MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Alicja Klimowicz
Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego
346[04].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
mgr Grażyna Mokrzycka
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepanik
Konsultacja:
dr Dorota Koprowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].Z2.01.
 Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Pedagogika czasu wolnego  zadania i zakres zainteresowań 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Funkcje czasu wolnego 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 13
4.3. Aktywizacja mieszkańców w domu pomocy społecznej 14
4.3.1. Materiał nauczania 14
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.3.3. Ćwiczenia 18
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Diagnoza społeczna 20
4.4.1. Materiał nauczania 20
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.4.3. Ćwiczenia 22
4.4.4. Sprawdzian postępów 23
4.5. Metody pracy socjalnej w aktywizacji podopiecznych domu pomocy
społecznej 24
4.5.1. Materiał nauczania 24
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.5.3. Ćwiczenia 27
4.5.4. Sprawdzian postępów 28
4.6. Organizacja czasu wolnego w placówkach pomocy społecznej 29
4.6.1. Materiał nauczania 29
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.6.3. Ćwiczenia 32
4.6.4. Sprawdzian postępów 32
5. Sprawdzian osiągnięć 33
6. Literatura 38
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat, organizowania czasu
wolnego podopiecznym, aktywizowaniu mieszkańców w domu pomocy społecznej, diagnozy
społecznej, oraz metod pracy socjalnej aktywizowaniu podopiecznych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
346[04].Z2
Aktywizacja osób starszych
346[04].Z2.01 346[04].Z2.02
346[04].Z2.03
Organizowanie różnych Stosowanie terapii
Integrowanie
form spędzania czasu zajęciowej w procesie
podopiecznego ze
wolnego aktywizacji podopiecznego
środowiskiem lokalnym
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 użytkować komputer,
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu gerontologii i geriatrii,
 rozpoznawać problemy społeczne ludzi starych i niepełnosprawnych,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 współpracować z osobami starszymi,
 współpracować indywidualnie i w grupie,
 współpracować w zespole opiekuńczo-terapeutycznym,
 rozróżniać wypoczynek czynny od wypoczynku biernego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- określić zasady i metody organizacji czasu wolnego,
- dokonać wstępnej diagnozy aktywności mieszkańców w domu pomocy społecznej,
- rozpoznać sytuację podopiecznego w aspekcie psychicznym, fizycznym, duchowym,
socjalnym,
- stworzyć warunki do aktywnego i twórczego życia mieszkańców,
- wykorzystać w aktywizacji podopiecznego metody pracy socjalnej,
- zastosować formy działania służące tworzeniu więzi społecznych we wspólnocie
mieszkańców,
- zachęcić podopiecznych do pełnienia ról w domu pomocy społecznej zgodnych
z możliwościami i zainteresowaniami,
- zapewnić podopiecznym bierne lub czynne uczestnictwo w kulturze,
- dobrać formy aktywizacji do indywidualnych możliwości podopiecznych i warunków
w domu pomocy społecznej,
- zorganizować określone formy zajęć aktywizujących,
- ocenić przebieg procesu aktywizacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Pedagogika czasu wolnego  zadania i zakres zainteresowań
4.1.1. Materiał nauczania
Pedagogika czasu wolnego jest jednym z elementów składowych pedagogiki jako nauki
o wychowaniu. Rozwinęła się na gruncie realnych potrzeb nowożytnych społeczeństw.
Pedagogika czasu wolnego jest dyscypliną tworzącą wzory postępowania zgodnie
z potrzebami jednostki. Jest nauką zdolną w każdej sytuacji do skutecznego działania, która
przeciwdziała powierzchownemu kultowi rekreacji i wypoczynku i stwarzania założenia do
wszelkiej działalności instytucji wczasowych [20, s. 184].
Charakterystyczny dla współczesnego świata wzrost ilości czasu wolnego, oznacza stałe
aktywizowanie człowieka i wypełnianie czasu pożytecznymi czynnościami, zgodnie
z zainteresowaniami i potrzebami. Sytuacja ta wpływa na zmianę jakości życia.
Zmiana ta może pójść w dwóch kierunkach i doprowadzić do podwyższenia bądz
obniżenia
jakości życia.
Podstawową sprawą jest poznanie i analiza mechanizmów ludzkiego działania przy
zagospodarowaniu czasu wolnego.
Człowiek jest istotą bio-socjo-kultularną i wszystkie strefy ludzkiej istoty stanowią
jedność wzajemnie się dopełniającą.
Rozwój osoby ludzkiej polega, zatem na:
- rozwoju biologicznym  wymaga właściwej pielęgnacji, wyrównywaniu, braków
organizmu,
- rozwoju społecznym  wzrastaniu w grupy społeczne oraz przyswajaniu odpowiednich
ról,
- rozwoju kulturalnym  wzrastaniu w wartości kultury materialnej i duchowej.
Działalność pedagogiczna w zakresie czasu wolnego powinna być ukierunkowana na
realizację zadań:
- profilaktycznych  polegajÄ…cych na eliminowaniu i minimalizowaniu niekorzystnych
zjawisk w obrębie czasu wolnego,
- kreacyjnych  dostarczenie inspiracji, twórczych wzorców i realizacji wartości wyższego
rzędu [20, s. 186].
Istnieje wiele definicji czasu wolnego, np. wg Aleksandra Kamińskiego, czas wolny jest to
czas nieprzeznaczony na pracę zarobkową (normalną i dodatkową), systematyczne kształcenie
się, zaspakajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych i stałe obowiązki domowe, który
można wykorzystać na odpoczynek, życie rodzinne i pracę społeczną [13]. Przez czas wolny
rozumie się na ogół ten czas, który pozostaje człowiekowi do jego swobodnej decyzji po
wykonaniu czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb biologicznych i higienicznych (sen,
jedzenie, toaleta) oraz czynności obowiązkowych (praca, nauka, obowiązki rodzinne, dojazdy
do pracy lub nauki). Czas wolny oznacza czas, w którym człowiek ma znacznie większą, niż
kiedy indziej możliwość wyboru czynności, którym pragnie się zajmować. Czas wolny
charakteryzują trzy cechy: dobrowolność (zajęcie nie może mieć charakteru obowiązkowego),
niezarobkowość (nie może stanowić podstawowego z
ródła dochodu) oraz przyjemność [6].
W znaczeniu potocznym  czas wolny jest to czas bez obowiązków przeznaczony na
zajęcia dowolne takie jak:
- rekreacja i wczasy (odpoczynek, rozrywka, zabawa),
- wypoczynek (wypoczynek bierny i czynny),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- praca nad sobą (zajęcia sportowe, uczestnictwo w działalności społecznej,
samodoskonalenie),
- odpoczynek (spędzanie czasu na spoczynku, wypoczynek bierny),
- zabawa (wypoczynek czynny, aktywny),
- rozrywka (wypoczynek czynny, zabawa bez określonych reguł),
- gra (wypoczynek czynny, zabawa wg określonych reguł),
- hobby (zamiłowania osobiste, przyrodnicze, artystyczne, ogólnokulturalne,
kolekcjonerskie).
Czas jest naszym najcenniejszym dobrem, jest więcej wart niż pieniądze. Naszym
najważniejszym zadaniem jest efektywnie wykorzystać czas wolny i zrobić z tego czasu jak
najlepszy użytek.
Aby go lepiej wykorzystać należy dokładnie przeanalizować sposób, w jaki jest on obecnie
wykorzystywany, a następnie rozważyć możliwość bardziej efektywnego rozplanowania
wolnego czasu zgodnie z zainteresowaniami i potrzebami.
Czas wolny możemy przeznaczyć na:
- odpoczynek (rys. 1),
- rozrywkÄ™ (rys. 2),
- rozwój zainteresowań i uzupełnianie wiedzy (rys. 3),
- kontakty społeczne (rys. 4).
Rys. 1. Odpoczynek [opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Rozrywka [opracowanie własne]
Rys. 3. Zainteresowania i uzupełnianie wiedzy [opracowanie własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 4. Kontakty społeczne [opracowanie własne]
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem pedagogika czasu wolnego?
2. Jak brzmi definicja  czasu wolnego wg A. Kamińskiego?
3. Jak brzmi definicja  czasu wolnego wg Encyklopedii Pedagogicznej?
4. Jakie znasz cechy charakteryzujÄ…ce czas wolny?
5. Jakie znasz przykłady zajęć realizowanych dobrowolnie w czasie wolnym?
6. W jaki sposób efektywnie wykorzystasz czas wolny?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Po zapoznaniu siÄ™ z rysunkami 1, 2, 3, 4 z Poradnika dla ucznia, podaj definicjÄ™ czasu
wolnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie przyjrzeć się rysunkom 1 4 zamieszczonym w materiale nauczania,
2) przygotować opisy rysunków,
3) określić definicję czasu wolnego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart
- rysunki 1-4 z Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Ćwiczenie 2
Przygotuj propozycję spędzania czasu wolnego dla osoby starszej, niepełnosprawnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z różnymi sposobami spędzania czasu wolnego,
2) dokonać wyboru sposobów spędzania czasu wolnego preferowanych przez osoby starsze,
niepełnosprawne,
3) opisać propozycje spędzania czasu wolnego przez osoby starsze, niepełnosprawne.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film z prezentacją form spędzania czasu wolnego,
- rzutnik multimedialny,
- ekran,
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- poradnik dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić pojÄ™cie pedagogika czasu wolnego? ûÿ ûÿ
2) zdefiniować pojÄ™cie czasu wolnego? ûÿ ûÿ
3) wymienić cechy charakteryzujÄ…ce czas wolny? ûÿ ûÿ
4) rozróżnić elementy czasu pracy od czasu wolnego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Funkcje czasu wolnego
4.2.1. Materiał nauczania
Czas wolny w życiu jednostki pełni wiele różnych funkcji, które są wzajemnie rozdzielone
a jednocześnie uzupełniają się i przenikają tworząc cały zakres czynności rekreacyjnych.
Każda z tych czynności pełni funkcję rekreacyjną, J. Pięta wyróżnia: wypoczynek i pracę
nad sobą, odpoczynek i zabawę, grę i rozrywkę oraz zajęcia hobbystyczne. Szczególne miejsce
wśród wymienionych funkcji zajmuje triada: odpoczynek, zabawa i praca nad sobą, zwaną też
triadÄ… funkcji czasu wolnego [20, s. 30].
Odpoczynek jest formÄ… wypoczynku biernego, a istota jego polega na odreagowaniu
zmęczenia i znużenia utrudniających lub uniemożliwiających prawidłowe funkcjonowanie
ustroju, a tym samym zapobieganiu niebezpiecznym chorobom.
Celem odpoczynku jest odzyskanie sił fizycznych i równowagi psychicznej, chęci do pracy
i aktywności.
Cel ten osiÄ…ga siÄ™ poprzez sen nocny i odpoczywanie dzienne. Sen nocny jest podstawÄ…
odpoczynku, a odpoczynek dzienny sprowadza się do spędzania czasu w spokoju. Spokój to
odizolowanie od hałasów, gwarnych rozmów, od obecności innych osób. Przede wszystkim
spędzanie czasu w samotności lub w grupie zaprzyjaz
nionych osób. Spokój daje poczucie
bezpieczeństwa, wyciszenie emocjonalne oraz zmniejsza agresję.
Potrzeba pełnego wypoczynku kojarzy się z nie myśleniem i nic nie robieniem, można przy
tym leżeć, siedzieć, czytać, spacerować itp.
Tak rozumiany odpoczynek jest czymś w rodzaju zabiegu leczniczego i spełnia ważną funkcję
zdrowotną. Warunki dobrego odpoczynku to życzliwość otoczenia, bezpieczeństwo socjalne,
kontakt z przyrodą, własne mieszkanie.
Zabawa jest wypoczynkiem czynnym realizowanym poprzez aktywność umysłową
i fizyczną. Zabawa w przeciwieństwie do odpoczynku nie wymaga spokoju i ciszy, izolacji,
lecz zmienności, bogactwa wrażeń, przygody, poznawania nowych ludzi i sytuacji,
współzawodnictwa. Uczestniczymy w zabawie dla samej zabawy, gramy dla samej gry,
satysfakcji z wygranej, uprawiamy turystykę dla przeżycia wrażeń, podziwianie krajobrazów,
poznawania zabytków kultury.
Kompensacyjna funkcja zabawy polega na tym, że odrywa od monotonności dnia
codziennego, obowiązków, przymusu, wyzwala od nudy i znużenia.
Zabawa posiada wieloraki sens i spełnia ważną rolę w życiu każdego człowieka. Rola zabawy
wpływa na przedłużenie młodości, nawet do póz
nej starości, dbanie o sprawność fizyczną,
zdrowie, dobry humor, zainteresowanie światem, kulturą, postępami nauki i techniki
[20, s. 45].
Zabawa ułatwia przystosowanie do życia, pozwala podejmować obowiązki z optymizmem
i wiarą w siebie. Zaspokaja też potrzebę prestiżu szczególnie poprzez uczestnictwo w kulturze,
np.: teatr, wystawy dzieł sztuki, odwiedzanie muzeów. Zabawa ma też pozytywny wpływ na
pracÄ™ zawodowÄ….
Praca nad sobą jako funkcja czynności wczasowych to dobrowolne i samodzielne
samodoskonalenie i samokształcenie. Praca nad sobą jest jedną z najważniejszych funkcji czasu
wolnego oddziałuje na cała osobowość ludzką poprzez rozwijanie wyobraz
ni, twórcze
myślenie, inteligencję, poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie.
Dobrowolne wykonywanie pracy zgodnej z zainteresowaniem i zamiłowaniem, nawet, jeśli
wymaga wysiłku i dyscypliny ma ogromne znaczenie wychowawcze. Zajęcia kształcące
(amatorstwo artystyczne, majsterkowanie, amatorstwo techniczne, itp.) podejmowane w czasie
wolnym zawierają elementy pracy nad sobą i wpływają na rozwój osobowości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Natomiast zajęcia sportowo-rekreacyjne, turystyka kwalifikacyjna zawierają znaczny
udział elementów pracy nas sobą i mają duży wpływ na doskonalenie sprawności fizycznej
i utrzymanie dobrego stanu zdrowia.
Zarówno turystyka jak i sport zwiększają aktywność ruchową, która pozwala człowiekowi
utrzymywać wysoki poziom sprawności i wydolności ustroju.
W pracy nad sobą w czasie wolnym duże znaczenie mają zajęcia kulturotwórcze, które
polegają na upowszechnianiu i wzbogacaniu kultury. Rozbudzają one wrażliwość intelektualną
i uczuciową człowieka, zwiększają mądrość życiową, ułatwiają tworzenie nowych wartości
kulturalnych, realizować jakąś część swojego życia, swej osobowości. Często na wskutek
kulturoterapii dochodzi do pełnej regeneracji sił i podjęcia przez człowieka działalności
twórczej.
Z. Dąbrowski wyodrębnia cztery funkcje czasu wolnego [5]:
- wypoczynek,
- rozrywka,
- rozwój zainteresowań,
- poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie.
Prawidłowa organizacja czasu wolnego spełnia szereg ważnych i wartościowych funkcji
(doskonali wiedzę, dostarcza nowe przeżycia i doświadczenia, rozwija osobowość oraz
pozwala znalez
ć właściwe miejsce w społeczeństwie).
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega istota odpoczynku i funkcji czasu wolnego?
2. Jaka jest rola zabawy w życiu człowieka?
3. Na czym polega kompensacyjna funkcja zabawy?
4. Co jest istotÄ… pracy nad sobÄ… w czasie wolnym?
5. Jakie sÄ… funkcje czasu wolnego wg Z. DÄ…browskiego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj różne formy spędzania czasu wolnego dla jednego podopiecznego uwzględniając
funkcje czasu wolnego wg Z. DÄ…browskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z różnymi forami spędzania czasu wolnego,
2) zapoznać się z funkcjami czasu wolnego wg Z. Dąbrowskiego,
3) przygotować możliwie szczegółową charakterystykę podopiecznego (stan zdrowia,
zainteresowania, itp.),
4) zaplanować formę spędzania czasu wolnego uwzględniając funkcje czasu wolnego
wg Z. DÄ…browskiego dla wybranego podopiecznego,
5) przygotować swoją pracę na arkuszu A4.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 2
Przygotuj projekt form spędzania czasu wolnego dla grupy podopiecznych uwzględniając
funkcję wolnego czasu wg J. Pięty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z różnymi formami spędzania czasu wolnego,
2) zapoznać się z funkcjami czasu wolnego wg J. Pięty,
3) przygotować charakterystykę wybranych podopiecznych,
4) przygotować projekt proponowanych form spędzania czasu wolnego dla grupy
podopiecznych uwzględniając funkcję wg J. Pięty,
5) przygotować swoją pracę na arkuszu A4.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart
- poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić pojÄ™cie: funkcje czasu wolnego w ujÄ™ciu psychohigienicznym? ûÿ ûÿ
2) okreÅ›lić rolÄ™ zabawy w życiu czÅ‚owieka? ûÿ ûÿ
3) przedstawić kompensacyjnÄ… funkcjÄ™ zabawy? ûÿ ûÿ
4) okreÅ›lić istotÄ™ pracy nad sobÄ… w czasie wolnym? ûÿ ûÿ
5) wymienić funkcje czasu wolnego wg Z. DÄ…browskiego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.3. Aktywizacja mieszkańców domu pomocy społecznej
4.3.1. Materiał nauczania
Aktywizacja to w potocznym rozumieniu  uaktywnianie się [27, s. 6]  jest to zespół
działań mających na celu włączenie człowieka do udziału w różnych dziedzinach życia, inaczej
 prowadzenia aktywnego trybu życia.
Aktywność  to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.
Jest on warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego
życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóz
nia procesy starzenia. Jest to taki obszar
działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie dostępnej i bardzo
indywidualnej, określonej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami.
Brak aktywności, kontaktów, pomocy ze strony innych osób, daje poczucie własnej
nieprzydatności, prowadzi do poczucia krzywdy, izolacji i osamotnienia.
Celem aktywności człowieka jest:
 utrzymywanie sprawności fizycznej i zdrowotnej,
 usamodzielnianie, pobudzanie zaradności,
 nauka współżycia w grupie i w środowisku,
 utrzymanie (bÄ…dz
obudzenie) wiary w sens życia,
 rozwijanie różnych zainteresowań,
 stymulowanie procesów wyobrażeń i twórczego działania, rozwijanie osobowości [31,
s. 702].
Celem aktywizacji w odniesieniu do mieszkańców domów pomocy społecznej może być
dodatkowo:
 wyrobienie u podopiecznych poczucia społecznej użyteczności,
 zapewnienie poczucia bezpieczeństwa,
 adaptacja do nowych warunków życia,
 podtrzymywanie dotychczasowych więzi rodzinnych,
 niwelowanie agresji,
 podmiotowe traktowanie podopiecznego, likwidowanie nudy i jednostajnego trybu życia,
 pokonanie trudności w kontaktach z pracownikami domu pomocy społecznej.
W procesie aktywizacji każdy mieszkaniec domu pomocy społecznej jest traktowany
indywidualnie i podmiotowo. Konkretyzacja celu i rodzaju aktywizacji odbywa siÄ™
w odniesieniu do indywidualnego mieszkańca i przy jego współudziale, a także przy wyborze
przez niego takiej formy wśród zaoferowanych propozycji, która jest dla niego z wielu
powodów lepsza i najbardziej odpowiada jego potrzebom, zainteresowaniom i możliwościom.
Stosowanie różnych form aktywizacji jest uzależnione od dwóch grup czynników:
1) indywidualnych właściwości podopiecznych,
2) czynników związanych z warunkami, jakimi dysponuje dom pomocy społecznej.
Do pierwszej grupy czynników należy zakwalifikować: wiek, zainteresowania,
wykształcenie i rodzaj wykonywanego zawodu przed zamieszkaniem w domu pomocy
społecznej, stan psychiczny, samopoczucie podopiecznego, osobowość podopiecznego.
Do drugiej grupy czynników zaliczamy [29]:
 standard domu pomocy społecznej (odpowiednie warunki lokalowe, brak barier
architektonicznych, istnienie odpowiednio przygotowanych pomieszczeń, jak: sale
gimnastyczne, rehabilitacyjne, aktywizujące, biblioteka, co pozwala prowadzić kilka form
terapii),
 autorytet pracowników realizujących program aktywizacji,
 zaakceptowanie podopiecznego takim, jakim on jest.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Aktywizacja mieszkańców domów pomocy społecznej przebiega w czterech etapach:
Etap I  postawienie diagnozy społecznej,
Etap II  opracowanie planu aktywizacji,
Etap III  realizacja planu,
Etap IV  ocena przebiegu aktywizacji.
Postawienie diagnozy społecznej
Obejmuje zgromadzenie danych o podopiecznym dotyczących jego zainteresowań,
schorzenia, wieku, możliwość wykonywania danej czynności, występujących problemów
i trudności w przystosowaniu się do nowych warunków domu pomocy społecznej.
Opracowanie planu aktywizacji
Jest to opracowanie planu postępowania z daną osobą lub grupą osób o podobnych
problemach lub zainteresowaniach.
Przy opracowaniu planu aktywizacji należy uwzględnić:
 specyfikÄ™ domu pomocy,
 predyspozycje podopiecznego i ocenę, w jakim stopniu może on współpracować czy
współpracuje z personelem,
 specyfikacjÄ™ pracy personelu,
 środki materialne.
Dla potrzeb terapii zajęciowej należy opracować:
 plan pracy indywidualnej,
 plan pracy grupowej.
Realizacja planu
Plany indywidualne i grupowe powinny być elastyczne. Realizacja planu polega na
wykonaniu określonych czynności, określonych form zajęć aktywizujących. Plan może być
realizowany w odpowiednio wyposażonych i przystosowanych:
- pracowniach aktywizujÄ…cych,
- bezpośrednio w pokoju mieszkańca,
- warsztatach aktywizujÄ…cych zorganizowanych w domach pomocy i poza nimi.
Ocena przebiegu procesu aktywizacji
Etap ten polega na gromadzeniu danych dotyczÄ…cych przebiegu procesu aktywizacji
i efektów terapii. Przy ocenie należy również podać trudności, które wystąpiły w czasie
realizacji planu aktywizującego, przyczyny ich powstania oraz sposób ich rozwiązywania.
Ocena ta, zarówno zbiorowa, jaki indywidualna powinna być wykorzystana jako
doświadczenie do ustalenia i modyfikowania zajęć aktywizujących i przeprowadzona po
każdych odbytych zajęciach.
Do oceny aktywności mieszkańców domów pomocy społecznej można posłużyć się skalą
aktywności mieszkańców (SAM) i zapotrzebowania na opiekę.
Skala aktywności spełnia cztery funkcje [16, s. 31 33]:
- ułatwia gromadzenie i dokumentowanie danych o Mieszkańcu,
- stanowi podstawÄ™ do oceny cech grupy,
- pozwala określić aktualne zapotrzebowanie na opiekę,
- pozwala ocenić zmiany, jakie zaszły na poziomie aktywności mieszkańców domu pomocy
społecznej po realizacji przyjętych programów aktywizacji.
Arkusz aktywizacji mieszkańca domu pomocy społecznej powinien zawierać:
l. ImiÄ™ i nazwisko.
2. Wiek.
3. Rodzaj schorzenia.
4. Datę przybycia do domu pomocy społecznej.
5. Rodzaj zainteresowań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Podstawowym celem stosowania arkusza aktywizacji mieszkańca jest zbieranie informacji
o osobach mieszkających w domu pomocy społecznej. Arkusz aktywizacji należy prowadzić
przez cały okres pobytu mieszkańca domu, należy go stopniowo uzupełniać wprowadzając
nowe dodatkowe czynności czy umiejętności, które podopieczny nabył w czasie pobytu
w DPS.
Część I  aktywność mieszkańca DPS (wypełniony na przykładzie  w dniu 10.11.2003 r.
została przyjęta nowa mieszkanka do DPS, w wieku 80 lat, poruszająca się przy pomocy kuli.
Jest osobą aktywną w zakresie samoobsługi, bardzo interesuje się książkami, dużo czytała, ale
obecnie ze względu na choroby oczu musiała znacznie ograniczyć czytanie. Czas wolny spędza
słuchając radia i oglądając telewizję. Lubi spacery i wycieczki, ale boi się samotnie z nich
korzystać ze względu na problemy z chodzeniem).
Tabela 1. Aktywność mieszkańca DPS [16, s. 31]
Czynność S O PP N
Sen X
Poruszanie siÄ™ X
Mycie X
Ubieranie X
Jedzenie, picie X
Porozumiewanie siÄ™ X
Czesanie X
KÄ…piel X
Golenie X
Ścielenie łóżka X
Wychodzenie z sali X
Wychodzenie z budynku X
Korzystanie z ubikacji X
Wykonywanie czynności w pokoju X
Czynności w budynku X
Czynności poza budynkiem X
Twórczość, odtwarzanie, prace ręczne X
Udział w wycieczkach X
Udział w spacerach X
Udział w imprezach w budynku X
Udział w imprezach poza budynkiem X
Czytanie książek X
Czytanie prasy X
OglÄ…danie TV, wideo X
SÅ‚uchanie radia X
Inne
Część II  udział w zajęciach aktywizujących
1. Rodzaj zainteresowań mieszkańca domu pomocy społecznej (informacje uzyskane
w wywiadzie środowiskowym, rozmowach indywidualnych z mieszkańcami domu pomocy
społecznej, na podstawie obserwacji).
2. Zaproponowana forma terapii:
a) muzykoterapia,
b) biblioterapia,
c) estetoterapia.
3. Data rozpoczęcia terapii 2.05.2007 r.,
4. Przebieg aktywności w zajęciach aktywizujących.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Tabela 2. Udział w zajęciach terapeutycznych [16, s. 33]
Rodzaj wykonywanych zajęć aktywizujących Aktywność mieszkańca DPS
S O PP N
1. Wspólne słuchanie muzyki, udział w koncertach X
2. Czytanie książki w odcinkach przez opiekuna X
3. Słuchanie nagrań na taśmach magnetofonowych X
4. Spacery w ogrodach DPS w obecności opiekunki X
Symbole literowe wykorzystane w arkuszu:
S  czynność wykonuje samodzielnie,
O  czynność wykonuje z ograniczeniem,
PP  czynność jest wykonywana przy pomocy innych osób,
N  podopieczny nie wykonuje danej czynności.
5. Data zakończenia terapii 2.08.2007 r.
6. Inne uwagi  po tym okresie oferty zajęć aktywizujących możemy poszerzyć o wycieczki
i biwaki organizowane za miastem.
Podstawowym celem zastosowania arkusza aktywizacji mieszkańca jest zebranie
informacji o osobach mieszkających w domu pomocy społecznej. Punkty tematyczne zawarte
w arkuszu są podzielone na kategorie. Zadaniem badającego jest zaznaczenie czynności, którą
mieszkaniec wykonuje samodzielnie lub przy pomocy innych osób. W tym wypadku nie jest
ważne, z jakich z
ródeł otrzymujemy informacje ( wywiad, obserwacje). Ważne jest natomiast,
aby były one wiarygodne i obiektywne.
Aktywizacja podopiecznego powinna objąć wszystkie możliwe zakresy:
- czynności codziennego życia (np. w zakresie samoobsługi),
- czynności higienicznych i porządkowych w najbliższym otoczeniu (łóżko, kącik, pokój),
- czynności wykonywane na rzecz innych podopiecznych (pomoc innym, która daje
poczucie przydatności dla innych, poczucie, że człowiek jest potrzebny innym ludziom),
- czynności na rzecz domu (np. dyżur w pokoju, na piętrze, przydzielone czynności
w domu, w otoczeniu domu).
Twórcza aktywność (życie twórcze)  obszar aktywności, który daje człowiekowi szansę
wyrażenia siebie w formie dostępnej i bardzo indywidualne określonej jego wewnętrznymi
i zewnętrznymi dyspozycjami j może mieć formę biernego i czynnego uczestnictwa w kulturze
lub sztuce.
W domach pomocy społecznej ten obszar aktywizacji koncentruje się przede wszystkim
w formie różnorodnej terapii zajęciowej, która pozwala człowiekowi na realizację takiej formy
twórczości, która odpowiada jego indywidualnym uzdolnieniom i możliwościom.
Jedną z form aktywizacji jest tzw. kulturoterapia. Wiąże się ona z wykorzystaniem
wszelkiego rodzaju sztuki do celów aktywizujących.
Kulturoterapię można wykorzystać między innymi dla wywołania aktywności pacjenta,
który skierować może ową aktywność na własne cele zdrowotne.
W zależności od rodzaju środka kulturowego zastosowanego w terapii istnieje wiele
dziedzin kulturoterapii o różnym znaczeniu terapeutycznym. Do nich zalicza się, np.:
- terapię za pomocą tańca, tzw. choreoterapię,
- terapię przez przygotowanie i udział w spektaklach teatralnych,
- terapię przez kontakt z pięknym otoczeniem, tzw. estetoterapię,
- terapię przez udział w grach i zabawach, tzw. ludoterapię,
- terapiÄ™ przez czytanie, recytowanie, pisanie wierszy,
- terapię przez kontakt z pięknem przyrody, przez spacery po lesie, tzw. silwoterapię i nad
brzegiem morza, tzw. talasoterapiÄ™ [11, s. 8],
- terapię przez zajęcia i pracę w pracowniach tkackich, rzez
biarskich, ceramicznych,
itp., czyli ergoterapiÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Kulturoterapia ma różnorodny wpływ na człowieka, zarówno zdrowego jak i chorego. Nie
tylko rozszerza wiedzę, zwiększa mądrość życiową, przez co człowiek może stawiać przed
sobą nowe cele i skuteczniej radzi sobie z problemami, ale również pozwala na oderwanie się
od codziennych trudności, umożliwia wypoczynek.
Często na skutek kulturo terapii dochodzi do pełnej regeneracji sił i podjęcia przez
człowieka działalności twórczej. Charakterystyczną dla skutków kulturo terapii jest także
przekształcanie mniej wartościowych lub szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe,
np. negatywne nastawienie do życia na pozytywne lub rozładowanie napięcia emocjonalnego
stymulującego agresję i wprowadzenie w przyjemny nastrój, dający poczucie ładu, spokoju,
pewności.
Szczególną rolę przypisuje się tu oddziaływaniu muzyki  muzykoterapia na emocje
człowieka.
Szczególną rolę przypisuje się aktywizowaniu ludzi w podeszłym wieku i przewlekle
chorych poprzez biblioterapię. Odpowiednio dobrana książka czy czasopismo może spełniać
różnorodne zadania w zależności od potrzeb. Na przykład aktualna prasa zbliża
podopiecznego do rzeczywistego świata, rozbudza zainteresowania, dostarcza informacji,
skłania do bardziej aktywnej postawy życiowej. Lektura może spowodować poprawę nastroju,
może odwrócić uwagę od nieprzyjemnych sytuacji, obniżyć niepokój i napięcie, pomaga
zrozumieć motywy postępowania innych ludzi, pokazuje czytelnikowi, co jest potrzebne do
rozwiÄ…zania jego problemu.
Proponowane zajęcia muszą być dostosowane do:
- wieku mieszkańca, stanu psychicznego, poziomu intelektualnego,
- jego zainteresowań,
- wcześniejszej aktywności związanej z wykonywanym w przeszłości zawodu,
- rodzaju dysfunkcji,
- stopnia niepełnosprawności.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest aktywizacja?
2. Co to jest aktywność?
3. Co rozumiemy pod pojęciem braku aktywności?
4. Jakie znasz cele aktywności?
5. Od jakich czynników uzależnia się stosowanie form aktywności?
6. Jakie są funkcje skali aktywności?
7. Jakie znasz zakresy aktywizacji podopiecznego?
8. Jakie znasz dziedziny kulturoterapii?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj plan aktywności dla podopiecznej, na podstawie opisu przypadku.
W dniu 10.V.2007 r. została przyjęta do Domu Pomocy Społecznej nowa mieszkanka (lat 84)
poruszająca się na wózku. Mieszkanka wymaga pomocy osób drugich przy czynnościach dnia
codziennego. Wolny czas spędza czytając książki, lubi słuchać radia, szczególnie  Radio
Maryja i oglądać seriale telewizyjne. Bardzo chce chodzić na spacery, ale sama sobie nie
radzi, potrzebuje osoby, która będzie jej towarzyszyć.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić aktywność mieszkanki posługując się arkuszem aktywności mieszkańca DPS,
2) wskazać rodzaj zainteresowań mieszkanki,
3) opracować pisemnie plan aktywności dla mieszkanki DPS.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- symulowana dokumentacja podopiecznego DPS,
- arkusz aktywności mieszkańca,
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj plan aktywności dla podopiecznego domu pomocy społecznej poruszającego się
na wózku. Podopieczny jest osobą starszą, bardzo wesołą, lubi dużo czytać, interesuje się
filmem ze szczególnym uwzględnieniem filmów przyrodniczych. Chętnie opowiada o swoich
przeżyciach i dzieli się doświadczeniem.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyjaśnić pojęcie aktywności,
2) zidentyfikować i zapisać zainteresowania podopiecznego,
3) przygotować plan aktywności zgodnie z zainteresowaniami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- symulowana dokumentacja podopiecznego DPS,
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- arkusze aktywności mieszkańców,
- poradnik dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cia: aktywność, aktywizacja, brak aktywnoÅ›ci? ûÿ ûÿ
2) okreÅ›lić cele aktywnoÅ›ci czÅ‚owieka? ûÿ ûÿ
3) wymienić i opisać etapy aktywizacji mieszkaÅ„ca? ûÿ ûÿ
4) wypeÅ‚nić arkusz aktywizacji mieszkaÅ„ca? ûÿ ûÿ
5) okreÅ›lić zakresy aktywizacji podopiecznych? ûÿ ûÿ
6) okreÅ›lić dziedziny kulturoterapii? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4. Diagnoza społeczna
4.4.1. Materiał nauczania
Diagnoza społeczna jest jednym z podstawowych pojęć pedagogiki społecznej. Oznacza
rozpoznanie przyczyn występowania niepokojącego stanu danej jednostki, a z drugiej strony
rozpoznanie sił tkwiących w jednostce i jej najbliższym otoczeniu pozwalających na
przezwyciężenie występujących trudności [22, s. 221].
Rozpoznanie środowiska powinno obejmować wiedzę i umiejętności w stawianiu pełnej
diagnozy środowiskowej w skład, której wchodzą:
1. Diagnoza indywidualna, skoncentrowana na człowieku starym, niepełnosprawnym
tzw. case study.
2. Diagnoza rodzin, obejmuje wszystkich członów rodziny, głownie w zakresie sprawności
opieki, określeniu zakresu pomocy, która wynika z indywidualnych problemów i potrzeb.
3. Diagnoza społeczności lokalnej  ze szczególnym zwróceniem uwagi na realizację usług
opiekuńczych w środowisku społecznym oraz ustalenie zasad współpracy z innymi
instytucjami pomocy społecznej, służby zdrowia dla podopiecznych i ich rodzin [14,
s. 95].
Diagnoza indywidualna
Diagnoza indywidualna składa się z dwóch rodzajów informacji.
Pierwszy rodzaj informacji dotyczy dysfunkcji oraz ograniczeń. Aby uzyskać takie
informacje, należy określić:
- jakie sprawności zostały ograniczone lub w ogóle nie występują, lub tez mogą ulec
znacznemu pogorszeniu ze względu na przebieg choroby np. w reumatoidalnym zapaleniu
stawów, w stwardnieniu rozsianym, cukrzycy, chorobie Alzheimera, chorobie Parkinsona,
otępieniu starczym, itp.,
- jakie czynności codziennego życia nie są wykorzystywane lub są wykorzystywane
w ograniczonym stopniu, wymagajÄ… pomocy i wsparcia (jakiego rodzaju pomocy,
wsparcia i od kogo),
- które dysfunkcje ograniczają rozwój, a w związku z tym wymagają szczególnego
wsparcia z zewnÄ…trz.
Drugi rodzaj informacji skupiony jest na potencjale, jakim dysponuje osoba starsza,
niepełnosprawna i obejmuje określenie:
- jakie sprawności zostały zlikwidowane, a które dają nadzieję na poprawę i przywrócenie,
- w co należy wyposażyć osobę (np. okulary, wózek inwalidzki, protezę, drobny sprzęt
ortopedyczny, itp.),
- jak wyposażyć miejsce jej zamieszkania, np.: uchwyty w łazience, przy łóżku, w ubikacji,
w kuchni, podnośniki, komputer,
- jakie ćwiczenia podnoszące lub przywracające jej sprawność powinna wykonywać, aby
zwiększyć możliwość samodzielnego życia,
- które z zachowanych sprawności stanowią szczególną podstawę dla dalszego rozwoju
i dają szanse na aktywne i twórcze życie.
Gromadzenie tych informacji ułatwia przygotowanie diagnozy indywidualnej i określenie
ograniczeń i potencjału osoby starszej, niepełnosprawnej.
Diagnoza rodzinna  wydolność opiekuńcza rodzinny.
Przy ustaleniu diagnozy rodzinnej bierze siÄ™ pod uwagÄ™ ocenÄ™ deficytu funkcjonowania
rodziny oraz przyczyn tego deficytu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Należy określić:
- w jakich funkcjach, z jakimi problemami rodzina nie radzi sobie lub radzi sobie w sposób
niewystarczający zaburzający jej normalną egzystencję, powodujący jej częściową lub
całkowitą dysfunkcjonalność,
- jakie sÄ… tego przyczyny, deficyty funkcjonowania,
- jaki powinien być zakres pomocy.
Pierwsza grupa danych gromadzonych na temat rodziny będzie skoncentrowana na
określaniu obszarów zagrożeń i dysfunkcji normalnej egzystencji rodziny.
Drugi rodzaj danych niezbędnych w diagnozie rodzinnej dotyczy potencjału rodziny:
w jakim zakresie jest samodzielna, a co należy zmienić, aby stymulować jej wewnętrzne siły do
radzenie sobie w sytuacji, w której się znalazła.
Analiza czynników zewnętrznorodzinnych  diagnoza społeczności lokalnej
Czynniki zewnętrznorodzinne związane są ze społecznością lokalną. Należy określić
potencjał tej społeczności, który może wspomagać, wzmacniać, wspierać i wyrównywać
szanse osób starych, niepełnosprawnych. W diagnozie społeczności lokalnej należy brać pod
uwagÄ™ dwa aspekty.
Pierwszy aspekt obejmuje ograniczenie barier, jakie napotyka osoba starsza,
niepełnosprawna żyjąca w tej społeczności. Chodzi o wskazanie barier, przeszkód
architektonicznych utrudniajÄ…cych przemieszczanie siÄ™ osoby w terenie, oraz barier typu
społecznego, jak: brak tolerancji i akceptacji tych osób i ich rodzin, co utrudnia im normalne
funkcjonowanie społeczne. Pomoc socjalna w tym wypadku polega na likwidowaniu
i minimalizowaniu istniejÄ…cych barier.
Drugi aspekt diagnozy społeczności lokalnej to wskazanie i określanie potencjału zasobów
materialnych i społecznych istniejących w środowisku.
W domu pomocy społecznej postawienie diagnozy społecznej obejmuje: zgromadzenie
danych o podopiecznych na temat zainteresowań, schorzeń wieku starego, możliwości
wykonywania danych czynności, występujących problemów i trudności w przystosowaniu się
do nowych warunków.
Informacje do postawienia diagnozy uzyskuje się z dokumentów stanowiących podstawę
przyjęcia osoby do domu pomocy społecznej, prowadzonych rozmów oraz obserwacji
zachowań i reakcji mieszkańców. Jednocześnie rozpoznaje się siły i możliwości, jakimi
dysponuje podopieczny w celu przezwyciężenia występujących trudności.
Zebrane informacje pozwalają ocenić psychospołeczną kondycję podopiecznego,
występujące problemy i ustalić ogólny plan aktywizacji.
Diagnoza społeczna powinna być z czasem uzupełniana danymi pozwalającymi na
opracowanie szczegółowego programu aktywizacji.
Bardzo ważne jest, by do zbierania i dokumentowania tych danych posługiwać się
arkuszem aktywizacji mieszkańca domu pomocy społecznej, który ułatwia postawienie
diagnozy.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest diagnoza społeczna?
2. Co rozumiesz pod pojęciem diagnozy indywidualnej?
3. Co oznacza pojęcie diagnozy rodzinnej?
4. Co rozumiesz pod pojęciem diagnozy społeczności lokalnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj diagnozę społeczną sytuacji mieszkanki domu pomocy społecznej na podstawie
opisu sytuacji.
W dniu 14.05.2006 r. została przyjęta nowa mieszkanka (lat 90), porusza się bardzo powoli
i ostrożnie przy pomocy balkonika. Mieszkanka uskarża się, że słabo widzi i słyszy. Wymaga
pomocy w zakresie samoobsługi i utrzymania czystości w pokoju. Domaga się na stałe
przydzielenia opiekunki, która będzie jej pomagać w czynnościach dnia codziennego.
Interesuje się poezją, muzyką i życiem innych mieszkańców. Nie chce przebywać sama, ciągle
domaga siÄ™ towarzystwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić dane o podopiecznej, dotyczące jej zainteresowań, stanu zdrowia, stopnia
aktywności w zakresie samoobsługi,
2) określić, jakie czynności codziennego życia wymagają pomocy i wsparcia,
3) ustalić potencjał, siły i możliwości jakimi dysponuje osoba starsza niepełnosprawna,
4) przy dokumentowaniu danych posłużyć się arkuszem aktywizacji mieszkańca,
5) określić najważniejsze pierwszoplanowe potrzeby.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- arkusz aktywizacji mieszkańca,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj diagnozę społeczną wybranego mieszkańca przebywającego w domu pomocy
społecznej na podstawie przeprowadzonej obserwacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić wszystkie informacje z dokumentacji mieszkańca, prowadzonych rozmów
z mieszkańcem na dotyczących stanu zdrowia, zainteresowań, stopnia aktywności
w zakresie samoobsługi
2) określić, jakie czynności codziennego życia wymagają pomocy i wsparcia,
3) ustalić potencjał, siły i możliwości jakimi dysponuje osoba starsza niepełnosprawna,
4) przy dokumentowaniu danych posłużyć się arkuszem aktywizacji mieszkańca,
5) określić najważniejsze pierwszoplanowe potrzeby.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- symulowana dokumentacja podopiecznego DPS,
- arkusz A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- arkusz aktywizacji mieszkańca,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie diagnozy spoÅ‚ecznej? ûÿ ûÿ
2) zdefiniować pojÄ™cie diagnozy indywidualnej i rodzinnej? ûÿ ûÿ
3) ustalić diagnozę społeczności lokalnej z punktu widzenia przeszkód
ûÿ ûÿ
architektonicznych?
4) wymienić bariery typu spoÅ‚ecznego? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.5. Metody pracy socjalnej w aktywizacji podopiecznych domu
pomocy społecznej
4.5.1. Materiał nauczania
W pracy socjalnej wyróżnia się trzy metody pracy środowiskowej:
l) metoda indywidualnego przypadku (casework),
2) metoda pracy grupowej,
3) metoda organizowania środowiska.
Metodę indywidualnego przypadku można określić jako działanie  twarzą w twarz ,
naturalny dialog między ludz
mi. Sens tej metody tkwi w bezpośrednim, osobistym,
indywidualnym kontakcie terapeuty z mieszkańcem domu i dobieraniu zajęć najwłaściwszych
dla danej osoby z uwzględnieniem jej sprawności i możliwości psychofizycznych. Jedną
z najważniejszych funkcji tej metody jest dostarczenie podopiecznemu doświadczeń
i motywacji, których brakuje w jego życiu i zaspokajaniu jego potrzeb. Przy zastosowaniu tej
metody należy przyjąć zasadę, że nie ma osób nienadających się do uczestnictwa w zajęciach
aktywizujÄ…cych [19, s. 65].
Metoda pracy grupowej  służy do pracy z mieszkańcami, którzy mają określone
trudności ze społecznym funkcjonowaniem w domu pomocy społecznej lub łączą ich podobne
zainteresowania, na przykład lubią śpiewać, czytać, uprawiać sport, gotować. Praca grupowa
stwarza warunki, w których jednostki pomagają sobie nawzajem.
W warunkach domu pomocy społecznej są to:
1) grupy zainteresowań  skupiają osoby o podobnych zainteresowaniach. Zajęcia te nie
tylko zaspokajają potrzeby, ale także pobudzają i rozwijają zainteresowania. Do takich
zajęć należą na przykład: plastyka, robótki ręczne, teatr, chór, gry, czytelnictwo,
2) grupy rekreacyjne, których głównym celem jest zapewnienie wypoczynku, odprężenia,
sprawności fizycznej, tj. sport, turystyka, organizowanie zabawy,
3) grupy wyznaniowe  skupiajÄ… osoby o tych samych przekonaniach religijnych,
światopoglądowych,
4) grupy przyjacielskie  skupiają osoby lubiące przebywać ze sobą, wzajemnie aprobujące
swoje cechy charakteru i osobowości,
5) grupy aktywizujące  skupiają osoby, które mają problemy emocjonalne, zdrowotne,
przystosowawcze do nowych warunków, itp. Zbiorowe doświadczenie osób z podobnymi
problemami  samotnych, opuszczonych przez rodzinę, chorych  ułatwia zrozumienie
istoty trudności,
6) grupy samopomocowe, obejmujÄ…ce wszystkie formalne i nieformalne organizacje 
nastawione są na świadczenie sobie wzajemnej pomocy i na kształtowaniu wzorów
życzliwości. Zaspokajają potrzebę wspólnoty, redukują poczucie samotności,
7) grupy decyzyjne  Rada Mieszkańców  udział mieszkańców w ustalaniu sposobów
zaspokajania potrzeb socjalnych, form prowadzenia terapii zajęciowej, form opieki
[16, s. 35 36].
Metoda organizowania środowiska  w domach pomocy społecznej może być określana
mianem otwartego uczestnictwa w życiu lokalnego środowiska. Polega na organizowaniu
otwartych imprez jednorazowych i cyklicznych (koncert chóru, wieczór poezji). Przykładem
takiej działalności może być zorganizowanie Dnia Babci, Dnia Dzidka, Dnia Dziecka, wspólne
ogniska, dni otwarte DPS.
Aktywizacja  organizowanie zajęć aktywizujących Domu Pomocy Społecznej dla osób
cierpiÄ…cych na demencjÄ™ [14, s. 95].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Tabela 3. Różne formy zajęć aktywizujących
Różne formy zajęć aktywizujących Cel i sposób postępowania
1. Prosta gimnastyka  nieforsowna Poprawa ogólnej kondycji  dostosowanej do możliwości
mieszkańca. Proste, codzienne ćwiczenia ruchowe
aktywizujÄ…ce  10 minut pod nadzorem rehabilitanta
2. Spacery Wyciszenie emocjonalne, zmiana napięcia mięśniowego.
W zależności od samopoczucia i warunków atmosferycznych
 korytarze domu
spacery z mieszkańca pod rękę lub w asekuracji towarzyszącej.
 posesja domu
 ogrody domu
3. Wybiórcze słuchanie radia i programów Utrzymywanie i stymulowanie zainteresowań oraz trening
telewizyjnych oraz tematycznych nagrań pamięci trwałej i świeżej.
wideo Systematyczny przegląd programów radiowych, telewizyjnych
i nagrań wideo
 zaznaczeniem odpowiednich
 selektywne prezentowanie ich
4. Rozmowy o charakterze biograficznym  Aktywizacja sfery pamięciowej z uwzględnieniem czynnika
wiek dziecięcy, młodzieżowy, szkoła, emocjonalnego. W trakcie rozmowy oglądanie albumów,
relacje rodzinne, stosunki społeczne, widokówek, obrazów oraz innych pamiątek.
praca zawodowa, itd.
5. Operowanie miłymi i miękkimi Sprawianie mieszkańcom miłych doznań. Ćwiczenie
przedmiotami z wykorzystaniem rąk koordynacji ruchowej ręki i dłoni.
i dłoni (maskotki, chusteczki, ręcznika, Systematyczne zajęcia zgodnie z potrzebami mieszkańców
piłeczka miękka, wełna) z użyciem stosownych tematycznych przedmiotów.
6. Układanki, puzzle, proste zajęcia Ochrona poczucia tożsamości i samoświadomości. Ćwiczenia
o charakterze konstrukcji na wyobraz
nie przestrzennÄ…  2 razy w tygodniu.
 układanie dat, nazw, itp.
 układanie prostych historyjek
obrazkowych,
 proste działania naukowe
7. Zajęcia poznawcze w zakresie uwagi, Stymulowanie i podtrzymywanie kompetencji poznawczej 
pamięci, spostrzegania, myślenia. próbki wiadomości z różnych dziedzin, np. geografii, historii
itp. Ćwiczenia na proste rozumowanie, krzyżówki, gry
planszowe, układanie klocków, rysowanie, malowanie,
lepienie z plasteliny, itp.
8. Czytanie głośne, oglądanie kolorowych Korzystne wpływanie na nastrój. Czytamy znane bajki, baśnie,
czasopism, opowiadania bajek, baśni, legendy kończące się szczęśliwie. Wspomnienia nacechowane
wspomnienia. pozytywnym Å‚adunkiem emocjonalnym
9. Muzykowanie  odtwarzanie prostych Celem jest osiągnięcie stanów psychicznych takich jak
struktur rytmicznych śpiewanie, wyciszenie, relaksacja, aktywizacja, mobilizacja. Słuchanie
nucenie melodii i piosenek. przedwojennych piosenek, np. popularne tanga, piosenki
Muzykoterapia  słuchanie utworów H. Ordonówny czy M. Foga. Korzystanie i wydobywanie
muzycznych o charakterze dz
więku z instrumentów, tj: cymbałki, bębenki  jest formą
terapeutycznym. ekspresji, daje możliwość wyrażania swojego rodzaju mowy.
Zajęcia 1 raz w tygodniu po 30 min.
10. Komunikacja werbalna i niewerbalna Celem jest podtrzymywanie kompetencji językowej
(gesty, symbole, mimika, pantomimika). i sprawności komunikacyjnej.
Komunikacja słowna powinna być jak najprostsza i wyraz
na.
Można ją wspomagać sygnałami niewerbalnymi.
Z mieszkańcami należy rozmawiać jak najwięcej, mówiąc do
nich, przypomnieć, jaki jest dzień, godzina, gdzie są, jacy
ludzie ich otaczają, jaki ma plan zajęć na dziś, itp. Pomaga im
to w odnajdywaniu się w rzeczywistości.
Zajęcia aktywizujące muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb, zainteresowań
oraz możliwości mieszkańca i powinny sprawiać mu przyjemność.
Komunikujemy mu nasze zadowolenie z jego aktywności i okazujemy uznanie dla każdego
nawet najmniejszego sukcesu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Cieszymy się z tego, co udało mu się osiągnąć nawet wtedy, jeśli dana czynność nie
została doprowadzona do końca.
Celem rozmaitych metod aktywizujÄ…cych jest trening intelektualnych i ruchowych
zdolności, które mieszkaniec jeszcze posiada tak, aby utrzymywały się możliwie jak najdłużej,
jak też najdłużej zachował swoją samodzielność oraz złagodzić objawy choroby.
Aktywizacja  organizowanie zajęć aktywizujących w Domu Pomocy Społecznej dla osób
starych i przewlekle chorych.
Tabela 4. Różne formy zajęć aktywizujących i sposób postępowania.
Różne formy zajęć
Cel i sposób postępowania
aktywizujÄ…cych
1. Usprawnienie fizyczne. Utrzymanie lub poprawienie dotychczasowej kondycji fizycznej mieszkańca
poprzez:
 codzienne aktywizujące ćwiczenia ruchowe (10 minut)  prowadzone pod
nadzorem rehabilitanta,
 zajęcia o charakterze rekreacyjno-wypoczynkowym w tym: wycieczki,
ogniska, grillowanie, spacery na świeżym powietrzu, itp.
2. Usprawnienie psychiczne. UÅ‚atwienie rozumienia, nawiÄ…zywanie i podtrzymywanie poprawnych relacji
międzyosobowych.
Sfera poznawcza:
 procesy intelektualne z uwzględnieniem ćwiczeń z zakresu pamięci,
uwagi, spostrzegania, myślenia.
Sfera emocjonalno-motywacyjna
 rozpoznawanie swoich emocji i ich skutków,
 poznawanie swoich silnych stron i ograniczeń,
 poznawanie swoich możliwości i umiejętności,
 kontrolowanie emocji,
 przyjmowanie odpowiedzialności za swoje działania,
 elastyczność przystosowania się do zmian,
 dążenie do osiągnięcia lepszych rezultatów,
 umiejętności społeczne,
 otwartość na innych, na inność
 rozwiązywanie sytuacji problemowych, konfliktów
 współpraca z innymi w trakcie zajęć.
3. Formy audytoryjne oparte Aktywizowanie i zachęcanie do współuczestniczenia w zajęciach w pokojach
na obserwacji, dziennego pobytu i w pokojach mieszkańców przez:
współuczestnictwie  wspólne słuchanie muzyki,
biernym- mieszkaniec jest  oglądanie wystąpień teatralnych, koncertów,
odbiorcą.  głośne czytanie książki czasopism, gazet.
Prowadzenie indywidualnej rozmowy z mieszkańcem i wzbudzanie
zainteresowania różnymi propozycjami.
4. Kompetencje społeczne Podtrzymywanie umiejętności dostosowania się jednostki do zwyczajów,
codziennego życia  różne form, standardów zachowań przyjmowanych przez społeczeństwo.
formy aktywizujÄ…ce.
5. Kształtowanie i utrwalanie Wyrabianie samodzielności, czystości osobistej i otoczenia poprzez:
nawyków higieny osobistej  zwracanie uwagi na czystość osobistą, ubranie, uczesanie itd.,
i utrzymywanie czystości.  sprzątanie po zajęciach, utrzymywanie w czystości i porządku swojego
otoczenia. stanowiska po zajęciach.
6. Muzykoterapia  Stwarzanie odpowiedniego nastroju do pracy, ułatwianie nawiązywania
słuchanie utworów kontaktów, ograniczanie konfliktów, wyciszenia emocjonalnego, sprawianie
muzycznych o charakterze przyjemności.
terapeutycznym. Przykłady zajęć:
Zabawy ruchowe z  wspólne słuchanie muzyki,
podkładem muzycznym,  udział w koncertach, spektaklach teatralnych,
wyklaskiwanie utworów,  udział w próbach chóru, wspólne śpiewanie,
zagadki muzyczne itp.  naśladowanie głosów ptaków, zwierząt,
 rozróżnianie dz
więków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
7. Biblioterapia, Rozbudzanie zainteresowań, dostarczanie informacji, poprawianie nastroju,
prowadzenie terapii obniżanie niepokoju i napięcia, rozumienie postępowania innych ludzi.
opartej na słowie Przykłady:
(czytanie, recytowanie a) głośne czytanie książki w odcinkach, prowadzenie dyskusji,
wierszy, pisanie wierszy, b) wykorzystywanie nagrań na taśmach magnetofonowych, filmy,
dyskusje, opowiadanie, wideokasety,
rozmowy). c) prowadzenie kronik, albumów,
d) odczyty, prelekcje, pogadanki.
8. Gry, zabawy, konkursy Usprawnianie fizyczne i psychiczne, pobudzanie pomysłowości, odwagi,
mobilizacja do dalszej pracy.
Przykłady: gry świetlicowe, warcaby, szachy, układanki,
Zabawy, np. andrzejkowe, walentynki, zgaduj-zgadula itp.
9. Zajęcia plastyczne Umożliwienie wyrażania przeżyć, odreagowanie emocji i napięć, np. wspólne
(malarstwo, rysunek, wykonanie obrazka poprzez:
wykonywanie pudełek,  robienie małych kuleczek z kolorowego papieru i przyklejanie, żeby
modelowanie, wycinanki, powstał obrazek
ozdoby choinkowe itd.)  wydzieranie drobnych kawałków z kolorowego papieru lub kolorowych
czasopism i naklejanie na karton
 pokolorowanie rysunków kredkami lub farbami
10. Ergoterapia  terapia Osiągnięcie jak największej aktywności i samodzielności życiowej
pracą na rzecz domu mieszkańca:
pomocy.  praca we własnym pokoju (sprzątanie w pokoju, układanie w szafie,
ścielenie łóżek, itp.),
 prace porzÄ…dkowe na posesji domu,
 prace w ogródkach przydomowych,
 prace podopiecznych w radzie mieszkańców domy.
Przełamywanie izolacji osamotnienia, pozwala zaistnieć w życiu lokalnej
11. Organizowanie
społeczności i budować więzi emocjonalne.
otwartych wspólnych
Przykładem takiej działalności może być:
imprez dla mieszkańców
 zorganizowanie Dnia Babci, Mamy z udziałem dzieci ze szkoły,
domu i środowiska
 wspólne grillowanie, organizowanie ogniska z uczestnictwem
lokalnego.
mieszkańców domu i organizacji lokalnych.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest metoda indywidualnego przypadku?
2. Co rozumiesz pod pojęciem metoda pracy grupowej?
3. Jak zrozumiesz metodę organizowania środowiska?
4. Co to jest program aktywizacji socjalnej mieszkańca w DPS?
5. W jakim celu stosujemy różne metody terapeutyczne u osób cierpiących na demencję?
6. Jakie znasz zajęcia terapeutyczne, które przyczyniają się do usprawnienia fizycznego osób
starych?
7. Jakie znasz zajęcia, które usprawniają psychicznie osoby starsze?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj propozycję gier, zabaw, konkursów aktywizujących podopiecznych cierpiących
na demencjÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić aktywność fizyczną i psychiczną podopiecznych cierpiących na demencję,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
2) ustalić rodzaj zainteresowań podopiecznych dementywnych,
3) przygotować propozycje gier i zabaw oraz konkursów, które będą aktywizować
podopiecznych, poprawią ich ogólną kondycję i zapewnią trening pamięci trwałej
i świeżej,
4) opisać przygotowane gry, zabawy oraz konkursy na papierze A4,
5) zaprezentować na forum grupy przygotowane propozycje gier i zabaw.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- przykładowe formy zajęć aktywizacji podopiecznych dementywnych,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj scenariusz zajęć aktywizujących dla osób starszych, mających problemy
z samodzielnym poruszaniem siÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś
1) zapoznać się z różnymi formami aktywizującymi dla osób starszych,
2) ustalić rodzaj zainteresowań i potrzeb osób starszych,
3) przygotować różne formy aktywizacji osób starszych i zapisać je na arkuszu A4,
4) zaprezentować na forum grupy opracowany scenariusz.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- przykładowe scenariusze zajęć aktywizujących,
- poradnik dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie metoda indywidualnego przypadku? ûÿ ûÿ
2) zdefiniować pojÄ™cie: metoda grupowa? ûÿ ûÿ
3) okreÅ›lić metodÄ™ organizowania Å›rodowiska? ûÿ ûÿ
4) zróżnicować metodę indywidualnego przypadku od metody
ûÿ ûÿ
grupowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.6. Organizacja czasu wolnego w placówkach pomocy
społecznej
4.6.1. Materiał nauczania
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2005 r.
[25] w sprawie domów pomocy społecznej, dom pomocy społecznej funkcjonuje w sposób
zapewniający właściwy zakres usług, zgodny ze standardami określonymi dla danego typu
domu, w oparciu o indywidualne potrzeby mieszkańca domu.
W celu określenia indywidualnych potrzeb mieszkańca domu oraz zakresu usług, dom
powołuje zespoły terapeutyczno-opiekuńcze składające się w szczególności z pracowników
domu, którzy bezpośrednio zajmują się wspieraniem mieszkańców.
Do podstawowych zadań zespołów terapeutyczno-opiekuńczych należy opracowywanie
indywidualnych planów wsparcia mieszkańców oraz wspólna z mieszkańcami domu ich
realizacja. Indywidualny plan wsparcia powinien być przygotowany w terminie 6 miesięcy od
dnia przyjęcia mieszkańca do domu.
Dom Pomocy Społecznej funkcjonuje w oparciu o indywidualne plany wsparcia
mieszkańca domu, opracowywane z jego udziałem, jeżeli udział ten jest możliwy ze względu
na stan zdrowia i gotowość mieszkańca do uczestnictwa w nim.
Działania wynikające z indywidualnego planu wsparcia mieszkańca koordynuje pracownik
domu, zwany pracownikiem pierwszego kontaktu, wskazany przez mieszkańca, jeżeli wybór
ten jest możliwy ze względu na jego stan zdrowia i organizację pracy domu. Pracownicy
pierwszego kontaktu działają w ramach zespołów terapeutyczno-opiekuńczych.
Zadania pracowników domu pomocy społecznej w związku z aktywizacją mieszkańców
mają charakter wspierający. Istotą wsparcia stanowi działanie, którego celem jest umiejętność
radzenia sobie osoby wspieranej w życiu, aktywizowanie jej do działania i mobilizowanie do
wykorzystywania zasobów osobowych, fizycznych i psychicznych.
Organizacją czasu wolnego w domu pomocy zajmują się specjaliści tacy jak: muzycy,
plastycy, terapeuci zajęciowi, ale jest to też zadanie dla całego zespołu terapeutyczno-
opiekuńczego. Każdy dom powinien, więc wypracować odpowiednie, wynikające z potrzeb
i możliwości mieszkańców założenia programu aktywizacji uwzględniając:
 aktywne uczestnictwo w samoopiece,
 aktywizację w ramach terapii zajęciowej w celu zwiększenia tych obszarów aktywności,
które umożliwiają rozwój i uczestnictwo różnego typu interpersonalnych kontaktach
społecznych.
Bardzo ważną funkcję w aktywizowaniu mieszkańców spełnia dzienny plan pracy domu.
Wyznacza on konkretny stały rytm dnia, daje mieszkańcom możliwości dopasowania do niego
osobistego rytmu codziennych czynności a także poczucie bezpieczeństwa, że nikt nie będzie
poganiał, że samemu można zaplanować kolejność tych czynności.
Dzienny plan dnia powinien spełniać pewne wymogi ze względu na potrzebę
mieszkańców. W domu pomocy społecznej dla ludzi starych, przewlekle chorych należy brać
pod uwagę czas przeznaczony na wstanie, poranną toaletę, czynności porządkowe, zjedzenie
śniadania oraz odpoczynek w różnych porach dnia z powodu gorszego samopoczucia czy
zmęczenia. Ważnym elementem stałego rytmu stanowią Msze Święte i wspólne odmawianie
modlitwy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Tabela 5. Dzienny plan działania (np. poniedziałek)
8.00  9.00 śniadanie
9.00  12.00
- zajęcia aktywizujące organizowane w pokojach dziennego pobytu, w świetlicy
i pracowni terapii zajęciowej,
- zajęcia plastyczne  wspólne wykonanie obrazka przez robienie małych kuleczek
i przyklejanie żeby powstał obrazek,
- gimnastyka  aktywizujące ćwiczenia ruchowe 10 minut prowadzone pod
nadzorem rehabilitanta.
13.00  14.00 obiad
14.00  16.00 czas wypoczynku  np.  drzemka po obiedzie, lub wspólne picie herbaty, kawy,
soków, rozmowy towarzyskie.
16.00  18.00 zajęcia aktywizujące:
- gry świetlicowe,
- czytanie prasy, książek,
- spacery po korytarzu domu, posesji domu,
- zajęcia kulinarne: przygotowanie kruchych ciasteczek.
18.00  19.00 kolacja
19.00 czas wypoczynku, słuchane radia, TV, wspólne modlitwy.
Również ważną funkcję pełni tygodniowy plan pracy domu. Obejmuje on stałe zajęcia,
które występują w ciągu tygodnia oraz te związane z konkretnymi datami (uroczystości,
rocznice, święta). Plan tygodniowy pozwala na planowanie czynności w okresie dłuższym niż
dzienny rytm dnia, wnosi on pewien porządek, wprowadzając stałe dni spotkań
poszczególnych grup osób tworzących dodatkową wspólnotę, np. uczestnicy chóru,
wspólnego czytania, wspólnego słuchania muzyki. Tygodniowy plan pracy dostarcza
mieszkańcom ważnego elementu w ich życiu oczekiwanie na następne spotkanie, na kolejny
tydzień.
Zajęcia stałe w Domu Pomocy Społecznej dla osób starych przewlekle chorych
Grupa I  osoby leżące
9.00 9.30  Nabożeństwo  poniedziałek, piątek, sobota,
9.30 10.30  rozmowy indywidualne, spotkania z kapelanem w piÄ…tek,
10.30 11.30  rehabilitacja przyłóżkowa  prowadzona przez rehabilitanta
11.30 12.30  zajęcia aktywizujące  biblioterapia, słuchanie taśm magnetofonowych,
czytanie książek, czasopism,
13.00 14.00  obiad,
14.00 16.00  odpoczynek, wspólne rozmowy, picie herbaty, odwiedziny wolontariuszy, 2x
w tygodniu (wtorek, czwartek).
Dni wolne  sobota, niedziela (odwiedziny rodzin, bliskich)
Grupa II  osoby chodzÄ…ce
9.00 9.30  Nabożeństwo  poniedziałek, piątek, sobota,
9.30 10.30  spotkanie z kapelanem, rozmowy indywidualne,
10.30 11.30  rehabilitacja prowadzone przez technika rehabilitacji,
11.30 13.30  zajęcia aktywizujące w pokojach dziennego pobytu, w świetlicy domu:
 gry świetlicowe,
 zajęcia plastyczne,
 muzykoterapia.
13.00 14.00  obiad,
14.00 16.00  biblioterapia, czytanie książek, czasopism, recytowanie wierszy, dyskusje,
rozmowy  codziennie,
16.00 18.00  spotkania modlitewne, 2x w tygodniu (wtorki i czwartki),
18.00  kolacja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Miesięczny plan uwzględnia specyfikę pór roku oraz dostosowuje do nich formy
aktywności poza domem (wycieczki, zawody sportowe) i w Domu (np. przygotowanie
pisanek, ozdób na choinkę, prezentów świątecznych). Zajęcia powinny być różnorodne, tak
aby umożliwiały uczestnictwo w nich osób o różnym poziomie sprawności. Zajęcia
aktywizujące powinny być przyjemne dla osoby, która z nich korzysta.
W związku z tym należy przygotować możliwie zróżnicowaną paletę zajęć, zarówno pod
względem liczby potencjalnych uczestników (zajęcia indywidualne, w parze, małej grupie,
dużej grupie) jak i pod kątem różnego rodzaju propozycji. Typowa oferta spędzania wolnego
czasu dzieli siÄ™ na:
 aktywność o charakterze ciekawych przeżyć, doświadczeń (na przykład wycieczka piesza,
wycieczka rowerowa, wyjście do ZOO),
 oferta kulturalna (na przykład wyjście do kina, oglądanie telewizji, słuchanie koncertu),
 zajęcia, w których podopieczny samodzielnie działa, zmierzając w kierunku określonego
celu (na przykład malowanie, rysowanie, fotografowanie, sport).
Prawdziwe zadowolenie podopiecznych uzyskamy wtedy, gdy oferta będzie odpowiadała
ich indywidualne zainteresowaniom.
Czas wolny powinien być okresem, w którym ma miejsce coś szczególnego, zupełnie
odbiegającego od codziennej monotonii, charakterystycznej tylko dla tych właśnie wolnych
chwil.
Zatem celem powinny być ciekawe, nowe, fascynujące przeżycia, jakie staną się udziałem
naszych podopiecznych. Zajęcia realizowane w czasie wolnym muszą polegać na przeżyciu
sukcesu i przyjemności  wtedy nasz podopieczny z chęcią będzie brał w nich udział. Warunki,
które powinny być spełnione przy organizowaniu czasu wolnego podopiecznych:
- podopieczni powinni być jak najwcześniej wdrażani w planowanie i przygotowanie
oferty,
- powinni mieć możliwość dokonywania wyboru tego co im najbardziej odpowiada, na co
majÄ… ochotÄ™,
- uczestnictwo musi być dobrowolne, tylko wówczas możemy mówić o spędzaniu czasu
wolnego, a więc jak najdalej od wszystkiego co obowiązkowe i konieczne,
- zajęcia powinny być zaakceptowane i pozytywnie przyjęte przez mieszkańców, wtedy
mogą być kontynuowane w przyszłości,
- każda oferta musi uwzględniać stan zdrowia, niepełnosprawność i zainteresowania,
- zadania i role realizowane w czasie tych zajęć powinny być powiązane z doświadczeniami
typowymi dla codziennego życia mieszkańców,
- podopieczni powinni mieć zaplanowane zajęcia, znać wcześniej czas i miejsce ich
realizacji, natomiast treść oferty może być niespodzianką,
- należy też pamiętać, że najważniejsze jest samo uczestniczenie w zajęciach przy
minimalnej ingerencji opiekuna.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie jest podstawowe zadanie zespołu opiekuńczo-terapeutycznego?
2. Co jest istotą wsparcia mieszkańca?
3. Co to jest dzienny plan dnia?
3. Co obejmuje tygodniowy plan pracy z mieszkańcami?
4. Co odróżnia tygodniowy plan pracy od miesięcznego planu pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj dzienny plan zajęć aktywizujących dla podopiecznej w wieku 82 lat,
przejawiającej oznaki depresji, odczuwającej samotność i zrezygnowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować stałe godziny spożywania posiłków przez mieszkańców,
2) zaplanować godziny stałych zajęć takich jak: nabożeństwo, spotkanie z kapłanem,
psychologiem, zajęcia rehabilitacyjne itp.
3) przygotować w formie pisemnej godzinowy plan zajęć aktywizujących na jeden dzień.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- przykładowy dzienny plan zajęć aktywizujących,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj tygodniowy plan zajęć aktywizujących dla osoby chorej (niewydolność krążenia,
cukrzyca) przebywajÄ…cej od kilku lat w DPS.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować aktywizację mieszkańców w ich codziennym życiu, wyrabianiu
samodzielności,
2) zaplanować zajęcia utrzymujące dobrą kondycję fizyczną i psychiczną mieszkańca,
3) zaplanować wspólne imprezy dla mieszkańców DPS i środowiska lokalnego,
4) przygotować tygodniowy plan zajęć aktywizujących na arkuszu A4.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- flamastry,
- tablica flipchart,
- przykładowy tygodniowy plan zajęć aktywizujących,
- poradnik dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) okreÅ›lić istotÄ™ wsparcia mieszkaÅ„ca ? ûÿ ûÿ
2) okreÅ›lić podstawowe zadanie zespoÅ‚u opiekuÅ„czo-terapeutycznego ? ûÿ ûÿ
3) przygotować dzienny plan dnia dla osób starych i niepeÅ‚nosprawnych? ûÿ ûÿ
4) przygotować tygodniowy plan pracy dla osób starych i niepeÅ‚nosprawnych? ûÿ ûÿ
5) scharakteryzować miesiÄ™czny plan pracy dla osób starych i niepeÅ‚nosprawnych? ûÿ ûÿ
6) wskazać różnicÄ™ miÄ™dzy planem dziennym, tygodniowym a miesiÄ™cznym? ûÿ ûÿ
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Czasem wolnym jest
a) praca zarobkowa.
b) praca dodatkowa.
c) całokształt życia po pracy.
d) spełnianie obowiązków rodzinnych, społecznych.
2. Sposoby spędzania czasu wolnego polegają na
a) wykonywaniu pracy zawodowej.
b) wykonywaniu codziennych obowiązków rodzinnych.
c) racjonalnym wykorzystaniu czasu na odpoczynek, rozrywkÄ™, kulturÄ™, rozwijanie
zainteresowań.
d) wykonywaniu dodatkowej pracy zawodowej
3. Czasu wolny wg Z. Dąbrowskiego spełnia funkcje
a) rekreacyjne, kulturalne.
b) wypoczynku, rozrywki, rozwojowi zainteresowań i uzdolnień, poszukiwanie własnych
miejsc w społeczeństwie.
c) edukacyjne, wychowawcze.
d) psychokompensacyjne, psychoedukacyjne.
4. JednÄ… z podstawowych funkcji czasu wolnego jest
a) regenerowanie sił fizycznych i psychicznych.
b) zwiększenie dóbr materialnych.
c) awans i kariera zawodowa.
d) zwiększenie grona znajomych i przyjaciół.
5. Aktywizacja w potocznym rozumieniu to
a) wyrobienie poczucia społecznej użyteczności.
b) prowadzenie aktywnego trybu życia.
c) niwelowanie agresji.
d) zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
6. Brak aktywności objawia się
a) poczuciem krzywdy, izolacji i osamotnienia, nieprzydatności.
b) utrzymywaniem sprawności fizycznej i zdrowotnej.
c) utrzymaniem wiary w sens życia.
d) rozwijaniem różnych zainteresowań.
7. Aktywizacja mieszkańca domów pomocy społecznej przebiega w następujących etapach
a) planowanie diagnozy społecznej, realizacji planu, kontrola planu.
b) planowanie diagnozy społecznej, planowanie realizacji planu, ocena przebiegu
aktywizacji.
c) ustalenie celu, planowanie realizacja planu.
d) ustalanie indywidualnych potrzeb mieszkańca, planowanie, realizacja planu.
8. Arkusz aktywizacji mieszkańca składa się z
a) część I  aktywności mieszkańca DPS, część II  udział w zajęciach terapeutycznych.
b) informacji dotyczącej aktywizacji mieszkańca Domu Pomocy Społecznej.
c) propozycji zajęć terapeutycznych.
d) przebiegu procesu aktywizacji i etapów terapii.
9. Arkusz aktywizacji stosuje siÄ™ w celu
a) zdiagnozowania potrzeb mieszkańców.
b) przygotowania propozycji zajęć terapeutycznych.
c) zebrania informacji o mieszkańcu i uzupełniania dodatkowych czynności czy
umiejętności które nabył w czasie pobytu w DPS.
d) opracowania planu postępowania z daną osobą lub grupą osób.
10 Aktywizacja podopiecznych powinna objąć
a) czynności życia codziennego, czynności na rzecz Domu , czynności na rzecz innych.
b) czynności porządkowe i higieniczne, prace na rzecz Domu oraz czynności w zakresie
samoobsługi.
c) czynności życia codziennego, czynności na rzecz innych osób oraz czynności
porzÄ…dkowe.
d) czynności życia rodzinnego, czynności higieniczne i porządkowe, wykorzystywane na
rzecz osób innych oraz na rzecz domu pomocy społecznej.
11. Diagnoza środowiskowa składa się
a) diagnozy indywidualnej, rodzinnej oraz diagnozy społeczności lokalnej.
b) analizy czynników zewnątrz rodzinnych.
c) analizy czynników wewnątrzrodzinnych.
d) analizy czynników wewnątrzrodzinnych i czynników zewnątrz rodzinnych.
12. Diagnoza indywidualna to
a) określenie, które dysfunkcje podopiecznego ograniczają rozwój i wymagają wsparcia
i pomocy.
b) zebranie informacji o dysfunkcjach i ograniczeniach oraz o potrzebach jakim
dysponuje podopieczny.
c) informacje o potencjale podopiecznego, jakie sprawności dają nadzieję na poprawę
i przywrócenie.
d) zdiagnozowanie potrzeb u osoby, u której wystąpiły ograniczenia sprawności
fizycznej, psychicznej lub umysłowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
13. Diagnoza rodzinna dotyczy
a) ustalenia z jakim problemami rodzinna sobie nie radzi.
b) określenia potencjału rodzinny.
c) oceny deficytu funkcjonowania rodziny oraz określenie potencjału rodziny.
d) analizy poziomu sprawności fizycznej i psychicznej rodziny.
14. Diagnoza społeczności lokalnej dotyczy
a) wskazywania barier architektonicznych, przeszkód jakie napotyka niepełnosprawny
żyjący w tej społeczności.
b) wskazywania i określenie potencjału zasobów materialnych i społecznych istniejących
w środowisku.
c) wskazywania barier, typu społecznego, jak: brak tolerancji i zaakceptowania tych
osób i rodzin.
d) analizy czynników zewnętrzno rodzinnych  określenie potencjału społeczności oraz
wskazania jakie bariery architektoniczne ograniczajÄ…, przemieszczanie siÄ™ osoby oraz
barier typu społecznego.
15. Metodę indywidualnego przypadku można określić
a) bezpośrednim osobistym indywidualnym kontaktem terapeuty z mieszkańcem
i dobraniem najwłaściwszych dla danej osoby zajęć terapeutycznych.
b) współpracą z podopiecznymi i ustaleniem ich potrzeb.
c) współpracą w grupie z osobami o podobnych zainteresowaniach.
d) zakresem dysfunkcji ograniczających rozwój i wymagających szczególnego wsparcia
przez opiekunów.
16. MetodÄ… pracy grupowej jest
a) organizowanie środowiska i włączanie podopiecznego do uczestniczenia w życiu
środowiska lokalnego.
b) praca z podopiecznymi, którzy mają określone trudności ze społecznym
funkcjonowaniem w domu i łączenie ich na podstawie podobnych zainteresowań
w grupy wsparcia, wyznaniowe, terapeutyczne, itp.
c) udział podopiecznych w radzie mieszkańców domu.
d) udział mieszkańców w pracy na rzecz domu i w otoczeniu.
17. Organizacją czasu wolnego dla mieszkańców domu zajmują się
a) pielęgniarki.
b) pokojowe.
c) specjaliści tacy jak: muzycy, plastycy, terapeuci zajęciowi.
d) wolontariusze.
18. Dzienny plan pracy domu
a) obejmuje stałe zajęcia terapeutyczne.
b) uwzględnia specyfikę pór roku np. święta, wycieczki.
c) obejmuje aktywne uczestnictwo w samoopiece.
d) umożliwia mieszkańcom dopasowanie do niego osobistego rytmu codziennych
czynności oraz dokonywanie wyboru udziału w zajęciach terapeutycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
19. Tygodniowy plan domu pomocy społecznej
a) pozwala na planowanie stałych zajęć, wprowadza stałe dni spotkań poszczególnych
grup oraz planowanie czynności w dłuższym okresie.
b) uwzględnia specyfikę pór roku.
c) uwzględnia specyfikę działania, dopasowanie do osobistego rytmu codziennych
czynności związanych z samoobsługą.
d) pozwala na aktywne uczestnictwo w samoopiece.
20. Oferty spędzania czasu wolnego powinny charakteryzować się
a) stałymi i zaplanowanymi zajęciami terapeutycznymi.
b) aktywnością zapewniającą  indywidualne przeżywanie oraz zajęciami w których
samodzielnie działa podopieczny.
c) ofertami kulturalnymi, np. wyjście do kina, oglądanie TV, słuchanie koncertu itp.
d) ObowiÄ…zkami i pracami na rzecz domu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
6. LITERATURA
1. Birkenbihl U.V.: Gry i zabawy umysłowe. Wydawnictwo Kos, Katowice 2006
2. Błędowski P.: Polityka społeczna RFN wobec problemów starości. Polityka Społeczna nr
10, 1996
3. Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi w RFN. Interart,
Warszawa 1996
4. Bondarowicz M.: Zabawy w grach sportowych. WSiP, Warszawa 1995
5. Dąbrowski Z.: Czas wolny dzieci i młodzieży. PZWS, Warszawa 1986
6. Encyklopedia Pedagogiczna. Fundacja Innowacyjna, Warszawa 1993
7. Garlin Ch.D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Warszawa 1996
8. Gurzycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Wyd. 2 popr. WSiP, Warszawa
1989
9. Hale G.: Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S.A., Warszawa 1996
10. Hulek A.: Świat ludziom niepełnosprawnym. Warszawa 1992
11. Izmańska A: Formy aktywizowania mieszkańca domu pomocy społecznej. WZPS, Chełm
1994
12. Jaroszuk Z., Czakon W.: Gry i metody. Lublin 1996
13. Kamiński A.: Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Wrocław 1965
14. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej. BPS,
Katowice 1996
15. Korczak C.: Higiena. PZWL, Warszawa 1998
16. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w Domach Pomocy społecznej. BPS, Katowice 1999
17. Kulesza E.M.: Rozwijanie przedmiotowo-zabawowej działalności dzieci
niepełnosprawnych umysłowo w stopniu lekkim. Akademia Pedagogiki Specjalnej,
Warszawa 2000
18. Meder J. (red.): Praca socjalna z osobami z zaburzeniami psychicznymi. Biblioteka
Pracownika Socjalnego. ÅšlÄ…sk, Katowice 2002
19. Mikołajewicz W.: Pracownik socjalny jako profesjonalista  praca z indywidualnym
przypadkiem  jako nowa metoda pracy socjalnej. Praca socjalna, 1990 nr 1-2
20. Pięta J.: Pedagogika czasu wolnego. Wyższa Szkołą Ekonomiczna, Warszawa 2004
21. Pijanowski L.: Przewodnik gier. Orenda, Warszawa 1997
22. Pilch T., Lepelczyk J.: Pedagogika społeczna. Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1993
23. Pilecki J. (red.): Usprawnienie, wychowanie i nauczanie osób z głębokim upośledzeniem
umysłowym. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000
24. Ploch L.: Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo?
Warszawa 1997
25. Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2005 r. w sprawie
domów pomocy społecznej. Dz.U. Nr 217 poz. 1837
26. Seiwert L.J.: Jak organizować czas. Warszawa 1993
27. Skorupska S.: Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1969
28. Szczepankowska B., Mikulski J. (red): Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym.
Wyrównywanie szans. Warszawa 1999
29. Åšwietlice terapeutyczne. Biuletyn informacyjny, WZPS 1994 nr 4
30. Tetzchner S.: Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów
porozumiewania się: nauka znaków oraz używania pomocy komunikacyjnych przez dzieci,
młodzież i dorosłych z zaburzeniami rozwojowymi. Stowarzyszenie  Mówić bez słów ,
Warszawa 2002
31. Tomaszewski T.: Psychologia praca zbiorowa. PWN, Warszawa 1978
32. Tyszkowa M.: Aktywność i działalność dzieci i młodzieży. Warszawa 1990
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38