Ujęcie szerokie definicji wychowania - w znaczeniu szerokim wychowanie wg znanego polskiego pedagoga Tchorzewskiego są to wszystkie działania społeczne, które charakteryzują się następującymi właściwościami: akomodacją, aproksymacją i indoktrynacją. Akomodacją - jest to przystosowanie się jednostek lub grup do zastanych warunków i wymagań społecznych. Aproksymacja - jest to wskazanie jednostkom ich możliwości oraz form zachowań jakie powinny charakteryzować człowieka należącego do danej społeczności. Indoktrynacja - jest to systematyczny wpływ na poglądy jednostek lub grup. W ujęciach wąskich wychowanie jest interpretowane przede wszystkim teologicznie w odniesieniu do celów wychowania i prakseologicznie w odniesieniu do sprawnego działania. Teologia - nauka o celach. Prakseologia - nauka o sprawnym działaniu. Wychowanie urabiające - pedagogika ta polega na zewnętrznym sterowaniu ingerencji w rozwój wychowanka zgodnie z opracowanym przez jakieś centrum planem wychowawczym. Często towarzyszy tym poczynaniom kontrola wykonania planu. Wychowanie urabiające często stanowi element rządów autokrytycznych w państwie, instytucji oświatowej i nawet w rodzinie. Umożliwia wywieranie nacisku psychologicznego na wychowanków poprzez przewagę karania nad nagradzaniem. Wychowanie wyzwalające - polega na zapewnieniu wychowankom dużego marginesu swobody. Wychowawcy i rodzice nie kierują z zewnątrz w postaci przymusu rozwojem dziecka. Natomiast uznają wszelkie bariery ograniczające jego rozwój, jego passę poznawczą. Zachęcają wychowanków do nowych działań, stymulują ich aktywność. W wychowaniu przeważają nagrody nad karami. Wychowanie przyzwalające - pedagogika przyzwalania dopuszcza interwencję dorosłych w zachowanie wychowanka kiedy jest ono niezgodne z przyjętym w danej kulturze wzorem roli społecznej i kiedy zachowanie to szkodzi samemu wychowankowi. Pedagogika przyzwalania apeluje do wrażliwości ludzi dorosłych, którym bliskie są ideały swobody w rozwoju dziecka, jednak swobody w pewnym sensie ograniczonej przez potrzeby życia społecznego. Podmiotowość - jest to wewnętrzne źródło wszelkiej przynależności, cechy: nie jest możliwa tam gdzie nie ma wolności; nie istnieje bez poczucia odpowiedzialności; jest fundamentem samorealizacji: człowiek samorealizujący się działa niezależnie od otoczenia i ma poczucie wpływu na zdarzenia, jest więc podmiotem zdarzeń; podmiotem jest ten, kto wywiera wpływ na zdarzenia, inicjuje aktywność, kontakt interpersonalny. Partnerstwo w wychowaniu - ??? ORIENTACJE BADAWCZE W TEORII WYCHOWANIA: Orientacja tradycjonalistyczna - jest związana z tradycją pedagogiczną, filozofią i innymi naukami społecznymi. Poszukuje ona wspólnych pól zainteresowań badawczych teorii wychowania z innymi naukami. Problematykę badań umieszcza się wtedy w obrębie wybranej nauki, np. filozofii i próbuje się ją rozwiązać za pomocą teorii filozoficznych. Orientacja tradycjonalistyczna uwzględnia rozwój pedagogiki, ciągłość problematyki wychowania i jej związek z filozofią. Orientacja fenomenologiczna - jej zwolennicy próbowali opisywać i wyjaśnić praktykę wychowawczą bez ustalania jakichkolwiek założeń teoretycznych, światopoglądowych i filozoficznych. Orientacja fenomenologiczna jest związana z nurtem filozoficznym występującym na przełomie XIX i XX wieku, którego twórcą był Edmund Husserl. Fenomenologia odrzuca wszystkie założenia i spekulacje na temat świata. Zakłada badanie świata, takim jakim jest. Orientacja scientyczna - skupiła i skupia teoretyków wychowania, którzy wzorowali się na naukach przyrodniczych. Zwolennicy tej orientacji starali się przenieść do teorii wychowania wzorzec badań wzięty z nauk przyrodniczych, oparty na eksperymencie. Uważali, że tylko wiedza, którą można zweryfikować poprzez badania empiryczne jest prawdziwa. Głównym przedstawicielem scientyzmu był angielski filozof K. Pearson. Antypedagogika - jest to nurt współczesnej pedagogiki antyautorytarnej, którego dewizją jest "wspierać", a nie wychowywać.
Antypedagogika demaskuje represyjny charakter dotychczasowego wychowania, które podporządkowuje dziecko autorytetowi osoby dorosłej. Orientacja ta akcentuje godność dziecka, jego prawo do samostanowienia we wszystkich obszarach życia, a relacje dorosłych z wychowankami opiera się na dialogu partnerskim. FUNKCJE TEORII WYCHOWANIA: 1) Funkcja poznawcza - jej zadaniem jest opisywanie, czyli deskrypcja badanej rzeczywistości oraz objaśnienie zjawisk tej rzeczywistości, czyli eksplikacja. 2) Funkcja diagnostyczna - jest dianozowanie badanej rzeczywistości, wskazywanie jej cech pozytywnych i negatywnych wynikających z jej opisu, czyli deskrypcji i objaśnienia, czyli eksplikacji. 3) Funkcja ewaluacyjna - (inaczej funkcja oceniająca) jej zadaniem jest ustalenie oceny badanego stanu rzeczy, jego zgodności z założonym ideałem wychowawczym. 4) Funkcja prognostyczna - jej zadaniem jest opracowanie sposobów usprawnienia pracy wychowawczej w obszarach, w których jest ona nieefektywna. 5) Funkcja aplikatywna - jej zadaniem jest wdrażanie w rzeczywistość wychowawczą opracowanych projektów. Proces wychowania - jest to ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywoływanej przez nie przemiany. Komponenty procesu wychowania - a) ideał wychowania b) formy wychowania c) metody wychowania d) cele wychowania e) środki wychowania. Ideał wychowania - to pełny opis zintegrowanych cech człowieka wartościowych z punktu widzenia tradycji kulturowej, potrzeb społecznych oraz wymagań dominującej ideologii. Teleologia wychowania określa zasady stanowienia i współzależności ideału i celów wychowania. Aksjologia wychowania wskazuje, jakie wartości powinni zinternalizować (czyli uwewnętrznić) wychowankowie, aby stać się ludźmi wartościowymi w danym kręgu kulturowym. Cel wychowania - cel to taki stan rzeczy którego osiągnięcie jest postulowane. W zakresie wychowania celem będzie postulat określający działania międzyludzkie zachodzące między wychowankiem i wychowawcą. ZRODLA CELOW WYCHOWANIA - a) Natura człowieka - w wychowaniu naturalnym dużą wagę przywiązywano do zadatków wrodzonych, które w dużym stopniu determinowały rozwój człowieka. Celem wychowania było usuwanie barier, które mogły przeszkodzić w tym rozwoju. Natura, pośród kótrej żyje wychowanek miała kontrolować jego poczynania. Nagrody i kary miały być środkiem natury, a nie wychowawcy. b) Wartości ponadczasowe - wychowankom należy przekazywać wartości, które w sposób pozytywny zweryfikowała historia i tradycja bez uwzględniania realiów aktualnego życia społecznego. c) Wartość społeczna - wychowanie jest przygotowaniem ludzi do życia w określonych warunkach, które zmieniają się wraz z rozwojem ekonomicznym, politycznym i społecznym danego środowiska. d) Określona ideologia - ideologia wskazuje wartości, jakie powinno uwzględnić wychowanie. Wartości te powinni określić ideologowie i politycy, a teoria wychowania powinna opracować działania praktyczne, które umożliwiają realizację tych wartości w procesie wychowawczym. e) Wartości religijne - źródłem celów jest dekalog, które dał Bóg. Przykazania boskie są odwieczne i oparte na nich cele tworzą przyszły ideał człowieka. f) Wychowanie dla przyszłości - wychowanie powinno wykraczać poza teraźniejszość, w innym przypadku spowoduje to zamknięcie społeczeństwa na nowe idee, zastój rozwoju. Należy zawsze wybiegać w przyszłość, nawet gdy chce się utrzymać dotychczasowy ład społeczny. Formy wychowania - to zajęcia organizowane w tym celu, aby wychowankowie przejawiali oczekiwane przez wychowawcę rodzaje aktywności. Metody wychowania - Słowo metoda pochodzi od greckiego słowa "methodos", a dosłownie oznacza drogę. Metoda wychowania to intencjonalnie i systematycznie stosowany sposób współprzebywania wychowawcy z wychowankiem w kontakcie bezpośrednim lub pośrednio za pomocą sztuki, nauki czy też wytworów własnych wychowanka.
INDYWIDUALNE METODY WYCHOWANIA a) Metoda nagradzania i karania - pożądane zachowania wychowanków są nagradzane, a niepożądane karane. b) Metoda modelowania - polega na kształtowaniu zachowań wychowanków według określonego wzoru lub wzorca. c) Metoda zadaniowa - stawianie wychowankowi zadań d) Metoda perswazyjna - polega na objaśnieniu wychowankowi norm moralnych i przekonanie go do prezentowanego przez wychowawcę stanowiska. GRUPOWE MOTODY WYCHOWANIA - a) Metoda kształtowania norm i wartości grupowych - metoda ta jest szczególnie skuteczna jeśli wychowawca jest akceptowany przez grupę wychowanków. b) Restrukturyzacja relacji interpersonalnych w grupie - będzie skuteczna jeśli wychowawca wykryje rzeczywiste powiązania między członkami zespołu. c) Metoda kreowania przywództwa grupowego - aby metoda ta była skuteczna, wychowawca powinien poznać strukturę socjometryczną grupy i poprzez restrukturyzowanie powiązań interpersonalnych w grupie realizować swe cele wychowawcze. Dziedziny wychowania: 1) Wychowanie moralne 2) Wychowanie zdrowotne i fizyczne 3) wychowanie estetyczne 4) wychowanie umysłowe.