Postawy opiekuńcze

Kształtowanie się więzi

wzajemnych między

wychowankiem a

wychowawcą

Pojęcie „opiekun”

„Opiekunem będzie dla nas każdy, kto ma jako

zadanie dbać o kogoś poszczególnego lub o
taką czy inną gromadę istot, pilnując takiego
lub innego ich dobra”

(Dąbrowski)

Opiekun to osoba lub instytucja, która z tytułu

przyjętej odpowiedzialności za podopiecznego
zaspokaja w sposób ciągły i bezinteresowny
jego potrzeby ponadpodmiotowe w
nawiązanym stosunku opiekuńczym.

Rola opiekuna

•

życie seksualne i prokreacja w małżeństwie powiązane z pełnieniem ról

opiekuńczych,

•

potrzeba samorealizacji,

•

pozytywne doznania i przeżycia emocjonalne,

•

specyficzne więzi przywiązania, miłości i oddania,

•

normy moralne, obyczajowe i prawne zobowiązujące do podejmowania

i sprawowania opieki,

•

mechanizmy kontroli społecznej i wymagania pomyślności życia

społecznego,

•

doświadczenia osobiste wyniesione z opieki w rodzinie i ukształtowane

na tej drodze „proopiekuńcze” stereotypy i nastawienia,

•

empatia oznaczająca zdolność i skłonność wczuwania się w stany

psychiczne innych osób,

•

ukształtowane pozytywne postawy opiekuńcze będące czynnikiem

pobudzającym i ukierunkowującym zachowania opiekuńcze wśród ludzi,

•

uznawane wartości, których urzeczywistnianie dokonuje się poprzez

podejmowanie aktywności opiekuńczej,

•

potrzeba doznań i przeżyć kreatywnych...

Mechanizmy podejmowania i utrzymywania ról opiekuńczych:

Rola opiekuna

Podział opiekunów ze względu na zakres funkcji:

• opiekunów pełnych, zaspokajających bezpośrednio lub

pośrednio wszystkie potrzeby podopiecznych, w
nieograniczonym czasie i ponoszących odpowiedzialność
za spełnianie tej funkcji,

• opiekunów niepełnych, spełniających tylko niektóre

funkcje opiekuńcze, w ograniczonym czasie i
ponoszących ograniczoną – zakresem tych funkcji –
odpowiedzialność

• opiekunów specjalistów spełniających jakąś jedną

funkcję lub zaspokajających tylko jedną potrzebę
ponadpodmiotową i za to jedynie biorących
odpowiedzialność

OPIEKU

N

NIEFORMALN

Y

FORMALNY

NATURALNY

(rodzice)

ZASTĘPCZY

(rodzina zastępcza,

adopcyjna)

ZAWODOWY

(wychowawca w

placówkach

opiekuńczo –

wychowawczych)

PRAWNY

(kurator, opiekun

prawny)

Postawy opiekuńcze jako typ

postaw interpersonalnych

„Stałe ustosunkowanie do różnych

zjawisk społecznych, do pracy, do
grup ludzi, do własnego kraju, do
wartości nazywamy postawą, a stałe
ustosunkowanie do określonych osób
(np. przyjaciela, matki) uczuciem”

„Postawę można określić jako

względnie stałą i zgodną organizację
poznawczą, uczuciowo –
motywacyjną i behawioralną
przedmiotu związaną z określonym
przedmiotem, czy klasą
przedmiotów”

Każda pełna postawa zawiera w sobie

trzy podstawowe składniki:

• świadomościowy,
• uczuciowo – oceniający,
• behawioralny.

Postawy interpersonalne

– przedmiotem dla określonej jednostki

jest drugi człowiek

Poglądy na postawy opiekuńcze

jako dyspozycje opiekunów

Trzy pozytywne postawy opiekuńcze:
• autentyczna troska,
• życzliwość,
• sprawiedliwe traktowanie.

Dyspozycje – postawy wychowawców, które

odnoszą się do roli opiekuna – wychowawcy:

– przychylność,
– rozumienie dziecka,
– nastawienie na systematyczne zajmowanie się

dziećmi,

– powinowactwo duchowe,
– cierpliwość jako głównie cecha temperamentalna,
– taktowność,
– respektowanie indywidualności dziecka.

Na temat postaw istnieje dość bogata literatura,

to jednak trudno doszukać się zadowalającej
definicji postawy opiekuńczej. Pierwszą próbę
zdefiniowania postawy opiekuńczej w naszym
piśmiennictwie podjął się w 1938 r Babicki.
Wystarczy powiedzieć, iż nie jest to jednak
definicja postawy opiekuńczej w ogóle, lecz
definicja określonej postawy, w tym wypadku
postawy pozytywnej, postulowanej.

• życzliwości, skłonności do

pomagania;

• dobrego serca i wrażliwości na

potrzeby;

• dawania niezawodnego oparcia;
• sprawiedliwego traktowania;
• dzielności w sprawowaniu opieki;
• odważnego chronienia;

„Czego dziecko najbardziej

oczekuje od wychowawcy?”

• dążyć do stwarzania sytuacji

„powodzeniowych” podopiecznym;

• dostrzegać ich, wykazywać

zainteresowanie nimi i wyrażać uznanie
dla ich wysiłków i osiągnięć;

• wykazywać zrozumienie, serdeczność i

cierpliwość wobec nich;

• troskliwości macierzyńskiej;
• braterskiej miłości i przyjacielskiej

serdeczności;

• uczuciowego nastawienia i wysokiego

nastawienia i wysokiego stopnia altruizmu;

• intuicji psychologicznej „aby móc poznać,

rozumieć i pokierować dziećmi”;

„Ponieważ istotą opieki jest przede

wszystkim umiejętne zaspokajanie potrzeb

dzieci i młodzieży, w postawie opiekuńczej

należy uwzględnić zatem wrażliwość na

ludzkie potrzeby i umiejętności ich

zaspokajania”.

„Postawa opiekuńcza jest to taka postawa

wychowawcza, w której występuje

głębokie rozumienie potrzeb dzieci i

młodzieży oraz umiejętność właściwego

ich zaspokajania w różnych formach pracy

opiekuńczo – wychowawczej i w

rozmaitych warunkach wychowawczych”.

• Typ „macierzyński” - wychowuje bardziej sercem niż

rozumem, zamiłowany jest w zadaniach opiekuńczych i

codziennej trosce o potrzeby dziecka i tą drogą przede

wszystkim oddziaływuje na wychowanków;

• Typ „instruktora” - zajmuje wobec dzieci pozycję starszego,

tylko bardziej doświadczonego towarzysza, ma wiele

wspólnych ze swoimi wychowankami zainteresowań i celów,

wyżywa się w organizowaniu z dziećmi ulubionych zajęć np.:

sportu, robót ręcznych, tańców i na tym podłożu zdobywa

wpływ i autorytet;

• Typ „pedagoga” - interesuje go dziecko i proces wychowania

jako problem sam w sobie, do pracy podchodzi jak do

zadania, które trzeba rozwiązać, chętnie szuka pomocy w

nauce, potrafi cieszyć się nie tylko własnymi osiągnięciami,

ale i tym co ciekawe w dzieciach, im tylko właściwe.

• postawę opiekuńczą w ogóle, niezależnie od jej

znaku, podmiotu, przedmiotu, rodzaju i zakresu;

• wielorakie w swym rodzaju i zakresie

pozytywne postawy;

• uogólnienie, syntezę wszystkich postulowanych

lub rzeczywiście przejawianych pozytywnych
postaw, to jest negatywną postawę w ogóle;

• Postawa opiekuńcza w ogóle to

określony, względnie stały stosunek
podmiotu postawy do jej przedmiotu i
jego potrzeb, przejawiający się w
sferze świadomościowej, uczuciowej i
behawioralnej.

Co to jest postawa

pozytywna?

• Najogólniej pojęta pozytywna postawa

opiekuńcza to względnie stała tendencja

wyrażająca optymalny stosunek

podmiotu i zaspokajania jego potrzeb.

• Natomiast postawa opiekuńcza

aktualizująca się w interpersonalnym

stosunku opiekuńczym jest stałą

tendencją wyrażającą optymalny

stosunek opiekuna do podopiecznego i

zaspokajania jego potrzeb.

Pozytywne postawy

opiekuńcze

• Akceptacja każdego podopiecznego

takim, jakim on jest

• Życzliwość wobec niego i jego spraw
• Respektowanie osobowości i

indywidualności

• Aktywne nastawienie do zaspokajania

potrzeb podopiecznego

• Zachowanie pryncypialności i rozsądku

Co to jest negatywna

postawa?

• Negatywna postawa opiekuńcza to

względnie stała tendencja sprzeczna z
najogólniej pojmowaną opiekuńczą
postawą pozytywną.

• Oznacza to względnie stałą tendencję

wyrażające sprzeczny z
niezbywalnymi wymaganiami opieki
stosunek opiekuna do podopiecznego
i jego dobrostanu.

Negatywne postawy

opiekuńcze

• Unikanie sytuacji i czynności opiekuńczych
• Nadmierna opiekuńczość
• Ograniczanie zakresu i stopnia

zaspokajania potrzeb

• Utrzymanie dystansu psychicznego wobec

podopiecznego

• Jednostronność i skrajność wychowawcza
• Nadmierna surowość wobec podopiecznych
• Przenoszenie winy za wszelkie

niepowodzenia w spełnianiu roli opiekuna

na wychowanków

Postawy opiekuńcze a postawy

rodzicielskie

Postawa rodzicielska to „tendencja do zachowania się w pewien

specyficzny sposób w stosunku do dziecka” (M. Ziemska)

Postawy rodzicielskie:

• właściwe

– akceptacji, współdziałania, dawania

rozumnej

swobody, uznawania praw;

• niewłaściwe

– odtrącająca, unikająca, nadmiernie

chroniąca, nadmiernie wymagająca.

Podobieństwa i różnice w postawach rodzicielskich i

opiekuńczych:

„Postawy rodzicielskie to swoista odmiana postaw opiekuńczych,

przejawiających się w rodzinie” (M. Ziemska)

Postawa

rodzicielska

Postawa opiekuńcza

Akceptacji

Akceptacji

Nadmiernie

chroniąca

Nadmiernie opiekuńcza

wychowawcy

Odtrącająca

Postawy opiekuńcze a

postawy wychowawcze

Postawa wychowawcza to

określony, względnie stały stosunek jej

podmiotu do urzeczywistniania się w osobowości i zachowaniach

wychowanków uznanych wartości kierunkowych i

instrumentalnych

.

Porównując:

Postawy opiekuńcze są istotnymi czynnikami stymulacyjnymi i

ukierunkowującymi proces opiekuńczy, a postawy wychowawcze

analogicznymi mechanizmami ściśle pojętego procesu

wychowania.

Obie postawy aktualizują się w tym samym miejscu i czasie, stąd

też można mówić o zachodzących między nimi związkach:

• przedmiotowo – podmiotowych,

• sytuacyjnych,

• przyczynowo – skutkowych,

Czynniki postaw

opiekuńczych

• wskazuje na fundamentalne

postawotwórcze czynniki – potrzeby
ludzkie, uznawane systemy wartości i
kulturowe wzory postaw;

• określa mechanizmy tworzenia się postaw

– nawyki, warunkowanie emocji i reakcje
przeniesienia;

• analizuje indywidualne i społeczno –

kulturowe czynniki kształtowania się
postaw oraz metody ich zmieniania.

• podopieczni wychowankowie;
• wychowawcy i pozostali pracownicy;
• funkcjonujący, związany z pracą opiekuńczo – wychowawczą

system wartości, preferencji i wymagań;

• charakter i poziom pracy, jej warunki i efekty;
• stosunki między podopiecznymi a opiekunami;
• stosunki między wychowawcami i między wszystkimi

pracownikami;

• określona koncepcja i styl pracy placówki;
• styl kierowania, nadzór zewnętrzny oraz kryteria kontroli i

oceny przebiegu efektów pracy;

• warunki materialno – organizacyjne życia i pracy;
• atmosfera życia i pracy;

Model-wzorzec opiekuna-

wychowawcy

• Dwie niezbywalne dyspozycje

opiekuna, bez których opieka była by
absolutnie niemożliwa:

– Dysponowanie przedmiotami potrzeb

podopiecznego

– Ponoszenie odpowiedzialności za niego

Model-wzorzec opiekuna-

wychowawcy

• Elementy

– Kompetencje poznawcze
– Zdolność pozyskiwania i generowania

przedmiotów potrzeb

– Dyspozycje do ponoszenia

odpowiedzialności za podopiecznego

– Wielorakie umiejętności praktyczne

Model-wzorzec opiekuna-

wychowawcy

• Elementy

– Pozytywne postawy opiekuńcze i

wychowawcze

• Życzliwość
• Wyrozumiałość i tolerancja
• Zaangażowanie w urzeczywistnianie

wartości opieki i wychowania

• Uznanie praw podopiecznego(dziecka)

Model-wzorzec opiekuna-

wychowawcy

• Elementy:

– Być dobrym, kulturalnym człowiekiem

• Wiedzieć co, jak i dlaczego(

w przedmiocie

opieki

)

• Umieć tyle, ile potrzeba
• Mieć tyle, ile trzeba (

dla sprawowania opieki

)

• Odpowiadać za podopiecznego
• Chcieć pełnić swoją rolę
• Być dobrym, kulturalnym człowiekiem

Metodologiczny

kontekst

1. Wprowadzony wprost z

obiektywnych wymagań opieki

międzyludzkiej wyznaczanej

bezpośrednio przez

ponadpodmiotowe potrzeby –

wartości opieki.

2. Precyzacja, ukazująca niezmienniki

i swoistości dyspozycji osobowych

koniecznych do pełnienia roli

opiekuna-wychowawcy, zwłaszcza

profesjonalnego.

Metodologiczny kontekst

3. Uwzględnienia stopnia znaczenia

poszczególnych elementów

struktury tego modelu i

zachodzących między nimi

zależności. Całkowicie niemożliwa

jest opieka bez drugiej i trzeciej

dyspozycji opiekuna. Istotą relacji

między tymi elementami jest

głównie to, że są one wobec siebie

komplementarne.