Prawo rzymskie publiczne

Prof. dr hab. Bronisław Sitek

Dr Piotr Krajewski

Motto



Ceteris speciem est. Quod si tenemus,

tenemus

omnia.

enim

cupiditatis

principum et vitiis infici solet tota civitas, sic

emendari et corrigi continentia.



[Niechaj będzie przykładem dla wszystkich

(polityk). Jeżeli tak się stanie, to jakbyśmy

wszystko otrzymali. Jak bowiem przez

namiętności i wady polityków psuje się całe

państwo, tak przez uczciwe ich życie

oczyszcza się ono i naprawia.]



Cic. de leg. 3,13,30.

Cel przedmiotu



Zapoznanie

się

pierwszym

zorganizowanym

systemem

administracji

państwowej

samorządowej



Rozwój

struktur

państwa

powiązaniu z ekonomią i i polityką



Współczesne odniesienia

Literatura



Prawo rzymskie publiczne, pod
red. B. Sitek, Olsztyn 2005.



B. Sitek, Tabulae Heracleensis, w
druku.

Egzamin



Na egzaminie będzie 5 pytań
opisowych

Koncepcja państwa wg.

Cycerona



Koncepcja Polis



Państwo jest sprawą ludu. Ludem zaś nie

jest jakiekolwiek zbiorowisko ludzi w jakiś

sposób zebranych, lecz musi to być

ogromne zgromadzenie zespolone na

podstawie uznania wspólnego prawa i dla

pożytku wynikającego dla całej wspólnoty.



Państwo to naród



Przemiany

koncepcji

państwa

pryncypacie i dominacie.

Ideał polityka



Życie według cnót



Polityk powinien posiadać wiedzę i szanować
cnotę mądrości



Przestrzeganie

zasad

współżycia

międzyludzkiego



Polityk wydaje polecenia i zakazy, ale sam musi
zachowywać prawo



Zadania winny wypełniać z zachowaniem
umiaru



Winni cechować się skromnością i spokojem

Obowiązki polityka



Senator winien:



Brać udział w posiedzeniach senatu



Winien wypowiadać się w kwestiach
merytorycznych i z umiarkowaniem,



Winien posiadać znajomość państwa



Winien unikać stosowania przemocy i
gwałtu



Winien przestrzegać zasad moralnych i
mieć nienaganną obyczajowość.

Przywary polityków



Są złym przykładem dla społeczeństwa



Brak wiedzy o stanie państwa



Zabieganie o urzędy i stosowanie przekupstwa



Chciwość polityków



Zaspakajanie potrzeb tylko nielicznych grup

społecznych



Stosowanie niedozwolonych metod

socjotechnicznych



Dostosowanie retoryki politycznej wyłącznie

do populistycznych potrzeb społecznych.

Typy ustrojów w Rzymie



Okres królewski – 754-510



Republika – 510-27



Pryncypat – 27-284



Dominat – 284-565

Ustrój królewski

Początki Rzymu



Okres prehistoryczny – ok. 3000 lat wcześniej –

Romuslus i Remus



Koncepcja państwa jako Polis



Rzymianie a Etruskowie i Grecy



Znaczenie wojny Etrusków z Grekami w 524

roku



Wpływ kultury etruskiej na Rzym



Królowie pochodzenia etruskiego



Charakterystyka stosunków społecznych,

gospodarczych i politycznych tego okresu.



Podział społeczeństwa

Król



Król jako najwyższy urzędnik



Władza królewska – imperium



Strój królewski: puprurowe szaty, sella

curulis, 12 liktorów.



Władza królewska nie była dziedziczna



Okres bezkrólewia – wybór interrexa co 5

dni



Wybór króla na zgromadzeniu kurialnym



Funkcja kapłańska króla



Funkcja ustawodawcza króla

Senat



Pater familias pierwszymi członkami

senatu



Liczba senatorów – 100, a z czasem 300.



Kompetencje:

zatwierdzanie

uchwał

zgromadzeń ludowych – auctoritas

patrum, troska o zasady moralne –

mores maiorum, wybór interrexa.



Prawo

mianowania

niektórych

urzędników

Zgromadzenia kurialne



Kurie jako podstawowa jednostka

podziały społeczeństwa dla celów

wojskowych i politycznych oraz

administracyjnych



Zgromadzeniom

kurialny

przewodniczył – curio maximus



Uchwalenie ustaw – lex,



Dokonywanie czynności prawnych np.

emancypacji i adopcji – adrogatio.

Klasy społeczne I.



Podział społeczeństwa na patrycjuszy i

plebejuszy



Przywileje patrycjuszy



Patrycjusze dzielili się na trzy tribus: Romanes,

Luceres i Tities.



Tribus dzieliły się na 10 rodów.



Podział społeczeństwa za Serwiusza Tuliusza na

klasy majątkowe -centurie. Podstawą podziału

był cenzus majątkowy – pierwowzór Ateny.



Podziała dla celów wojskowych i wyborczych

oraz stanowienie prawa

Klasy społeczne II.



I klasa: min. 20 iugerów ziemi lub 100 tys. asów –

80 centurii jazdy konnej



II klasa: więcej niż 15 jugerów lub min. 75 tys.

asów – 20 centurii



III klasa: 10 jugerów lub 25 tys. asów – 20 centurii



IV klasa: 5 jugerów lub mniej niż 25 tys. asów – 20

centurii



V klasa: więcej niż 2 jugery ziemi lub co najmniej

11 tys. asów p 30 centurii



Reszta społeczeństwa była podzielona na 18

centurii.

USTRÓJ REPUBLIKAŃSKI

Wiadomości wstępne I.



Okres republikański obejmuje lata od

510(509) do 27 roku przed Chrystusem.



Charakterystyką tego okresu był ogromny

dynamizm rozwojowy Rzymu pod względem

terytorialnym, demograficznym, ustrojowym

politycznym.



Powstawały nowe urządzenia ustrojowe,

zmieniały się kompetencje poszczególnych

urzędników, wielokrotnie reorganizowano

podział administracyjny kraju, administrację

cywilną i wojskową.

Wiadomości wstępne II.



Zasada

jednoroczności

(annuitas),

zazwyczaj bezpłatnie, a dobro ojczyzny
było dobrem najwyższym.



Zasadzie kolegialności (collegialitas), tj.
urząd sprawowało przynajmniej dwóch
urzędników

posiadających

same

uprawnienia.



Wyjątek stanowiły tu trzy nadzwyczajne
urzędy: dictator, interrex i praefectus urbi.

Rys historyczny



Okres

republikański

można

podzielić na trzy podokresu, od
upadku

królestwa

wojen

punicki, od wojen punickich do
Grackchów, oraz od Grakchów do
upadku republiki

Od wypędzenia królów do

wojen punickich



wzrost gospodarczy, terytorialny i

demograficzny

Rzymu,

gospodarka

nadal była związana z rolnictwem, stąd

też handel był ograniczony głównie do

wymiany dóbr podstawowych



Wojna z Gallami w 386 roku i koniec

związku latyńskiego w 338 roku



Podbój nowych terytoriów, w tym

Sycylii

Walka plebejuszy z

patrycjuszami



Różnice w położeniu społecznym i prawnym



Secesja jako instrument politycznego nacisku



Ustawa XII tablic z 450 roku



Zrównanie uprawnień w zakresie prawa

prywatnego



Zrównanie uprawnień w zakresie prawa

publicznego



Urzędy plebejskie – trybun plebejski, edylowie,

zgromadzenia plebejskie



Lex Hortensia z 286 roku – prawo plebejskie

obowiązuje również patrycjuszy

Od wojen punickich do

Grakchów



Wojny punickie



Dalszy rozwój terytorialny i demograficzny

Rzymu



Zanik dawnych podziałów społecznych i

powstanie nowej arystokracji



Nowe konflikty społeczne



Rzym jako supermocarstwo



Rozwój handlu i rzemiosła, Rzym jako centrum

handlowe ówczesnego świata



Tworzenie ogromnych latyfundiów i zmiany w

rolnictwie

Od Gracchów do upadku

republiki



Niedostosowanie administracji do imperialnych

dążeń państwa



Podział elit rządzących na optymatów i popularów



Plebs urbanus i rusticus



Reformy państwa:



Reforma agralna



Reforma społeczna – lex frumentaria



Zamiana systemu głosowań



Ochrona obywateli przed samowolą urzędników



Powstanie agitacji politycznej – libertas

System władzy I.



System polityczny okresu republikańskiego należy

określić mianem demokracji bezpośredniej z

elementami demokracji pośredniej.



Musimy sobie zdać sprawę z tego, że

współczesny trójpodział władzy na ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą nie występował w

Starożytnym Rzymie. Nie mniej jednak w okresie

republikańskim nie występowała koncentracja

władzy w jednym ręku lecz była podzielona

miedzy

senat,

obieralnych

urzędników

zgromadzenia ludowe, o czym będzie mowa

poniżej.

System władzy II.



Urzędy sprawowane były kadencyjnie, najczęściej

były to kadencje roczne.



W okresie po wojnach punickich wypracowano

zasady kariery urzędniczej – cursus honorum.



Kwestura, kandydat na ten urząd winien mieć

ukończone 30 lat.



Edylat - musiał być przedzielony dwuletnią przerwą.

Kandydat na ten urząd winien mieć ukończone 37 lat.



Pretura, kandydat na te urząd winien mieć

ukończone 40 lat.



Konsul, kandydat na ten urząd winien mieć

ukończone 43 lata.

System władzy III.



Urzędnikiem mógł zostać każdy obywatel rzymski

cieszący się nieposzlakowaną opinią i będący

niezależnym materialnie



urzędy były sprawowane kadencyjnie, kadencja

trwała jeden rok, a sam urząd w tym czasie

sprawowało przynajmniej dwóch magistratus.

Zasady konstytucyjne collegialitas i annuitas

uznawane były bowiem przez Rzymian za ostoję

wewnętrzno-politycznej wolności



Jeden wobec drugiego posiadał prawo sprzeciwu,

czyli intercessio.



Ubiór urzędników.

System władzy IV.



Zakres władzy urzędników wyrażany był poprzez

pojęcia potestas lub imperium. Ten drugi termin

oznaczał władzę konsula, pretora, dyktatora i

magister equitum. Zaś termin potestas oznaczał

władzę wszystkich urzędników



Urzędnicy posiadający potestas mieli prawo

wydawania edyktów – ius edicendi, prawo

zwoływania zgromadzeń ludowych i plebejskich

– ius agendi cum populo, prawo zwoływania

senatu – ius agendi cum patribus, prawo

nakładania kar pieniężnych – ius multae

dictionis.

System władzy V.



Urzędnicy posiadający władzę określaną mianem

imperium posiadali dodatkowe uprawnienia, min.

mogli stosować środki bezpośredniego przymusu

wobec obywateli, np. aresztowanie – coercitio,

zatrzymanie w więzieniu – in vincula deductio,

stosowanie kary chłosty – verberatio.



W zakresie ochrony interesu osób prywatnych mogli

stosować takie instrumenty jak: restitutio in

integrum, missiones in possessionem czy interdicta



Magistratus, termin ten nie do końca można

przełożyć polskim terminem urzędnika, dzielili się na

urzędników wyższych - magistratus maiores i

niższych - magistratus minores.

Magistratus maiores



Do urzędników wyższych zaliczano:
dyktatora, konsula i pretora. Posiadali
oni prawo wydawania edyktów – ius
edicendi, prawo wnoszenia projektów
ustaw

pod

obrady

zgromadzeń

ludowych – ius rogandi. Ich władza
była określana mianem imperium.

Dictator



Dictator był urzędnikiem nadzwyczajnym, powoływanym

jedynie w sytuacjach zagrożenia państwa.



Okres urzędowania – najwyżej 6 m-cy, od Sulli dłużej



Dyktator był wybierany zasadniczo spośród konsulów

będących w urzędzie, a aktu nominacji dokonywał jego

kolega – dictatorem dicere



Władza dyktatora była określana mianem imperium

maius



Władza

dyktatora

była

ograniczona

zadań

militarnych, nie posiadał on uprawnień cywilnych,

administracyjnych czy sądowniczych



Na ten czas zawieszana była władza innych urzędników

Konsul

Consul



Kadencja konsula trwała jeden rok, a urząd ten

sprawowało

jednocześnie

dwóch

urzędników

posiadających te same uprawnienia.



Wybór konsulów dokonywał się na zgromadzeniach

centurialnych, którym przewodniczył urzędnik

rangą wyższą lub taką samą, a więc to mógł być

albo dyktator, albo konsul.



Początkowo data objęcia urzędu przez konsulów

elektorów nie była jednoznacznie wyznaczona,

dopiero z czasem ustalono datę 15 marca jako

dzień objęcia władzy przez nowo wybranych

konsulów

Konsul

Consul

II.



Władza

konsula

była

określana

mianem

imperium i obejmowała uprawnienia z zakresu

władzy wojskowej, cywilnej i sądowniczej–

iurisdictio.



Imiona wszystkich konsulów były zapisywane w

fasti consulares, umieszczone na Forum

Romanum.



Konsulowie

mieli

prawo

zwoływania

zgromadzeń ludowych i posiedzeń senatu – ius

agendi

cum

populo

cum

patrinus.

Zgromadzeniom tym przewodniczyli również

konsulowie.

Konsul

Consul

III.



Podstawową zasadą władzy konsularnej była

kolegialność, nie oznacza to jednak, że

konsulowie sprawowali władzę wspólnie poprzez

podejmowanie wspólnych decyzji. Intercessio.



Pozycja konsula wśród innych urzędników

uwidaczniała się w jego ubiorze i orszaku, który

mu towarzyszył. Konsul nosił purpurową togę,

taką samą jaką król, z tym jednak wyjątkiem, że

konsulowie posiadali prawo noszenia togi

jedynie w największe uroczystości państwowe i

religijne, na co dzień zaś byli ubrani w tunica

praetexta z purpurowym szlaczkiem.

Pretor -

raetor



367 rok – pretor miejski



242 rok – pretor pelegrynów



Zakres władzy – sądownictwo – iurisdictio



Podstawowy instrument władzy to edykt



Do zakresu władzy pretora należały uprawnienia władzy

wojskowej – imperium militare, prawo przewodniczenia

wyborczym zgromadzeniom ludowym przy wyborach

niższych magistratus – ius agendi cum populo, a pod

nieobecność

konsulów,

pretor

mógł

zwoływać

posiedzenia senatu – ius agendi cum patribus.



Tworzenie prawa cywilnego, poprzez poprawianie,

uzupełnianie i wspomaganie dawnego prawa cywilnego

Magistratus minores



Do grupy urzędników niższych

zaliczano

okresie

republikańskim min.: kwestorów,
cenzorów,

edylów.

Byli

urzędnicy bez imperium i bez
prawa wydawania edyktów za
wyjątkiem edyla kurulnego.

Kwestorzy

Quaestores



Pierwotnie

kwestorzy

zajmowali

się

prowadzeniem

procesów

przeciwko

oskarżonym o popełnienie morderstwa, stąd

też ich nazwa – quaestores parricidii.



Później kwestorowie miejscy – quaestores

urbani sprawowali pieczę nad państwową

kasą – aerarium Saturni, w szczególności

nad przychodami i wydatkami senatu



Miano

quaestores

posiadali

również

urzędnicy wysyłani przez senat do prowincji

– provinciae quaestoriae

Kwestorzy

Quaestores

II.



Od III wieku przed Chrystusem
liczba

kwestorów

została

zwiększona do 8, a za czasów Sulli
do 20. Juliusz Cezar liczbę
kwestorów podniósł do 40.



Od czasów Sulli kwestorzy po
zakończonej służbie stawali się
automatycznie członkami senatu

Cenzorzy -

ensores



Urzędnicy powoływani co pięć lat na
okres 1,5 roku



Podstawowym zadaniem cenzorów był
census populi, czyli spis ludności



Kontrola moralności według mores
maiorum, nakładanie infamii



Osobnym

zadaniem

cenzora

było

układanie i przeglądania listy senatorów
– lectio senatus.

Edylowie -

ediles



Edylowie plebejscy, urząd dostępny dla plebejuszy –

piecza nad świątyniami



Edylowie kurulni, urząd dostępny dla patrycjuszy –

piecza nad miejscami i placami publicznymi, w tym

nad targowiskami



Urzędnicy ci zostali wyposażeni we władzę policyjną,

stąd

mieli

możliwość

stosowania

przymusu

bezpośredniego – coercitio.



Na targowiskach edylowie byli uprawnieni do

sprawdzania wag i miar



Zakazywali gier hazardowych, organizowali zabawy i

gry publiczne, również w teatrach i zajmowali się

finansowaniem występów

Edylowie -

ediles

II.



Istotnym

instrumentem

władzy

edylów kurulnych był edykt, w
którym

podobnie

jak

pretor

wskazywał fakty mające ochronę
prawną. Edylowie kurulni posiadali
również uprawnienia sądownicze w
przypadku rozstrzygania sporów
na targowiskach

Trybuni ludowi



Urzędnik plebejski, dla obrony klasy niższych

społeczeństwa



Trybuni plebejscy byli wybierani przez zgromadzenia

plebejskie, zwane concilia plebis



Do zadań trybunów należała obrona plebejuszy przed

nadużyciami

władzy

strony

najwyższych

urzędników.



Ponadto trybuni posiadali coercitio pozwalające im na

aresztowanie obywatela i umieszczenie go w swoim

więzieniu.



Mogli występować przeciwko byłym urzędnikom z

oskarżeniami

popełnione

czyny

czasie

sprawowania przez nich urzędów

Trybuni ludowi

II.



Mogli również proponować na
zgromadzeniach

plebejskich

projekty

ustaw

–

plebiscitia.

Trybuni mogli również skazywać
na kary pieniężne tak plebejuszy
jak i patrycjuszy.

Senat



Senat w okresie republikańskim był organem nie

tylko doradczym, ale również decyzyjnym.



Senatorowie byli wyznaczani przez cenzora



Do zadań senatu należało podejmowanie decyzji

w sprawach kultu państwowego, finansów

publicznych, ogłoszenia poboru do wojska,

wypowiedzenie wojny, administrowanie Italią i

prowincjami



W zakresie kultu państwowego do zadań senatu

należało inicjowanie kolegiów kapłańskich do

wydawania stosownych dekretów, ustalanie

kalendarza, tj. dies fasti, nefasti i comitiales.

Senat II.



Uprawnienia senatu obejmowały sprawy finansów

publicznych, jak wprowadzenie podatków -

tributum,

zapewnienie

wpływów

kasy

państwowej – aeraium, czy zarządzanie majątkiem

państwowym



Kontrola nad wojskiem i nad urzędnikami

prowincjonalnymi



Przynależność do stanu senatorskiego była

nobilitująca dla samego senatora i dla jego

rodziny



Na senatorach ciążyły liczne obowiązki



Senat wysyłał i przyjmował posłów

Zgromadzenia ludowe -

comitia



okresie republikańskim istotną rolę
w systemie władzy i podejmowaniu
decyzji pełniły zgromadzenia ludowe
– comitia. W republice istniały trzy
typy zgromadzeń: kurialne – comitia
curiata, trybusowe – comitia tributa
i centurialne – comitia centuriata

Comitia curiata



Zgromadzenia obywateli według kurii było

najstarszym ze wszystkich pozostałych i w

okresie republikańskim utraciło swoje pierwotne

znaczenie przed 367 rokiem.



W początkach republiki zgromadzenie to jednak

pełniło istotna rolę w procesie podejmowania

najważniejszych decyzji dla państwa, jak np.

ogłoszenie wojny czy pokoju, tworzenie prawa,

wybór najwyższych urzędników.



Przed tymi zgromadzeniami dokonywane były

również

najważniejsze

akty

prawne

jak

adrogatio czy sporządzenie testamentu.

Comitia curiata

II.



Ponadto zgromadzenie to posiadało również

pewne uprawnienia sakralne. W tych

jednak

przypadkach

zgromadzenia

nazywano comitia calata.



Zgromadzenia według kurii dokonywane

były

przez

urzędników

posiadających

imperium

tj.

konsulów,

pretorów

dyktatorów. Początkowo w zgromadzeniach

tych brali udział obywatele, z biegiem czasu

przedstawiciele poszczególnych kurii –

lictores w liczbie 30.

Comitia centuriata



Podziała społeczeństwa na centurie ze
względu na status majątkowy



W odróżnieniu od comitia curiata, w comitia
centuriata brali udział również plebejusze,
przynajmniej w późniejszym okresie.



Zgromadzenia

te,

jako

że

posiadały

charakter wojskowy zbierały się poza
miastem w szyku bojowym na Polu
Marsowym.

Comitia centuriata

II.



Zgromadzenia te uzyskały różnorakie
uprawnienia w zakresie podejmowania
ustaw – leges centuriatae, sprawowania
wymiaru sprawiedliwości w sprawach
karnych dla których przewidziana była
sankcja kary śmierci, dokonywania
wyboru urzędników wyższych – creatio.



Ponadto zgromadzenia te posiadały
również uprawnienia religijno-sakralne.

Comitia tributa



Ostatnim podziałem populus romanus quirites

był dokonany na tribus. Podstawą tego podziału

było miejsce zamieszkania



Wprowadzenie nowego podziału społeczeństwa

nie wyeliminowało wcześniejszego podziału na

centurie



Pierwotnie comitia tributa posiadały prawo

wyboru niższych urzędników – magistratus

minores – edylów i kwestorów



Zgromadzenia te posiadały również uprawnienia

ustawodawcze, ale w niewielkim zakresie oraz

prawo nakładania kar pieniężnych

Comitia tributa

II.



Comitia tributa były zwoływane przez
magistratus maiores, tj. przez konsula lub
pretora



Zgromadzenia trybusowe zbierały się
pierwotnie na forum, z czasem jednak
używano również inne miejsca, w tym
campus Martius. Głosowanie podczas
zgromadzeń trybusowych dokonywało się
najpierw wewnątrz poszczególnych tribus,
a następnie głosowały poszczególne tribus

Zgromadzenia plebejskie



Plebejusze

mający

ograniczony

dostęp

zgromadzeń ludowych wywalczyli sobie prawo

zwoływania własnych zgromadzeń zwanych concilia

plebis.



Zgromadzenia te często były niekiedy utożsamiane z

comitia tributa, a to z racji że w tych ostatnich

prawo udziału posiadali również plebejusza. Stąd

też na concilia plebis używano również określenia

comitia tributa plebis w odróżnieniu od comitia

tributa populi.



Uprawnienia concilia plebis dotyczyły wyboru

urzędników plebejskich takich jak: tribuni, aediles

plebis i inni urzędnicy.

Zgromadzenia plebejskie

II.



Ważnym uprawnieniem leżącym w gestii tych

zgromadzeń było tworzenie prawa pierwotnie dla

plebejuszy, a od lex Hortensia z 287 roku przed

Chrystusem również dla patrycjuszy.



Plebiscyta pod koniec republiki były głównym źródłem

produkcji prawa w Rzymie. Zgromadzenia plebejskie

posiadały

prawo

sprawowania

wymiaru

sprawiedliwości w sprawach karnych mniejszej wagi.



Zgromadzeniom plebejskim przewodniczył i zwoływał

je trybun ludowy, zaś samego zgromadzenia odbywały

się w samym Rzymie lub w okręgu jednomilowym

podlegającym władzy trybunów

Podział terytorialny



Rzymianie nigdy nie utworzyli jednolitej

administracji dla Italii. Pozostała ona luźną

federacją silnie uzależnionych od Rzymu miast-

państw. Sam Rzym zachował formy ustrojowe

miasta-państwa (civitas). Można powiedzieć, że

terytorium Italii dzieliło się na civitas rzymską i

resztę miast państw



Podstawowa jednak zasada, jaka obowiązywała

w okresie republikańskim, to była dwutorowość

administrowania terytoriami zależnymi od

Rzymu. Inne zasady rządzenia obowiązywały w

Italii, inne zaś w tzw. prowincjach

Administrowanie Italią



Istniejące miasta w Lacjum, a później od IV wieku

również w całej Italii powiązane były ze sobą różnego

rodzaju przymierzami – foedus.



Przymierze zawarte było w oparciu o dobrą wiarę obu

stron, co do pokojowych intencji takiego przymierza –

fides.



Początkowo strony przymierza były sobie równe, jednak

wraz z wzrostem potęgi militarnej i politycznej Rzymu,

przymierze stało się instrumentem uzależniania

poszczególnych narodów od Rzymu - foedera iniquum.



Momentem przełomowym były zwycięskie wojny Rzymu

z związkiem państw latyńskich toczone między 340 a

338

Administrowanie Italią

II.



W zależności od woli narodu rzymskiego, a w

rzeczywistości od senatu, poszczególne narody mogły

otrzymywać prawo zawierania małżeństw uznawanych

przez prawo rzymskie – ius conubii, prawo do

dokonywania czynności prawnych z Rzymianami – ius

commercii czy prawo do nabycia nowego obywatelstwa

poprzez zwykłe przesiedlenie się – ius migrandi



W III wieku przed Chrystusem rozpoczął się proces

wcielania bądź nowego organizowania Italii. Miasta

położone wokół Rzymu, zwłaszcza w Lacjum, były

administracyjnie włączane do Rzymu, z zachowaniem

ograniczonej autonomii. Takie właśnie miejscowości

zaczęto zwać municipia.

Administrowanie Italią

III.



W każdym municypium istniał senat, curia lub

ordo decurionum. Municypia tworzone były na

podstawie

odpowiedniej

ustawy

–

lex

municipalis. Sytuacja prawna poszczególnych

municypiów była zróżnicowana.



Inny typem kolonizacji Italii były coloniae, a więc

miasta tworzone na nowo od początku. System

ten był znany również u innych narodów, w tym

Greków. Kolonie mogły być tworzone z obywateli

rzymskich, którzy byli wywożeni z Rzymu –

coloniae civum Romanorum, lub z mieszkańców

Lacjum – coloniae Latinorum.

Administrowanie prowincj



Powstanie prowincji skutkiem nowych podbojów



Prowincje rzymskie były powoływane do życia na

podstawie ustawy – lex data, sformułowanej przez

komisję 10 osobową, ukonstytuowaną przez senat.

Na podstawie takiego aktu prawnego znoszono

autonomię poszczególnych narodów wchodzących w

skład danej prowincji, wprowadzając w to miejsce

organizacje jednolitą dla danego terytorium.



Trudny do jednoznacznego określania był również

status prawny gruntów na terytoriach podbitych.

Wydaje się, że jako zasadę przyjęto, iż grunty te

stanowią własność Narodu Rzymskiego – ager

Populus Romanus.

Administrowanie prowincj

II.



Obłożenie podatkiem od gruntów



Powszechne

było

jednak

płacenie

podatku,

różnie

określanym

jako

dziesięcina – decuma, stipendium czy
vectigal

pobierany

tytułu

dzierżawienia gruntu publicznego.



Na czele prowincji pierwotnie stał
konsul lub pretor piastujący urząd w
Rzymie.

Administrowanie prowincj

III.



Zarządca prowincji wyposażony był w imperium

militiae, czyli posiadał uprawnienia w zakresie

władzy wojskowej, administracyjnej, sądowniczej

w zakresie spraw cywilnych i karanych, nie mogli

jednak wymierzać kary śmierci obywatelom

rzymskim.

Instrumentem

polityki

zarządcy

prowincji był edykt – edictum porovincionale,

zawierający wszystkie jego uprawnienia.



Zarządca prowincji wspierany był przez legatów

wysyłanych przez senat, których zadaniem było

również kontrolować władzę zarządcy i przesyłać

do senatu stosowane sprawozdania.

Pryncypat

Wstęp historyczny



31 rok – bitwa pod Akcjum



Momentem

przełomowym

dla

powstania

pryncypatu było data 13 stycznia 27 roku przed

Chrystusem, kiedy to August oficjalnie przyobleka

wszystkie uprawnienia nadzwyczajne



Charakterystyczną cecha dla pryncypatu było

istnienie podwójnej administracji państwa, obok

administracji republikańskiej powstała nowa

administracja zależna od cesarza



Inną specyfiką tego okresu było stworzenie

sądownictwa cesarskiego, zastąpienie urzędników

wybieralnych urzędnikami mianowanymi

Charakterystyka władzy

princepsa



Prynceps jako podstawowa figura nowego

sytemu



August w 19 roku przed Chrystusem otrzymał

uprawnienia trybuna ludowego – tribunicia

potestas, a tym samym nietykalność osobistą,

możność zwoływania zgromadzeń ludowych i

występowania na nich z wnioskami, prawo

sprzeciwu wobec uchwał senatu, komicjów i

decyzji innych urzędników, oraz prawo do

stosowania środków przymusu bezpośredniego

– coercitio, w celu zmuszenia poddanych do

podporządkowania się jego decyzjom

Charakterystyka władzy

princepsa

II.



W ramach tejże władzy August zyskała również

nowe uprawnienia, np.: stanowienie o pokoju i

wojnie, zakładanie koloni, określanie ich statusu

prawnego,

modyfikowanie

dotychczasowych

statutów, przyznawanie całym społecznościom jak i

pojedynczym osobom obywatelstwa rzymskiego,

udzielania

łaski

wyzwoleńcom

statusu

wolnourodzonego,

tworzenie

prawa

–

constitutiones.



Ponadto, August uzyskał prawo mianowania –

nominatio kandydatów na urzędy republikańskie,

którzy następnie byli wybierani formalnie przez

senat

Charakterystyka władzy

princepsa

III.



W 23 roku przed Chrystusem senat przyznał

Agustowi władzę prokonsularną, a więc taką jaka

mieli zarządcy prowincji, z tą jednak różnicą, że

władza Augusta nie dotyczyła jednej prowincji lecz

wszystkich



Władza Augusta była określana jako imperium

maius infinitum. Od słowa imperium zaczęto

również nazywać pryncepsów mianem imperatorów

– imperator



Władza cesarska stała się dziedziczna od samego

początku. Zasada ta jest o tyle dziwna, że nawet w

czasach monarchii, królowie byli wybierani przez

lud

Charakterystyka władzy

princepsa

IV.



okresie

późniejszym

instrumentem przekazania władzy
było

rozciągnięcie

uprawnień

cesarza na następcę. I tak
Wespazjan

swojemu

synowi

przyznał tytuł imperatora. Marek
Aureliusz zaś nadał tytuł Augusta
swojemu synowi Kommodusowi

Urzędnicy republikańscy



W okresie pryncypatu zostały zachowane w

większości urzędy republikańskie. Zniknął urząd

cenzora, co było w skutek przejęcia jego uprawnień

przez princepsa. Zachowano natomiast urzędy

konsula, pretora, zaś z urzędników niższych

zniesiono pomniejsze urzędy jak: quattuorviri

praefecti iure dicundo i duoviri obowiązkiem,

których była troska o czystość ulic i dróg

podmiejskich



Konsul został pozbawiony władzy wojskowej -

imperium militiae, która przeszła na princepsa.

Konsul jednak podczas nieobecności zastępował

pryncepsa

Urzędnicy republikańscy

II.



Najmniejsze przemiany doznał urząd pretora, a

to zapewne z tego powodu, że nie był on

zaopatrzony we władze polityczną, lecz jedynie

we władzę sądowniczą. Zatem pretor aż do 130

roku mógł co roku wydawać edykt, a to oznacza,

że mógł wykonywać swoje dotychczasowe upraw



Trybuni

ludowi,

mimo

ograniczenia

ich

uprawnień nadal istnieli w liczbie 10. Zachowali

prawo zwoływania posiedzeń senatu, prawo do

nakładania kar pieniężnych. Inne uprawnienia

tych urzędników wraz zanikiem zgromadzeń

ludowych, poszły w zapomnienie nienia

Urzędnicy republikańscy

III.



Ograniczeń władzy w okresie pryncypatu doznał

również senat. Z zakresu jego uprawnień została

odjęta

polityka

zagraniczna

wojskowa.

Ograniczana również była władza senatu w zakresie

nadzoru senatu nad prowincjami i skarbem

państwa. Natomiast senat zyskał uprawnienie,

przynajmniej nominalnie, mianowania princepsa, tj.

zatwierdzenie już wybranego, jednak senatorowie

nie mieli innego wyboru. Senat też miała prawo, na

podstawie prośby cesarza dokonania damnatio

memoriae wobec poprzednika, co oznaczało

unieważnienie wszystkich jego czynności, zakaz

pochowku i eliminacja pamięci o nim

Urzędnicy republikańscy

IV.



Zgromadzenia ludowe już w ciągu ostatniego

wieku przeszły głęboki kryzys wynikający z

niedostosowania tej instytucji do potrzeb

nowego czasu. Wzrastająca liczba obywateli

rzymskich,

oraz

ich

rozproszenie

ogromnym terenie imperium Rzymskiego,

powoli

uniemożliwiało

zwoływanie

zgromadzeń ludowych, stąd już w początkach

pryncypatu były one rzadkością, a w końcu

przestały

funkcjonować.

Funkcję

reprezentanta narodu przejął na siebie senat.

Administracja cesarska



Administracja cesarska nie była dziełem jednego

cesarza, lecz efektem powolnej jej rozbudowy

dokonywanej przez poszczególnych cesarzy.



W skład administracji cesarskiej wchodziła spora

liczba urzędników pomocniczych, bez których

trudno byłoby wyobrazić sobie funkcjonowanie

administracji, podobnie zresztą jak jest to i

dzisiaj. Byli to, więc pisarze, archiwiści, woźni i

inni. W źródłach jednak najczęściej wspomina

się i omawia tych, którzy posiadali możliwość

podejmowania decyzji w imieniu cesarza, a więc

posiadali jakiś fragment władzy delegowanej

Curatores



Poszczególni curatores odpowiadali za jakiś fragment

administracji,

tak

byli

curatores

viarum

odpowiadający za stan i bezpieczeństwa na głównych

drogach tranzytowych w Italii.



Curatores operum publicorum odpowiadali za

budowle publiczne, w szczególności za świątynie i

inne obiekty użyteczności publicznej.



Curatores riparum et cloacarum w liczbie 5

odpowiadali za utrzymanie bezpieczeństwa nad

Tybrem i za stan kanalizacji w mieście.



Curatores frumenti odpowiadali za aprowizację

miasta, jednak jeszcze sam August urząd ten zastąpił

przez praefectus annonae.

Curatores

II.



Wszyscy

curatores

tworzyli

kolegium,

stowarzyszenie, w którym obowiązywała

odpowiednia hierarchia. Pochodzili oni ze

stanu senatorskiego. Najwyższy rangą był

curatores

aquarum,

odpowiedzialny

aprowizację miasta w wodę pitną, za nim szli

c. riparum, c. operum i c. viarum. Curatores

mieli prawo noszenia togi, zasiadania na

krześle z kości słoniowej i byli poprzedzani w

mieście przez apparitores, tj. urzędników

pomocniczych, a poza miastem przez liktorów

Praefecti



Praefecti stanowili dość liczną

grupę

urzędników

posiadających

różne kompetencje. Kandydaci do
piastowani tych urzędów wybierani
byli

spośród

ekwitów.

Praefecti

Saturni

byli

mianowani

przez

princepsa w liczbie trzech w celu
sprawowani

pieczy

nad

kasą

państwową

Praefectus urbi



Praefectus urbi reprezentował cesarza w sprawach

bezpieczeństwa w mieście – custodia urbis, sprawował

zatem najwyższą władzę policyjną w Rzymie i jego

okolicy. Dowodził on czteroma kohortami uzbrojonych

ludzi, zadaniem których było zagwarantowanie

bezpieczeństwa w mieście. Z racji swoich obowiązków

mógł stosować instrumenty przymusu bezpośredniego

– coercitio, oraz posiadał niewielkie uprawnienia

jurysdykcyjne w ramach procesu nadzwyczajnego –

extra ordinem, w sprawach cywilnych i karnych. Na

podstawie

konstytucji

Aleksandra

Sewera

uprawnienia jurysdykcyjne w sprawach karnych tego

urzędnika zostały rozciągnięte na całą Italię.

Praefectus urbi

II.



Ponadto urzędnik ten miał prawo wyzwalania

niewolników,

którzy

schronili

się

przy

postumencie

cesarza,

deportacji,

rozstrzygania kwestii należących wcześniej do

postępowania interdyktalnego de vi aut clam i

unde vi. Mógł również dokonać usunięcia

nieuczciwego tutora z pełnionej funkcji,

sprawował kontrolę nad bankierami i ich

czynnościami

bankowymi.

podziale

cesarstwa na dwie części również w

Konstantynopolu został utworzony urząd

prefekta miejskiego.

Praefectus vigilum



Praefectus vigilum odpowiadał za zorganizowanie

systemu gaszenia pożarów w Rzymie i za

bezpieczeństwo miasta w nocy. Stąd w zakresie

swoich uprawnień podlegał praefectus urbi.

Dowodził 7 kohortami strażaków – vigiles.

Posiadał uprawnienia jurysdykcyjne, tzn. mógł

ścigać

sprawców

podpaleń

niepokojów

ulicznych w nocy. Jednak posiadał jedynie władzę

wstępnego rozpoznania sprawy, a następnie

przekazywał ją prefektowi miasta. Osoby, które

stwarzały niebezpieczeństwo zaprószenia ognia

mogły być karane przy pomocy chłosty.

Praefectus vigilum

II.



Praefectus vigilum zajmował się
również

ściganiem

sprawców

włamań do mieszkań, sklepów lub
magazynów.

Schwytanych

gorącym uczynku włamywaczy
mógł karać na miejscu poprzez
chłostę - verberatio

Praefectus annonae



Praefectus annonae odpowiadał za
dostawy żywności do Rzymu, a w
szczególności

kontrolował

rynek

zbożowy, zajmował się dystrybucją
taniego

lub

darmowego

zboża.

Praefectus annonae posiadał licznych
urzędników

pomocniczych

jak:

audiutores, mensores, horrearii i
innych.

Praefectus Aegipti



Szczególny status posiadał praefectus

Aegipti, który w imieniu cesarza

zarządzał Egiptem, posiadał dosyć

szerokie uprawnienia, w tym również

jurysdykcyjne.

Pod

jego

władzą

znajdował się procurator Alexandriae,

urzędnik zajmujący się administracją

fiskalną w Egipcie i dwóch praefecti

castrorum, dowodzących legionami

stacjonującymi w Egipcie

Praefectus praetorio



Status

szczególny

posiadał

praefectus

praetorio,

który

odpowiadał

bezpieczeństwo osobiste cesarza.



Początków tego urzędu należy upatrywać w

figurze dyktatora i magistra ekwitów.



Urzędnik ten dosyć szybko zdobywał coraz to

nowsze uprawnienia, aż w końcu zakres jego

władzy był tak ogromny, że zaczęto go uważać

za druga osobę w państwie po cesarzu.



Prefekt

pretorianów

dowodził

wojskami

stacjonującymi w Italii.

Praefectus praetorio

II.



Od II wieku po Chrystusie urzędnik ten
otrzymał również uprawnienia sądownicze.
Stał się pierwszą instancją w procesach
toczonych w Italii, zaś w sprawach
pochodzących z prowincji był instancją
apelacyjną – vice sacra, czyli zastępcą
cesarza.



Stąd też pod koniec III wieku po Chrystusie
urząd ten piastowali najwięksi prawnicy tego
okresu, tacy jak Papinian, Paulus czy Ulpian.

Legati Augusti pro

praetore



Legati Augusti pro praetore reprezentowali

władzę cesarza w poszczególnych prowincjach,

do których zostali posłani. Pierwotnie funkcję tę

sprawowały

osoby

należące

stanu

senatorskiego, później również ekwici a nawet

wyzwoleńcy, jak np. prokurator Palestyny Feliks.



Posiadali władzę delegowaną im przez princepsa

w konstytucji zwanej mandatem.



Posiadali prawo wydawania edyktów – ius

edicendi. Edykty te zawierały przepisy prawne o

charakterze generalnym i abstrakcyjnym oraz o

charakterze administracyjnym.

Legati Augusti pro

praetore

II.



Posiadali uprawnienia sądownicze, byli, bowiem

instancją apelacyjną dla wyroków wydanych przez sądy

municypalne czy przez urzędników jemu podległych.

Uprawnienia te dotyczyły również spraw karnych.



Legati mogli zatem wymierzać kary, łącznie z karą

śmierci – ius gladii, za wyjątkiem obywateli rzymskich,

ci bowiem mieli prawo odwołania się do cesarza w

sprawach grożących im kara śmierci, przykładem jest

proces św. Pawła, który właśnie odwołał się do cesarza.



Ponadto do jego kompetencji należały uprawnienia

odnośnie do kultu publicznego sprawowanego w

prowincji.

Kancelaria cesarska



Kancelaria cesarska dzieliła się na siedem

departamentów: a rationibus, ab epsitulis Latinis, ab

epistulis Graecis, a libellis, a cognitionibus, a studiis, a

commentariis. Najbardziej rozbudowany był pierwszy z

departamentów,

który

zajmował

się

finansami

publicznymi państwa. W ramach tego departamentu

wchodziły znajdowałay się cztery wydziały: fiscus

Caesaris - zajmujący się podatkami gruntowymi,

poborem ceła, biciem pieniądza, przedsiębiorstwami

państwowymi; patrimonium Caesaris - zajmujący się

majątkiem związanym z urzędem cesarza; res

familiaris (privata) – zajmujący się majątkiem

prywatnym cesarza; aerarium militare – zajmujący się

poborem podatków od spadków i sprzedaży

Kancelaria cesarska

II.



Departament a epistulis Latinis lub Graecis

zajmował się korespondencją oficjalną cesarza,

dyplomatyczną i utrzymywała kontakty z wysokimi

urzędnikami, w szczególności z zarządcami

prowincji. Kancelaria a libellis zajmowała się

listami i prośbami osób prywatnych, które zwróciły

się

listownie

cesarza.

Kancelaria

cognitionibus zajmowała się przygotowywaniem

projektów

konstytucji

cesarskich

oraz

ich

archiwizowaniem. Kancelaria a studiis i a

commentariis zajmowała się sprawami bieżącymi

cesarza, np. wygotowywaniem oficjalnych pism.

Consilia principum



Instytucja ta rodziła się w okresie panowania

pierwszych cesarzy, jednak była nawiązaniem do

wcześniejszej praktyki, podejmowania decyzji przez

różne organy po zasięgnięciu rady u przyjaciół czy

rodziny. Tak było w przypadku pater famlias, który

zobowiązany był w wielu przypadkach podjąć decyzję

po zasięgnięciu opinii najbliższych – consilium

domensticum.



Oktawian August otaczał się przyjaciółmi czy

członkami rodziny, w celu wykrystalizowania treści

decyzji.



Ostatecznie

consilium

jako

instytucja

prawa

publicznego wykształciło się za panowania Klaudiusza.

Consilia principum

II.



Skład członków consilium był zmienny i
zależał od rodzaju sprawy. Cesarz za
każdym razem był władny powołać innych
członków, stosowanie do sprawy. Stąd w
consilia principum zasiadali przedstawiciele
senatu,

ekwitów,

najbliższej

rodziny

cesarza, a także eksperci z danej dziedziny.



W okresie późniejszym w consilia spotyka
się znanych prawników, jak Ulpian czy
Paulus.

Consilia principum

III.



Consilia dobywały się w różnych miejscach,

zasadniczo decydowała o tym sam cesarza.

Zadaniem consilia nie było jednak wyłącznie

doradzać cesarzowi, ale również wydawać

wyroki,

które

musiały

być

jeszcze

potwierdzone przez cesarza, czy członkowie

consilia mogli również wychodzić z propozycją

konstytucji. W dominacie consilia principum

przekształciły się w consitorium, organ który

posiadał ogromne znaczenie w procesie

podejmowania

decyzji.

Podział terytorialny i

zarząd prowincjami



pryncypacie

zasadniczo

zachowano

podział

terytorium

zależnego od Rzymu na Italię i na
prowincje.

Italia



W Italii zachowany został republikański podział

terytorialny oraz republikański styl zarządzania

tymi terenami, za wyjątkiem powołania nowych

urzędników, którym powierzono obowiązki z

zakresu administracji.



Dokonała się większa konsolidacja ludności

mieszkającej w Italii, w większości już obywateli

rzymskich.



Mieszkańcy

Italii

cieszyli

się

licznymi

przywilejami, min. byli zwolnieni z płacenia

podatku gruntowego. Grunty do nich należące

stanowiły ich własność.

Italia

II.



Zarząd nad Italią należał bezpośrednio do

cesarza,

który

jednak

swoja

władzę

wykonywał poprzez urzędników wybieranych

spośród senatorów lub poprzez urzędników

piastujących urzędy w samym Rzymie.



W zakresie spraw karnych iurisdictio

posiadał praefectus urbi, a od II wieku po

Chrystusie praefectus praetorio. W zakresie

spraw cywilnych władzę posiadał praetor

urbanus August podzielił Italię na 11

regionów.

Prowincje



August podzielił prowincje na senackie i cesarskie.

Do tych pierwszych zaliczano tzw. stare prowincje

republikańskie, zasadniczo bezpieczne i spokoje,

zaś do cesarskich zaliczano wszystkie nowe

prowincje, w których ze względy na istniejący tam

lokalny opór wobec władzy rzymskiej, stacjonowały

legiony.



Na czele prowincji senackich stali propraetores,

natomiast proconsules przewodzili prowincjom

azjatyckim i afrykańskim. Istniał obowiązek

zachowania 5 – letniego okresu przerwy pomiędzy

piastowaniem urzędu w Rzymie a objęciem urzędu

na prowincji.

Prowincje

II.



Nowością było wprowadzenie przez Augusta

wynagrodzenia – stipendium, dla zarządców

prowincji w wysokości ok. 1 miliona sesterców

oraz wprowadzenie wizytacji. Cesarze tacy jak

August,

Hadrian

czy

Marek

Aureliusz,

posilający

imperium

maius,

dokonywali

wizytacji poszczególnych prowincji.



Urząd

propraetores

czy

proconsules

początkowo trwał jeden rok, podobnie jak w

czasach republikańskich, od III wieku zaś

urzędy te sprawowane były tak długo dopóki

nie przybył następca.

Prowincje

III.



Zarządcy

prowincji

senatorskich

wybierani byli poprzez losowanie spośród
byłych

urzędników

republikańskich

sprawujących swoje urzędy w Rzymie –
adlecti

inter

consulares

lub

inter

praetorios. Losowanie zaczynano od
najstarszych rangą, zaś od czasów
Sewerów

wybierano

spośród

urzędników wskazanych przez cesarza

Prowincje

IV.



W okresie pryncypatu zasadniczo zmienia się

też polityka Rzymu wobec prowincji. August

zrezygnował

drapieżnej

eksploatacji

prowincji ma rzecz rozwoju ekonomicznego.

Temu

celowi

służyć

miała

intensywna

urbanizacja prowincji, często osadnikami byli

weterani służący w oddziałach rzymskich,

również w auxilia. Wiele miast awansowało

pod względem statusu prawnego, otrzymanie

ius Latii stanowiło kolejny krok do uzyskania

obywatelstwa

rzymskiego

WŁADZA ABSOLUTNA -

DOMINAT

Rys okresu



ustrojem

pryncypatu

ostatecznie

zerwał

Dioklecjan. Wprowadził nowy system polityczny –

dominat, w którym cesarz występował otwarcie

jako dominus wszystkich mieszkańców państwa, na

wzór monarchii wschodnich. Jako wcielenie bóstwa

odbierał cześć boską, ustanowił rządy czterech

cesarzy (tetrarchia). Dioklecjan i Maksymilian

otrzymali tytuł augusta (286r), a w 293 r dobrali

sobie współrządców z tytułem cezara. Imperium

rzymskie uległo podziałowi na Wschodnie i

Zachodnie. Dawne urzędy republikańskie konsulów,

pretorów, kwestorów miały charakter wyłącznie

honorowy.

Cesarz



Cesarza uważny był władcę i boga - dominus et deus,

zresztą od tego pierwszego określenia pochodzi nazwa

okresu - dominat.



Dominus – władca pokazuje się publicznie tylko w

purpurowej szacie haftowanej złotem, nosi insygnia

władzy cesarskiej, zwłaszcza diadem.



Obowiązywał rozbudowany ceremoniał dworski, a

zbliżający się do cesarza powinni byli przyjąć postawę

klęczącą.



Koncepcja cesarza uległa zmianie w okresie panowania

cesarzy chrześcijańskich. Cesarz nie był już bogiem lecz

panował z łaski Bożej (Dei gratia), stąd w tytulaturze

cesarskiej występowały takie określenia jak divus czy

sacer

Cesarz II.



U boku cesarza istniała przyboczna rada cesarska

– sacrum consistorium. Członkami (comites

consistoriani) byli wspomniani wyżej dostojnicy

oraz mianowani przez cesarza comites in

consistorio ponadto zapraszano do udziału w

radzie różne osoby, przede wszystkim senatorów.

Na konsystorzu rozpatrywano różne sprawy

administracyjne, sądowe, gdy wyrok musiał być

wydany przez cesarza, a także dyskutowano nad

projektami konstytucji cesarskich. Rady udzielane

przez konsystorz nie była wiążąca dla cesarza

Urzędnicy



W czasach cesarstwa absolutnego administracja

została zreformowana i oparta na zasadach

centralizmu i biurokratyzmu.



Administracja wojskowa została oddzielona od

cywilnej



Administracja

stała

się

bardziej

zbiurokratyzowana, oraz dokonywała się coraz

większa

specjalizacja

kompetencji

poszczególnych urzędników.



Siedzibą administracji centralnej był dwór

cesarski, zatem urzędnicy ci byli jednocześnie

urzędnikami dworskimi

Urzędnicy



Przeprowadzono podział urzędów na centralne -

dignitates, czyli pałacowe (palatinae), i lokalne.

Urzędnicy zostali podzieleni na rangi, przy czy

urzędnicy

niżsi

byli

podporządkowani

(sub

dispositione) urzędnikom wyższym.



Została wprowadzona hierarchizacja administracji

cywilnej.



Od decyzji niższego urzędnika można było się

odwołać do wyższego, co miało bardzo duże

znaczenie w zakresie wymiaru sprawiedliwości.



Nie przeprowadzono przy tym rozdziału między

władzą urzędniczą a sądową. Urzędnicy mieli swoje

urzędy zwane officia

Urzędnicy

III



Do każdej rangi urzędniczej przyporządkowane

były tytuły urzędowe. Wyżsi urzędnicy zostali

podzieleni na trzy klasy klasy: illustres,

spectabiles, clarissimi.



illustres - urzędnicy najwyżsi rangą, np.: magister

militum, quaestor sacri palatii czy praefecti

praetorio



Spectabiles - urzędnicy średniej klasy, np.

proconsules vicarii czy comites duces



clarissimus - namiestnicy prowincji, w związku ze

stopniową likwidacją diecezji i stojących na ich

czele wikariuszy.

Urzędnicy



Istniała też możliwość wyróżnienia urzędnika przez

cesarza poprzez nadanie mu zaszczytnego tytułu

comes, który również miał kilka stopni (primi ordinis,

secundi ordinis, tertii ordinis).



Czwartą i piąta klasę stanowili perfectissimi i egregii,

mogli do nich dojść niżsi urzędnicy.



Urzędnicy byli opłacani



urzędnik był powoływany przez cesarza na okres

dowolny, urząd mógł sprawować przez wiele lat



Nominacja następowała przez wpisanie nazwiska do

matricula i wręczenie mu dekretu - codicillus.



Mianowany urzędnik musiał uiścić opłatę zw. sportula,

co przerodziło się w kupno urzędów

Urzędy centralne



Do najwyższych urzędników w administracji cesarskiej

należeli: magister officiorum, który był szefem

kancelarii cesarskich (officia), zwanych też scrinia.



Urzędnik ten pełnił funkcję mistrza ceremonii, był

dowódcą gwardii przybocznej, kierował polityką

zagraniczną

sprawował

nadzór

nad

całą

administracją lokalną przy pomocy agentes in rebus.



Quaestor sacri palatii opracowywał projekty ustaw,

kontrasygnował

rozporządzenia

cesarskie,

przygotowywał odpowiedzi na pisma skierowane do

cesarza, przewodniczył sądowi cesarskiemu w

sprawach apelacyjnych.

Urzędy centralne



Comes sacrarum largitionum sprawował też

sądownictwo w spawach skarbowych. Od jego

wyroku nie można było odwołać się do cesarza.



Minister domes (comes rerum privatum)

naczelny

zarządca

prywatnego

majątku

cesarskiego.



Każdy z tych wyższych urzędników miał swoje

officium. Te kancelarie były to wewnętrzne

organizacje

pomocnicze,

kierowane

przez

wyzwoleńców,

powstały

już

okresie

pryncypatu. Od Hadriana na ich czele stali

equites.

Urzędy centralne

III



Obok ww. urzędników kancelarie
stanowiły resorty.



Innym

urzędem

dużym

znaczeniu był praepositus sacri
cubiculi,

zarządca

dworu

cesarskiego.

Agentes in rebus



Byli zorganizowanym na wzór oddziałów

wojskowych i stanowili korpusem (schola)

posłańców konnych. Po raz pierwszy

wzmiankowani w źródłach w 319 r. szybko

wykraczają poza swój pierwotny zakres

obowiązków i stają się bardzo ważną

formacją w państwie.



Początkowo zajmowali się przekazywaniem

cesarskich listów i rozkazów, później

spotykamy ich w nadzorze nad cursus

publicus.

Agentes in rebus



Informowali

dwór

cesarski

swoich

„spostrzeżeniach” z obszarów prowincji,

podobnie jak współczesne tajne służby.



Urzędnicy ci, zaczęli tworzyć policję

państwową, a w szczególności służby

bezpieczeństwa



Jednym z ich zadań było śledzenie

urzędników. W strukturze władzy agentes in

rebus podlegali albo magister officiorum,

albo

praefectus

praetorio

Cursus publicus



W Cesarstwie Rzymskim transport naziemny,

w odróżnieniu od wodnego, był zorganizowany

jako poczta państwowa zw. cursus publicus.

System tej poczty, wprowadzony już w czasach

Augusta i oparty prawdopodobnie na wzorach

z Egiptu ptolemejskiego, obejmował dwie

służby: pocztę ekspresową (cursus volex)

przeznaczoną do przewozu osób, dokumentów

państwowych i materiałów o dużej wartości i

pocztę zw. cursus clabularis, której głównym

zadaniem był transport towarów.

Cursus publicus



Najwyższym zwierzchnikiem cursus

publicus był cesarz, jego bezpośrednim

rozkazom podlegali urzędnicy, jak

prefekci, namiestnicy czy inspektorzy –

którym

powierzono

kierowanie

nadzór nad pocztą. W cesarstwie

wschodnim przełożonym wszystkich

urzędników był magister officiorum

Urzędy władzy

terytorialnej



Dioklecjan dokonał podziału cesarstwa na część

Wschodnią i Zachodnią oraz wprowadził nowy podział

terytorialny, likwidujący dotychczasowy podział na

prowincje cesarskie i senackie.



Każda część imperium miała własną administrację

wojskową i cywilną oraz prowadziła samodzielną politykę

zagraniczną,

395

pozostało

wspólne

ustawodawstwo.



Te reformy wymusiły powołanie nowych urzędników

lokalnych



Na czele każdej z prefektur stał mianowany przez

cesarza

prefectus

praetorio

szeroką

władzą

administracyjną i sądowniczą oraz prawem wydawania

rozporządzeń z mocą ustawy.

Urzędy władzy

terytorialnej



Poszczególni prefekci nosili tytuł związany z

podległą im prefekturą, praefectus praetorio

per Orientem, praefectus praetorio per

Illyricum, praefectus praetorio Italiae et

Africae oraz praefectus praetorio Galliarum.

Jako nawyższi urzędnicy nosili tytuł illustres



Od czasów Konstantyna I prefekci nie

posiadali

władzy

wojskowej,

którą

oddzielono od cywilnej, zaś władza wojskowa

przesyła w ręce magistri militum

Urzędy władzy

terytorialnej

III



Prefektury dzieliły się na diecezje, na czele których stali

mianowani przez cesarza vicarii (pełna nazwa vicarius

praefectorum praetorio), - mieli rangę spectabiles.

Godność wikariuszy została zniesiona po roku 535.



Diecezje dzieliły się na prowincje, na czele których stał

mianowany przez cesarza na wniosek prefekta

namiestnik z tytułem praeses provinciae lub rector

provinciae w randze clarissimi.



Dodatkowo trzy prowincje: Azja, Afryka i Achaja

zarządzane były przez prokonsulów z rangą

spectabiles. Prokonsulowie Azji i Afryki podlegali

bezpośrednio cesarzowi, zaś prokonsul Achai podlegał

prefektowi Ilyrii.

Urzędy w Rzymie i

Konstantynopolu



Rzym i Konstantynopol tworzyły odrębne

jednostki

administracyjne,

podległymi

bezpośrednio cesarzowi praefectus urbi Romae

oraz praefectus urbi Constantinopolitanae na

czele



Każdy z nich miał aparat urzędniczy



Prefektowi Rzymu podlegali: prefectus annonae

zajmujący się aprowizacją Rzymu, prefectus

vigilium - dowódca straży pożarnej i policji

municypalnej, comes formarum - zarządca

wodociągów, magister census - prowadził listę

senatorów wraz z wykazem ich majątków oraz

Urzędy w Rzymie i

Konstantynopolu



wykonywał nadzór nad studiującą w Rzymie

młodzieżą, comes portus sprwujący nadzór nad

żeglugą na Tybrze oraz nad portami na północ i

południe od ujścia Tybru



Prefekt

miasta

Rzym

sprawował

też

sądownictwo w sprawach cywilnych i karnych

nad senatorami i członkami ich rodzin, nad

członkami cechów oraz mieszkańcami Rzymu i

okręgu.



Rozpatrywał apelację od wyroków zapadłych

przed sądami sprawowanymi przez urzędników

jemu podległych.

Urzędy w Rzymie i

Konstantynopolu

III



Z czasem Rzym tracił swoją uprzywilejowaną

pozycję wraz z przeniesieniem rezydencja cesarza

do Mediolanu, Rawenny a w końcu do Trewiru.



We Wschodzie części Imperium Rzymskiego

Dioklecjan za rezydencję obrał sobie Nikomedię.

Konstantyn Wielki przeniósł stolicy państwa do

Konstantynopola.



Organizacja miasta i jego administracja była

wzorowana

Rzymie.

Administracyjnie

Konstantynopol podzielono początkowo na 7

dzielnic symbolizujących siedem wzgórz, z czasem

było ich już 14.

Urzędy w Rzymie i

Konstantynopolu



Urząd

prefekta

miasta

Konstantynopola wzorowany był na

urzędzie prefekta miasta Rzymu i

posiadał analogiczne uprawnienia.



Stał na czele zarządu, sprawował

sądownictwo oraz kontrolę nad

handlem i rzemiosłem w stolicy.



Był odpowiedzialny za jej należytą

aprowizację

Ochrona przed

nadużyciami urzędników

Defensor civitatis



Urząd

defensor

civitatis,

porównywalny

współczesnym

urzędem

rzecznika

praw

obywatelskich.



Powołany został z początkiem IV w. dla ochrony

uboższych

przed

nadużyciami

strony

urzędników i ludzi zamożnych.



Początkowo mianował go prefectus praetorio

spośród byłych namiestników prowincji i byłych

adwokatów.



Od pocz. V w., był wybierany spośród senatorskiej

rangi przez miejscowego biskupa, niższy kler,

wybitnych obywateli, posesorów i kuriałów.

Defensor civitatis



Wybór zatwierdzał prefectus praetorio. W II

poł. V w. wprowadzono wybór przez całą

ludność miasta (honorati et pleps), jednak taki

wybór musiał być zatwierdzony przez cesarza.



Do zadań defensorów należało przyjmowanie

skarg od ludności na nadużycia urzędników i

przedstawianie ich namiestnikom.



Sprawowali też sądownictwo w drobnych

sprawach cywilnych oraz karnych. Sprawców

cięższych przestępstw obowiązani byli uwięzić

i odstawić do namiestnika.

Defensor civitatis

III



Od schyłku V w. urząd ten stracił
na znaczeniu i pomimo starań
Justyniana

nie

odzyskał

go „Contra potentium defendantur
iniurias” (C.Th. 1,29,1)

Odpowiedzialność

urzędników



Odpowiedzialność o charakterze dyscyplinarnym: upomnienia

jako forma odpowiedzialności stopniowo zaczęły zanikać.



Od czasów Justyniana zaczęto też korzystać z pomocy

miejscowych biskupów, którzy mocą swego autorytetu

napominali urzędników.



Odpowiedzialność o charakterze karnym groziła głównie za

wymuszenia, przekupstwo.



Dysponowano szerokim katalogiem kar: kara grzywny,

usuniecie ze stanowiska w połączeniu z grzywną, dla

dowódców wojskowych nawet kara śmierci, tortury wraz z

konfiskatą majątku i wygnaniem, chłosta w połączeniu z

wygnaniem, konfiskatą majątku i torturami.

Odpowiedzialność

urzędników



Według

konstytucji

cesarza

Honoriusza

412

nieprzestrzeganie

przepisów

regulujących

działanie

poczty

państwowej stanowiło sacrilegium
(świętokradztwo)

Podział terytorialny i

zarząd prowincjami



Nowy podział administracyjny państwa

zapoczątkowany przez Dioklecjana zerwał ze

starym podziałem na prowincje senackie i

cesarskie, zwiększył liczbę prowincji do 110 (z

poprzednio istniejących 50) tworząc z nich

jednostki mniejsze.



Włączył też Italię do ogólnego systemu

administracyjnego.

Podstawowy

podział

państwa

oparty

został

kryterium

terytorialnym.



Podział terytorialny i

zarząd prowincjami



Każda część, składająca się z poszczególnych

prowincji miała własną administrację wojskową i

cywilną i prowadziła samodzielną politykę

zagraniczną.



395

utrzymało

się

też

wspólne

ustawodawstwo



Dioklecjan

dążył

osłabienia

władzy

namiestników na prowincji



Na czele każdej z prowincji stali albo praesides

lub correctores (namiestnicy ekwiccy), lub

consulares czy correctores rangi senatorskiej,

mianowani przez cesarza

Podział terytorialny i

zarząd prowincjami

III



Bezpośrednio cesarzowi podlegali trzej proconsules rangi

senatorskiej stojący na czele prowincji Azja, Afryka i Achaja



Zwierzchnikami pozostałych namiestników prowincji byli

vicarii.



Wzrost liczby prowincji w połączeniu z reformami

wojskowymi spowodował konieczność zwiększenia liczby

diecezji (dioecesis) do 13.



Na czele każdej diecezji, jako pośrednik między cesarzem a

namiestnikiem prowincji, stał vicarius (zastępca praefecta

praetorio) mający do pomocy rationalis i magister rei

privatae (dwóch urzędników do spraw finansowych)



Podział terytorialny i

zarząd prowincjami



Za panowania cesarza Konstantyna system organów

władzy zyskał swój ostateczny kształt. Powstała

silna, scentralizowana administracja cesarska.

Najwyżsi urzędnicy byli stale do jego dyspozycji, zaś

im podlegała administracja prowincji.



Państwo zostało podzielone na 3 prefektury, jednak

ich liczba i zasięg terytorialny ulegały zmianom w

ciągu IV w. Ostatecznie w 395 r. cześć prowincji

illyrijskich została oddana pod władze cesarza

Wschodu Arkadiusza.



Były zatem 4 prefektury, 2 we wschodniej i 2 w

zachodniej części państwa.

Podział terytorialny i

zarząd prowincjami



Na czele prefektury stał praefectus

praetorio jako cywilny zastępca cesarza.



Prefektura dzieliła się na 12 diecezji,

których czele stali wikariusze (vicarius)

podlegali oni zarządcom prefektur.



Diecezje dzieliły się na prowincje (98-

120), na ich czele namiestnicy prowincji

(clarissimi) zwani correctores, praesides,

proconsules, consulares.



W system ten włączono Italię.

PRAWO MUNICYPALNE

Wiadomości ogólne I



Idea samorządności nie była obca w Rzymie



Municipia i kolonie



Coloniae civum Romanorum czy Latinae oraz

municipia miały z góry określony ustrój miasta,

wzorowany na ustroju republikańskim.



Do urzędników municypalnych zaliczano: duoviri lub

quattuorviri iure dicundo, duoviri aediles i quaestores.



Urzędnikami nadzwyczajnymi byli praefecti. Z czasem

również i inne miasta dobrowolnie przyjmowały ustrój

proponowany przez Rzymian.



Każde miasto miało swój senat – ordo decurionum,

składającego

się

zazwyczaj

stu

członków

określanych mianem decuriones

Wiadomości ogólne II



Ustrój poszczególnych miast regulowany był na

podstawie ustaw municypalnych.



Najstarszą z nich była lex Julia municipalis. W

literaturze istnieją liczne spory co do dokładnej

daty jej wydania. Można jednak przyjąć, że był to

okres panowania Juliusza Cezara.



Inne ustawy to: Tabula Bantina, lex municipium

Tarentinum, Lex Juliae genetivae Juliae seu

Ursonensis, lex municipium Salpensianum, lex

Irnitana. Ustawy te zaliczane były do leges datae

i zostały wyryte na kamieniu lub na tablicach z

brązu, tak ja w przypadku lex Irnitana

ORDO DECURIONUM

Ogólna charakterystyka

urzędu dekurionów

Piastowanie urzędów publicznych miało charakter

honorowy. Stąd też kandydaci na decuriones

musieli mieć odpowiednie przymioty.

Dekurionem mogła zostać osoba wolno urodzona,

posiadająca odpowiedni cenzus majątkowy, a co z

tym idzie, odpowiednią pozycję społeczną, oraz

określony wiek.

Sytuacja urzędników w miastach prowincjonalnych

uległa stopniowemu pogorszeniu w okresie

Sewerów. Prowadzone wówczas wojny zmusiły

panujących do nakładania na społeczeństwo

coraz to większych obciążeń fiskalnych.

Ogólna charakterystyka

urzędu dekurionów

Odpowiedzialnością za realizację tych zobowiązań

obciążani byli głównie lokalni urzędnicy, zwłaszcza

członkowie

rad

miejskich,

czyli

decuriones.

Członkowie ordo niejednokrotnie musieli pokrywać

koszty związane z pełnionym urzędem z własnych

zasobów finasowych. Taka sytuacja sprawiła, że ich

ranga społeczna malała, a sam urząd czy

przynależność do ordo decurionum, nie stanowiły

przywileju, lecz obciążenie.



Nadmierne obciążenia fiskalne oraz utrata przez

dekurionów pozycji społecznej prowadziło do

powstawania nowych zjawisk, nieznanych w okresie

pryncypatu.

Ogólna charakterystyka

urzędu dekurionów

III



Do nich należy zaliczyć: porzucanie urzędów,

podejmowanie zajęć, które ze względu na swój

charakter nie licowały z godnością piastowanego

urzędu, wprowadzenie sankcji zmuszających

decuriones do pozostawania na urzędach oraz

ograniczanie władzy jurysdykcyjnej urzędników

cesarskich wobec urzędników municypalnych.



Z powodu dużej liczby wolnych miejsc w ordo

decurionum Konstantyn dopuścił możliwość

wyboru na wakujące miejsce osoby nie

posiadającej wymaganego statusu majątkowego

Stanowienie prawa I



Podstawowym zadaniem dekurionów było stanowienie

prawa lokalnego w formie dekretów.



Debata nad projektem dekretu odbywała się publicznie,

a udział w dyskusji brali zarówno zwolennicy jak i

przeciwnicy projektu nowego aktu prawnego.



Po przyjęciu dekretu przez zwykłą większość głosów,

akt prawny musiał być zatwierdzony przez jednego z

duuowirów. On też miał prawo do uchylenia owych

dekretów.



Głosy dekurionów były zbierane zgodnie z ich

przynależnością do właściwego ordo, a następnie w

zależności od ilości dzieci zrodzonych w iustum

matrimonium.

Stanowienie prawa II



Szczególną pozycję posiadali dekurionowie

mający obywatelstwo Rzymskie. Ci, niezależnie

od ilości posiadanych dzieci, zaliczani byli do

najbardziej uprzywilejowanej grupy dekurionów.



Jeżeli dwóch lub więcej dekurionów spełniało te

same kryteria, np. nie posiadali dzieci, prawo

głosu posiadał najpierw ten, który wcześniej

piastował funkcję duowira. Innym kryterium

kolejności zabierania głosu przez dekurionów

była kolejność ich wyboru do ordo decurionum.



Dekrety dekurionów były publikowane poprzez

publiczne ich odczytanie.

Stanowienie prawa III



Publicznego obwieszczenia tekstu dekretu

dokonywał jeden z duuowirów lub jego zastępca

na urzędzie w obecności dekurionów.



Odczytania dekretu dokonano tego samego dnia,

w którym został on zatwierdzony, gdyby jednak

tego dnia nie został odczytany, należało to

uczynić na początku najbliższego posiedzenia

dekurionów.



Następnie, po zatwierdzeniu i publicznym

obwieszczeniu, dekret winien zostać w ciągu

kolejnych 10 dni umieszczony w archiwum

municypalnym.

Stanowienie prawa IV



Zakres kompetencji legislacyjnych dekurionów

ograniczał się do spraw municipium, stąd wydawane

dekrety dotyczyły takich kwestiach jak: religijne,

organizacja administracji municypalnej, finanse,

wybór

niektórych

urzędników

municypalnych,

przyznawanie odznaczeń i tytułów czy naturalizacja

obcokrajowców. Prawo lokalne tworzone przez

dekurionów nie mogło być sprzeczne z ustawami,

plebiscytami,

uchwałami

senatu,

edyktami,

dekretami czy innymi konstytucjami cesarskimi.



Ordo

decurionum

pełniło

również

instancje

odwoławczą w stosunku do kar grzywny nakładanej

na mieszkańców municipium.

Powołanie dekurionów



Dekurionowie byli wybierani przez cooptatio,

czyli dobieranie. Zatem o wyborze danego

kandydata na urząd dekuriona decydowali

inni dekurionowie, aktualnie urzędujący.



Kandydat

dekuriona

musiał

być

obywatelem

oraz

posiadać

odpowiedni

cenzus majątkowy.



W lex Irnitana ubiegający się o urząd

dekuriona winien posiadać co najmniej 5000

sesterców. Dekurionem można było również

zostać niejako z urzędu.

Powołanie dekurionów



Takie

prawo,

bowiem

przysługiwało

byłym

urzędnikom municypalnym Nie każdy jednak

urzędnik

automatycznie,

zakończeniu

urzędowania, stawał się dekurionem. Konieczna był

tzw. lectio czyli wybór dokonany przez dekurionów.



Kandydat na dekuriona winien ponadto być

wolnourodznym - ingenuus i być pełnoletni, tj.

podsiać 25 lat. Nie jest pewne czy stawiano wymóg

origo, tj. posiadania zamieszkania w municipium od

urodzenia. W inskrypcjach znajdują się dowody na

to, że do dekurionów zaliczano również tych

obywateli municipiów, którzy należeli do elementu

napływowego.

Wydalenie z ordo I



Z ordo decurionum można było zostać

wydalonym za: kradzież, na podstawie

skazania z actio depositi, actio socii, actio

mandati, actio iniuria. Były to skargi

infamujące, jako że sprawcy tychże deliktów

wykazali się złą wiarą, nie są osobami których

można darzyć zaufaniem społecznym, a tym

samym nie mogła pełnić urzędów publicznych.



Dekurion

winien

odznaczać

się

szczególności uczciwością, prawością i dobrą

wiarą.

Wydalenie z ordo II



Urzędu

dekuriona

nie

mógł

również sprawować ten, kto był
gladiatorem czy też wykonywał
inny zawód infamujący.



Również

osoba

skazana

podstawie venditio bonorum, czyli
taka, która została zlicytowana, nie
mogła piastować tego urzędu.

MAGISTRATUS

MUNICYPALNI

Duoviri (quattuorviri) iure

dicundo



Duowirowie

byli

najwyższym

organem

wykonawczym w municipium, a zarazem

organem o najszerszych uprawnieniach. Urząd

ten był odzwierciedleniem urzędu konsula w

Rzymie. A zatem było dwóch duowirów,

posiadających ten sam zakres władzy.



O istnieniu tego organu wspominają źródła

pochodzące z IV w. przed Chrystusem. Organ

ten wymieniany jest już w najstarszej ustawie

municipalenej, tj, w lex Julia municipalis.



Duowirowie byli wybierani spośród dekurionów

na jeden rok.

Duoviri (quattuorviri) iure

dicundo



Po dokonanym wyborze duowirowie składali

przysięgę na Jowisza zobowiązującą ich do

rzetelnego wypełniania obowiązków.



Przysięga

zobowiązywała

zaniechania

jakichkolwiek działań godzących w dobro

municipium.



Odmowa złożenia takiej przysięgi dawała

podstawę

ukarania

nieposłusznego

urzędnika karą grzywny w wysokości 10.000

sesterców. Pieniądze te przeznaczone były na

rzecz mieszkańców – municipes, czyli szły do

kasy miejskiej..

Duoviri (quattuorviri) iure

dicundo

III



Byli odpowiedzialni za bieżące prowadzenie spraw

publicznych.



Mogli wziąć dwa razy w roku urlop, tj. w okresie

żniw i winobrania. Przerwa wakacyjna nie mogła

trwać dłużej niż 30 dni za każdym razem. Termin

urlopu był wcześniej uzgodniony z dekurionami.



W tym okresie nie rozstrzygano żadnych spraw

publicznych, nie podejmowano żadnych ważnych

decyzji. W tych dniach duowirowie nie zwoływali

zebrania dekurionów, ani zgromadzeń ludowych,

chyba że chodziłoby o podjęcie decyzji w sprawie, w

której podejmuje się decyzje również w Rzymie,

pomimo okresu żniw i winobrania.

Duoviri (quattuorviri) iure

dicundo



Okres urlopowy duowirów podawany był do

wiadomości publicznej..



W tym okresie nie będą rozstrzygane spory, chyba,

że wszyscy, których dotyczył spór wraz z sędzia

wyrażą na to zgodę.



Jednym z podstawowych zadań duowirów było

sprawowanie pieczy nad dzierżawami publicznymi.



W ramach tego uprawnienia duoviri iure dicundo

mieli prawo udzielenia koncesji na dzierżawę

podatków, prac publicznych lub innych usług,

które musiały być wykonywane na rzecz

mieszkańców municipium.

Duoviri (quattuorviri) iure

dicundo



Udzielający koncesji, zobowiązany był do umieszczenia

w archiwum municipium informacji o tym fakcie, o

warunkach, na jakich udzielił koncesji, wysokości opłat

za dzierżawę, o rodzajach gwarancji jakie zostały

ustanowione, o gruntach jakie zostały wyznaczone w

celu ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego, i jakie

obowiązki zostały nałożone na koncesjonariusza.



Informacje te były podawane do publicznej wiadomości

poprzez umieszczenie ich w miejscu publicznym.

Miejsce to winno być dostępne tak, aby każdy mógł

przeczytać te informacje, winny one znajdować się tam

przez cały okres pełnienia funkcji przez udzielającego

koncesji.

Edylowie I



Ustrój municipium przewidywał dwóch edylów.

Pierwsi edylowie byli mianowani zawsze przez

cesarza na podstawie edyktu, następni zaś byli

wyznaczani przez dwuowirów.



Do ich kompetencji należało sprawowanie

kontroli

nad

dostarczaniem

produktów

żywnościowych,

sprawowanie

pieczy

nad

budynkami sakralnymi, miejscami świętymi i

kultem,

murami

miejskimi,

drogami,

dzielnicami,

ściekami

miejskimi,

łaźniami

miejskimi, targowiskami, systemem miar i wag

oraz nad bezpieczeństwem publicznym.

Edylowie II



Zakres obowiązków edylów mógł zostać poszerzony

przez dekurionów, którzy mogli im powierzyć nowe

zadania do realizacji, wśród których mogło być

przeprowadzenie egzekucji pignoris capionem

wobec

municipes

incolae

ale

tylko

wysokości10.000 sesterców, oraz nakładanie kar

pieniężnych, jednak nie wyższych niż do wysokości

5.000 sesterców na osobę w ciągu jednego dnia.



Ponadto edylowie byli uprawnieni do mianowania

sędziów jednostkowych i sądy kolegialne -

recuperatores do rozstrzygania spraw o wartości

nie wyższej niż 1.000 sesterców należących do

kompetencji duowirów.

Questores



Również

pierwsi

kwestorowie

municipium

mianowani byli na podstawie dekretu lub edyktu

cesarza, następni natomiast byli mianowani

zgodnie z przepisami ustawy municypalnej.



Głównym zadaniem kwestorów była troska o

skarbiec municipalny – arca municipalis.



Za aprobatą duowirów, posiadali pieczę nad

kultem,

publicznymi

pracami

publiczną

rozrywką.



Mieli prawo pobierać podatki, dysponować

środkami publicznymi, strzec ich i administrować

nimi.

Questores



Główne

źródło

dochodu

skarbca

municypalnego stanowiły podatki – vegtigalia

– pobierane od dzierżawców gruntów

miejskich – praediorum municipalia, od

użytkowników pastwisk miejskich, dalej były

kary nakładane przez magistratus i opłaty

wnoszone przez wybranych urzędników –

summae honorariae.



wypełnianiu

powierzonych

zadań

kwestorzy mogli posługiwać się niewolnikiem

publicznym należącego do tegoż municipium.

Praefectus



Prefekci

byli

urzędnikami

nadzwyczajnymi,

ustanawianymi tylko w specyficznych przypadkach,

zasadniczo w celu zastąpienia duowirów. W związku

z różnorodnością przyczyn, dla których duowirowie

byli zastępowani istniała pewna dywersyfikacja

prefektów.



Praefectus iure dicundo mianowany był przez

pretora w celu bezpośredniego zarządzania

niektórymi miastami italskimi.



Praefectus

Caesaris

quinquennalis

–

była

mianowany przez cesarza, najczęściej pochodził z

rodziny cesarskiej, w celu zastąpienia go w urzędzie

w danym municipium.

Praefectus



Trzecią postacią prefekta był prefaecti ex lege

Petronia, ustanowiony na podstawie stosownej

ustawy z 32 roku przed Chrystusem. Była on

wybierany

przez

dekurionów

celu

zastąpienia najwyższych urzędników, którzy nie

zostali wybrani na urząd z dniem 1 stycznia.



W przypadku chwilowej nieobecności jednego z

duuoirów, mogli mianować praefecti municipio

relicti. Osoba mająca pełnić tę funkcję musiała

mieć ukończone 35 lat, być wybrana spośród

dekurionów.

Praefectus

III



Ponadto winna złożyć przysięgę na
Jowisza, boskiego Augusta i na bogów
domowych, że w okresie pełnienia
funkcji prefekta, będzie wykonywała
zadania

należące

podstawie

niniejszej ustawy do duumwira oraz że
nie będzie czyniła niczego podstępnie
przeciwko

obowiązkom

jej

powierzonym – scientem dolo malo.

Praefectus



Mianowany prefekt, dopóki nie powrócił
któryś z duuowirów, posiadał te same
uprawnienia co duowirowie, za wyjątkiem
mianowania drugiego prefekta lub nadania
obywatelstwa rzymskiego. Uprawnienia te
należały

wyłącznie

kompetencji

duuowirów.



Z racji, że pełnił funkcję zastępcy, prefekt
nie mógł opuszczać municipium na dłużej
niż na jeden dzień.

Przysięga I



Duoviri iure dicundo, duoviri aediles i

praefecti po dokonanym wyborze lub po

mianowaniu a przed objęciem urzędu, w

ciągu 5 dni, winni złożyć przysięgę na

Jowisza, boskiego Augusta i innych cesarzy,

że spoczywające na nich obowiązki zapisane

w ustawie municypalnej oraz sprawy

należące do dobra wspólnego municipium,

będą wypełniali uczciwie, oraz że nie będą

podejmowali działań podstępnych przeciwko

prawu oraz dobru wspólnemu municipium.

Przysięga II



Na podstawie tej przysięgi byli oni zobowiązani

do uniemożliwienia innym urzędnikom -

magistratus podejmowania decyzji, wyrażania

opinii czy wydawania wyroków niezgodnych z

ustawą municypalną lub dobrem wspólnym tego

mieszkańców municipium.



Duuowirom, edylom i kwestorom przysługiwało

prawo veta wobec decyzji kolegi w urzędzie,

gdy ten wydałby decyzję niewłaściwą lub z

naruszeniem prawa. Nie można jednak było w

tej samej sprawie wnosić więcej niż jeden

sprzeciw.

Przysięga III



Urzędnik, który nie złożył przysięgi, był
karany karą grzywny, a pieniądze te
przekazywane były do kasy municypalnej.
O powadze owej przysięgi świadczy fakt,
że prawo oskarżenia urzędnika– actio
petitio persecutio - który nie dopełnił
obowiązku złożenia przysięgi posiadała
każdy mieszkaniec municipium– qui volet
-, nawet ten, który nie był obywatelem,
leczy tylko mieszkańcem.

Zabezpieczenie I



Kandydaci ubiegający się o urząd duowira, edyla

lub kwestora w dniu zwołania zgromadzenia

ludowego, a przed rozpoczęciem procedury

głosowania, zobowiązani byli do złożenia

zabezpieczenia (praedes) w kasie municipium.



Zabezpieczenie

stanowiło

gwarancję

bezpieczeństwa

dla

środków

publicznych,

którymi dany urzędnik miał dysponować w

okresie pełnienia funkcji.



W ten sposób zabezpieczano się na wypadek

defraudacji

pieniądza

publicznego

przez

urzędnika.

Zabezpieczenie II



Gdyby

okazało

się,

że

dane

zabezpieczenie nie było wystarczające,
to

według

uznania

zwołującego

zgromadzenie zabezpieczenie, można
było ustanowić zabezpieczenie na
nieruchomościach kandydata.



Brak zabezpieczenia mogło skutkować,
tym że prowadzący zgromadzenie nie
uznawał wyboru kandydata na urząd.

Pełnomocnicy

municipium



Reprezentacja municipium w sprawach sądowych

należała do kompetencji dekurionów. Ci jednak

mogli to zadanie powierzyć któremuś z dekurionów

lub też ustanowić legata. Oprócz tych sposobów

reprezentacji

sądowej

municipium

istniała

możliwość ustanowienia pełnomocnika municipium

ds. procesowych.



Prawo ustanowienia takiego pełnomocnika posiadali

dekurionowie. Jego zadaniem było podejmowanie

czynności procesowych oraz występowania z

powództwami do sądów lub też reprezentowania

municipium w procesach wytoczonych przeciwko

miastu.

Pełnomocnicy

municipium



Ustanowienie pełnomocnika musiało być
dokonane na podstawie uchwały dekurionów,
podjętej większością głosów w obecności
przynajmniej 2/3 z nich. Osoba mająca pełnić
funkcję pełnomocnika musiała posiadać te
same wymagania, jakie były stawiane
osobom mającym pełnić funkcję prokuratora
lub kognitora, a więc musiały to być osoby
cieszące się zaufaniem społecznym. Funkcja
pełnomocnika była odpłatna.

Urzędnicy pomocnicy



W municipiach, oprócz magistratus maiores, którzy

współczesnym

języku

stanowili

organy

municipium, istniał cały aparat administracyjny,

czyli urząd wraz z tzw. średnim personelem. Do tej

grupy urzędników zaliczano scribae, czyli pisarzy i

apparitores, do których zaliczano pozostałych

urzędników.



Scribae byli mianowani na podstawie uchwały

powziętej przez dekurionów. Swój urząd sprawowali

zasadniczo przy duowirach. Głównym ich zadaniem

było redagowanie i czuwanie nad poprawnością

redagowanych dokumentów i sprawozdań. Oni też

sprawowali pieczę nad archiwum municypalnym.

Urzędnicy pomocnicy



Przed objęciem funkcji zobowiązani byli do

złożenia przysięgi na Jowisza, boskiego

Augusta i pozostałych cesarzy, że dokumenty

przez nich sporządzane będą zgodne z

zasadami dobrej wiary i nie będą świadomie

lub podstępnie zamieszczać w dokumentach

fałszywych danych. Osoba, która odmówiła

złożenia takiej przysięgi, nie mogła pełnić

funkcji pisarza.



Apparitores z kolei byli to pozostali urzędnicy,

jak np. woźni. Zarówno apparitores jak i

scribae za swoją pracę byli wynagradzani.

Zadania publiczne



Pieczę na realizacją zadań publicznych

sprawowali duowirowie.



Do zadań publicznych municipium zaliczano

sprawy związane z budową lub przebudową

ulic, dróg publicznych, oczyszczaniem rzek,

fos czy kanalizacji.



Realizacja zadań publicznych narzucała

również na mieszkańców municipium, tak

obywateli

municipes

jak

tylko

mieszkających w nim – incolae, określone

obowiązki publiczne.

Zadania publiczne



Ci, którzy zamieszkiwali w municipium lub tylko w

jego granicach, lub posiadali grunt, zobowiązani byli

świadczenia pracy przy budowlach obronnych, które

zostały podjęte na podstawie dekretu dekurionów,

uchwalonego bezwzględną większością głosów 2/3 w

obecności przynajmniej ¾ z nich.



Świadczenie pracy na cele publiczne nie powinno

przekraczać pięciu dni w roku na każdego municipes

lub incolae oraz na każdą parę wołów znajdujących

się w obrębie granic tego municipium. Obowiązek

wykonywania robót publicznych dotyczył osób, które

ukończyły 15 roku życia a nie ukończyły 60 lat.

Zadania publiczne

III



Wyrządzenie szkody osobom prywatnym podczas

prowadzania robót publicznych rodziło roszczenie

naprawcze ze strony poszkodowanego wobec

municipium. Szkoda ta musiała, zatem zostać

pokryta z pieniędzy znajdujących się w kasie

miejskiej.



Bezpośredni nadzór nad robotami publicznymi

sprawowali edylowie oraz ci, którym powierzono te

zadania na podstawie dekretu dekurionów. Mieli

oni prawo żądania pracy od mieszkańców w dni

przez nich wyznaczone, a także zaboru rzeczy

należących

osób

prywatnych

celu

prowadzenia robót publicznych.

Zadania publiczne



W przypadku nieposłuszeństwa ze
strony obywateli, tj. niestawienia
się do robót publicznych, mimo
wezwania, lub nieudostępnienia
narzędzi, groziło ukaraniem karą
grzywny.

Zgromadzenia ludowe –

comitia



Obok dekurionów, organem kolegialnym municipiów

były zgromadzenia ludowe – comitia.



Zgromadzenia te odbywały się według podziału

lokalnej społeczności na kurie, który dokonywany

był przez duowirów. Jednym z głównych zadań

zgromadzeń ludowych był wybór magistratus, tj.:

duoviri iure dicundo, duoviri aediles i quaestores.



Tak ważne zadanie wymagało, aby nikt nie

przeszkadzał,

ani

nie

czynił

czegoś,

uniemożliwiłoby

zwołanie

prowadzenie

zgromadzenia ludowego zgodnie z ustawą. Sprawca

takiego naruszenia winien zostać ukarany karą

grzywny na rzecz municipium

Zgromadzenia ludowe –

comitia



Wybory nowych magistratus dokonywano albo po

upływie kadencji, albo w przypadku opróżnienia

urzędu w trakcie kadencji. Procedura wyboru

rozpoczynała się od ustalenia listy kandydatów

podczas zgromadzenia ludowego.



Prawo zgłoszenia kandydatów posiadali między

innymi ci, którzy już zostali głoszeni. Po ustaleniu

listy kandydatów dokonywano ich publicznej

prezentacji. Publicznej prezentacji dokonywał ten,

kto posiadał prawo zwoływania zgromadzenia.

Podczas tej prezentacji należało podać do publicznej

wiadomości imiona i nazwiska kandydatów oraz ich

kwalifikacje.

O prowadzących

zgromadzenia ludowe



Prawo do przewodniczenia zgromadzeniom

ludowym

wyborczym

posiadał

najstarszy

wiekiem z urzędujących duowirów, a jeśliby

zaistniała jakaś przeszkoda uniemożliwiającą

prowadzenie jemu zgromadzenia ludowego, to

obowiązek

zwołania

zgromadzenia

przewodniczenia spoczywał na drugim z nich.



Ten, który aktualnie piastował urząd duowira

zobowiązany był do zwołania zgromadzenia

ludowego w celu wyboru duowirów, edylów,

kwestorów lub uzupełnienia ich liczby zgodnie z

ustawą.

O prowadzących

zgromadzenia ludowe



Głosowania odbywały się zgodnie z
podziałem na kurie, o których była
mowa

powyżej;

głosowania

stosowano tabliczki.



Ci którzy zostali wybrani, obejmowali
urząd na jeden rok.



W przypadku wyborów uzupełniających,
wybrany pozostawał na urzędzie jedynie
do końca kadencji.

O przebiegu glosowania



Urzędnik

mający

prawo

zwoływania

zgromadzenia ludowego, wzywał obywateli

municipium do oddania głosu według kurii, tak

aby na podstawie jednego wezwania zgłosiły się

wszystkie kurie do głosowania, zaś każda osoba

winna

mieć

sposobność

oddania

głosu

zapisanego na tabliczce oddzielnie.



Od czasów leges tabellariae głosowania były

tajne.



Przy każdej urnie wyborczej znajdowało się

trzech mieszkańców z danego municipium, z tym

jednak, że nie mogli należeć do tej samej kurii.

O przebiegu glosowania



Ich zadaniem było czuwanie nad prawidłowym

przebiegiem głosowania (oddawaniem tabliczek).



Osoby stojące przy urnie, przed objęciem funkcji

składały przysięgę zobowiązującą ich do uczciwości.



Po odbytych wyborach zobowiązani byli do złożenia

sprawozdania z przeprowadzonych wyborów.



Przy urnie mogły znajdować się tzw. mężowie

zaufania

reprezentujący

poszczególnych

kandydatów. Mężowie zaufania jak i osoby pełniące

dyżur przed urną oddawali głos w tej kurii, w której

pełnili dyżur.



O przebiegu glosowania

III



W przypadku uzyskania równej ilości
głosów przez poszczególnych kandydatów,
decydującym

kryterium

wyborze

stanowił stan cywilny kandydata, a więc to
czy był żonaty lub tylko zaręczony.
Mężczyzna

żonaty

wyprzedzał

zaręczonego, ten z kolei wyprzedzał
zupełnie wolnego - caelibes. Spośród
kandydatów

żonatych

pierwszeństwo

posiadał ten, który miał najwięcej dzieci.

O przebiegu glosowania



Do ilości posiadanych dzieci zaliczano
również

te,

które

zmarły.

Takie

rozwiązania były niewątpliwie pokłosiem
ustawodawstwa małżeńskiego Augusta.
Gdyby jednak zdarzyło się, że dwóch lub
więcej kandydatów posiada tę samą
liczbę

głosów,

przy

tych

samych

kwalifikacjach, o wyborze kandydata
decydowało losowanie.

FINANSE PUBLICZNE

MUNICIPIUM

Wiadomości ogólne



Odpowiedzialnym

stan

finansów

publicznych był kwestor. To on sprawował
bezpośrednią pieczę nad kasą gminną.
Jednak

realizacja

zadań

publicznych

wymagała tego, aby pieniądze publiczne
były powierzane innym osobom. Stąd w
ustawach

municypialnych

były

przewidziane

regulacje

prawne

określające

sposób

postępowania

środkami publicznymi przez osoby trzecie.

Obowiązek rozliczenia się

z środków publicznych



Kto znajdował się w posiadaniu publicznych

pieniędzy, także jego dziedzic, a nawet ten kto

wszedł w ich posiadanie przypadkiem, winien w

ciągu kolejnych 30 dni z nich rozliczyć się wobec

kasy gminnej.



Osoba taka była zobowiązana do tego, aby w

ciągu kolejnych 30 dni licząc od dnia zakończenia

zarządu finansami publicznymi czy wykonywania

zadań

publicznych,

złożyła

sprawozdanie

dekurionom lub osobie, która na mocy dekretu

dekurionów

uchwalonego

obecności

najmniej 2/3 z nich, została przez nich wskazana.

Obowiązek rozliczenia się

z środków publicznych



przypadku

zawinionej

niemożliwości

zwrócenia

środków

publicznych do kasy gminnej, osoba
taka była karana karą grzywny. Gdyby
zaś pieniądze publiczne znalazły się w
ręku osób trzecich, każdy obywatel
municipium ma prawo wystąpienia z
roszczeniem o zwrot tych środków do
kasy publicznej.

Wydatki publiczne



Wydatki publiczne przeznaczone były przede wszystkim

na utrzymanie urządzeń publicznych, takich jak drogi

gminne, wiadukty, akwedukty, budynki publiczne.

Wśród wydatków publicznych szczególne miejsce

zajmowały wydatki na rzecz kultu, zabaw publicznych

oraz na rzecz zorganizowania systemu darmowego

żywienia dla najuboższych. Ilość środków, które winny

być wydatkowane na ten cel, ustalali IIviri.



Wielkość

wydatków

publicznych

oraz

sposób

rozdysponowania tych środków musiał być przedłożony

jak najszybciej dekurionom. Następnie w tej sprawie

dekurionowie podejmowali uchwałę zwykłą większością

głosów.

Wydatki publiczne



Również

inne

decyzje

dotyczące

finansów

publicznych

municipium

podejmowane

przez

duowirów mogły być podejmowane jedynie po

konsultacji z dekurionami, albo na podstawie

uchwały dekurionów.



Duowirowie byli zobowiązani do konsultowania z

dekurionami

decyzji

dotyczących

dystrybucji,

podziału czy rozdzielania środków publicznych

między mieszkańców - municipes.



Duowirowie nie mogli samodzielnie dysponować, a

zwłaszcza

nie

mogli

sprzedawać

dóbr

municipalnych, lub też w jakikolwiek inny sposób

uszczuplać majątek municipium.

Wydatki publiczne

III



Nie mogli udzielać pożyczek z kasy

municipium, bądź umarzać dług temu, kto

był zobowiązany do wniesienia określonej

należności pieniężnej na rzecz gminy.

Decyzje takie mogły być najwyżej wnoszone

przez duwoirów na posiedzenie dekurionów,

a decyzja mogła zapaść jedynie i w obecności

przynajmniej ¾ wszystkich dekurionów.



Gdy do podjęcia decyzji prawo wymagało

wydanie dekretu dekurionów, ten winien

zostać uchwalony przez głosowanie.

Wydatki publiczne



Głosowanie

takie

musiało

być

poprzedzone

przysięga złożoną na Jowisza, boskiego Augusta i

innych

cesarzy,

że

podczas

głosowania

dekurionowie będą kierowali się wyłącznie dobrem

wspólnym swojego miasta.



Wydatki związane z kultem, zabawami publicznymi,

na które zaproszeni zostali dekurionowie i

mieszkańcy gminy, darmowym rozdawnictwem

żywności, z wynagrodzeniem apparitores, legacją, z

wykonywaniem lub poprawianiem robót publicznych

w municipium, z utrzymaniem budynków sakralnych

i budynków publicznych, z wyżywieniem i ubraniem

tych, którzy służą w municipium oraz z zakupem

Wydatki publiczne



niewolników i z wydatkami dekurionów,
edylów i kwestorów, z organizowaniem
ceremonii

religijnych

imieniu

mieszkańców miasta, z funkcjonowaniem
ich urzędów a zwłaszcza z realizacją zadań
związanych z tymi urzędami, duowirowie
mogli

dokonywać

dopiero

przedstawieniu

stosowanej

prośby

dekurionom, a ci musieli podjąć stosowną
uchwałę.

Zaciągnięcie długu

publicznego I



realizację

zadań

publicznych

municipium istniała możliwość zaciągnięcia

pożyczki publicznej od mieszkańców. Była

to forma dzisiejszych obligacji gminnych.



Decyzję o zaciągnięciu pożyczki publicznej

podejmowali dekurionowie na podstawie

uchwały

powziętej

obecności

przynajmniej ¾ z nich po uprzednim

złożeniu przysięgi i głosowaniu per

tabulam. W dekrecie tym ustalano również

zasady spłaty.

Zaciągnięcie długu

publicznego II



Wielkość spłat uzależniona była od możliwości

finansowych municipium. Stałą zasadą było

coroczne spłacanie zaciągniętych zobowiązań.

Wielkość tychże spłat zależała od tego co

postanowili

dekurionowie

dekrecie

zezwalającym

zaciągnięcie

długu

publicznego.



Zawieszenia spłat długu publicznego mogło

mieć charakter wyjątkowy. Z tego można

wyciągnąć wniosek, że dług publiczny nie mógł

być zbyt duży, nie istniała zatem możliwość

nadmiernego zadłużenia kasy gminnej.

Kontrola nad finansami

publicznymi I



Kontrola nad finansami publicznymi należała

przede wszystkim do dekurionów i IIviri.



IIviri mający prawo zwoływania posiedzenia

dekurionów,

mógł

zaproponować

dekurionom

osoby

pełniące

funkcje

kontrolerów, czy rewizorów, którzy mogli

sprawować nadzór nad zarządem finansami

publicznymi. Wybór takiej osoby dokonywał

się na podstawie uchwały dekurionów

podjętej większością głosów w obecności co

najmniej 2/3 wszystkich.

Kontrola nad finansami

publicznymi II



Po wyborze takiej osoby, również ona była

zobowiązana do złożenia przysięgi rzetelnego

wykonywania swoich obowiązków.



Osoby wybrane w celu kontroli finansów

publicznych, mogły zarządzać od dekurionów

wyznaczenia im określonego terminu celem

zapoznania się ze stanem finansów publicznych i

powzięcia odpowiednich działań.



Po upływie terminu raz im wyznaczonego uważa

się, że posiedli wystarczająca wiedzę o stanie

finansów publicznych w takim stopniu, aby mogli

podejmować kroki prawem przewidziane.

Organizacja wymiaru

sprawiedliwości



Organizacja

wymiaru

sprawiedliwości

municipiach wzorowana była na tej w Rzymie.



Podstawową cechą charakterystyczną dla tego

wymiaru sprawiedliwości było rozgraniczenie

spraw mogących być rozpatrywanych przez

organy lokalne, najczęściej duowirów, od spraw

zarezerwowanych namiestnikom prowincji, czyli

Rzymowi.



Organem sprawującym nadzór nad przebiegiem

wymiaru sprawiedliwości byli duoviri iure

dicundo. Oni to wyznaczali sędziów dla

poszczególnych procesów.

Zakres właściwości sądów

munic

palnych



Przed sądami municypalnymi mogły toczyć się

wyłącznie sprawy prywatne, mające miejsce

pomiędzy municipes lub incolae mieszkających

w danym municipium.



Był to proces prywatny, toczony we własnym

imieniu lub imieniu innego mieszkańca, w

ramach procesu prywatnego.



Sąd municipium musiał być właściwy ze względu

na przedmiot sporu, a więc rozstrzygać mógł

tylko te sprawy, które wydarzyły się w granicach

tego municipium, oraz ze względu na wartość

przedmiotu sporu.

Zakres właściwości sądów

munic

palnych



Sądy municypalne rozstrzygały zatem spory o

mniejszej wartości ekonomicznej, w przypadku

miasta Irnitana granicą tą było 1000 sesterców.



Istniał cały szereg wyłączeń spraw zarezerwowanych

dla zarządcy prowincji.



Przed sądem municypalnym nie mogły toczyć się

sprawy dotyczące status libertatis, sprawy o

wartości powyżej 1000 sesterców, sprawa, w której

została uczyniona sponsio, sprawy karne związanej z

użyciem siły, sprawy wynikające ze spółki, sprawy

dotyczące czynności fiducjarnych, lub mandatu jeżeli

jednej ze stron stawiany był zarzut podstępu, sprawy

dotyczącej nadużyć przy umowie depozytu czy opieki.

Zakres właściwości sądów

munic

palnych

III



W tym ostatnim przypadku chodziło o zarzut

wobec opiekuna, że czynności, do których jest

zobowiązany wykonuje jedynie w osobistym

interesie.



Wyłączenia dotyczyły spraw związanych z

zarzutem podstępu, fałszu lub kradzieży wobec

osoby

wolnej

lub

niewolnika,

gdy

odpowiedzialność za ten czyn spadała na jego

właściciela, sprawy należącej do iniuria

popełnionej przez osobę wolną, szczególnie

wtedy gdyby taki proces miał jednocześnie

orzekać o statusie tej osoby.

Zakres właściwości sądów

munic

palnych



Włączenie miało miejsce, gdy godziły
się na to obie strony procesu. Nie
można też było procesować się w
tych sprawach, w których nie było
możliwe

przeprowadzenie

postępowania

wyjaśniającego

praeiudicium odnośnie do wolności
osoby którejś ze stron i inne.

Wybór sędziego I



Sędziowie, arbitrzy lub recuperatores byli wyznaczani

przez IIviri iure dicundo.



Wyboru dokonywano z listy sędziów znajdującej się w

municipium. Tak wybrany sędzia mógł rozpocząć

proces – iudicium.



W sprawach dotyczących sporów powstałych na rynku

sędziego mógł wyznaczyć edyl w sposób podobny do

jak czynili to IIviri.



W każdym municipium istniał album sędziów.



Wyboru sędziów do albumu dokonywali IIviri w ciągu

5 kolejnych dni, poczynając od dnia, w którym

obejmowali urząd i zyskiwali władzę nad wymiarem

sprawiedliwości.

Wybór sędziego II



Sędziowie byli wybierani spośród dekurionów

liczbie

ustalonej

przez

namiestnika

prowincji.



Wybrani dekurionowie na sędziów nie powinni

w tym roku wykonywać innych zadań na rzecz

wspólnoty, a więc niejako ich członkostwo w

ordo decurionum było na ten rok zawieszane.



Na sędziów mogli być wybrani również

municipes, którzy oprócz dekurionów byli

godni piastowania tej funkcji, w liczbie

ustalonej przez namiestnika prowincji.

Kwalifikacje kandydata na

sędziego I



Kandydat na sędziego winien mieć, co najmniej 25 lat

ukończone oraz posiadać odpowiedni majątek w

wysokości nie mniejszej niż 5000 sesterców. Majątek

ten nie musieli posiadać osobiście. Lecz wystarczyło,

że było on we władaniu jego ojca, dziadka a nawet

pradziadka. Ów majątek miał być gwarancją

niezależności sędziego w wydawanych wyrokach od

wszelkich inklinacji majątkowych..



Oprócz wymogu wieku i cenzusu majątkowego

kandydaci na sędziów winni cieszyć się odpowiednim

zdrowiem, tak, aby choroba nie przeszkadzała w

prowadzeniu procesów. Stąd też kandydat na sędziego

nie powinien mieć więcej niż 60 lat.

Kwalifikacje kandydata na

sędziego II



Kandydat na sędziego nie mógł jednocześnie

ubiegać się urząd edyla lub kwestora, lub

sprawować innych zadań publicznych.



Sam kandydat winien również być świadomy

swoich innych obowiązków uniemożliwiających

sprawowanie urzędu sędziego. Gdyby jego inne

obowiązki

uniemożliwiałyby

przyszłości

sprawowanie urzędu sędziego, winien zrezygnować

z ubiegania się o urząd sędziego.



Wybrani sędziowie zobowiązani byli do złożenia

przysięgi w obecności przynajmniej 10 dekurionów,

że będą rzetelnie wypełniali swoje obowiązki.

Inne postanowienia co do

sędziów



IIviri winni ich podzielić sędziów równo na trzy kurie.

Dopiero wtedy sędziowie ci byli uprawnienie do

rozstrzygania w procesach prywatnych toczonych w

municipium.



Tak przygotowany wykaz sędziów winien być wywieszona

w miejscu urzędowania IIviri przez większą część każdego

dnia.



Z tej listy strony prowadzące spór miały prawo dokonania

samodzielnego wyboru sędziego.



Spory rozstrzygane były zasadniczo przez sędziego lub

arbitra jednostkowego.



Rekuperatorów natomiast ustanawiano w tych sprawach,

dla których ustanawiano również rekuperatorów w

Rzymie.

Zasady wyboru

sędziego I



Jeżeli między dwiema osobami toczył się spór

w ramach procesu prywatnego, dla którego

należało ustanowić sędziego lub arbitra, zaś

strony nie były zgodne co do osoby sędziego

lub arbitra, to wówczas IIvir proponował

stronom procedurę odrzucenia - reiectio

najpierw kurii, a później poszczególnych

sędziów. Pierwszy odrzucenia dokonywał ten,

który procesował o większą wartość.

Odrzucenia dokonywano na przemian, aż w

końcu pozostawał jeden sędzia.

Zasady wyboru

sędziego II



W przypadku, gdyby jedna ze stron nie chciała

zastosować procedury odrzucania kurii a później

sędziów, sędzią lub arbitrem mógł zostać wybrany

ten, który został wskazany przez stronę przeciwną

z sędziów znajdujących w wykazie, lub nawet

spośród mieszkańców nie znajdujący się w wykazie

sędziów. Taka osoba nie mogła jednak być IIviri,

edylem czy kwestorem. Ponadto osoba taka nie

mogła cierpieć na chorobę, która uniemożliwiałaby

jej wykonywanie zadań należących do sędziego i

nie mogła mieć więcej lat niż 65 lat. Osoba taka

winna wyrazić zgodę na przyjęcie rozstrzygnięcia

tej sprawy.

Zawieszenie procesów I



Dla organizacji i przebiegów procesów ważną

rolę odgrywała instytucja zawieszenia procesu -

intertium.



IIvir odpowiedzialny za wymiar sprawiedliwości

określał dni, w które można było toczyć

procesy. Wykaz tych dni był sporządzony na

piśmie i umieszczony w miejscu, w którym

sprawował swój urząd przez większą część

dnia, w taki sposób, aby każdy mógł go

przeczytać.



IIviri dla każdego procesu wyznaczali dni

procesowe.

Zawieszenie procesów



Nie można było toczyć procesów w dni

poświęcone domowi Augusta, lub w inny dzień

zaliczony do dies feriale (feriae).



Niedopełnienie obowiązku udzielenia przez

sędziego intertium stronom procesującym się

lub nie wyznaczenie dni procesowania się było

zagrożone karą grzywny.



Zakaz prowadzenia procesów w dni zakazane nie

był absolutny. Jeżeli bowiem sędzia, arbiter lub

rekuperatorzy oraz strony godzili się na

podejmowanie czynności procesowych w tych

dniach, mogli ich dokonywać.

SYSTEM PRAWA

RZYMSKIEGO

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113
Slide 114
Slide 115
Slide 116
Slide 117
Slide 118
Slide 119
Slide 120
Slide 121
Slide 122
Slide 123
Slide 124
Slide 125
Slide 126
Slide 127
Slide 128
Slide 129
Slide 130
Slide 131
Slide 132
Slide 133
Slide 134
Slide 135
Slide 136
Slide 137
Slide 138
Slide 139
Slide 140
Slide 141
Slide 142
Slide 143
Slide 144
Slide 145
Slide 146
Slide 147
Slide 148
Slide 149
Slide 150
Slide 151
Slide 152
Slide 153
Slide 154
Slide 155
Slide 156
Slide 157
Slide 158
Slide 159
Slide 160
Slide 161
Slide 162
Slide 163
Slide 164
Slide 165
Slide 166
Slide 167
Slide 168
Slide 169
Slide 170
Slide 171
Slide 172
Slide 173
Slide 174
Slide 175
Slide 176
Slide 177
Slide 178
Slide 179
Slide 180
Slide 181
Slide 182
Slide 183
Slide 184
Slide 185
Slide 186
Slide 187
Slide 188
Slide 189
Slide 190
Slide 191
Slide 192
Slide 193
Slide 194
Slide 195
Slide 196
Slide 197
Slide 198
Slide 199
Slide 200
Slide 201
Slide 202
Slide 203
Slide 204
Slide 205
Slide 206
Slide 207
Slide 208
Slide 209

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PRAWO RZYMSKIE PUBLICZNE IWONA
źródła prawa rzym notatka, Publiczne prawo rzymskie
PPR czesc zestawow, Publiczne prawo rzymskie, Zestawy
Urzędnicy, Publiczne prawo rzymskie
Ściągi na prawo rzymskie, RAMKI7, Prawo publiczne a prawo prywatne-rzymianie dzielili
Status prostytutki w Starożytnym Rzymie, Publiczne Prawo Rzymskie, PRAWO RZYMSKIE, Prawo Rzymskie
Statut Rzymski MTK, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne
źródła prawa rzym notatka, Publiczne prawo rzymskie
prawo zamówień publicznych
Prawo rzymskie 2009 2010 prezentacje
pyt. 18 - hody zasadnicze i uboczne...;, prawo finansów publicznych
Spadkowe Wiewiorowski 2, Studia, I ROK, I ROK, II SEMESTR, Prawo rzymskie, Szympanse i bajery
Lektury spadkowe, Studia, I ROK, I ROK, II SEMESTR, Prawo rzymskie, Szympanse i bajery
Paremie zima 2013, WPIA, Prawo Rzymskie
PRAWO RZYMSKIE spadkowe (1), I SEMESTR
Wielka Ściąga, prawo finansów publicznych
Koncesjonowanie działalności gospodarczej, Prawo gospodarcze publiczne, referaty

więcej podobnych podstron