarnej oddziaływują na rozwój

gospodarki.
Monetaryści uważali za kluczową kwestię

regulację podaży pieniądza za pomocą

instrumentów pośrednich, takich jak:



stopy procentowe,



kursy walutowe,



stopy obowiązujących rezerw.

42

Założenia nowego
konserwatyzmu fiskalnego

Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie

roku fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła

neokeynesowska - w okresie cyklu

koniunkturalnego.
Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB

przez system finansów, gdyż powoduje to efekt

wypychania zasobów gospodarczych poza obieg

stricte gospodarczy, a więc nieprodukcyjne ich

wykorzystanie.
Powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu

państwa przez cięcia w wydatkach nie tylko

gospodarczych, lecz także socjalnych.

43

Założenia nowego
konserwatyzmu fiskalnego

Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów

podatkowych , co oznacza powrót do koncepcji jak

najniższych podatków.
Zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową

do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego -

podatku neutralnego względem gospodarki.
Efektem powyższych działań jest zmniejszenia

długu publicznego, który według tej koncepcji stał

się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze

ekonomicznym jak i etycznym ( obciążenie

przyszłych pokoleń długami obecnej generacji).

44

Podsumowa
nie

Wielowiekowe doświadczenia w

posługiwaniu się instrumentami fiskalnymi

skłaniają do postawienia tezy, że nie można

w sposób jednoznaczny określić

uniwersalnych standardów polityki fiskalnej.
Konieczne jest kierowanie się zasadą

relatywizmu, czyli doboru narzędzi

fiskalnych do panujących warunków

gospodarczych, politycznych, historycznych,

religijnych itp.

45

Podsumowa
nie

Rozwój instytucji państwa, czy szerzej władz

publicznych, rozwój cywilizacyjny itd. zmusza

do wykorzystania takich narzędzi fiskalnych,

jak podatki i wydatki publiczne. Ich stosowanie

nie pozostaje bez wpływu na procesy stricte

gospodarcze, a koncepcja neutralności

podatkowej względem gospodarki jest utopijna.
W warunkach gospodarki pieniężnej konieczna

jest koordynacja polityki fiskalnej z polityką

monetarną.