MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Emilia Niemiec  Jasińska
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[04].O1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Grażyna Mokrzycka
mgr Dorota Kaczor
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
dr Dorota Koprowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].O1.03
 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Twórcze rozwiązywanie problemów 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej 18
5.3.1. Ćwiczenia 18
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 20
7. Literatura 29
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
przykładowe scenariusze zajęć,
ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,
ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego,
literaturę.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
346[04].O1
Podstawy świadczenia usług
socjalnych
346[04].O1.01
Charakteryzowanie
psychofizycznych
i społecznych aspektów
rozwoju człowieka
346[04].O1.03
346[04].O1.02 346[04].O1.04
Kształtowanie
umiejętności
Doskonalenie Prowadzenie profilaktyki
rozwiązywania
umiejętności i promocji zdrowia
problemów
interpersonalnych
346[04].O1.05 346[04].O1.06
Stosowanie przepisów Stosowanie przepisów prawa
bezpieczeństwa i higieny pracy w działalności socjalnej
oraz udzielanie pierwszej pomocy
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- prezentować własne zdanie,
- współpracować w zespole, przyjmując różne role,
- przezwyciężać bariery komunikacyjne,
- stosować techniki ułatwiające komunikowanie się,
- prowadzić konstruktywną dyskusję,
- formułować i wyrażać opinie,
- wykazywać empatię i wrażliwość na problemy innych,
- wyjaśniać znaczenie informacji w poszukiwaniu sposobów rozwiązywania problemów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku, uczeń powinien umieć:
- wyjaśnić podmiotowy charakter problemu,
- określić rodzaje sytuacji problemowych,
- przedstawić fazy rozwiązywania problemów,
- dokonać analizy sytuacji problemowej,
- zaplanować strategie rozwiązywania problemów,
- określić prakseologiczne zasady rozwiązywania problemów,
- rozpoznać psychospołeczne bariery twórczego rozwiązywania problemów,
- zidentyfikować problemy socjalne rodzące zagrożenia społeczne,
- przewidzieć kierunki rozwoju problemów społecznych oraz ich skutki,
- zinterpretować zachowania społeczne zbiorowości i jednostki,
- określić cele i zasady polityki społecznej w Polsce,
- wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii społecznej,
- scharakteryzować strukturę pomocy społecznej,
- określić psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej,
- scharakteryzować wzorzec opiekuna w domu pomocy społecznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & ........................................................................
Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 346[04]
Moduł: Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[04].O1
Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[04].O1.03
Temat: Trudności mieszkaniowe wynikają z deficytu mieszkań.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności przeprowadzenia debaty.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- dobrać argumenty do dyskusji,
- sformułować wnioski płynące z dyskusji,
- zidentyfikować przyczyny ubóstwa,
- wskazać zadania państwa w zakresie polityki społecznej
Metody nauczania uczenia się:
- debata.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa,
- praca jednolita,
- praca zróżnicowana.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru, pisaki.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel prezentuje zasady prowadzenia debaty:
- w debacie biorą udział dwa zespoły: zespół broniący tezy i zespół negujący tezę 
w każdym zespole 3 4 osoby,
- zespoły debatujące zajmują miejsca naprzeciwko siebie,
- każdy mówca ma na wypowiedz
3 do 5 minut (należy ustalić precyzyjnie przed
rozpoczęciem debaty),
- pierwszy mówca w każdym zespole prezentuje podstawowe argumenty za lub przeciw
tezie debaty,
- drugi (i ewentualnie trzeci mówca) rozwija argumenty i odpowiada na argumenty strony
przeciwnej,
- ostatni mówca podsumowuje wypowiedz
zespołu, podkreślając najważniejsze argumenty,
- prowadzący debatę prezentuje zespoły i udziela głosu poszczególnym mówcom
- osoba odpowiedzialna za pilnowanie czasu, sygnałem dz
więkowym (np. dzwonek)
informuje o mijającym czasie wypowiedzi poszczególnych mówców,
- pozostałe osoby w klasie stanowią publiczność i biorą udział w drugiej części debaty
(dodatkowe pytania do zespołów debatujących, dodatkowe argumenty, wnioski itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
2. Uczniowie dzielą się na dwa zespoły  zespół broniący tezy i zespół negujący tezę.
3. W zespołach uczniowie przygotowują argumenty do debaty.
4. Każdy zespół wyłania zespół debatujący (3 lub 4 osobowy).
5. Nauczyciel wybiera prowadzącego debatę i osobę pilnującą czasu wypowiedzi.
6. Zespoły: broniący i negujący tezę przeprowadzają debatę zgodnie z przedstawionymi
zasadami debaty.
7. W drugiej części debaty biorą udział wszyscy uczniowie zgodnie z ustalonymi zasadami
debaty.
Zakończenie zajęć
- Ocena pracy uczniów  ocena zespołów debatujących (logika, rzeczowość argumentów,
kultura wypowiedzi) oraz ocena uczniów biorących udział w dyskusji podsumowującej.
Praca domowa
- Wskaż zadania państwa w zakresie polityki społecznej.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończeniu zajęć:
- Anonimowe ankiety ewaluacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca .................................................................................................
Modułowy program nauczania: Opiekun w Domu Pomocy Społecznej 346[04]
Moduł: Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[04].O1
Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
346[04].O1.03
Temat: Wzorzec opiekuna w domu pomocy społecznej.
Cele ogólny: Przygotowanie opiekuna domu pomocy społecznej do rozwiązywania
problemów podopiecznych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- sformułować jasno i logicznie swoje opinie i sądy,
- wskazać powinności opiekuna w domu pomocy społecznej,
- wskazać wiedzę i umiejętności istotne w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej,
- wskazać cechy osobowości istotne w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej,
- wskazać normy etyczne obowiązujące w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej
Metody nauczania-uczenia się:
- fotojęzyk,
- projektu.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca jednolita,
- praca indywidualna,
- praca zbiorowa.
Czas: 5 godzin dydaktycznych.
Środki dydaktyczne:
- zestaw zdjęć przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających osoby w różnym
wieku, w różnych sytuacjach społecznych, np. osoba siedząca na wózku, bezdomny,
dziecko niepełnosprawne, samotnie siedząca osoba w starszym wieku, itp.
Przebieg zajęć:
1. Nauczyciel z pomocą uczniów przygotowuje miejsce przeprowadzenia ćwiczenia.
2. Przestrzeń sali powinna być zorganizowana tak, aby możliwy był dostęp do stolików
z obu stron.
3. Nauczyciel rozkłada na stolikach przygotowane zdjęcia.
4. Nauczyciel zapisuje na tablicy temat zajęć i prosi uczniów, aby:
- obejrzeli przygotowane na stole zdjęcia,
- zastanowili się, które ze zdjęć najlepiej pasuje do tematu zajęć,
- wybrali jedno zdjęcie.
5. Uczniowie idąc wzdłuż stolików w jednym kierunku, przy zachowaniu ciszy (bez
komentowania), w skupieniu przyglądają się każdemu zdjęciu i dokonują wyboru tego ze
zdjęć, które według nich najlepiej odpowiada tematowi lekcji. Wyboru dokonują bez
zabierania zdjęcia. Po dokonaniu wyboru mogą odejść na bok. Uczniowie mogą
wielokrotnie przechodzić wzdłuż stolików nim dokonają wyboru. Na tym etapie nie
komentuje się wyboru. Sygnałem dla nauczyciela, że ta faza ćwiczenia została
zakończona jest odejście na bok wszystkich uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
6. Na polecenie nauczyciela każdy uczeń bierze do ręki wybraną fotografię. (Uwaga: może
się zdarzyć, że więcej osób dokona wyboru tego samego zdjęcia  zajmują wtedy miejsca
obok siebie.) Uczniowie zajmują miejsca w kręgu wraz z nauczycielem, który kieruje
przebiegiem ćwiczenia.
7. Uczniowie prezentują wybrane zdjęcia klasie, a następnie po kolei przedstawiają
uzasadnienie swojego wyboru (kolejność wypowiedzi dowolna).
8. Następnie uczniowie przystępują do opracowania projektu (zgodnie z ćwiczeniem 1
z rozdziału 5.3.1 Poradnika dla nauczyciela).
9. Nauczyciel prosi uczniów, aby dokonali prezentacji projektów.
Zakończenie zajęć
1. Nauczyciel dokonuje podsumowania prezentacji wskazując ponownie istotne aspekty
udzielania wsparcia społecznego.
2. Uczniowie dzielą się na forum grupy własnymi refleksjami na temat zastosowanej
metody i efektów zajęć.
3. Nauczyciel dokonuje oceny pracy uczniów.
Praca domowa
- Wypisz zadania opiekuna w domu pomocy społecznej.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończeniu zajęć:
- Anonimowe ankiety ewaluacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Twórcze rozwiązywanie problemów
5.1.1 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Występując w roli opiekuna w domu pomocy społecznej i stosując technikę kontraktu
i udzielania informacji zwrotnej, przeprowadz
symulację rozwiązania problemu
przedstawionego w opisie sytuacji.
Opis sytuacji:
Pan X, rozwodnik, lat 58, od 25 lat mieszka samotnie w spółdzielczym mieszkaniu. Ma
dorosłego syna, z którym nie utrzymuje kontaktów. Z zawodu jest mechanikiem
samochodowym. Od 8 miesięcy jest bezrobotny, utrzymuje się z dorywczej pracy. Został
zwolniony z pracy z powodu nadużywania alkoholu. W zeszłym tygodniu spadł ze schodów
i złamał sobie prawą rękę. Do domu pomocy społecznej został skierowany przez pracownika
socjalnego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) odegrać w rolę lub opiekuna w domu pomocy społecznej,
3) przeanalizować schemat zawierania kontraktu,
4) postąpić zgodnie ze schematem zawierania kontraktu i udzielania informacji zwrotnej,
5) wspólnie z partnerem, odgrywającym rolę Pana X, zawrzeć kontrakt w celu rozwiązania
problemu przy uwzględnieniu informacji zwrotnych,
6) spisać warunki kontraktu wynegocjowane wspólnie z osobami odgrywającymi role,
7) przedstawić swoje wyniki pracy na forum klasy,
8) wziąć udział w dyskusji podsumowującej przebieg ćwiczenia i mającej na celu ocenę
sposobu prowadzenia negocjacji i reagowania na informację zwrotną.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- odgrywanie ról,
- dyskusja frontalna.
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Na podstawie załączonego opisu sytuacji dokonaj rozpoznania problemów i zaproponuj
sposób ich rozwiązania.
Opis sytuacji:
Pani Zofia ma 70 lat, mieszka sama w dużym mieście. Zajmuje mieszkanie w starym
budownictwie na parterze. Jest wdową, jedyny syn mieszka w innym mieście i rzadko
odwiedza matkę. Pani Zofia, pomimo iż uczęszcza do domu pomocy społecznej od
poniedziałku do piątku, czuje się osamotniona. Zdarzają się sytuacje, kiedy pani Zofia
zapomina drogi do domu, gubi się. Po południu większość czasu spędza w oknie przyglądając
się życiu innych osób. Sąsiedzi uznają ją za osobę wścibską, kontrolującą ich życie.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) przypomnieć sobie informacje na temat etapów rozwiązywania problemów,
3) zdefiniować problem/my do rozwiązania,
4) zapoznać się z procedurą przydzielonej przez nauczyciela techniki rozwiązywania
problemów:
- burza mózgów,
- drzewo decyzyjne,
5) zastosować odpowiednią (przydzieloną przez nauczyciela) technikę rozwiązania
problemów i zgromadzić pomysły rozwiązania problemu,
6) dokonać wyboru najodpowiedniejszego sposobu rozwiązywania problemu,
7) zapisać i zaprezentować na forum grupy efekty pracy,
8) wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenia.
9) podzielić się spostrzeżeniami na temat barier występujących w poszukiwaniu rozwiązań
problemów.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- techniki twórczego rozwiązywania problemów,
- dyskusja frontalna.
Środki dydaktyczne:
- opisy procedur wybranych technik rozwiązywania problemów,
- tablica,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- arkusze papieru A4,
- taśma klejąca.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 3
Posługując się systemem  Sześciu Pytań , zdefiniuj problem i zaproponuj wstępne jego
rozwiązanie.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w 4-osobowej grupie,
2) wybrać partnera do pracy w parach (osoba A i osoba B),
3) przyjąć rolę osoby A, przedstawiającej problem własny lub z zaprezentowanej przez
nauczyciela listy, lub osoby B, próbującej pomóc osobie A w rozwiązaniu problemu
zadając osobie A wskazane w treści ćwiczenia pytania,
4) zamienić się rolami (teraz osoba B ma problem, a osoba A zadaje pytania zgodnie
z procedurą 6 pytań),
5) na forum 4-osobowej grupy zaprezentować doświadczenia związane z wykonywanym
zadaniem i porównać problemy oraz osiągnięte wyniki,
6) wziąć udział w dyskusji (cała grupa) na temat przydatności procedury  Sześciu pytań
w definiowaniu i rozwiązywaniu problemów.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 odgrywanie ról,
 dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- lista sytuacji trudnych,
- system  Sześć pytań :
- Co (stanowi problem)?
- Kogo (to dotyka)?
- Gdzie (to się zdarza)?
- Kiedy (to się zdarza/zdarzyło)?
- Dlaczego (to się zdarza/zdarzyło)?
- Jak (temu zaradzić)?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Rozwiązywanie problemów społecznych
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj problemy niepełnosprawnych i zaproponuj sposób poprawy ich sytuacji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie należy wykonać wykorzystując metodę dyskusji
za pomocą metaplanu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie (5 6 osób),
2) określić problemy osób niepełnosprawnych w Polsce,
3) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie
 jak jest?  jakie są problemy osób niepełnosprawnych,
4) sformułować i zapisać na kartkach w kształcie koła podstawowe odpowiedzi na pytanie
 jak być powinno? , zastanowić się i ustalić dlaczego nie jest jak być powinno? (określić
przyczyny tego stanu rzeczy)  zapisać na kartkach w kształcie owalu,
5) Wskazać sposoby poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych (WNIOSKI z dyskusji) 
zapisać na kartkach w kształcie prostokątów, kartki przyczepić do tablicy do metaplanu
w odpowiednich miejscach, zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
6) podsumować ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metaplan.
Środki dydaktyczne:
- tablica, w którą łatwo wbijać pinezki,
- duży arkusz szarego papieru przyczepionego do tablicy,
- kartki w trzech kolorach, o różnych kształtach (owal, koło, prostokąt),
- pinezki,
- mazaki.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionego opisu, udziel odpowiedzi na następujące pytania:
1. Jakie problemy występują w opisanej rodzinie?
2. Jakie skutki społeczne mogą wynikać z tych problemów?
3. Jakie działania naprawcze powinni podjąć poszczególni członkowie rodziny?
4. W jakich instytucjach mogą szukać wsparcia poszczególni członkowie rodziny?
Zaproponuj, jakie działania profilaktyczne powinny podjąć władze gminy, aby zapobiec
w przyszłości rozwojowi wskazanych problemów socjalnych.
Państwo X mieszkają na wsi. Utrzymują się z małego gospodarstwa, ponadto pani X
pracuje na pół etatu w pobliskiej szkole jako sprzątaczka. Mają na utrzymaniu dwójkę dzieci
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
w wieku szkolnym. Młodszy ośmioletni syn choruje na cukrzycę. Nie sprawia problemów
wychowawczych, bardzo dobrze się uczy. Marzy o komputerze.
Jego starsza o sześć lat siostra uczęszcza do gimnazjum w oddalonym o 20 kilometrów
mieście. Bardzo chciałaby się modnie ubierać, otrzymywać kieszonkowe i posiadać telefon
komórkowy. Nauka sprawia jej duże trudności, a ostatnio zaczęła chodzić z koleżankami na
wagary.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zapoznać się z opisem sytuacji,
3) udzielić odpowiedzi na poszczególne pytania i zapisać je na kartce (każdą odpowiedz
na
odrębnej kartce),
4) umieścić kartki z odpowiedziami w wyznaczonym miejscu,
5) zaproponować działania profilaktyczne,
6) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- technika 5 pytań problemowych.
Środki dydaktyczne:
- kartki samoprzylepne,
- pisaki,
- tablica.
Ćwiczenie 3
Opracuj projekt stowarzyszenia działającego w zakresie pomocy społecznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się nad obszarem działań stowarzyszenia,
3) wybrać nazwę stowarzyszenia,
4) określić teren działania i zasady pozyskiwania środków finansowych,
5) ustalić cele i sposoby ich realizacji,
6) wybrać partnerów wspierających,
7) przedstawić projekt na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda projektu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru,
- pisaki,
- tablica.
Ćwiczenie 4
Wskaż najważniejsze przyczyny bezdomności. Bezdomność jest zjawiskiem społecznym,
sytuacją osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić
sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby minimalne
warunki pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) z podanego wykazu czynników przyczyniających się do powstania zjawiska bezdomności
wybrać 4 najważniejsze czynniki,
2) następnie w parze z kolegą (koleżanką) na drodze negocjacji z czynników wybrać
wspólne 4  najważniejsze,
3) połączyć się z drugą parą w grupę 4  osobową, sprawdzić które czynniki są wspólne
i przedstawić 4 najważniejsze,
4) dokonać porównania wyników pozostałych grup z klasy,
5) podaną listę czynników pogrupować ze względu na przyczyny wynikające:
- z sytuacji społeczno-ekonomicznej,
- z sytuacji prawnej,
- z przyczyn związanych z patologiami,
- z przyczyn natury socjopsychologicznej,
- przyczyn osobowościowych,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- technika śnieżnej kuli.
Środki dydaktyczne:
- wykaz czynników warunkujących zjawisko bezdomności:
- rozpad rodziny,
- eksmisje,
- powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania,
- brak stałych dochodów,
- przemoc w rodzinie,
- brak tolerancji społecznej,
- uzależnienia,
- likwidacja hoteli pracowniczych,
- opuszczenie domu dziecka,
- powrót ze szpitala psychiatrycznego,
- uchodz
stwo,
- bezrobocie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- rozwód,
- poczucie osamotnienia,
- kartki,
- pisaki,
- tablica.
Ćwiczenie 5
Wez
udział w debacie na temat  Trudności mieszkaniowe wynikają z deficytu
mieszkań .
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami prowadzenia debaty,
2) znalez
ć swoje miejsce w grupie popierającej tezę debaty lub w grupie negukącej,
3) jeżeli jest członkiem grupy popierającej tezę  przygotować argumenty na jej poparcie,
4) jeżeli jest członkiem grupy negującej tezę  przygotować argumenty potrzebne do jej
zanegowania,
5) z każdej grupy wybrać 3-4-osoby, które będą reprezentować grupę w debacie,
przewodniczącego debaty oraz osobę, która będzie pilnowała czasu wypowiedzi;
pozostałe osoby przyjmą rolę obserwatorów i wezmą udział w II części debaty,
6) jako przewodniczący poprowadzić debatę, wyznaczyć poszczególnych mówców,
7) jako pilnujący czasu  dopilnować, aby każdy mówca zmieścił się w wyznaczonym
czasie (3 do 5 minut w zależności od początkowych ustaleń),
8) jako przedstawiciel grupy broniącej lub negującej tezę, zabierać głos w debacie według
ustalonego porządku,
9) jako obserwator przysłuchać się debacie i wziąć udział w drugiej części debaty (dyskusja
plenarna) na temat zadań państwa w zakresie kształtowania właściwej polityki
społecznej.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- debata.
Środki dydaktyczne:
- arkusz papieru,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.3. Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuńczej
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj projekt powinności opiekuna w domu pomocy społecznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) określić, co powinien umieć opiekun w domu pomocy społecznej, aby wykonywać
prawidłowo swoje obowiązki,
3) przedyskutować w grupie każdą z umiejętności,
4) wnioski zapisać na pojedynczych kartkach,
5) pogrupować kartki określające różne rodzaje umiejętności  przykleić do dużego arkusza
papieru,
6) efekty pracy zaprezentować na forum grupy,
7) na podstawie plakatów opracowanych przez poszczególne grupy i sprecyzować zadania
opiekuna w domu pomocy społecznej.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- dyskusja wielokrotna,
- dyskusja frontalna.
Środki dydaktyczne:
- kartki pisaki,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip chart.
Ćwiczenie 2
Opracuj kodeks etyczny opiekuna w domu pomocy społecznej.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) określić, jaki powinien być opiekun w domu pomocy społecznej, aby wykonywać
prawidłowo swoje obowiązki,
3) przedyskutować w grupie każdą z cech psychofizycznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4) odpowiedz
zapisać na pojedynczych kartkach,
5) pogrupować kartki określające cechy psychofizyczne  przykleić do dużego arkusza
papieru,
6) efekty pracy grupy zaprezentować na forum grupy,
7) zanotować zapisy kolegów/koleżanek,
8) wziąć udział w dyskusji dotyczącej potrzeby istnienia kodeksów etycznych.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- dyskusja wielokrotna,
- dyskusja frontalna.
Środki dydaktyczne:
- kartki pisaki,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Kształtowanie umiejętności
rozwiązywania problemów
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru:
 zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 15, 16, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,
 zadania 3, 10, 12, 13, 14 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie co najmniej 15 zadań, w tym co najmniej 2 zadań z poziomu
ponadpodstawowego
- bardzo dobry  za rozwiązanie co najmniej 18 zadań, w tym co najmniej 3 zdań
z poziomu ponadpodstawowego
Klucz do odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. b, 4. b, 5. d, 6. a, 7. c, 8. c, 9. c, 10. a, 11. a,
12. b, 13. b, 14. c, 15. a, 16. d, 17. c, 18. c, 19. d, 20. d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1. Wyjaśnić podmiotowy charakter problemu A P a
Zidentyfikować cechy sytuacji
2. B P a
problemowych
3. Rozróżnić rodzaje sytuacji problemowych D PP b
Zidentyfikować najczęstsze problemy
4. B P b
klientów sfery socjalnej
Wskazać poprawną kolejność procesu
5. rozwiązywania problemów Zidentyfikować B P d
fazy rozwiązywania problemów
Zidentyfikować fazy rozwiązywania
6. A P a
problemów
Zidentyfikować techniki rozwiązywania
7. B P c
problemów
8. Wymienić składniki kontraktu A P c
Rozpoznać bariery twórczego
9. B P c
rozwiązywania problemów
Wskazać prakseologiczne zasady
10. C PP a
rozwiązywania problemów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
11. Określić zakres polityki społecznej B P a
Wyjaśnić podstawowe pojęcia kwestii
12. C PP b
społecznej
Scharakteryzować stopnie dotkliwości
13. D PP b
kwestii społecznych
Wskazać mierniki statystyczne pomocne
14. D PP c
w identyfikacji problemów społecznych
15. Zidentyfikować zachowania prospołeczne B P a
Zidentyfikować elementy struktury pomocy
16. A P d
społecznej
Wskazać organizacje zaangażowane
17. A P c
w pomoc społeczną
18. Określić funkcje opieki A P c
Wymienić uwarunkowania jednostkowe
19. C P d
w pracy opiekuńczej
20. Określić aspekty etyczne pracy socjalnej C P d
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja dla ucznia,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Stwierdzenie, że problem jest zawsze czyjś świadczy o
a) podmiotowym charakterze problemu.
b) przedmiotowym charakterze problemu.
c) warunkowym charakterze problemu.
d) bezwarunkowym charakterze problemu.
2. Problem to sytuacja
a) trudna, nowa, niepewna.
b) niejasna, prosta, stara.
c) złożona, o jasno określonych ramach, mająca jedno rozwiązanie.
d) skomplikowana, angażująca wszystkie procesy poznawcze, stara.
3. Pani X jest opiekunem  14 letniego chłopca z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Podczas opieki nad chłopcem pani X kilkakrotnie zachęcała chłopca do rysowania, lecz
za każdym razem łamał kredki i rzucał nimi w opiekunkę. Pani X uważa, że zachowanie
jej podopiecznego jest wobec niej złośliwe, ponieważ chłopiec pomimo zachęt nie
zmienia swojego zachowania. Pani X poskarżyła się matce podopiecznego, która
poinformowała ją, że jej syn ma wadę wzroku i prawdopodobnie nie widzi płaskich
powierzchni, co jest przyczyną zachowań oporowych podczas rysowania. Problem
z jakim miała do czynienia opiekunka jest problemem
a) decyzyjnym.
b) wykonawczym.
c) orientacyjnym.
d) technicznym.
4. Do najczęstszych problemów klientów sfery socjalnej nie należą
a) trudności w wypełnianiu ról społecznych.
b) trudności radzenia sobie z poważnymi zmianami w życiu.
c) problemy natury zdrowotnej.
d) problemy w podejmowaniu decyzji.
5. Fazy rozwiązywania problemów to kolejno
a) analiza sytuacji problemowej, dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów,
weryfikacja.
b) dostrzeganie problemu, wytwarzanie pomysłów, analiza sytuacji problemowej,
weryfikacja.
c) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, weryfikacja, wytwarzanie
pomysłów.
d) dostrzeganie problemu, analiza sytuacji problemowej, wytwarzanie pomysłów,
weryfikacja.
6. Badanie rozbieżności i luk między tym, co jest dane, a tym, co jest pożądane odbywa się
w fazie
a) dostrzeżenia problemu.
b) analizy sytuacji problemowej.
c) wytwarzania pomysłów rozwiązania.
d) weryfikacji pomysłów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
7. W pracy socjalnej do rozwiązywania problemów często wykorzystuje się technikę
a) kontraktu i asertywności.
b) kontraktu i aktywnego słuchania.
c) kontraktu i informacji zwrotnej.
d) aktywnego słuchania i informacji zwrotnej.
8. Na wspólne wypracowanie kontraktu w sprawie interwencji nie składa się
a) zamiar.
b) działanie.
c) wymiana informacji.
d) cel.
9. Niezdolność zobaczenia problemu w nowym świetle należy do barier o charakterze
a) emocjonalnym.
b) kulturowym.
c) poznawczym.
d) praktycznym.
10. Zgodnie z zasadami działania zorganizowanego ustalenie celów powinno odbywać się na
etapie
a) przygotowania działań.
b) realizacji działań.
c) oceny działań.
d) weryfikacji działań.
11. Sprawy dnia codziennego związane z polityką społeczną, to
a) praca, jedzenie, nauka.
b) praca, jedzenie, podróże.
c) praca, konflikty w pracy, podróże.
d) nauka, praca, podróże.
12. Kwestie społeczne o umiarkowanym stopniu dotkliwości to
a) bieda, brak samodzielnego mieszkania.
b) niedostatek, bezrobocie czasowe.
c) bezradność, długotrwałe bezrobocie.
d) nędza, bezdomność.
13. Asymetria, dysfunkcja to pojęcia kwestii społecznych, których wspólną cecha jest
a) uporządkowanie.
b) chaos.
c) równowaga.
d) jednolitość.
14. Negatywnym miernikiem statystycznym pomocnym w identyfikacji problemów
zdrowotnych jest
a) wykształcenie.
b) skala szczepień.
c) zachorowalność.
d) spożycie dóbr i usług.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
15. Zachowaniem prospołecznym nazywamy
a) organizowanie zbiórki pieniędzy na rzecz dzieci z porażeniem mózgowym.
b) nieudzielenie pomocy ofiarom wypadku.
c) zachowania agresywne na meczu piłki nożnej.
d) pomoc koledze w kradzieży.
16. W strukturze pomocy społecznej stowarzyszenie działające na rzecz dzieci głuchych
znajduje się w sektorze
a) publicznym  rządowym.
b) publicznym  samorządowym.
c) prywatnym.
d) non-profit.
17. W skład sektora publicznego wchodzą
a) MOPS, fundacje, hostele.
b) MOPS, spółki, ośrodki adaptacyjne.
c) hotele, ośrodki pomocy dzieciom i młodzieży, MOPS.
d) stowarzyszenia, MOPS, noclegownie.
18. Opieka nie pełni funkcji
a) regulacyjnej.
b) usamodzielniającej.
c) ochronnej.
d) homeostatycznej.
19. W pracy opiekuńczej należy uwzględniać następujące uwarunkowania jednostkowe:
a) zasoby, okoliczności, aspiracje.
b) zasoby, potrzeby, aspiracje.
c) zasoby, okoliczności, oczekiwania.
d) zdolności, aspiracje, potrzeby.
20. W pracy opiekuńczo-wychowawczej opiekun w domu pomocy społecznej powinien
kierować się następującymi zasadami pracy socjalnej
a) indywidualizacji, neutralności, subiektywizmu.
b) neutralności, małych kroków, poufności.
c) uporze w realizacji podejmowanych działań, poufności, samostanowienia.
d) indywidualizacji, akceptacji, poufności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko& .......................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Test 2
Test praktyczny typu  próba pracy do jednostki modułowej
 Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
Test praktyczny składa się z zadania praktycznego nisko symulowanego i zawiera
polecenie do wykonania, opis sytuacji i kartę odpowiedzi.
Zadanie praktyczne wymaga wykazania się przez ucznia umiejętnościami z poziomu
ponadpodstawowego.
Uczeń powinien być oceniany według następujących kryteriów:
Lp. Kryterium Punktacja
Diagnozowanie środowiska dziecka Za diagnozę  0-10 punktów
1.
niepełnosprawnego. Określenie problemów.
Etapy rozwiązania problemu oraz działania Za wskazanie etapów rozwiązywania
na poszczególnych etapach problemów  0-10 punktów
2.
Za opis działań na poszczególnych
etapach  0-10 punktów
Uzasadnienie zaproponowanego sposobu 0-10 punktów
3.
rozwiązania
Opis wykorzystanych technik 0-10 punktów
4.
rozwiązywania problemów
Proponuje się następujące formy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 25 punktów,
- dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 33 punkty,
- dobry  uczeń uzyskał co najmniej 40 punktów,
- bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 47 punktów.
Plan testu
Nr. Cel operacyjny Kategoria Poziom
zad. (mierzenie osiągnięcia ucznia) celu wymagań
1. Zdiagnozować problemy dziecka niepełnosprawnego C PP
Wskazać etapy rozwiązania problemu
2. D PP
i charakteryzować podejmowane działania
3. Uzasadnić sposoby rozwiązania problemów C PP
Scharakteryzować techniki rozwiązywania
4. D PP
problemów.
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonują zadanie praktyczne indywidualnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego (dla
każdego ucznia).
6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na przygotowanej karcie oceny,
uwzględniając podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu masz 45 minut.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
Materiały dla ucznia
- instrukcja dla ucznia,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
Treść zadania praktycznego
Zapoznaj się z opisem sytuacji. Opracuj projekt realizacji prac związanych
z przygotowaniem i organizacją opieki oraz pomocy biopsychospołecznej dla sześcioletniego
chłopca z mózgowym porażeniem dziecięcym.
34 letnia kobieta wychowuje samotnie 5 letniego synka  Pawełka. Chłopiec choruje na
mózgowe porażenie dziecięce. Występuje u niego upośledzenie czynności lokomocyjnych,
porusza się na wózku inwalidzkim. Sprawność manualna i intelektualna zachowana,
współmierna do wieku dziecka. Dziecko jest uzdolnione plastycznie, chętnie rysuje i maluje.
Cały czas spędza z matką w domu. Na spacery wychodzi jedynie czasami, sporadycznie. Jest
blade, smutne, nieufne w stosunku do obcych. Matka z zawodu jest sprzedawcą, nie pracuje,
zajmuje się opieką i wychowaniem dziecka. Jest bardzo troskliwa i opiekuńcza. Wyręcza
dziecko w wykonywaniu wszystkich czynności, ogranicza wysiłek fizyczny syna. Przed
chorobą dziecka miała wiele koleżanek i przyjaciół. Dziś jest samotna, zamknięta z dzieckiem
w domu. Matka wraz z synem zajmują 2 izbowe mieszkanie na drugim piętrze w starym
budownictwie, bez windy. Mieszkanie posiada pełen węzeł sanitarny i wyposażony jest
w podstawowy sprzęt gospodarstwa domowego.
y
ródłem utrzymania rodziny są:
- alimenty w wysokości 250 zł,
- zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 150 zł,
- zasiłek stały w kwocie 210 zł.
Projekt realizacji prac powinien zawierać:
1. Diagnozę środowiska dziecka niepełnosprawnego  określanie problemów.
2. Wykaz prac wchodzących w skład rozwiązania zidentyfikowanych problemów (etapy
rozwiązania problemów i działania na każdym z tych etapów).
3. Uzasadnienie zaproponowanych rozwiązań.
4. Opis wykorzystanych technik rozwiązywania problemów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów
1. Diagnoza środowiska dziecka. Określenie problemów.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Etapy rozwiązania problemu oraz działania na poszczególnych etapach
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Uzasadnienie zaproponowanego sposobu rozwiązania
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4. Opis zaproponowanej techniki rozwiązywania problemów
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
KRYTERIUM PUNKTACJA
1.
2.
3.
4.
SUMA
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
7. LITERATURA
1. Auleytner J.: Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. Uniwersytet Warszawski,
Warszawa 1994
2. Brammer L.: Kontakty służące pomaganiu. SP, PTP, Warszawa 1984
3. Błedowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
4. Garwin C. D., Seabury B. A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Śląsk 
Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1998
5. Kozielecki J.: Myślenie w rozwiązywaniu problemów. PWN, Warszawa 1992
6. Kurzynowski A.: Polityka społeczna. SGH, Warszawa 2002
7. Kwaśniewski J.: Praca socjalna, pomoc społeczna. BPS, Warszawa 1995
8. Lisowski A.: Badania potrzeb społecznych BPS. Warszawa 1996
9. Meer K., Neijenhof J.: Elementarne umiejętności społeczne. CMDNŚSM, Warszawa
1993
10. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie.
Inerart, Warszawa 1996
11. Ratyński W.: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. Difin, Warszawa 2003
12. Rembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PWN, Warszawa 
Poznań 1984
13. Sternberg R.J., Spear-Swerling L.: Jak nauczyć dzieci myślenia. GWP, Gdańsk 2003
14. Tarkowski Z.: Zarządzanie i organizacja pomocy społecznej. Wydawnictwo Fundacji
 DRATOR , Lublin 2000
15. www.mps.gov.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29