ETYKA EPIKUREJSKA

Wykonał:

Norbert Ulewski

Student I go roku Dziennikarstwa i

Komunikacji Społecznej na KPSW w

Jeleniej Górze

Jeśli komuś ta prezentacja się spodoba

to będzie mi bardzo miło. Życzę miłego

oglądania

Oto założyciel

Epikureizmu

Początek Epikureizmu - Za początek epikureizmu uważa

się drugie przybycie Epikura do Aten i założenie przez

niego ok. 306 p.n.e. szkoły filozoficznej – tzw. "Ogrodu" (

stgr

. Κῆπος, Kepos). Przy wejściu do niej umieszczono

napis: Gościu, tutaj będzie ci dobrze, tutaj dobrem

najwyższym jest rozkosz. Epikureizm, będący początkowo

tylko szkołą filozoficzną, przekształcił się z biegiem czasu

w dość elitarną,

ezoteryczną

sektę, która już w czasach

rzymskich przyjmowała w swoje szeregi jedynie

wybranych, zdrowych młodzieńców z zamożnych rodzin.

Epikureizm jako szkoła filozoficzna konkurował stale ze

stoicyzmem

, od którego pod koniec klasycznej epoki

rzymskiej okazał się mniej popularny. W czasach rozwoju

chrześcijaństwa

publicznie wyklęto epikureizm i samego

Epikura, a jego dzieła systematycznie niszczono, jako

siejące zgorszenie moralne i

ateizm

.

Przedstawiciele Epikureizmu:

Głównymi przedstawicielami epikureizmu byli uczniowie i

zwolennicy Epikura:

Filodemos z

Gadary,

Zenon z

Sydonu,

Metrodoros z

Lampsakos,

Hermachos z

Mityleny i

Lukrecjusz

.

Stosunek do Epikureizmu w średniowieczu

W średniowieczu i w okresie renesansu epikureizm

potępiano, dopatrując się w nim immoralizmu (choć

niektórzy filozofowie, jak np. Abelard, byli już wówczas

świadomi, że epikureizm nie jest skrajnym hedonizmem).

Zainteresowanie epikureizmem wznowił na początku XVII

wieku Pierre Gassendi. Koncepcje epikurejskie z dziedziny

teorii poznania wywarły duży wpływ na empiryzm

Johna Locke'a

i nowożytne teorie

atomistyczne

. Do

filozofów nowożytnych, którzy niezwykle wysoko cenili

Epikura, należeli

Karol Marks

i

Fryderyk

Nietzsche. Marks

poświęcił swoją rozprawę doktorską filozofii przyrody

Demokryta

i Epikura, natomiast Nietzsche dostrzegał w

epikurejskim hedonizmie rys heroiczny.

Podstawowe założenia

Epikureizmu

Podstawowe założenia epikureizmu Epikureizm jest jedną

z dwóch najważniejszych antycznych filozofii życia. Dla

tego sposobu filozofowania kluczowym pytaniem było: jak

osiągnąć szczęście w życiu doczesnym. Były to więc

przede wszystkim systemy etyczne. Wszelkie inne

rozważania filozoficzne z zakresu czy to teorii poznania,

czy metafizyki, miały tu znaczenie drugorzędne i służyły

wyłącznie do uzasadniania swoich poglądów w sprawie

kluczowego pytania – jak żyć, żeby być szczęśliwym

.

Pojęcie śmierci wg Epikura:

Najbardziej oryginalne było jednak

pojęcie śmierci przez Epikura. Twierdził,

że nie należy bać się śmierci, bo, jak sam

powiedział "dopóki jesteśmy, nie ma

śmierci, a gdy ona przychodzi, nie ma

nas".

Etyka umiarkowanego hedonizmu:

Etyka umiarkowanego hedonizmu Epikureizm był

jako system etyczny z gruntu

hedonistyczny

, tj.

zakładał, że dobro równa się przyjemności i

dlatego życie szczęśliwe to życie, w którym suma

doznanych przyjemności jest większa niż suma

cierpienia.

Z czystym hedonizmem w duchu

Arystypa

epikureizm nie miał jednak poza tym wiele

wspólnego. Arystyp zakładał, że skoro szczęście

daje doznawanie przyjemności, należy po prostu

czerpać z życia tyle przyjemnych doznań ile się

da, nie zważając na konsekwencje. Epikur stał

na bardziej zrównoważonym stanowisku,

twierdząc, że zanim skorzysta się z jakiejś

przyjemności należy rozważyć, czy suma

ewentualnego cierpienia, które będzie związane

z osiągnięciem tej przyjemności, nie będzie

większa od niej samej.

W tym celu Epikur stworzył swoją teorię różnych

rodzajów przyjemności (

rachunek przyjemności

),

które następnie usystematyzował wg wartości.

Za najbardziej wartościowe przyjemności uważał

te, których osiągnięcie nie wymaga wysiłku i

które nie są związane z przykrymi następstwami.

Oto ów podział przyjemności, ułożony od

najlepszych do najbardziej podejrzanych:

radość samego życia – absolutnie podstawową

przyjemnością (i najbardziej cenną) jest czysta radość

życia. Wg Epikura, gdyby człowieka odciąć nagle od

wszelkich bodźców zewnętrznych, odczuwałby on

przyjemność z samego faktu istnienia.

inne przyjemności bierne, czyli nie wymagające

świadomego wysiłku – takie jak współodczuwanie radości

życia innych istot, podziwianie tworów natury,

niezobowiązująca przyjaźń itp.

przyjemności czynne – czyli wymagające wysiłku w ich

osiągnięciu i często też związane z przykrymi

konsekwencjami. Przyjemności te dzieliły się jeszcze na:

duchowe – takie jak czytanie, oglądanie przedstawień

teatralnych, dysputa filozoficzna itp. – które co prawda

wymagają wysiłku, ale nie są raczej związane z przykrymi

dolegliwościami.

fizyczne – takie jak jedzenie, seks itp. – które

również wymagają wysiłku i są też zawsze

obarczone ryzykiem fatalnych skutków

ubocznych, takich jak przejedzenie czy choroby

weneryczne.

Przy takim podziale przyjemności oczywiste staje się, że

należy maksymalnie czerpać z przyjemności biernych, a

przyjemności czynne traktować ostrożnie i zawsze

rozważać, czy bilans cierpienia i przyjemności przy

korzystaniu z nich nie jest negatywny.

Aby jednak móc kontrolować świadomie swoje dążenia do

osiągania przyjemności czynnych, należy rozwijać w sobie

cnotę panowania nad swoimi potrzebami. Cnota ta w

ujęciu Epikura, w odróżnieniu od

Arystotelesa

, nie była

wartością samą w sobie. Miała być tylko narzędziem do

osiągnięcia maksimum przyjemności i minimum cierpienia.

Epikur zauważył, że przyjemności bierne, a zwłaszcza

odczuwanie czystej radości życia, nie wymagają

posiadania potrzeb i są praktycznie zawsze dostępne, zaś

odczuwanie przyjemności czynnych wymaga dwóch

warunków:

odczuwania potrzeby zaspokojenia jakiejś zachcianki

warunków umożliwiających jej zaspokojenie.

Potrzeby dzielił Epikur na trzy rodzaje:

potrzeby fizyczne wynikające z konieczności utrzymania

życia – takie jak pragnienie i głód – potrzeb tych nie da się

ignorować, ale należy je zaspokajać ostrożnie, tak, aby

uniknąć przesycenia.

potrzeby fizyczne nie wynikające z konieczności

utrzymania życia – takie jak chciwość, pożądliwość

seksualna, żądza władzy itp. – potrzeby te należało wg

Epikura wytłumiać, gdyż tylko niepotrzebnie narażały one

na cierpienie.

potrzeby duchowe – takie jak żądza wiedzy, ciekawość,

potrzeba miłości itp. – z tego rodzaju potrzebami należało

wg Epikura postępować ostrożnie – jeśli istniały dogodne

warunki do ich zaspokojenia, można było sobie na to

pozwolić, jeśli jednak ich osiągnięcie byłoby zbyt trudne,

należało je w sobie wytłumić.

Epikur zalecał zatem cieszenie się drobnymi

przyjemnościami dnia codziennego, unikanie nadmiernego

wysiłku, jednak bez ignorowania własnych podstawowych

potrzeb, regularne i skromne odżywianie się i wreszcie, w

miarę możliwości, rozwijanie własnego umysłu przez

dysputy i czytanie, aby osiągnąć trzeźwy osąd

rzeczywistości oraz możność rozwinięcia w sobie cnoty

wytłumienia zbędnych potrzeb.

Epikur zauważył też, że w odczuwaniu przez ludzi ich

naturalnej radości życia przeszkadzają rozmaite lęki, które

dzisiaj określilibyśmy jako egzystencjalne. Lęki te to:

strach przed śmiercią

lęk przed gniewem bogów

lęk przed cierpieniem

obawa przed niemożnością osiągnięcia szczęścia

Według Epikura jego filozofia jest poczwórnym

lekarstwem na te choroby.

Metafizyka – atomizm Zdaniem Epikura problem

lęku przed śmiercią i gniewem bogów rozwiewało

przyjęcie atomistycznego poglądu na świat.

Pogląd ten przyjął od

Demokryta

, znacznie go

jednak rozwinął.

Epikur zgadzał się z podstawowymi tezami

Demokryta, że wszystko co istnieje, stworzone

jest z niezniszczalnych atomów, których rozmaite

konfiguracje i układy tworzą cały widzialny świat.

Aby poznać ten świat, trzeba więc poznać prawa

rządzące atomami oraz ich rodzaje, gdyż

poznanie ich umożliwi pełną kontrolę nad

otoczeniem człowieka. Wynikało z tego, że nawet

jeśli bogowie istnieją, to nie mają wpływu na

rzeczywisty świat atomów, w którym my żyjemy,

lecz co najwyżej "bujają gdzieś w obłokach", nie

interesując się zupełnie losem ludzi.

Do pierwotnego atomizmu Demokryta Epikur

dodał wiele nowych koncepcji i teorii, po to, aby

odeprzeć rozmaite zarzuty innych filozofów.

Przykładem takiej modyfikacji było przyjęcie, że

istnieje specjalny rodzaj atomów, które są

odpowiedzialne za istnienie duszy i wszelkie

zjawiska intelektualno-psychiczne. Wg Epikura

atomy te nie różniły się jednak jakościowo od

innych oprócz tego, że były wyjątkowo lekkie i

ruchliwe. Ciało człowieka było wg Epikura

przeniknięte tymi atomami we wszystkich

miejscach, choć główna ich koncentracja

występowała w głowie, sercu i zmysłach.

Przy takich założeniach śmierć stawała się po

prostu rozpadem atomów ciała i ich

uwolnieniem do otoczenia, gdzie mogły się one

zmieszać z innymi atomami i w pewnym

momencie ponownie stworzyć nowe życie.

Dotyczyło to też atomów duszy. Te ostatnie, jako

najlżejsze i najbardziej ruchliwe, rozpierzchały

się wg Epikura najszybciej i dlatego człowiek nie

musiał obawiać się śmierci. Jeśli bowiem jeszcze

żył, to nie mógł czuć samego aktu umierania, zaś

po śmierci już nie istniał i co za tym idzie, nic nie

czuł. Tak więc nikt nie ma szansy odczuć swojej

śmierci jako cierpienia. Tym rozważaniem Epikur

starał się zażegnać lęk przed śmiercią.

Epistemologia – konsekwentny sensualizm Teoria poznania

Epikura służy przede wszystkim rozwijaniu cnoty,

rozumianej jako umiejętność racjonalnego panowania nad

swoim potrzebami lub ich jak najprostszego realizowania.

Epikur całkowicie odrzucał koncepcje platońskie,

że istnieją jakieś wrodzone idee, które można

poznawać na drodze

dedukcji

. Dla niego całe

poznanie sprowadza się do analizy bodźców

docierających do zmysłów, a idee są tylko ich

uogólnieniami, pomagającymi myśleć i radzić

sobie w życiu.

Niewątpliwie dużym osiągnięciem Epikura było

staranne przeanalizowanie drogi powstawania

tak rozumianych idei, która później została z

niewielkimi zmianami zaadaptowana przez

Johna Locke'a

i jego następców. Epikur stworzył

tę koncepcję poznania głównie po to, aby móc

zasadnie odrzucać argumenty

stoików

i

sceptyków

.

Wg Epikura, schemat ludzkiego poznania przedstawiał się następująco:

Zmysły bierne (dotyk, węch, smak) odbierają bodźce przez bezpośredni

kontakt z atomami otoczenia.

Zmysł czynny – czyli wzrok, "wysyłał" do otoczenia strumień atomów

duszy, które się "odbijały" od przedmiotów i wracając do oczu generowały

wrażenie ich widzenia.

Bodźce te były w zmysłach odbierane jako wrażenia pierwotne, które

były wg Epikura odpowiednimi konfiguracjami atomów duszy, będącymi

odpowiednikami takich samych konfiguracji zwykłych atomów w świecie

zewnętrznym.

Wrażenia pierwotne – mogą być błędne (np. możemy śnić), ale struktura

naszej duszy umożliwia przez porównywanie z pamięcią innych wrażeń

stwierdzenie, czy są one prawdziwe, czy też trzeba je odrzucić.

Zaakceptowane wrażenia pierwotne stają się już pre-ideami, które

następnie są porządkowane i wielokrotnie składane, aż do uzyskania

uogólnionych, abstrakcyjnych pojęć, którymi możemy się już posługiwać

w naszym myśleniu. Te abstrakcyjne pojęcia jednak nadal są tylko

konfiguracjami atomów duszy, tyle że nie mającymi już dosłownych

odpowiedników w świecie zewnętrznym, lecz tylko będącymi ich dalekimi

echami.

Można więc powiedzieć, że po wyczyszczeniu tego

schematu z rozważań o atomach duszy, otrzymujemy

klasyczny, empiryczny schemat ludzkiego poznania –

bodźce – wrażenia pierwotne – idee pierwotne – idee

wtórne.

Krytyka epikureizmu Epikureizm w czasach współczesnych

Epikurowi, oprócz ataków czysto ideologicznych, był najsilniej

atakowany przez stoików i sceptyków.

Sceptycy kwestionowali istnienie atomów i zauważali, że

nie ma żadnych dowodów na ich istnienie, a cała

konstrukcja atomistyczna kłóci się z codziennym

doświadczeniem większości ludzi, którzy odbierają swoimi

zmysłami materię jako substancję ciągłą.

Stoicy wytykali epikurejczykom przede wszystkim

podstawową niekonsekwencję ich systemu. Stwierdzali, że

jeśli wszystkim rządzą prawa mechaniki ruchów atomów,

to świat staje się ściśle deterministyczny. Znając bowiem

położenie i kierunek ruchu wszystkich atomów dałoby się

przewidzieć jego przyszłość w najdrobniejszych

szczegółach, a skoro tak, to wszyscy ludzie są ściśle

zdeterminowani w swoich działaniach przez układ swoich

atomów i nie ma mowy o istnieniu wolnej woli, co

podważało cały sens etyki epikurejskiej.

W czasach nowożytnych epikureizm był akceptowany przez wielu ludzi w

jego części etycznej, z całkowitym odrzuceniem atomizmu. Jako system

etyczny epikureizm był jednak atakowany (zwłaszcza przez myślicieli

chrześcijańskich) za:

egoizm – niewątpliwie podstawą całego epikureizmu jest egoizm, czyli

nacisk na pilnowanie własnego interesu, rozumianego jako dostęp do jak

największej ilości przyjemności. Taka postawa życiowa oznacza jednak

ignorowanie wielu spraw, które większość ludzi uważa za niezbędne do

szczęśliwego życia – takich jak posiadanie rodziny, potomstwa czy

pozostawanie w silnej więzi ze społeczeństwem. Utrzymanie się w stanie

łagodnego, epikurejskiego egoizmu oznacza konieczność odcięcia się od

swoich bliźnich murem obojętności, który na dłuższą metę

unieszczęśliwia i osamotnia.

elitaryzm – w praktyce mało kto może sobie pozwolić na życie w duchu

epikurejskim. Większość ludzi jest uwikłana w walkę o przetrwanie swoje

i swoich najbliższych i nie ma zbyt wiele czasu na filozoficzne dysputy,

czy utrzymywanie niezobowiązujących przyjaźni. W praktyce, dla

większości ludzi przyjemności "epikurejskie" to niedostępny luksus.

Przedstawiciele

epikureizmu i ich dzieła

1.

Epikur

(ur.

341

r.

p.n.e.

, zm. ok.

270

r.

p.n.e.

)

"Listy",

"Sentencje",

"Główne myśli"

1a. Ogród

Amynomachos z Aten

(spadkobierca szkoły po Epikurze)

Metrodoros z Lampsaku

– najbliższy i najwierniejszy współpracownik Epikura

Polyajnos z Lampsaku

– najbardziej ceniony

filozof

Ogrodu

Arystobul (

Aristobulos

) – jeden z trzech braci Epikura

Chairedemos – jeden z braci Epikura

Hermarchos z

Mityleny – spadkobierca Ogrodu, odziedziczył bibliotekę Ogrodu,

następca Epikura

Polistratos

Idomeneus z

Lampsaku

Kolotes z

Lampsaku

Leonteus z

Lampsaku – najbardziej znany

uczeń

Epikura

Menoikeus

Mys – niewolnik Epikura, później wyzwolony

Neokles – jeden z trzech braci Epikura

Timokrates z Aten – spadkobierca Ogrodu

Timokrates z Lampsaku – brat Metrodorosa

Leontion – towarzyszka Metrodorosa

Temista – żona Leonteusa

Herodot

Apelles

Hippoklides

Dionizjos – scholarcha około 200 r. p.n.e.

Apollodoros z Aten – zwany Tyranem Ogrodu, scholarcha Ogrodu –

II

Fajdros – scholarcha – I poł. I w p.n.e. – do około 70 r. p.n.e., słuchał go Cyceron

Patron – scholarcha do około 51 r. p.n.e.

2. Epikureizm rzymski

Lukrecjusz

(

I wiek p.n.e.

)

"De rerum natura"("O naturze wszechrzeczy")

Filiskos

Amefiniusz

Filodemos z

Gadary

3. Upadek epikureizmu

Diogenes z

Ojnoandy (II w n.e.)

"Portyk"

 
 
 
 
 
 
 
 

KONIEC

Wykonał

Norbert Ulewski