Ontologiczne

Ontologiczne

podstawy

podstawy

wychowania

wychowania

Chociaż każdy człowiek mniema, że z

Chociaż każdy człowiek mniema, że z

własnego doświadczenia wie, co to jest

własnego doświadczenia wie, co to jest

"wychowanie", jednak pojęcie to ciągle

"wychowanie", jednak pojęcie to ciągle

jeszcze jest wieloznaczne. Nawet wśród

jeszcze jest wieloznaczne. Nawet wśród

pedagogów a także samych teoretyków

pedagogów a także samych teoretyków

wychowania otrzymuje ono różne ujęcia i

wychowania otrzymuje ono różne ujęcia i

definicje. W tym celu warto podjąć drogę

definicje. W tym celu warto podjąć drogę

prowadzącą od danych zmysłowych, poprzez

prowadzącą od danych zmysłowych, poprzez

empiryczne i racjonalne, aż po

empiryczne i racjonalne, aż po

światopoglądowe i teologiczne, aby ująć ten

światopoglądowe i teologiczne, aby ująć ten

fakt, którym jest „wychowanie”.

fakt, którym jest „wychowanie”.

Poj

Poj

ęcia ujmujące

ęcia ujmujące

wychowanie

wychowanie

•

Wśród pojęciowych określeń

„wychowania” znajdujemy ujęcia, które

ilustrują jego związek z konkretnym

życiem. Do takich kategorii możemy

zaliczyć określenia „wychowania” jako:

„doświadczenia”, „zjawiska” i „faktu”. W

naszym słownictwie możemy spotkać

także pojęcia: „świat wychowania”,

„system wychowawczy”, „kierunek

wychowania”, „praktyka wychowawcza”.

Wychowanie nie jest pojęciem

Wychowanie nie jest pojęciem

abstrakcyjnym

abstrakcyjnym

•

Za włoskim pedagogiem P. Braido,
możemy stwierdzić, że wychowanie
nie jest pojęciem abstrakcyjnym.
Należy ono do kategorii
określających jeden z najbardziej
powszednich, ale też rodzących wiele
trosk i zarazem radości, rodzajów
działalności ludzkiej.

WYCHOWANIE

WYCHOWANIE

•

chociaż ukazuje się, jako działalność

bardzo złożona w samej sobie, w swojej

strukturze i w wielorakości form swojego

przejawiania się, jest działalnością typowo

ludzką, która jest włączona w złożoność i

wielorakość ludzkiej egzystencji, zarówno

tej fizycznej, jak i duchowej, osadzonej w

przeszłości, aktualnie zachodzącej w

teraźniejszości i projektującej się ku

przyszłości (a nawet ku wieczności).

DEFINICJE WYCHOAWANIA

ze względu na zakres

•

Mówiąc o wychowaniu bardzo często
nadajemy temu pojęciu

pewien zakres

znaczeniowy.

•

Specyfika procesu wychowania
prowadziła często do wyróżnienia w
pedagogice tzw.

szerokiego,

węższego

i najwęższego

rozumienia wychowania

(obejmującego zakresem sferę
emocjonalno-wolicjonalną).

DEFINICJE WYCHOWANIA

ze względu na zakres

SZEROKIE DEFINICJE WYCHOWANIA

Wszelka działalność jednego człowieka na drugiego

WĄSKIE DEFINICJE

WYCHOWANIA

Działalność intencjonalna

świadoma, celowa

NAJWĘŻSZE

DEFINICJE

WYCHOWANIA

Wychowanie np..

charakteru

•

Zakresy znaczeniowe

wychowania

–

pojęciem wychowanie w sensie szerokim obejmuje się

wszelkie oddziaływania na człowieka, współtworzące
jego osobową indywidualność. Należą tu oddziaływania
rodzinne, szkolne, sąsiedzkie, koleżeńskie, zawodowe,
grupy rówieśniczej czy mediów masowych. Wszystko to
wpływa na osobę ludzką: na jej postępowanie,
podejmowane decyzje, poglądy i wreszcie na
konstytuowanie się jej osobowego „ja”. W szerokim
rozumieniu pojęcia wychowanie zawiera się często
postulat troskliwej opieki, chronienia przed
ewentualnymi niebezpieczeństwami i zagrożeniami
(prewencja) oraz prowadzenia wychowanka ku „pełni
rozwoju.

Zakresy znaczeniowe

wychowania

•

– pojęciem wychowanie w sensie węższym
obejmuje się wszelkie zamierzone
oddziaływania na wychowanka, podejmowane
w określonym celu i w określonej sytuacji. Jak
stwierdza bowiem R. Schulz, „wychowanie
interpretowane jest przede wszystkim
teleologicznie i prakseologicznie – jako
planowa aktywność człowieka, zorientowana
na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych
pożądanych i trwałych zmian w osobowości
ludzi”

Zakresy znaczeniowe

wychowania

•

– pojęciem wychowanie w sensie
najwęższym określa się zamierzone
wpływanie na sferę emocjonalno-
wolicjonalną jednostki, lub też dążenie do
wypracowania określonej postawy,
umiejętności czy aspektu osobowości. Może
również chodzić o nabycie określonej cnoty,
które chociaż wpisuje się w kontekst całej
działalności wychowawczej, może być
potraktowane jako pewien jej element lub
dziedzina.

RODZAJE DEFINICJI

WYCHOWANIA

•

W zakresie podstawowych rodzajów
definicji wychowania wyróżniamy:

DEFINICJE WYCHOWANIA

DEFINICJE

KLASYCZNE

DEFINICJE

ALTERNATYWNE

DEFINICJE KLASYCZNE

•

Są to definicje podstawowe dla

pedagogiki jako nauki, jak również

spotykane w powszechnej praktyce

wychowawczej.

•

Wyróżnia się ich wiele rodzajów i

stosuje się wiele kryteriów podziałów:

możemy je rozpatrywać w perspektywie

historycznej, w perspektywie przebiegu

i kształtu relacji podmiotów, w

perspektywie aksjologicznej, itd.

RODZAJE DEFINICJI WYCHOWANIA

wg S. Kunowskiego

1 grupa

KLASYCZNE DEFINICJE WYCHOWANIA

DEFINICJE

PRAKSEOLOGICZNE

DEFINICJE

ADAPTACYJNE

DEFINICJE

EWOLUCYJNE

DEFINICJE

SYTUACYJNE

Definicje wychowania

Zakresy znaczeniowe

wychowania

•

Za S. Kunowskim możemy wyróżnić grupy - 4:

•

1) definicje prakseologiczne (podkreślające
oddziaływania wychowawców),

•

2) definicje ewolucyjne (podkreślające
proces jednostkowego rozwoju),

•

3) definicje sytuacyjne (podkreślające rolę
bodźców środowiska wychowawczego),

•

4) definicje adaptacyjne (mówiące o
znaczeniu skutków i wytworów wychowania).

Ramy wyznaczające proces

wychowania

•

Rozumiejąc wychowanie w sensie szerokim,
Kunowski stawia pytanie o podstawowe
wyznaczniki właściwego procesu
wychowawczego i o jego ramy. Według niego
takie ramy są wyznaczane przez:

•

a) pokolenia starsze społeczeństwa;

•

b) system oddziaływania na młodzież;

•

c) ideał nowego człowieka;

•

d) przyszły kształt życia – jako cel do osiągnięcia

Próba ujęcia istoty

wychowania

•

W tych ramach, stwierdza Kunowski, odbywa się

właściwe wychowanie, rozumiane jako ukierunkowany

wszechstronnie rozwój młodzieży w zakresie

kształtowania pełni jej osobowości i przygotowania do

życia w społeczeństwie.

•

Ma zatem tu miejsce,

wychowawcze wyprowadzanie ze

stanu naturalnego do wyższego stanu kulturalnego,

a

to na skutek dokonywania się wewnętrznej przemiany

psychicznych dyspozycji człowieka, powodujących, że:

•

1/ w procesie personalizacji następuje zamiana postawy

egoistycznej na górującą nad nią postawę altruistyczną;

•

2/ jednocześnie w procesie socjalizacji ustępuje

początkowe nastawienie nostyczne (od nos – my) –

przeciwstawiające sobie grupy na my i oni

– na rzecz

nastawienia illistycznego (od illi – oni), a więc

służebnego zaangażowania się we wspólnocie.

Wychowanie

Wychowanie

a pokrewne

a pokrewne

rodzaje działalności

rodzaje działalności

•

Do podstawowych pojęć i kategorii

oznaczających zjawiska dość bliskie lub

szczególnie ważne dla wychowania

możemy zaliczyć: nauczanie, uczenie

się, kształcenie i samokształcenie,

•

jak też edukację, socjalizację,

inkulturację, samorealizację,

personalizację, opiekę, profilaktykę i

prewencję, (nową) ewangelizację,

resocjalizację i reedukację

•

WYCHOWANIE A POKREWNE KATEGORIE

WYCHOWANIE

edukacja,

inkulturacja,

Kształcenie

i samokształcenie

opieka

prewencja,

(nowa)

•

ewangelizacja

•

,

uczenie się

nauczanie

samorealizacja

socjalizacja

personalizacja

Wychowanie

Wychowanie

a pokrewne

a pokrewne

rodzaje działalności

rodzaje działalności

•

Do podstawowych pojęć i kategorii

oznaczających zjawiska dość bliskie lub

szczególnie ważne dla wychowania

możemy zaliczyć: nauczanie, uczenie

się, kształcenie i samokształcenie,

•

jak też edukację, socjalizację,

inkulturację, samorealizację,

personalizację, opiekę, profilaktykę i

prewencję, (nową) ewangelizację,

resocjalizację i reedukację

•

W RAMACH

KLASYCZNYCH

DEFINICJI

WYCHOWANIA

ROZRÓŻNIAMY

Definicje związane z rozwojem intelektualnym,

•

umysłowym i osobowościowym

•

(nauczanie, uczenie się, kształcenie i samokształcenie

•

oraz edukacja – w rozumieniu kształceniowym;

Definicje związane z życiem społecznym

(edukacja, socjalizacja, inkulturacja),

•

z oddziaływaniami zabezpieczającymi

•

(opiekę, profilaktykę i prewencję);

Definicje związane z działaniami naprawczymi:

•

nowa ewangelizacja, resocjalizacja i reedukacja.

Definicje

Definicje

nauczania

nauczania

nauczanie jest to „zespół czynności

podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli
dla realizacji społecznie akceptowanych celów
dydaktycznych” / W.P. Zaczyński/

•

to„planowa i systematyczna praca nauczyciela z
uczniami, polegająca na wywoływaniu i
utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach,
postępowaniu i całej osobowości – pod wpływem
uczenia się i opanowywania wiedzy,
przeżywania wartości i własnej działalności
praktycznej” /W. Okoń/

pojęcie „uczenia się”

pojęcie „uczenia się”

/W.

/W.

Okoń/

Okoń/

•

uczenie się jest procesem, w toku
którego, na podstawie
doświadczenia, poznania i ćwiczenia,
powstają nowe formy zachowania się
i działania, lub ulegają zmianom
formy wcześniej nabyte;

pojęcie „kształcenia

pojęcie „kształcenia

”

”

•

J. Półturzycki łączy w kształceniu
wychowanie i nauczanie

„kształcenie to nauczanie i uczenie się

wespół z wychowaniem
towarzyszącym tym procesom”

Trzy r

Trzy r

odzaje procesów

odzaje procesów

uczenia się

uczenia się

i

i

nauczania

nauczania

•

uczenie się samorzutne (naturalne) u
dzieci w wieku przedszkolnym;

•

uczenie się właściwe (nauczanie
przez kogoś) – w szkole;

•

uczenie samego siebie
(samokształcenie).

Odmienności i zbieżności

Odmienności i zbieżności

•

uczenie się, podobnie jak wychowanie,
wpływa na całego człowieka, na jego
sferę psychiczną, duchową, a więc łączy
się ono w tym względzie z wychowaniem,

•

chociaż nauczaniem zajmuje się odrębna
dyscyplina pedagogiczna – dydaktyka.
Pedagogika (i również teoria wychowania)
z kolei interesuje się wychowaniem

elementy strukturalne procesu

elementy strukturalne procesu

nauczania

nauczania

1) ten, kto uczy, czy inaczej naucza
(nauczyciel), który jak podmiot w
zdaniu organizuje całą strukturę i
przebieg procesu nauczania;

2) ten, który się uczy, lub kogo

uczymy (uczeń);

3) elementy wiedzy (treści), których

uczymy.

Typologie uczenia się i

Typologie uczenia się i

nauczania

nauczania

•

uczenie się może być
- przygodne,
- niezamierzone,
- sporadyczne – gdy
dowiadujemy się czegoś mimowolnie,

ale może być ono też świadome i

zorganizowane, planowe i
systematyczne.

Proces – świadomego i

Proces – świadomego i

planowego oraz

planowego oraz

systematycznego nauczania i

systematycznego nauczania i

uczenia się

uczenia się

Odmiany nauczania świadomego,

planowanego i systematycznego:

•

a) uczenie ekstensywne – daje

możliwość uczenia się: rola prasy, mediów,

kazań i homilii w nauczaniu prawd wiary i

zasad życia chrześcijańskiego;

•

b) uczenie intensywne (nauczanie) – w

szkole, na kursach, w kształceniu

akademickim, gdzie mamy do czynienia z

programem, z kontrolą i z oceną

Rodzaje procesu nauczania

Rodzaje procesu nauczania

/typologia/

/typologia/

•

1) nauczanie metodologiczne: obok

wiadomości z konkretnych

przedmiotów: matematyki, fizyki, czy

chemii, uczymy metod i sposobów

docierania do tych wiadomości, aby

uczeń stawał się samodzielny w

docieraniu do wiadomości;

•

2) nauczanie informujące, w którym

podajemy wiadomości, informujemy o

zdarzeniach, zjawiskach i faktach oraz

ich prawidłowościach lub cechach;

Rodzaje procesu nauczania

Rodzaje procesu nauczania

/typologia/

/typologia/

-

-

c

c

.

.

d

d

.

.

•

3) nauczanie ćwiczące, kiedy chodzi o

wyćwiczenie naszego aparatu psychicznego

(uwagi, zdolności obserwacji, rozbudzenie

fantazji, myślenia, rozumowania,

wnioskowania);

•

4) nauczanie kształcące, kiedy pod

wpływem treści podawanych, wpływamy na

osobowość ucznia. Można w tym sensie

kształcić osobowość, talenty, sumienie,

charakter, czy wolę;

•

Rodzaje procesu nauczania

Rodzaje procesu nauczania

/typologia/

/typologia/

-

-

c

c

.

.

d

d

.

.

•

5) nauczanie wychowujące, kiedy

materiałem nauczania są treści

wychowawcze, ideały, motywy

postępowania, często także określony

światopogląd;

•

6) nauczanie usprawniające, kiedy

nauczamy pewnej umiejętności /w

kształceniu zawodowym/. Znane też

jako: terminowanie, trenowanie,

musztra.

wzajemne relacje miedzy

wzajemne relacje miedzy

nauczaniem

nauczaniem

a

a

wychowaniem

wychowaniem

•

Szeroko rozumiane wychowanie zawiera w

sobie również nauczanie, zajmując się

wychowaniem w sensie ścisłym, ale może

zachodzić sprzeczność między nauczaniem a

wychowaniem.

•

Konkretne sytuacje życiowe często

potwierdzają niemal namacalnie, że może się

zdarzyć człowiek wykształcony, ale nie

wychowany, podobnie jak są przypadki ludzi

starannie wychowanych i dojrzałych pod

względem osobowościowym, ale

niewykształconych

człowieka należy nauczać, ale i

człowieka należy nauczać, ale i

wychowywać

wychowywać

Zwraca na tę potrzebę aktualna

Podstawa programowa, która zawiera
koncepcje kształcenia ogólnego dla
wszystkich typów szkół, podkreślając
łączność kształcenia i wychowania
oraz ich komplementarność w
procesie nauczania szkolnego

powrót dawnego pojęcia

powrót dawnego pojęcia

edukacja

edukacja

•

z jednej strony wraz z dookreśleniami
takimi jak: edukacja muzyczna,
edukacja teatralna, edukacja literacka,
gdy chce się podkreślić wychowanie
przez przeżywanie czegoś, np. muzyki,
sztuki, literatury, itp.

•

ale też pojawiają się ujęcia proponujące
jej szerszy zakres społeczny.

Socjalizacja

Socjalizacja

a

a

wychowanie

wychowanie

•

Sam proces socjalizacji jest rozumiany jako

przygotowanie i wprowadzenie jednostki do życia

w społeczeństwie, w ramach którego wyróżnia się:

- socjalizację pierwotną, czyli taką, „którą jednostka

przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje

się członkiem społeczeństwa” oraz

•

- socjalizację wtórną, którą stanowi „każdy

następny proces, który wprowadza jednostkę,

mającą już za sobą socjalizację pierwotną, w nowy

sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa”

INKULTURACJA A WYCHOWANIE

•

Inkulturacja – wprowadzenie w kulturę

•

Typy kultury według

M. MEAD

:

•

1/

kultura postfiguratywna

•

2/

kultura kofiguratywna

•

3/

kultura prefiguratywna

•

Inkulturacja a upowszechnianie kultury

•

Inkulturacja a animacja kultury

Próby stworzenia

uniwersalnego ujęcia

wychowania

•

Wychowanie integralne

•

Wychowanie holistyczne

•

Wychowanie jako szeroko
rozumiana edukacja w sensie
dziesięciościanu edukacji –
według Z. Kwiecińskiego

Definicja

Definicja

edukacji

edukacji

Z.

Z.

Kwiecińskiego

Kwiecińskiego

•

edukacja to ogół wpływów na jednostki i grupy

ludzkie,

•

wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi i

wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w

maksymalnym stopniu stały się świadomymi i

twórczymi członkami wspólnoty społecznej,

narodowej, kulturowej i globalnej, by stały się zdolne

do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej i

globalnej

•

by stały się zdolne do aktywnej samorealizacji,

niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności,

•

By były zdolne do rozwijania własnego Ja poprzez

podejmowanie ‘zadań ponadosobistych’, poprzez

utrzymywanie ciągłości własnego Ja w toku spełniania

‘zadań dalekich’.

Definicja

Definicja

edukacji

edukacji

Z.

Z.

Kwiecińskiego /c.d./

Kwiecińskiego /c.d./

•

Edukacja to ogół czynności
prowadzenia drugiego człowieka i
jego własnej aktywności w osiąganiu
pełnych i swoistych dlań możliwości,
jak też ogół wpływów i funkcji
ustanawiających i regulujących
osobowość człowieka i jego
zachowanie, w relacji do innych ludzi
i wobec świata

Dziesięciościan

Dziesięciościan

edukacji

edukacji

•

edukacja w ramach dziesięciościanu jest złożona z dziesięciu

procesów, charakteryzowanych przykładowo przez dobór

treści, przedmiotów, celów, procesów i skutków edukacyjnych:

•

1) globalizacja;

•

2) etatyzacja;

•

3) nacjonalizacja;

•

4) kolektywizacja (socjalizacja wtórna);

•

5) polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja;

•

6) socjalizacja (uspołecznienie pierwotne);

•

7) inkulturacja i personalizacja;

•

8) wychowanie i jurydyfikacja;

•

9) kształcenie i humanizacja;

•

10) hominizacja.

•

Z. KWIECIŃSKI, Dziesięciościan edukacji (składniki i aspekty –

potrzeba całościowego ujęcia), s. 38-39.

Wychowanie

Wychowanie

a inne

a inne

oddziaływania

oddziaływania

zabezpieczające i chroniące

zabezpieczające i chroniące

wychowanka:

wychowanka:

opieka

opieka

profilaktyka i prewencja

profilaktyka i prewencja

W. Okoń: „w pewnym znaczeniu każde

pożądane oddziaływanie pedagogiczne jest
jednocześnie działaniem profilaktycznym,
wytwarzając bowiem jakieś wartościowe
cechy, jednocześnie zapobiega powstawaniu
cech niepożądanych lub ich utrwaleniu”.

wychowanie

wychowanie

i

i

opieka.

opieka.

•

Opieka wiąże się z organizowaniem, tworzeniem

warunków, zapewnieniem środków i psychicznej

pomocy;

•

wychowanie realizuje się jako przekaz treści, norm i

wartości ważnych dla danej społeczności lub kultury.

•

Opieka jest podejmowana ze względu na potrzeby

jednostki lub grupy,

•

wychowanie jest realizowane ze względu na

potrzeby rozwojowe jednostki lub grupy oraz

potrzeby społeczne – także ze względu na społecznie

uznawane za wartościowe i ważne dla życia

społecznego wartości i ideały, transmisję całego

dziedzictwa kultury i ciągłość życia społecznego.

wychowanie

wychowanie

a

a

profilaktyka

profilaktyka

i

i

prewencja.

prewencja.

•

Profilaktyka to - ogół działań
zapobiegających niepożądanym zjawiskom
w rozwoju i zachowaniu się ludzi

•

W pedagogice, jak podkreśla W. Okoń,
profilaktykę sprowadza się do
„zapobiegania powstawaniu u dzieci
niepożądanych przyzwyczajeń i postaw,
błędów w uczeniu się lub wad postawy
ciała”.

wychowanie

wychowanie

a

a

profilaktyka

profilaktyka

i

i

prewencja

prewencja

/c.d./

/c.d./

•

w sensie najbardziej pierwotnym i

podstawowym, profilaktyka jest

zapobieganiem patologii poprzez

przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i

wspieranie warunków sprzyjających rozwojowi

zasobów odpornościowych.

•

czynniki ryzyka, wiążą się zwykle z wysokim

prawdopodobieństwem wystąpienia, większym

nasileniem i dłuższym czasem trwania

istotnych problemów dotyczących zdrowia

psychicznego i fizycznego

G. Albee - równanie

G. Albee - równanie

opisujące występowania

opisujące występowania

ryzyka patologii

ryzyka patologii

Słabość konst. + Stresory + Niska

poz. społ.

•

RYZYKO

•

_____________________________________

•

PATOLOGII

Odporność + Odporność +

Uprzywilejowanie

Konstyt. psychiczna

społeczne

czynniki chroniące w

czynniki chroniące w

profilaktyce

profilaktyce

dwa podstawowe i wyraźnie zarysowujące

się kierunki oddziaływań profilaktycznych:

•

1) redukowanie czynników szkodliwych w
samym człowieku (lub grupie) i najbliższym
ich otoczeniu;

•

2) rozwijanie zasobów odpornościowych
jednostkowych i grupowych oraz rozwijanie
umiejętności społecznych, takich, które
będą sprzyjały rozwojowi osobowości

RODZAJE DEFINICJI

WYCHOWANIA

•

W zakresie rodzajów definicji
wychowania:

DEFINICJE WYCHOWANIA

DEFINICJE

KLASYCZNE

DEFINICJE

ALTERNATYWNE

Alternatywne ujęcia i

Alternatywne ujęcia i

interpretacje

interpretacje

wychowania

wychowania

•

wychowanie alternatywne

to takie ujęcia

wychowania, które odwołują się do przesłanek,

zasad, form czy treści odmiennych od tych oficjalnie

funkcjonujących w danym społeczeństwie;

•

Wychodząc od

etymologii terminu „alternatywa”

(łac. alternare – odmieniać),

W. Okoń wskazuje na

związaną z tym terminem konieczność wyboru

jednej z dwu wykluczających się możliwości, co

sugerowałoby, że wychowanie alternatywne jest

wychowaniem opartym na odmiennych założeniach

od tego utrwalonego w tradycji danego

społeczeństwa (tradycyjnego)

•

W. Okoń w Słowniku pedagogicznym

Orientacja

Orientacja

antypedagogiczna

antypedagogiczna

,

,

Orientacja

Orientacja

naturalistyczna

naturalistyczna

Orientacja

Orientacja

legitymistyczna

legitymistyczna

Orientacje myślenia

alternatywnego o wychowaniu

Orientacja

Orientacja

emancypacyjna

emancypacyjna

antypedagogiczna

antypedagogiczna

,

,

naturalistyczna

naturalistyczna

,

,

legitymistyczna

legitymistyczna

i

i

emancypacyjna

emancypacyjna

1/teza antypedagogiki,

„odpedagogizowanie relacji

wychowawczej”;

2/orientacja naturalistyczna w

zdecydowanym opowiedzeniu się „po

stronie dziecka” i jego niezbywalnych

praw do rozwoju;

3/orientacja legitymistyczna ze względu

na prawa drugiego człowieka

4/orientacja emancypacyjna od Paulo Freire

Em

Em

a

a

ncypacyjna

ncypacyjna

orientacja

orientacja

P. Freire Pedagogika uciśnionych,

•

Emancypacja polega zwłaszcza na
przywracaniu ludziom siły do
mówienia o swoich sprawach własnym
głosem, odzyskiwaniu wiary w siebie i
podejmowaniu działań zmieniających
zastaną rzeczywistość i wychodzeniu z
błędnego koła „uzależnienia od...”

Wychowanie alternatywne

Wychowanie alternatywne

i

i

emancypacj

emancypacj

a według Szkoły

a według Szkoły

Frankfurckiej

Frankfurckiej

•

Na gruncie pedagogiki europejskiej
„emancypacja” nabiera szczególnego
znaczenia w nurcie myślenia
określanego jako „emancypacyjne”,
opartego na „teorii krytycznej”
łączonej z J. Habermasem i
Instytutem Badań Społecznych we
Frankfurcie (tzw. Szkoła Frankfurcka).

Ujęcia i drogi realizowania wychowania

w perspektywie emancypacyjnej

I.

emancypowania

wychowania,

II.

wychowania

do emancypacji

III.

emancypacji

przez

wychowanie

Modele

Modele

wzajemnej relacji

wzajemnej relacji

miedzy wychowaniem a

miedzy wychowaniem a

emancypacją

emancypacją

1) emancypowania wychowania, czyli

uwolnienie wychowania od nacisków

politycznych, czy ideologicznych,

2) wychowania do emancypacji, czyli do

emancypowania się, poprzez tworzenie

warunków do rozwijania u ludzi

odpowiednich dyspozycji osobowościowych

(godność, odwaga, asertywność);

3) emancypacji przez wychowanie.

Zwłaszcza w tym aspekcie emancypacja

staje się specyficznym celem i

wyznacznikiem treści i form wychowania

Nieadekwatność,

jednoaspektowość i

redukcjonizm współczesnych

ujęć wychowania

•

Współczesne odmiany interpretowania i

definiowania wychowania podkreślają

wiele aspektów ważnych i

wartościowych, ale eksponując je jako

jedyne lub najważniejsze dokonują

uproszczenia i redukcji wychowania

tylko do takich postaci, a tymczasem

wychowanie jest faktem o wiele bardziej

złożonym.

Potrzeba integralnych ujęć

wychowania

•

Z wielu pozycji teoretycznych patrzących
krytycznie na współczesne tendencje do
ujmowania wychowania pojawiają się
głosy krytyki i propozycje poszukiwania
integralnych ujęć wychowania.

•

Oprócz teoretyków wychowania i
filozofów, czy krytyków współczesnej
pedagogiki, zaznacza się m.in..
stanowisko i propozycja ze strony
Kościoła, nauczania papieży i w
dokumentach Soboru Watykańskiego II.

Integralne wychowanie

Integralne wychowanie

chrześcijańskie

chrześcijańskie

•

Na czym polega takie wychowanie integralne?

•

Właściwie, to najlepszą odpowiedź na to
pytanie znajdziemy w 1 punkcie Deklaracji o
wychowaniu chrześcijańskim, gdzie czytamy:
„Prawdziwe zaś wychowanie zdąża do
kształtowania osoby ludzkiej w kierunku jej
celu ostatecznego, a równocześnie do dobra
społeczności, których człowiek jest członkiem
i w których obowiązkach, gdy dorośnie,
będzie brał udział”(1a).

Integralne wychowanie

Integralne wychowanie

chrześcijańskie

chrześcijańskie

•

Ta definicja jest następnie wyjaśniana:
„Należy więc zgodnie z postępem nauk
psychologicznych, pedagogicznych i
dydaktycznych dopomagać dzieciom i
młodzieży do harmonijnego rozwijania
wrodzonych właściwości fizycznych,
moralnych i intelektualnych, do zdobywania
stopniowo coraz doskonalszego zmysłu
odpowiedzialności w należytym
kształtowaniu własnego życia przez
nieustanny wysiłek i w osiąganiu prawdziwej
wolności, po wielkodusznym i stanowczym
przezwyciężeniu przeszkód” /c.d./.

Integralne wychowanie

Integralne wychowanie

chrześcijańskie

chrześcijańskie

•

Deklaracja wylicza także zadania

poszczególnych instytucji wychowania: rodziny,

społeczeństwa i także szkoły w tym względzie.

•

Szkoła, która jest narzędziem realizacji

obowiązku wychowania młodego pokolenia,

jaki ciąży na społeczeństwie, jest także

wezwana do realizacji zadania integralnego

wychowania człowieka.

•

Takie wychowanie zmierza do pełnego rozwoju

osoby ludzkiej i całych społeczności zarówno w

wymiarze doczesnym, jak i wiecznym. Musi ono

także stawać wobec problemów życia aktualnej

społeczności, w tym także wobec globalizacji.

Relacja między sferą natury i łaski:

łaska nadprzyrodzona nie niszczy

natury lecz ją wywyższa (sublimuje)

6.3.1. Rozwój powołań chrześcijańskich

Źródło: S. Kunowski, Wychowanie autentycznego człowieka..., s. 191.

Personalistyczna i otwarta

koncepcja wychowania

•

Schemat personalistycznej struktury procesu
wychowania uznaje za podstawowe trzy zmienne
faktory:

•

1. Czynniki wewnętrzne – własne i charakterystyczne
dla danej osoby (endogenne),

•

2. Czynniki zewnętrzne – (egzogenne) uważane za
bodźce środowiskowe i nadprzyrodzone (czynnik łaski),

•

3. Czynniki osobowościowe (duchowe) tworzone przez
duchowość człowieka i w istocie związane z
udzielaniem pozytywnych (lub negatywnych)
odpowiedzi wychowanka na działanie czynników
wewnętrznych i zewnętrznych;

Personalistyczna i otwarta

teoria wychowania

•

Dobrze taką koncepcję oddaje

definicja wychowania

sformułowana przez K. Schallera:

„wychowanie są to sposoby i

procesy, które istocie ludzkiej (als

Mensch geborenem Wesen)

pozwalają odnaleźć się w swoim

człowieczeństwie”.

Duchowy charakter wychowania - ROZUMIENIE

wychowania według Jana Pawła II

•

Papież Jan Paweł II, stawiając sobie pytanie:

Czym jest wychowanie? – charakteryzuje

proces wychowawczy w języku

personalistycznym, pisząc w Liście do

Rodzin: „Wychowanie jest przede wszystkim

obdarzaniem człowieczeństwem –

obdarzaniem dwustronnym. Rodzice

obdarzają swoim człowieczeństwem

dojrzałym nowo narodzonego człowieka, a

ten z kolei obdarza ich całą nowością i

świeżością człowieczeństwa, które ze sobą

przynosi na świat” (nr 16).

Personalistyczna i otwarta

teoria wychowania

•

Dopełnieniem tego ujęcia może być również definicja

wychowania podana przez Jana Pawła II, który na

pytanie, Czym jest wychowanie, odpowiada w języku
personalistycznym:

„Wychowanie jest przede

wszystkim obdarzaniem człowieczeństwem –

obdarzaniem dwustronnym. Rodzice

obdarzają swoim człowieczeństwem dojrzałym

nowo narodzonego człowieka, a ten z kolei

obdarza ich całą nowością i świeżością

człowieczeństwa, które ze sobą przynosi na

świat”

(nr 16).

Jan Paweł II List do Rodzin. Poznań

Księgarnia Św. Wojciecha 1994, s. 58.

Personalistyczna i otwarta

teoria wychowania

•

Wychowanie w proponowanym ujęciu jest

procesem ciągłym i jednolitym, ale można w nim

wyróżnić takie elementy, jak: motywacja, wybór

(decyzja), realizacja, rezultat.

•

1. Motywację i źródło procesu wychowania

wyprowadza się z „impulsu wychowania”,

przejawiającego się w potrzebie realizowania

siebie i widzianego jako podstawowa potrzeba

osoby.

•

2. Wybór jest tym aktem

, przez który

wychowanek realizuje własną motywację

(„impuls wychowania”) i konkretyzuje ją,

przyjmując obowiązek własnego rozwoju zarówno

w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym.

Personalistyczna i otwarta

teoria wychowania

•

3. Realizacja

zachodzi w konkretnej działalności

wychowawczej, w podejmowanych w związku z nią
decyzjach i w konkretnej pracy nad sobą.

•

4. Rezultatem

działania wychowawczego jest pełna

realizacja własnej osoby – dojrzała osobowość zdolna
komunikować się i wchodzić w interakcję społeczną.

•

Własna autorealizacja, nie może zachodzić bez

odniesienia do jakiegoś celu, musi mieć swoje
przeznaczenie i swój punkt dojścia

. Takim

przeznaczeniem osoby jest życie społeczne, w które
wejdzie i które ubogaci, a jednocześnie sama będzie
się ubogacała.

Dynamizmy i struktura w

Dynamizmy i struktura w

ychowa

ychowa

nia

nia

w świetle

w świetle

teorii

teorii

warstwicowej Stefana Kunowskiego

warstwicowej Stefana Kunowskiego

a

a

b b

a

a

b b

a

a

b b

a

a

b b

a

a

b b

warstwa biologiczna

warstwa psychologiczna

warstwa socjologiczna

warstwa kulturologiczna

Warstwa czysto

duchowa,

światopoglądowa

Teoria warstwicowa rozwoju

•

Każda dojrzewająca warstwa wytwarza typowe
dla siebie struktury rozwojowe człowieka.

•

Proces zaś jakościowego dojrzewania każdego
podłoża polega na integracji, scaleniu ilościowych
części składowych podłoża.

•

Najsilniejsze z nich zaczynają podporządkowywać
sobie słabsze składniki i w ten sposób kształtuje
się nowa struktura rozwojowa.

•

Każda z warstw niższych stanowi podłoże dla
warstw rozwojowych po sobie następujących.

Z teorią rozwojową wiąże się

działanie agosu i jego funkcje

•

Bardzo przejrzysty i wartościowy przegląd

funkcji, jakie ma do spełnienia wychowawca w

ramach relacji wychowawczej przedstawia S.

Kunowski, wyróżniając je na podstawie

konieczności odpowiadania przez wychowawcę

na potrzeby rozwojowe wychowanka i tzw.

stałe potrzeby już nabyte (warstwowe).

•

Funkcje te są łączone z kolejnymi warstwami

rozwoju człowieka, od biologicznej i

psychologicznej („sanare”), poprzez

socjologiczną („educere”), kulturologiczną

(„educare”), aż do duchowej („initiare”) i

swoiście chrześcijańskiej („christianisare”).

Teoria warstwicowa rozwoju –

funkcje agosu

•

1) Funkcja ‘sanare’ dotyczy opieki wychowawcy nad
„biosem” wychowanka, czyli nad jego sferą
biologiczną i psychologiczną, a więc nad życiem i
zdrowiem organizmu. Wychowawca może realizować
tę funkcję przez podsycanie energii i żywotności
wychowanka, przez wzmacnianie jego siły życiowej,
zdrowia, radości i motywacji do życia. Ta funkcja,
rozszerzona -

•

2) o tzw. „funkcję ‘edocere’” w sferze
psychologicznej, dotyczy zarówno obowiązku
dostarczenia wartościowego materiału poznawczego z
racji na budzące się zdolności poznawcze i
racjonalność wychowanka, jak też pobudzania go do
rozwoju myślenia.

Teoria warstwicowa rozwoju

funkcje agosu

•

Funkcja ta, pojęta jako wszechstronne
wychowanie umysłowe (intelektualne),
powinna prowadzić do tego, aby przez
nauczanie, informowanie, poznanie
naukowe, budzenie zainteresowań i
ciekawości poznawczej powodować w
wychowanku pragnienie dążenia do
najwyższych wartości, z których najbardziej
istotną dla tej sfery jest prawda. Powinno
być to więc wprowadzanie wychowanka w
relację do prawdy.

Teoria warstwicowa rozwoju

funkcja agosu

•

3) Funkcja ‘educere’ dotyczy działań wychowawcy,

które mogą być skierowane na złożony kontekst

społeczny, a więc można powiedzieć, że skierowana

jest ona również na trzeci element w relacji

wychowawczej, czyli tzw. „sytuację wychowawczą”.

•

Funkcja ta etymologicznie oznacza wyciąganie,

wydobywanie ze stanu naturalnego i podnoszenie

wychowanka na wyższy poziom moralny.

•

Polega ona na pobudzaniu wychowanka do

wyzwolenia się z egoizmu i indywidualizmu, na

otwieraniu go na społeczność, na wspólnotę osób i

bycie dla drugich.

•

Ta funkcja łączy się z procesem socjalizacji,

uspołecznienia i wprowadzenia w wartości i normy

społeczne oraz formowania sumienia i przygotowania

do pełnienia funkcji oraz ról społecznych i

zawodowych.

Teoria warstwicowa rozwoju

-funkcje agosu

•

4) Funkcja ‘educare’ natomiast oznacza działanie
na rzecz szeroko pojętej „inkulturacji”, czyli
przyjęcia i aktywnego włączenia się w tworzenie
i przeżywanie wartości kultury, zarówno tej
najbliższego otoczenia, jak też tej ojczystej i
narodowej oraz religijnej.

•

Z tą funkcją można łączyć „wychowanie
patriotyczne” i tzw. „pedagogikę ideału”. Istotne
byłoby tutaj stymulowanie swojej aktywności do
powodowania relacji do tych wartości, i to
bardziej w sensie animacji kulturalnej, aniżeli
przekazywania danych treści;

Teoria warstwicowa rozwoju –

funkcje agosu

•

5) Funkcja ‘initiare’ obejmuje działania na
rzecz wtajemniczenia i przygotowania
wychowanka na spotkanie z „losem”.

•

Ta funkcja dotyczy wprowadzenia wychowanka
do problemów natury filozoficznej,
światopoglądowej, religijnej i teologicznej,
starających się odpowiedzieć na pytania o
sens i cel ostateczny życia człowieka, na
pytania o cierpienie.

•

Rolę tej funkcji widzi się zwłaszcza w
przygotowaniu wychowanka do ufnego
projektowania swojego życia na przyszłość;

Teoria warstwicowa rozwoju –

funkcje agosu

•

6) Funkcja ‘christianisare’ staje jako zadanie

„chrystianizacji” wobec wychowawcy

chrześcijańskiego, w ramach realizacji

wychowania chrystocentrycznego, które dąży

do doprowadzania wychowanka do spotkania z

Chrystusem i do życia w duchu Chrystusa.

•

Funkcja ta łączy w sobie (integruje) wszystkie

wyżej wymienione funkcje wychowawców,

nadając im jeszcze dogłębniejszego znaczenia:

•

– począwszy od „sanare”, która jest widziana

tutaj jako uzdrawiające działanie łaski, leczące

skażoną naturę ludzką i dające poczucie

wolności dzieci Bożych;

Teoria warstwicowa rozwoju –

funkcje agosu

•

– chrześcijańska funkcja „edocere” jest

widziana jako prowadzenie do Boga,

źródła prawdy i budzenie świadomości

wiary;

•

– funkcja „educere” jest widziana jako

wprowadzenie wychowanka do

społeczności wiernych w Kościele i

włączenie go do apostolatu;

•

– funkcja „educare” ma wprowadzać na

drogę naśladowania Chrystusa, który

jest „personalnym symbolem wartości” i

uosobieniem najwyższego ideału

człowieka;

Uniwersalizm i uniwersalność jako cecha

wychowania personalistycznego i chrześcijańskiego

•

Za Stefanem Kunowskim można powtórzyć, że w

przypadku wychowania personalistycznego, a

zwłaszcza chrześcijańskiego, niezwykle ważna

staje się kwestia uświadomienia sobie jego

uniwersalności. Jest to uniwersalizm, który można

określić jako „zaborczy”, w myśl stwierdzenia

świętego Justyna, który podkreślał, że do

chrześcijan należy to wszystko, co kiedykolwiek

powiedziano lub uczyniono dobrego.