Zasady leczenia zatruć

Zatrucia ostre, zarówno samobójcze jak i

przypadkowe w tym zatrucia zawodowe,
stanowią często poważne zagrożenie dla zdrowia
zatrutego. Szczególnie dotyczy to osób z
przedłużającą się śpiączką toksyczną i
występującymi zaburzeniami krążenia i oddechu.

Ostre zatrucia spowodowane są najczęściej w

wyniku wchłaniania ksenobiotyku do organizmu
drogą pokarmową, przez drogi oddechowe,
skórę i nieuszkodzone błony komórkowe.

Bardzo często los zatrutego zależy od

sprawnego działania osoby, która go odnalazła.

W przypadku ostrych zatruć ksenobiotykami,
aby ratować zdrowie i życie człowieka, należy
podjąć właściwe i szybkie działania ratownicze.

Rozróżniamy dwa kierunki działania tj.:

ratowanie

- udzielenie pomocy

przedlekarskiej.

Do działań bezpiecznych i bardzo

skutecznych we wczesnym
okresie zatrucia należą:

- wyniesienie

zatrutego z atmosfery zatrutej

oraz zdjęcie
ubrania przesyconego
trucizną,

- usunięcie

z powierzchni ciała trucizny za

pomocą wody i mydła,

- spowodowanie

wymiotów.

leczenie

:

a). objawowe

- zwalczanie objawów patofizjologicznych,

podtrzymanie czynności ważnych dla życia
czynności neurowegetatywnych, a

zwłaszcza

czynności oddechowych , akcji serca i

oddechu.

Stała kontrola parametrów biochemicznych

b). przyczynowe

- przerwanie kontaktu z trucizną,

przyśpieszenie eliminacji trucizny z

organizmu,

neutralizacji trucizn przy pomocy

odtrutek,

Przerwanie kontaktu z trucizną

Usuwanie trucizn

z organizmu należy przeprowadzić jak

najszybciej.

Postępowanie przy usuwaniu trucizny zależy od jej

właściwości i drogi wchłaniania do organizmu.

W warunkach szpitalnych najskuteczniejszą metodą

przerwania wchłaniania połkniętej trucizny jest

płukanie żołądka.

Zabieg ten należy wykonać w możliwie najkrótszym

czasie od przyjęcia substancji chemicznej.

Po zatruciu substancją chemiczną w

postaci stałej

(tabletki, proszki) u pacjentów nieprzytomnych płukanie

żołądka należy przeprowadzić w ciągu

6 h

od zatrucia

drogą pokarmową. Jedynie w przypadku zatrucia

salicylanami

oraz

glikozydami naparstnicy

lub

alkaloidami opium,

które wolno się wchłaniają płukanie

żołądka wykonuje się do

12 h

(po zatruciu grzybami

treść żołądka przesłać do badania mikrobiologicznego).

Przy zażyciu substancji w

postaci płynnej

płukanie żołądka u chorych nieprzytomnych
wykonujemy do 3-4 h od chwili zażycia.

U chorych nieprzytomnych płukanie

żołądka należy wykonać zawsze, niezależnie
od czasu, jaki upłynął od zatrucia, jednakże
wcześniej zaintubować oraz uszczelnić
mankiet rurki intubacyjnej.

Przy skażeniu

skóry

substancją stałą lub

ciekłą należy: ksenobiotyk usunąć, a
następnie zmyć skórę obficie wodą.

Usuwanie trucizn z

górnych odcinków

przewodu pokarmowego

prowadzi się

poprzez płukanie żołądka lub wywołanie
wymiotów.

Płukanie żołądka prowadzi się tak długo, aż

popłuczyny będą klarowne ( pierwszą partię należy

zachować do badań).

Przy płukaniu żołądka należy stosować

równocześnie środki neutralizujące lub adsorbujące

truciznę jak: węgiel aktywny , taninę.

Wymioty są mniej skutecznym sposobem usuwania

trucizny z żołądka, ale łatwiejsze w wykonaniu.

Należy pamiętać, że nie wolno wywoływać

wymiotów gdy pacjent jest nieprzytomny lub w

stanie śpiączki oraz w przypadku zatruć płynami

silnie żrącymi.

W przypadku występowania samoistnych

odruchów wymiotnych ( zatrucie metalami,

alkaloidami, środkami drażniącymi) należy

podawać do picia duże ilości letniej wody.

Wymioty prowadzi się tak długo, aż wymiociny

będą klarowne(pierwszą porcję wymiotów

pozostawić do badań)

Usuwanie trucizn z jelit

Trucizny trudno rozpuszczalne w wodzie lub ulegające

powolnej resorpcji

, mogą długo przebywać w jelitach i

dlatego celowe jest, jak najszybsze ich usunięcie ze
światła jelita. W tym celu stosuje się podawanie
doustnych środków przeczyszczających jak:

(siarczan

sodowy)

, lub

siarczan magnezowy (MgSO

4

)

z dużą

ilością wody lub stosowanie wlewów doodbytniczych
(z zastosowaniem izotonicznego chlorku
sodowego lub środki neutralizujące, odpowiednie do
rodzaju trucizny).

Trucizny, które dostały się drogą iniekcji lub przez

ukąszenie jadowitych zwierząt można usunąć przez
nacięcie skóry w miejscach wprowadzenia i uciskaniu w
kierunku nacięcia, ale należy pamiętać o podwiązaniu
kończyny celem zahamowania krążenia krwi w
naczyniach.

Usuwanie trucizn zresorbowanych

Postępowanie zależy od drogi wniknięcia i ich

właściwości. W przypadku zatrucia gazami lub parami
przez

drogi oddechowe

, należy natychmiast zatrutego

wynieść na świeże powietrze, celem zahamowania
dalszego wchłaniania trucizny , a tym samym umożliwić jej
wydalanie (przez płuca). Trzeba pamiętać, że im mniejsza
jest rozpuszczalność trucizny we krwi i większa różnica
ciśnienia cząsteczkowego gazów w płucach i otaczającym
powietrzu – łatwiej i szybciej następuje wydalanie z krwi.

Wentylację płuc można zwiększyć poprzez zastosowanie

sztucznego oddychania lub podawanie tlenu z ditlenkiem
węgla, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną zatrucia
były gazy drażniące, wywołujące obrzęk płuc jak:

chlor

,

fosgen

,

tlenki azotu

,

disiarczek węgla

.

Zwiększenie wydalania ksenobiotyków przez

nerki

odbywa się przez podanie dużej ilości płynów (1-2 l), które
działają moczopędnie, rozcieńczają truciznę i przyśpieszają
jej wydalanie (mleko jedynie w przypadku zatrucia
metalami, niekiedy napary z ziół moczopędnych).

Odtrutki

Niezależnie od postępowania mającego na celu

usunięcia trucizny z ustroju, ważnym zadaniem
przy ratowaniu zatrutego jest szybka
identyfikacja trucizny i podanie odpowiedniej
odtrutki.

Odtrutki mogą wywierać na truciznę działanie

antagonistycznie , wiązać truciznę fizycznie lub
też oddziaływać na nią chemicznie.

Przy udzielaniu pierwszej pomocy zatrutym

największą rolę odgrywa prawidłowe
zastosowanie odtrutek fizycznych i chemicznych.

Stosowanie zaś odtrutek farmakologicznych

należy do lekarzy.

Podanie odtrutki we właściwym czasie może

znacznie złagodzić przebieg zatrucia, a w wielu
przypadkach uratować życie zatrutego.

Można powiedzieć, że istnieje tyle odtrutek ile

trucizn.

Niektóre z nich działają na pojedyncze związki

lub większe grupy związków trujących, względnie
wykazują działanie w stosunku do wszystkich
trucizn (na drodze absorpcji), jakkolwiek siła
działania nie jest jednakowa dla wszystkich.

Rozróżniamy odtrutki o działaniu:

- fizycznym,

- chemicznym.

I. Odtrutki o działaniu fizycznym:

a. węgiel aktywny

(3-4 łyżki), adsorbuje zarówno

związki nieorganiczne jak i organiczne, a zwłaszcza

alkaloidy, toksyny grzybów, barwniki, sublimat.

Nie

adsorbuje

: kwasy mineralne, zasady i substancje

nierozpuszczalne w wodzie.

Słabiej działa węgiel zwierzęcy, natomiast węgiel

drzewny bardzo słabo wiąże trucizny i dlatego nie

używa się w zatruciach.

Węgiel trzeba podawać

wielokrotnie

.

b. parafina

- działa osłaniająco (stosuje się w zatruciach

rozpuszczalnikami i truciznami dobrze

rozpuszczającymi się w tłuszczach). Parafina nie

wchłania się z przewodu pokarmowego. Z

rozpuszczalnikami tworzy woski, które wydalane są z

kałem.

c.

skrobia

- stosowana w zatruciu jodem lub jego

związkami.

d. glinka biała (Bolus alba)

– stosuje się do adsorpcji

substancji zasadowych, głównie alkaloidów.

II. Odtrutki o działaniu chemicznym

a. odtrutki tworzące związki

nierozpuszczalne:

- białko jaj kurzych

–

(3-4 białka w 0,5 l wody).

Tworzą białczany trudno rozpuszczalne (oprócz

talu), które w dalszej części jelita mogą ulec
hydrolizie i dlatego należy je szybko usunąć .
Białka mają właściwości amfoteryczne dzięki temu
działają osłaniająco przy zatruciach substancjami
żrącymi (kwasy i zasady).

- mleko

– po usunięciu tłuszczu działa jak białko

kurze. Białka mleka (kazeina, albumina, globulina)
działają wiążąco, osłaniająco i neutralizująco.
Występujący wapń w mleku wiąże niektóre
trucizny jak: fluorki, kwas szczawiowy, metale.

Mleka nie podawać w przypadku zatrucia związkami

dobrze rozpuszczającymi się w tłuszczach jak:

rozpuszczalniki, związki fosforoorganiczne,

chlorowcopochodne węglowodorów alifatycznych i

aromatycznych, aromatyczne związki aminowe i

nitrowe.

- tanina

– ( 5 g taniny w 0,5 l wody) daje

nierozpuszczalne związki z metalami ciężkimi, a także z

alkaloidami i glikozydami.

W przypadku połączeń z alkaloidami, które ulegają

rozkładowi w środowisku kwaśnym, równocześnie

podaje się dwuwęglan sodu w celu związania kwasu

solnego w żołądku, co zwiększa efektywność działania

taniny.

W przypadku braku taniny można podać odwary kory

dębowej, liści orzecha, herbaty lub innych surowców

zawierających garbniki (wykazują podobne działanie

do taniny).

- skrobia lub mąka

– (jako zawiesina wodna)- stosuje się

przy zatruciu związkami

żrącymi

i

jodem

(jodyna).

Skrobia działa wiążąco, a równocześnie osłaniająco na

błonę śluzową żołądka i łagodzi nieco ból.

- związki wapnia

- stosuje w zatruciach związkami

fluoru,

kwasem szczawiowym i

szczawianami.

- siarczan protaminy

- dzięki swym właściwościom

zasadowym

tworzy połączenia z heparyną.

c. Związki chelatujące

Działanie tych związków polega na procesie

wymiany jonów metali. A trwałość powstającego

kompleksu zależy zarówno od czynnika

chelatującego, jak i wiązanego metalu. Te dwa

składniki decydują o szybkości powstawania

kompleksu jak i rozpuszczalności.

- dimerkaptol (BAL – British Anti Lewisite)

- swoista

odtrutka w zatruciu związkami arsenu.

Został zsyntetyzowany w czasie II wojny Światowej z

przeznaczeniem jako odtrutka przy zatruciu gazem

bojowym

„luizytem”

, który w swej cząsteczce

posiada arsen. Swoje działanie zawdzięcza obecności

dwóch grup tiolowych (–SH), które lepiej reagują z

metalami niż związki endogenne z jedną grupą.

Związek ten wiąże metal występujący nie tylko w

stanie wolnym, ale również z metalem, związanym

grupą –SH enzymów i białek

Wiązanie dimerkaprolu z metalami przebiega w

organizmie dwukierunkowo, tworząc kompleksy:

- trudno rozpuszczalne oraz łatwo dysocjujące,

- łatwo rozpuszczalne i dobrze wydalane przez nerki.

BAL – stosuje się głównie przy zatruciu nieorganicznymi

związkami rtęci oraz arsenem i jego związkami !.

Może też być stosowany przy zatruciu innymi metalami

jak: antymon, bizmut, miedź, chrom, kobalt, nikiel, cynk

wolfram.

Nie należy stosować przy zatruciu: ołowiem, talem,

kadmem, srebrem, berylem, selenem.

BAL stosuje się w postaci 10 % roztworu olejowego

domięśniowo.

Połączenia BAL-u z metalami dają kompleks, który

częściowo ulega zwrotnemu wchłanianiu w kanalikach

nerkowych , może też ulegać odkładaniu w mózgu ze

względu na dobrą rozpuszczalność w lipidach, co nie

zachodzi w przypadku pochodnej BAL-u tj:

Dimerkaptopropanosulfanu (DMPS – Unithiol).

- Dimerkaptopropanosulfanu (DMPS – Unithiol).

Powstał

przez zmianę grupy (-OH) w cząsteczce BAL-

u na grupę

(SO

3

). Zmiana ta powoduje znaczne

zmniejszenie wchłaniania kompleksu z metalem, a
tym samym odtrutka ta jest bardziej skuteczna.

DMPS podaje się dożylnie !.

Stosuje się w zatruciu związkami rtęci, zarówno w

połączeniach nieorganicznych jak i organicznych.

Kompleksy metali z tą odtrutką są dobrze

rozpuszczalne w wodzie i są mniej toksyczne od
kompleksu

BAL – metal.

- Kwas dimerkaptobursztynowy (DMSA,

Succimer).

Jest miej toksyczny od BAL-u i onajsilniejszym

działaniu chelatującym.

Nie odkłada się w mózgu, szybko wydalany z

moczem i nie uszkadza nerek.

Podaje się doustnie !.

- Warsenian wapniowo-dwusodowy

(Chelaton).

Podaje się w zatruciach ołowiem oraz przy zatruciu

berylem, chromem, kobaltem, miedzią, magnezem,
cynkiem, torem.

Jon sodowy zwiększa rozpuszczalność w wodzie, a

wapń zapobiega wiązaniu wapnia ustrojowego.

Nie przenika do krwinek czerwonych i słabo

przenika do płynu mózgowo- rdzeniowego.

Podany pozajelitowo nie ulega biotransformacji i

całkowicie jest wydalany z moczem.

Podaje się pozajelitowo (domięśniowo i dożylnie)!.

- Kwas dietylenotriaminopentaoctowy

(DTPA)

Bardzo skuteczny przy zatruciu

ołowiem

,

żelazem

oraz

(miernie) przy zatruciu kadmem, manganem, cynkiem

oraz przy zatruciu plutonem i cezem.

Stosowany w postaci soli wapniowej.

Podaje się we wlewie dożylnym !.

- Penicylamina

Jest produktem hydrolizy penicyliny.

Podaje się jako odtrutkę(

odmianę prawoskrętną

) w

zatruciu: miedzią, ołowiem, kobaltem, cynkiem i rtęcią.

Odmiana prawoskrętna jest antagonistą w stosunku

do wit. B

6 .

Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego.
Może wywołać objawy uczuleniowe, leukopenię,

trombocytopenię i niedokrwistość (niechętnie

stosowany).

Podaje się doustnie łącznie z wit.

B

6

.

- Deferoksamina (Desferal)

Swoista odtrutka stosowana w zatruciu

żelazem i glinem

.

- Ditizon

W zatruciu talem.

d. Odtrutki witaminowe

- Witamina B

6

.

W zatruciu izoniazydem.

- Witamina K

W zatruciu związkami przeciwkrzepliwymi.

e. Odtrutki, których zasadą jest

normalizacja procesów

metabolicznych.

I. Reaktywatory oksydazy cytochromowej w

zatruciu cyjankami:

Mechanizm działania cyjanków polega na

zablokowaniu oddychania tkankowego.

Około 90 % tlenu jest przenoszone przy udziale

oksydazy cytochromowej

.

Jony cyjankowe łączą się z żelazem oksydazy

cytochromowej hamując jej aktywność. W zatruciu

podaje się:

- azotan amylu,

- azotan sodu,
- dimetyloaminofenol

II. Reaktywatory cholinesterazy

Do odtrutek należą związki z grupy

„oksymów”

- obidoksym (toksobidin),

Podaje się dożylnie!.

Należy lek podawać w początkowej fazie zatrucia,

gdyż później efekt terapeutyczny jest mało

skuteczny.

Reaktywatory cholinesterazy należy zawsze

podawać łącznie z

atropiną

, który jest

farmakologicznym antagonistą acetylocholiny.

W przypadku methemoglobinemii podaje

się

:

- błękit metylenowy

(łącznie z tlenoterapią),

- kwas askorbinowy

(słabe działanie).

Podawać łącznie z błękitem metylenowym !

f. Odtrutki blokujące przemianę

metaboliczną trucizn

- alkohol etylowy

W zatruciu metanolem i glikolem etylenowym.

g. Odtrutki działające przez blokowanie

receptorów

- naloksan

W

zatruciu

opiatami

.

- flumazenil (Aneksate)

W zatruciu

benzodiazepinami

(leki nasenne).

h. Inne odtrutki

- acetylocysteina (N-acetylocysteina)

Najskuteczniejsza odtrutka w zatruciu

paracetamolem

.

Podaje się dożylnie !.

- fizostygmina

Głównym wskazaniem są zatrucia z objawami

cholino litycznymi pochodzącymi z o.u.n.

Podaje się w zatruciach: efedryną,

amfetaminą, atropiną, hioscyjaminą, lekami
spazmolitycznymi oraz w zatruciu grzybem
„ Amanita musscaria”.

Podaje się podskórnie!.

i. Odtrutki oparte na działaniu

przeciwciał

- Digitalis – antidot

W zatruciu glikozydami nasercowymi

jak:

digoksyna , digitoksyna.

Podaje się dożylnie !.

- Antytoksyna jadu żmij

Podaje się domięśniowo !.