MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Kuc
Lilia Kimber-Dziwisz
Planowanie i organizowanie pracy opiekuńczej
346[04].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
mgr Iwona Grudzień
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
dr Dorota Koprowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].Z1.01
 Planowanie i organizowanie pracy opiekuńczej , zawartego w programie nauczania dla
zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zadania domu pomocy społecznej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Planowanie i organizacja pracy w instytucjach pomocy społecznej 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 15
4.3. Podejmowanie decyzji w organizacjach społecznych 16
4.3.1. Materiał nauczania 16
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Diagnozowanie potrzeb i problemów podopiecznych 22
4.4.1. Materiał nauczania 22
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.4.3. Ćwiczenia 24
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Metody pracy stosowane w placówkach pomocy społecznej 26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.5.3. Ćwiczenia 31
4.5.4. Sprawdzian postępów 32
4.6. Zasady pracy z podopiecznymi 33
4.6.1. Materiał nauczania 33
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.6.3. Ćwiczenia 34
4.6.4. Sprawdzian postępów 35
4.7. Planowanie opieki. Dokumentowanie wykonywanych zadań
z zastosowaniem technik informatycznych 36
4.7.1. Materiał nauczania 36
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.7.3. Ćwiczenia 37
4.7.4. Sprawdzian postępów 40
4.8. System zapewnienia jakości w opiece socjalnej 41
4.8.1. Materiał nauczania 41
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.8.3. Ćwiczenia 43
4.8.4. Sprawdzian postępów 44
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Etyka zawodowa opiekuna społecznego 45
4.9.1. Materiał nauczania 45
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.9.3. Ćwiczenia 48
4.9.4. Sprawdzian postępów 49
4.10. Konflikty wartości w pracy opiekuna 50
4.10.1. Materiał nauczania 50
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 51
4.10.3. Ćwiczenia 51
4.10.4. Sprawdzian postępów 52
5. Sprawdzian osiągnięć 53
6. Literatura 57
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i organizowania z zakresu
planowania pracy opiekuńczej. Pomoże Ci nabyć podstawowe umiejętności przydatne do
współpracy z podopiecznym w domu pomocy społecznej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia złożonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczanie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- literaturÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
 346[04].Z1
Działalność opiekuńcza
346[04].Z1.02
346[04].Z1.01
Stosowanie metod pracy
Planowanie
socjalnej
i organizowanie pracy
opiekuńczej
346[04].Z1.03
Rozpoznawanie potrzeb
i problemów podopiecznych
346[04].Z1.05
346[04].Z1.04
Pomaganie osobom
Wykonywanie zabiegów niepełnosprawnym w korzystaniu
higieniczno-pielęgnacyjnych z programów rehabilitacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,
- współpracować w grupie
- prowadzić profilaktykę i promocję zdrowia,
- stosować przepisy prawa w działalności socjalnej,
- rozpoznawać potrzeby i problemy podopiecznych,
- korzystać z różnych metod pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić zadania i kompetencje zawodowe opiekuna w domu pomocy społecznej,
 określić zasady planowania i organizacji pracy,
 wykazać znaczenie planowania i organizacji pracy dla funkcjonowania placówki
opiekuńczej,
 scharakteryzować proces podejmowania decyzji,
 określić zasady pracy opiekuna z podopiecznymi,
 scharakteryzować metody i narzędzia diagnozowania problemów i potrzeb
podopiecznych,
 scharakteryzować metody pracy stosowane w pracy opiekuńczej,
 zaplanować i zorganizować własną pracę,
 wykazać znaczenie współpracy z zespołem w osiąganiu zaplanowanych celów,
 ocenić własne możliwości w zakresie niesienia pomocy,
 ocenić jakość świadczonych usług,
 zastosować w pracy opiekuna zasady podmiotowości i poszanowania godności osobistej
osób zależnych od pomocy instytucji opiekuńczej,
 rozpoznać dylematy etyczne występujące w pracy opiekuna w domu pomocy społecznej,
 wykorzystać techniki komputerowe do planowania wykonywanych zadań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zadania domu pomocy społecznej
4.1.1. Materiał nauczania
Dom pomocy społecznej świadczy, na poziomie obowiązującego standardu, osobom
wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi:
bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających
z indywidualnych potrzeb [18].
Dom pomocy społecznej działa przede wszystkim na podstawie:
1. Ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64, poz.
593, ze zm.).
2. Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2005 r. w sprawie
domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 217 póz. 1837)
Ponadto w zależności od przeznaczenia Domu pomocy społecznej funkcjonowanie mogą
wspierać:
 Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r.
Nr 111, poz. 535 z póz
n. zm.),
 Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu
osób niepełnosprawnych. Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze zm.
Domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla
1. Osób w podeszłym wieku
2. Osób przewlekle somatycznie chorych
3. Osób przewlekle psychicznie chorych
4. Dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie
5. Dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie
6. Osób niepełnosprawnych fizycznie
Domy pomocy społecznej (DPS) mogą funkcjonować jako:
1. Domy pomocy społecznej zapewniające opiekę pielęgniarek i opiekunów przez część
doby:
- dla osób w podeszłym wieku (nie wymagających całodobowego nadzoru). W wyniku
ustawy z 2004 roku z pojęcia domów pomocy społecznej wyłączono domy dla kobiet
w ciąży i matek samotnie wychowujących małoletnie dzieci oraz noclegownie dla
bezdomnych).
2. Domy pomocy społecznej zapewniające całodobową opiekę pielęgniarek i opiekunów
DPS oraz usługi opiekuńcze specjalistyczne (dla dzieci i dorosłych, w tym osób
starszych):
- dla przewlekle somatycznie chorych,
- dla przewlekle psychicznie chorych,
- dla niepełnosprawnych fizycznie,
- dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
- dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie.
Zadaniem Domu pomocy społecznej jest zapewnienie jego mieszkańcom opieki oraz
zaspokojenie ich niezbędnych potrzeb na poziomie obowiązującego standardu. Zadania Domu
określone w Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej [18] to:
1. Zapewnienie potrzeb bytowych:
- miejsce zamieszkania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- wyżywienie,
- odzieży i obuwia,
- utrzymanie czystości.
2. Opiekuńczych polegających na:
- udzieleniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych,
- pielęgnacji,
- niezbędnej pomocy w załatwianiu spraw osobistych.
3. WspomagajÄ…ce polegajÄ…ce na:
- umożliwianiu udziału w terapii zajęciowej,
- podnoszeniu sprawności i aktywizowaniu mieszkańców domu,
- umożliwianiu zaspokojenia potrzeb religijnych i kulturalnych,
- zapewnieniu warunków do rozwoju samorządności mieszkańców domu,
- stymulowaniu nawiÄ…zywania, utrzymywania i rozwijania kontaktu z rodzinÄ…
i społecznością lokalną,
- działaniu zmierzającym na usamodzielnianiu mieszkańca domu, w miarę jego
możliwości,
- pomocy w usamodzielnianiu się mieszkańcowi domu w podjęciu pracy, szczególnie
mający charakter terapeutyczny, w przypadku osób spełniających warunki do takiego
usamodzielnienia,
- zapewnienia bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych i przedmiotów
wartościowych,
- finansowaniu mieszkańcowi domu nie posiadającemu własnego dochodu wydatków
na niezbędne przedmioty osobistego użytku,
- zapewnieniu przestrzegania praw mieszkańców domu oraz dostępności do informacji
o tych prawach dla mieszkańców domu.
Dom dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, poza wymienionymi wyżej
usługami w zakresie potrzeb edukacyjnych zapewnia:
- uczestnictwo w zajęciach rewalidacyjno  wychowawczych,
- uczenie i wychowanie przez doświadczenie życiowe.
Zadaniem Domu pomocy społecznej jest także zapewnienie możliwości dostępu
mieszkańcom do lekarzy pierwszego kontaktu i lekarzy specjalistów. Organizacja Domu,
zakres i poziom świadczonych usług uwzględniają w szczególności wolność, intymność,
godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców oraz stopień fizycznej i psychicznej
sprawności.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie usługi świadczy dom pomocy społecznej?
2. Czy dom pomocy społecznej świadczy usługi całodobowo?
3. Czy dom pomocy społecznej świadczy zadania w zakresie usług edukacyjnych?
4. Jakie są ustawowe zadania domu pomocy społecznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj Ustawę o Pomocy Społecznej. Określ zadania domu pomocy społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować Ustawę o Pomocy Społecznej,
2) określić zadania domu pomocy społecznej,
3) zaprezentować wyniki na forum grupy,
4) uzupełnić swoją listę zadań na podstawie wypowiedzi innych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- drukarka,
- papier do drukarki,
- zakreślacz.
Ćwiczenie 2
Wypisz zadania domu pomocy społecznej dotyczące świadczenia usług opiekuńczych.
Przeanalizuj je razem z grupÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wypisać zadania domu pomocy społecznej dotyczące opieki na kartkach (1 zadanie na
1 kartce),
2) zawiesić kartki na tablicy,
3) na forum grupy przeanalizować zapisane zadanie,
4) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier,
- pisaki,
- tablica korkowa.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić usÅ‚ugi bytowe domu pomocy spoÅ‚ecznej? ð ð
2) scharakteryzować usÅ‚ugi terapeutyczno-opiekuÅ„cze? ð ð
3) okreÅ›lić usÅ‚ugi wspomagajÄ…ce? ð ð
4) okreÅ›lić do jakiego typu Å›wiadczeÅ„ zaliczamy usÅ‚ugi socjalne? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Planowanie i organizacja pracy w instytucjach pomocy
społecznej
4.2.1. Materiał nauczania
Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracują
w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołami, fundacjami i stowarzyszeniami,
pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Celem pomocy społecznej jest:
1) zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im
bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka,
2) uaktywnienie osoby korzystającej ze świadczeń, a także jej integracji ze środowiskiem
społecznym,
3) pomoc społeczna adresowana jest do obywateli polskich i cudzoziemców posiadających
prawo stałego pobytu lub status uchodz
cy, zamieszkujÄ…cych i przebywajÄ…cych na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Działania z zakresu pomocy społecznej z mocy ustawy wykonują organy administracji
rządowej i samorządowej. Współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi,
Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami,
stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:
- regionalne ośrodki polityki społecznej  na szczeblu województwa istnieją dwie odrębne
struktury organizacyjne  administracji rzÄ…dowej i samorzÄ…dowej. Zadania rzÄ…dowe na
szczeblu województwa wykonuje wojewoda. Zadania wojewody w zakresie pomocy
społecznej realizowane są przez wydziały polityki społecznej urzędów wojewódzkich.
Natomiast zadania samorządowe wykonuje marszałek województwa przy pomocy
regionalnego ośrodka polityki społecznej - jednostki organizacyjnej powołanej do
realizacji zadań pomocy społecznej w województwach samorządowych,
- powiatowe centra pomocy rodzinie  jednostki organizacyjne wykonujÄ…ce zadania
powiatu w zakresie pomocy społecznej. Zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie
w miastach na prawach powiatu realizują miejskie ośrodki pomocy społecznej (miejskie
ośrodki pomocy rodzinie),
- ośrodki pomocy społecznej  jednostki organizacyjne wykonujące zadania z zakresu
pomocy społecznej w gminie,
- domy pomocy społecznej  świadczące, na poziomie obowiązującego standardu, osobom
wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności
usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie
wynikających z indywidualnych potrzeb. Domy pomocy społecznej w zależności od tego,
dla kogo sÄ… przeznaczone dzielÄ… siÄ™ na domy dla:
a) osób w podeszłym wieku,
b) osób przewlekle somatycznie chorych,
c) osób przewlekle psychicznie chorych,
d) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
e) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
f) osób niepełnosprawnych fizycznie.
- placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego,
- placówki opiekuńczo-wychowawcze  zapewniające dzieciom i młodzieży pozbawionym
częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną
lub całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie, jak również wspiera działania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki. Placówki ze względu na specyfikę działań
dzielÄ… siÄ™ na:
1. Placówki wsparcia dziennego które wspierają rodzinę w sprawowaniu jej
podstawowych funkcji, zapewniajÄ… pomoc rodzinie i dzieciom sprawiajÄ…cym
problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub
uzależnieniami, współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi
instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
2. Placówki interwencyjne: zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub
całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:
a) doraz
ną, całodobową opiekę,
b) kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych,
c) opiekÄ™ i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie
zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej.
Przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz
ustalajÄ… wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.
3. Placówki rodzinne: zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym
opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu
rodzinnego oraz opiekÄ™, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go
w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.
4. Placówki socjalizacyjne: zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom
całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie
znaleziono rodzinnej opieki zastępczej.
- ośrodki adopcyjno-opiekuńcze:
a) ośrodek lub zespół wsparcia rodziny naturalnej, prowadzący poradnictwo dla dzieci
i rodziców oraz terapię rodzinną, w tym dla rodziców dzieci umieszczonych
w placówkach opiekuńczo- wychowawczych,
b) ośrodek lub zespół wsparcia rodziny zastępczej lub adopcyjnej, inicjujący
i wspomagający zastępcze formy opieki i wychowania rodzinnego, szkolący
i kwalifikujący kandydatów na rodzinę zastępczą albo adopcyjną, prowadzący
poradnictwo rodzinne i terapie rodzinną dla dzieci i rodziców dzieci umieszczonych
w rodzinnej opiece zastępczej.
- ośrodki wsparcia  środowiskowa forma pomocy półstacjonarnej służąca utrzymaniu
osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałaniu instytucjonalizacji,
a w szczególności:
a) środowiskowe domy samopomocy,
b) dzienne domy pomocy,
c) noclegownie,
d) ośrodki opiekuńcze,
- ośrodki interwencji kryzysowej  których rolą jest świadczenie specjalistycznych usług,
zwłaszcza psychologicznych, prawnych, hotelowych, które są dostępne przez całą dobę 
osobom, rodzinom i społecznościom będącym ofiarami przemocy lub znajdującym się
w innej sytuacji kryzysowej  w celu zapobieżenia powstawania lub pogłębiania się
dysfunkcji tych osób, rodzin lub społeczności.
Pomocą Społeczną zajmują się w Polsce również:
 stowarzyszenia,
 fundacje,
- zwiÄ…zki wyznaniowe,
- kościół katolicki i inne kościoły,
- osoby prawne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- osoby fizyczne.
Organizacje te sÄ… rejestrowane w centralnym rejestrze i funkcjonujÄ… na podstawie statutu lub
innych form prawnych.
Planowanie i organizacja pracy w instytucjach polityki społecznej nie mogą różnić się od
ogólnie stosowanych zasad zarządzania.
Jedna z podstawowych zasad zarządzania mówi, że jeśli chcemy mieć dobrze wykonaną
pracę, musimy dać dobrą pracę do wykonania. Dobra praca natomiast to przede wszystkim
praca celowa, dobrze zaplanowana i zorganizowana.
Cechy skutecznej i dobrze zarzÄ…dzanej firmy to:
1. Skłonność do działania.
2. Trzymanie siÄ™ blisko klienta.
3. Zachęcanie pracowników do samodzielności.
4. Budowanie wydajności firmy poprzez pracę wszystkich pracowników.
5. Aktywne zaangażowanie pracowników oparte o określony system wartości.
6. Skupianie siÄ™ na robieniu tego, na czym firma zna siÄ™ najlepiej.
7. Prosta struktura.
8. Zarządzanie poprzez połączenie dyscypliny i swobody.
Jak wynika z powyższych zapisów, podstawowe pojęcia, jakie łączą się ze skutecznym
działaniem organizacji, to przede wszystkim: aktywność, klient  w przypadku DPS
podopieczny, pracownik, kierowanie oraz wartości.
Dobra organizacja opiera siÄ™ na trzech obszarach: ludziach, zasobach i planowaniu. Dla
optymalnego funkcjonowania oraz rozwoju danej placówki niezbędne jest pozyskanie do
pracy odpowiednich osób, a także zapewnienie im optymalnych warunków pracy.
Z perspektywy dyrektora niezbędna jest pełna świadomość zasobów, jakimi dysponuje
zarządzana przez niego placówka. Warto zwrócić uwagę, że wspomniane zasoby to nie tylko
baza instytucji, czyli jej zasoby materialne, ale również dorobek, sprawność struktury
organizacyjnej, model zarządzania oraz system priorytetów znanych, akceptowanych
i uwzględnianych w codziennej pracy przez ogół pracowników. Na pewno niezwykle
ważnym czynnikiem decydującym o sprawności organizacyjnej instytucji są kompetencje
oraz cechy osobowościowe zatrudnionych w niej ludzi. Bardzo ważne, by byli oni nie tylko
dobrymi  fachowcami , ale również, a może przede wszystkim by byli otwarci na zmiany,
chętni do współdziałania oraz zaangażowani. Ważne też, by byli skłonni do akceptowania
i twórczego rozwijania priorytetów, dzięki czemu wszyscy (a przynajmniej większość)
wspieraliby poprzez swoje działania ogólne cele działania instytucji. Cele zaś to podstawowy
element planowania. Warto wiedzieć, że dla skutecznej organizacji pracy, a także działań
kierowniczych umożliwiających kontrolę oraz motywowanie pracowników, planowanie jest
działaniem podstawowym. Planowanie określa bowiem perspektywę oraz efekty
podejmowanych działań. W efekcie możemy skutecznie nie tylko angażować innych do
działań wspierających cele strategiczne, ale również sprawdzać i ukierunkowywać konkretne
działania poszczególnych pracowników.
Skuteczna organizacja zawsze zaczyna się od możliwie optymalnego zdefiniowania
celów, a w konsekwencji opracowania planu działania zorientowanego na oczekiwane
wyniki. Podstawą definiowania celów jest dobra analiza potrzeb i możliwości placówki.
Ważnym elementem tej analizy jest uwzględnienie zarówno zasobów materialnych, czyli tak
zwanej bazy, jak i możliwości budżetowych gwarantujących finansowanie wybranych form
aktywności. Nie mniej ważne są jednak również zasoby niematerialne. Zaliczyć do nich
możemy kompetencje oraz dorobek pracowników, tradycje i doświadczenia instytucji,
miejsce placówki w środowisku - stopień jej akceptacji przez społeczność lokalną.
Kolejny obszar, o którym nie można zapomnieć, to wymogi formalnoprawne, jakie
nakładane są na daną instytucję.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
W domach pomocy społecznej za organizację pracy odpowiada dyrektor domu. Strukturę
organizacyjną i szczegółowy zakres zadań poszczególnych typów domów określa
opracowany prze dyrektora domu regulamin organizacyjny, przyjęty przez zarząd jednostki
samorządu terytorialnego, a w przypadku domu gminnego przez wójta, burmistrza lub
prezydenta. W przypadku gdy prowadzÄ…cym dom jest podmiot niepubliczny, regulamin
organizacyjny ustala ten podmiot [18].
Kierownicy poszczególnych działów mają za zadanie zaplanować pracę pracownikom
działu, który jest im podległy. Opiekunowie, pielęgniarki, terapeuci organizują swoją pracę
z wykorzystaniem zasad ergonomii stanowiska pracy i możliwości podopiecznych.
Organizacja pracy opiekuna jest oparta o indywidualne plany wsparcia mieszkańców, które
wynikają z ich indywidualnych potrzeb i są realizowane przez członków zespołu
terapeutyczno  opiekuńczego. W planowaniu pracy opiekuńczej należy uwzględnić stan
psychofizyczny mieszkańca
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto jest odpowiedzialny za organizację pracy w domu pomocy społecznej?
2. Z jakimi instytucjami pozarządowymi współpracuje pomoc społeczna?
3. Jakie są cele pomocy społecznej?
4. Jakie instytucje z mocy ustawy prowadzą działania związane z pomocą społeczną?
5. Jakie są główne założenia dobrej organizacji pracy?
6. Na czym polega planowanie pracy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W tabeli zapisano kilkadziesiąt pojęć w mniejszym lub większym stopniu związanych
z organizacją pracy. Pogrupuj je, biorąc pod uwagę różne aspekty organizacji pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy pojęć zapisanych w tabeli,
2) wypełnić tabelę grupując podane pojęcia wg różnych aspektów organizacji pracy,
3) zaprezentować wyniki na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier A4,
- poradnik dla ucznia,
- tabela do uzupełnienia:
kwalifikacje, kompetencje, praca zespołowa, umiejętność współdziałania, dorobek
instytucji, doświadczenia, formy motywowania, otwartość, zasady nagradzania,
szacowanie kosztów, misja, komunikatywność, zaangażowanie, struktura, hierarchia
władzy, sposoby działania, czynności kontrolne, umiejętności, morale, zasady
minitorowania, terminy, harmonogramy, odpowiedzialni, struktura celów, priorytety,
osobiste oczekiwania, wizja, cele działania, narzędzia, miejsce, wskaz
niki, procedury,
obieg informacji, dorobek zawodowy, kreatywność, tradycje, wiedza, grupy zadaniowe,
system wartości, analiza zasobów, baza lokalowa, postawy, relacje
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
1. Ludzie 2. Zasoby 3. Planowanie
kompetencje styl kierowania harmonogram
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
wykaz organizacji społecznych i pozarządowych realizujących zadania pomocy
społecznej na terenie twojego miasta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać nazwy w Internecie, lokalne organizacje społeczne i pozarządowe realizujące
zadania Pomocy Społecznej,
2) zapisać adresy organizacji,
3) zaprezentować pracę na forum grupy,
4) sporządzić wykaz organizacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- drukarka,
- papier A4,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na podstawie listy organizacji realizujących zadania Pomocy Społecznej, wykonaj mapę
instytucji, z których możesz skorzystać w pracy z podopiecznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zakres pomocy, jakie będzie potrzebował podopieczny domu pomocy społecznej,
2) wybrać z listy organizacje wspierające pracę z podopiecznym,
3) wykonać mapę wybranych instytucji,
4) zaprezentować pracę na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wyposażenie stanowiska pracy:
- brystol,
- plan miasta,
- lista organizacji,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Z listy instytucji pomocy społecznej wybierz jedną i przygotuj przykładowy schemat
organizacyjny pracy w tej instytucji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z listą instytucji,
2) wybrać jedną instytucję,
3) zapisać cele i zadania funkcjonowania tej instytucji,
4) przygotować schemat organizacji pracy,
5) zaprezentować wyniki pracy,
6) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- lista instytucji przygotowana na podstawie poradnika dla ucznia,
- pisaki,
- mazaki.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić osoby odpowiedzialne za organizacjÄ™ pracy w DPS? ð ð
2) okreÅ›lić instytucje współpracujÄ…ce z pomocÄ… spoÅ‚ecznÄ…? ð ð
3) scharakteryzować kadrÄ™ zarzÄ…dzajÄ…cÄ… w domu pomocy spoÅ‚ecznej? ð ð
4) okreÅ›lić czynniki wpÅ‚ywajÄ…ce na planowanie pracy opiekuna? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Podejmowanie decyzji w organizacjach społecznych
4.3.1. Materiał nauczania
Podejmowanie decyzji to proces polegajÄ…cy na zbieraniu i przetwarzaniu informacji
o przyszłym działaniu [10]. Jest to jedna z funkcji zarządzania. Pozostałe to:
- planowanie,
- organizowanie,
- motywowanie.
Mechanizmy podejmowania decyzji w organizacji  to zasady, procedury i praktyka
podejmowania decyzji, czyli dokonywania wyboru przyszłego działania
Decyzja zaś to pojęcie z języka naturalnego, kluczowe we wszystkich naukach i jest
wynikiem  podjęcia decyzji lub mówiąc inaczej procesu decyzyjnego. Subtelna różnica
między podjęciem decyzji, a procesem decyzyjnym jest tylko ta, że proces decyzyjny nie
zawsze doprowadza do decyzji. Decyzją może być działanie/akt lub opinia/sąd w jakiejś
sprawie. Aby proces decyzyjny miał sens, potrzebne są co najmniej dwie różne możliwości
wyboru (kandydaci na decyzje), a więc istnienie alternatywy. Decyzja według
A. K. Koz
mińskiego [10]  to świadomy, nielosowy wybór jednego z rozpoznawanych
i uznanych za możliwe wariantów przyszłego działania.
W procesie decyzyjnym konieczne są kryteria podjęcia/oceny decyzji, dzięki czemu
jesteśmy w stanie dokonać wyboru. Proces decyzyjny lub podjęcie decyzji to pojęcie
występujące we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, jego podstawowe składowe to
kryteria wyboru i alternatywy.
W procesie decyzyjnym możemy wyróżnić umownie kilka kolejnych faz:
- identyfikacja sytuacji decyzyjnej,
- sformułowanie problemu decyzyjnego,
- zbudowanie modelu decyzyjnego,
- wyznaczenie decyzji dopuszczalnych i decyzji wystarczajÄ…cych lub decyzji optymalnych,
- podjęcie ostatecznej decyzji.
Podjęta decyzja jest zwykle realizowana.
Kategorie decyzji [8]:
wg roli w procesie zarzÄ…dzania:
- operacyjne,
- taktyczne,
- strategiczne,
wg stopnia ryzyka:
- decyzje podejmowane w warunkach pewności (możemy bezbłędnie przewidzieć efekty),
- decyzje podejmowane w warunkach ryzyka (można określić zbiór konsekwencji
i przyporządkować im pewne prawdopodobieństwo wystąpienia),
- decyzje podejmowane w warunkach niepewności (nie możemy wyliczyć wszystkich
konsekwencji ani tez określić z jakim prawdopodobieństwem wystąpią),
wg stopni innowacyjności:
- rutynowe,
- adaptacyjne,
- innowacyjne,
- regresywne,
wg stopnia program owalności:
- programowane,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
- nieprogramowalne.
W praktyce istniejÄ… trzy modele podejmowania decyzji:
a) formalny model racjonalny - poszukiwanie decyzji optymalnej lub najlepszej:
- racjonalność decyzji  racjonalność formalna, czyli podjęcie decyzji zgodnie
z procedurÄ…,
- decyzja podejmowana jest fazowo: problem  faza przygotowawcza, ustalenie
kryterium decyzyjnego i uporządkowanie wariantów decyzyjnych wg tego kryterium 
faza podjęcia decyzji  faza realizacji i kontroli.
b) model ograniczonej racjonalności - poszukiwanie pierwszej decyzji zadowalającej:
- decyzja zadowalająca  gdy istnieje kryterium określające minimum warunków
zadowalającego w sferach uznanych przez decydentów za ważne oraz gdy któryś
z uznanych wariantów decyzji odpowiada przyjętemu kryterium lub jest od niego
lepszy,
- ograniczenia racjonalności: subiektywne, obiektywne, strukturalne, poznawcze,
motywacyjne, kompetencyjne.
c) model  kosza na śmieci  sekwencyjność podejmowania decyzji odrzucona. Czasami
dopasowujemy problem do znalezionego wcześniej rozwiązania. W ocenie decyzji
podjętej wg tego modelu najważniejsza jest racjonalność rzeczowa działania. Na
elementy procesu decyzyjnego składają się: warunki, decydent, cele, alternatywy,
kryterium wyboru, relacje między alternatywami, wybór.
Podział decyzji:
- decyzje złe  efekty odbiegają od oczekiwań, a w danych warunkach można było podjąć
korzystniejsze,
- zadowalajÄ…ce,
- optymalne  najbardziej odpowiednie przy wykorzystaniu przesłanek w danym
momencie.
Podział sytuacji decyzyjnych (od nich zależy skuteczność decyzji) [8]:
- sytuacja pewna  wielokrotnie w niej byliśmy,
- sytuacja przewidywalna  w której do tej pory nie byliśmy, ale możemy przewidzieć na
zasadzie analogii z podobnymi,
- sytuacja nieprzewidywalna, nie ma odniesienia do naszych dotychczasowych
doświadczeń.
Etapy podejmowania decyzji:
- ustalenie potrzeby podjęcia decyzji,
- sprecyzowanie kryteriów przyszłej oceny decyzji którą dziś podejmiemy,
- ustalenie wagi (wartości) poszczególnych kryteriów,
- sformułowanie alternatyw decyzyjnych,
- porównanie i ocena (analiza),
- ostateczne podjęcie decyzji.
Czynniki, jakie należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji:
- cele, które chcemy zrealizować za pomocą tej decyzji,
- osobowość osób wykonujących konsekwencje tej decyzji,
- wielostronność i różnorodność przesłanek,
- stopień przewidywalności sytuacji decyzyjnej,
- zasadność konsultacji z osobami kompetentnymi.
Metoda Addytywnej Użyteczności [20], jest częścią Teorii Decyzji i obejmuje decyzje
wieloaspektowe dokonywane w warunkach niepewności. Oto proponowana procedura
procesu decyzyjnego:
1. Przygotowanie:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- Krok 1  identyfikujemy problem, możemy do tego wykorzystać metody twórczego
rozwiązywania problemów,
- Krok 2  dobieramy wymiary  możemy do tego użyć metody Raptest, w której
będziemy porównywać ze sobą trójki alternatyw, wybierając to, co jest w dwóch a nie
ma w trzeciej. Dla tak wydobytych wymiarów definiujemy: nazwę, obiektywną
definicję, pytania pomocne w ocenie, charakter (dobra  zła), typ (subiektywna 
obiektywna), wartości progowe (min  max), wartość domyślną (która zostanie
przyjęta jak nie będziemy mieli danych),
- Krok 3  rozkładamy postawy  każdą alternatywę oceniamy i opisujemy, w każdym
wymiarze. W opisie wpisujemy odpowiedzi na wcześniej zadane pytania, podajemy
też naszą subiektywną ocenę lub obiektywną wartość, te oceny to wartości domyślne,
które w każdej chwili w zależności od kontekstu możemy zmienić.
2. Analiza
- Krok 4  ważenie wymiarów  w tak przygotowanym kontekście ważymy wymiary,
wg tego, który jest dla nas najważniejszy. Każdemu wymiarowi przypisujemy pewną
wagę, im ona jest większa tym ważniejszy jest ten aspekt,
- Krok 5  ocena postaw  choć są już wartości domyślne, możemy je dopasować do
naszej sytuacji,
- Krok 6  ranking rozwiązań  mamy ranking alternatyw, wzór MAU łączy w całość
nasze postawy, robi to ilościowo pokazując wskaz
nik (liczbÄ™) MAU oraz opisowo
zestawiajÄ…c wszystkie nasze pytania i odpowiedzi.
Taka procedura jest bardzo elastyczna.
Podejmowanie decyzji jest więc związane jest z procesem wyboru odpowiedniego kursu
działania. Często wymaga to dokonania wyboru  najlepszej" opcji z wielu możliwych
rozwiązań. Istnieje wiele rodzajów problemów decyzyjnych jednostki, przed którą stoi
zadanie dokonania pojedynczego wyboru. W znaczący sposób różni się on od problemu
wyboru społecznego, w który zaangażowanych jest wielu ludzi często posiadających
sprzeczne interesy.
Główne zalety grupowego podejmowania decyzji to: większa wiedza i informacja
(będąca suma wiedzy wszystkich członków grupy), różnorodne podejście do problemu,
większa akceptacja rozwiązań (traktowanie rozwiązania jako  własnego ) i lepsze
zrozumienie decyzji. Z kolei wady grupowego podejmowania decyzji to możliwość
przedwczesnych decyzji (grupa stara siÄ™ jak najszybciej znalez
ć rozwiązanie), możliwość
zdominowania przez jedną osobę, tendencja do obrony własnego stanowiska (przekonywanie
nie po to, by znalez
ć rozwiązanie, a po to, by  wygrać z przeciwnikiem ), możliwość
nacisków, zgodnych z interesami niektórych członków grupy (brak bezstronności - określane
jako  wcześniejsze zaangażowanie ) [20, s. 415 417]. Ogólnie rzecz biorąc, rozwiązanie
proponowane przez grupę jest zazwyczaj lepsze od proponowanych przez przeciętne
jednostki, ale gorsze od podejmowanych przez najwybitniejszych. Formy grupowego
podejmowania decyzji: grupa interaktywna (otwarta dyskusja), grupy delfickie (osiÄ…ganie
zgodnej opinii ekspertów) oraz grupa nominalna (uporządkowana technika uzyskiwania
twórczych rozwiązań).
Kluczową kwestią w podejmowaniu decyzji jest stopień pewności możliwy do przyjęcia
co do systemu, w którym odbywa się działanie. Podejmowanie decyzji w warunkach
niepewności oznacza, że prawdopodobieństwo zaistnienia wyników różnych opcji nie jest
znane. Jeśli prawdopodobieństwo jest przewidywalne na podstawie doświadczeń z przeszłości
lub obserwacji, nazywamy tÄ™ sytuacjÄ™ podejmowaniem decyzji w warunkach ryzyka.
W procesie podejmowanie decyzji w warunkach pewności główny problem stanowi
określenie kompromisu pomiędzy sprzecznymi celami lub kryteriami, np. pomiędzy
 jakością i  ceną . Podejmowanie decyzji w warunkach niepewności wymaga określenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
prawdopodobnych konsekwencji danego działania, jak również możliwych kompromisów.
Często zdarza się tak, że kluczowa kwestia w podejmowaniu decyzji jest kompromisem
pomiędzy natychmiastowymi reakcjami emocjonalnymi i pragnieniami, a długofalowymi
konsekwencjami. Rozważanie długofalowych konsekwencji z reguły związane jest
z niepewnością co do przyszłości. Zgodnie z teorią podejmowania decyzji, istnieją trzy
podstawowe elementy zwiÄ…zane ze skutecznym podejmowaniem decyzji:
- zmienne czynniki środowiskowe,
- zmienne czynniki decyzyjne,
- wyniki.
Czynniki mające wpływ na podjęcie decyzji [20].
Zmienne czynniki środowiskowe (ograniczenia) to wszystkie czynniki, które znajdują się
poza kontrolą działających lub podejmujących decyzje (możliwości). Zmienne czynniki
decyzyjne to wszelkie czynniki znajdujące się pod ich kontrolą, w zasięgu ich wpływu.
Wyniki zależą zarówno od wpływu zmiennych czynników środowiskowych, jak
i decyzyjnych. Np. pogoda to klasyczny zmienny czynnik środowiskowy. To coś, czego nie
możemy bezpośrednio kontrolować, musimy się dostosować. Wybór ubrania jest zmienną
decyzyjną. W celu osiągnięcia wyniku  niezmarznięcia i nieprzemoknięcia po wyjściu
z domu, musimy wziąć pod uwagę zmienne czynniki zarówno środowiskowe, jak i decyzyjne.
Aby osiągnąć dany cel lub pożądany stan, należy określić ograniczenia i w jaki sposób się
nimi zająć. Dlatego też, poza określeniem stanu teraz
niejszego i stanu pożądanego, skuteczne
podejmowanie decyzji wymaga określenia ograniczeń, w ramach których jednostka działa lub
będzie działać. Decyzje podejmowane przez ludzi oraz środki, jakie wybiorą to często
wypadkowa zakładanych ograniczeń. Ograniczenia te występują w procesie planowania jako
 nieprzewidziane wypadki  czynniki, które mogą, ale nie muszą się zmieniać, jednak nie
podlegajÄ… arbitralnej kontroli jednostki lub organizacji.
Różne typy sytuacji, w których podejmuje się decyzje wymagają zastosowania
odmiennych strategii:
1. W przypadku, gdy istnieje pewność zarówno co do przyczyn i preferencji wyników,
należy zastosować strategię obliczeniową. Jej wynikiem jest decyzja zaprogramowana.
2. W przypadku, gdy preferencje wyników są wyraz
ne, ale zwiÄ…zki przyczynowo 
skutkowe są niepewne, należy posłużyć się strategią rozsądkową. Jej wynikiem jest
decyzja zaplanowana  uwzględniająca nieprzewidziane wypadki.
3. W przypadku, gdy istnieje pewność co do związku przyczynowo - skutkowego, ale brak
jasności w odniesieniu do preferencji wyników, sytuacja wymaga strategii
kompromisowej. jej wynikiem jest decyzja kompromisowa.
4. W przypadku, gdy istnieje niepewność zarówno co do związków przyczynowo 
skutkowych, jak i preferencji wyników, sytuacja wymaga skupienia się na wyższym
poziomie wartości i wizji (inspiracji) oraz dokonania porównania z zewnętrznymi
punktami odniesienia (innymi osobami, które kiedyś były w podobnym położeniu). Jej
wynikiem jest dynamiczna decyzja powstała dzięki wzajemnemu dopasowaniu.
W domu pomocy społecznej wszystkie decyzje związane z kierowaniem są
podejmowane przez dyrektora.
Za decyzje finansowe odpowiedzialny jest główny księgowy, zaś za opiekę kierownik
działu opiekuńczo-terapeutycznego.
Do obowiązków opiekuna należą czynności opiekuńcze, terapeutyczne i pielęgnacyjne.
Każdy opiekun co dzień zmaga się jednak z licznymi decyzjami związanymi z pracą
z podopiecznym. To on często swoją pracą wspiera podopiecznego (zwłaszcza w pracy
z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie) w codziennym funkcjonowaniu. To do jego
obowiązków należy podejmowanie decyzji względem zajęć i proponowanie różnych form
działalności terapeutycznej i opiekuńczej. Podopieczny jednak sam wybiera formę i sposób
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
spędzania czasu, jedynie w przypadku osób ubezwłasnowolnionych, decyzje podejmuje
opiekun prawny. Opiekun jest osobą, która w pracy bezpośredniej z mieszkańcem spełnia rolę
rodzica, kolegi, przyjaciela i pielęgniarki. W nagłych wypadkach zagrażających życiu, bądz

niebezpiecznych dla podopiecznego to od jasności umysłu opiekuna zależy życie ludzkie.
Dlatego świadomość odpowiedzialności za drugiego człowieka jest tak ważna w pracy
opiekuna.
Kierownik działu opiekuńczo-terapeutycznego jest odpowiedzialny za pracę:
- opiekunów,
- pielęgniarek,
- terapeutów,
- pokojowych,
- i innych pracowników w dziale opieki bezpośredniej.
Wszystkie decyzje na poziomie organizacji pracy działu są podejmowane przez
kierownika. To do jego obowiązków należy zapewnienie stałej opieki dla mieszkańców
i wypełnianie standardów zapisanych w ustawie dotyczących świadczenia usług
opiekuńczych.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto odpowiada za organizacjÄ™ domu?
2. Kto podejmuje decyzje w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia podopiecznego?
3. Jakie decyzje podejmuje kierownik działu opiekuńczo  terapeutycznego?
4. Kto podejmuje decyzje co do rodzaju proponowanych zajęć terapeutycznych w pracy
z podopiecznym?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zastanów się kto jest zatrudniony w domu pomocy społecznej i wykonaj schemat
podejmowania decyzji (organizacyjny) w domu pomocy społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, kto jest zatrudniony w domu pomocy społecznej,
2) wykonać schemat podejmowania decyzji,
3) zaprezentować pracę na forum grupy,
4) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ćwiczenie 2
Na podstawie przygotowanego schematu podejmowania decyzji, wypisz jakie decyzje
podejmuje kadra zarządzająca, a jakie opieka bezpośrednia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schemat podejmowania decyzji w domu pomocy społecznej,
2) wypisać decyzje podejmowane przez kadrę zarządzającą,
3) wypisać decyzje podejmowane przez opiekę bezpośrednią,
4) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartka papieru A4,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ obowiązki kierownika, które można delegować na pracownika. Jakie cechy
powinien posiadać taki pracownik?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować schemat podejmowania decyzji w domu pomocy społecznej,
2) określić warunki w jakich kierownik może delegować na pracownika swoje obowiązki,
3) określić uprawnienia i obowiązki jakie można delegować na pracownika,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartka papieru A4,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić proces decyzyjny w domu opieki spoÅ‚ecznej? ð ð
2) okreÅ›lić decyzje podejmowane przez dyrektora domu? ð ð
3) scharakteryzować proces podejmowania decyzji przez opiekuna? ð ð
4) określić decyzje podejmowane przez kierownika działu
opiekuÅ„czo-terapeutycznego? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Diagnozowanie potrzeb i problemów podopiecznych
4.4.1. Materiał nauczania
Diagnoza jest to rozpoznawanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych
prawidłowości badanego złożonego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go typu lub
gatunku, przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie jego fazy obecnej oraz
przewidywanego rozwoju [27].
Przedmiot diagnozy to złożony stan rzeczy, obserwacje, wyjaśnianie, uzasadnianie,
przewidywanie, formułowanie hipotez.
y
ródła poznania diagnostycznego  łączenie, obserwacja i rozumowanie oraz myślenie
intuicyjne.
Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obejmuje kilka etapów:
1. Opis stanu rzeczy  polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych,
w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich,
profilaktycznych lub projektujÄ…cych (diagnoza negatywna), np. test kompetencji po
szóstej klasie.
2. Ocena stanu rzeczy  zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć
zastosowanie w zwiÄ…zki z zebranymi danymi. Oceny stanowiÄ… dla nas kryteria z punktu
widzenia w których określamy stan za prawidłowy lub nie.
3. Konkluzja oceniająca  dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do
opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lab brak potrzeby podjęcia
dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.
4. Wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy  szukamy przyczyn istniejącego stanu
rzeczy. Wyjaśnianie genetyczne  szereg przyczyn w określonym czasie.
5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym  etap ten polega na wysunięciu
projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego
stanu rzeczy.
6. Stawianie hipotez.
Diagnoza czÄ…stkowa (2 etapy)
Typy diagnozy :
- diagnoza kategorialna (przyporzÄ…dkowujÄ…ca, typologiczna)  polega ona na
przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku.
Jest to wstępny etap o zadanie każdej diagnozy,
- diagnoza genetyczna  polega na ustaleniu z
ródeł określonego zaburzenia, wykryciu jego
przyczyn pierwotnych i wtórnych,
- diagnoza funkcjonalna  polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy
w powiązaniu z różnymi sterami aktywności i grupami społecznymi,
- diagnoza fazowa  polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości,
uchwyceniu dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego fazy,
- diagnoza prognostyczna  polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej
rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia oraz skutków,
które mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu,
- diagnoza pełna  obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy,
- diagnoza cząstkowa  obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3),
Pełna diagnoza dla celów wychowania powinna mieć charakter psychologiczno-
pedagogiczny. Główne zadania diagnozy psychopedagogicznej:
- optymalizacja warunków rozwoju wychowanka,
- doskonalenie oddziaływań pedagogicznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- terapia powstałych zakłóceń w procesach rozwoju i wychowania,
- wyróżniamy w procesie diagnozy psychopedagogicznej 2 etapy: diagnoza globalna 
polega na identyfikacji problemu tj. zidentyfikowaniu wychowanków, których rozwój pod
jakimś względem jest nieprawidłowy, diagnoza specjalistyczna  polega na rozpoznaniu
właściwości problemu, jego dynamiki i tła przyczynowego.
Przedmiot diagnozy psychopedagogicznej czyli diagnoza na potrzeby kształcenia, dla
celów wychowawczych obejmuje:
- czynności intelektualne,
- czynności percepcyjne i motoryczne,
- czynności werbalne,
- funkcjonowanie społeczno-emocjonalne,
- struktura i funkcje osobowości (autoagresja).
Specyficzne właściwości diagnozy psychologicznej dla celów wychowawczych:
- teleologiczny charakter badań,
- kompleksowość i złożoność problemów (zespół czasami musi sam konstruować narzędzia
badawcze),
- wielospecjalistyczny charakter badań diagnostycznych (wielu specjalistów pielęgniarka,
rehabilitant, osoba pierwszego kontaktu itp.),
- aspekt rozwojowy rozpoznawanych zjawisk  problemy zawsze rozpatrywać
w powiązaniu z wiekiem i możliwościami intelektualnymi podopiecznego,
- syntetyczność i praktyczna zastosowalność rozwiązania problemów.
Diagnoza w metodologii badań pedagogicznych. Diagnoza służy do porównywania,
prognozowania, modyfikowania, a te czynności stosowane są do doskonalenia teorii
pedagogicznej i praktyki pedagogiczne.
Innym rodzajem diagnozy jest diagnoza społeczna, która obejmuje następujący schemat
diagnozy dziecka  ucznia lub podopiecznego dowolnej instytucji opiekuńczo 
wychowawczej [7]:
1. Dane osobowe.
2. Zdefiniowanie problemu, który dotyczy ucznia, wychowanka lub podopiecznego.
3. Określenie technik i narzędzi gromadzenia materiału diagnostycznego o jednostce.
Chodzi o wskazanie rodzaju technik i narzędzi diagnostycznych wykorzystanych do
opisu przypadku w kontekście zdefiniowanego, zauważonego problemu np.:
a) skorzystanie z analizy dokumentów,
b) przeprowadzenie rozmów  wywiadów,
c) wykorzystanie danych o podopiecznym,
d) zastosowanie zaplanowanej lub spontanicznej obserwacji- w trakcie zajęć, przerwy,
e) prowadzonej rozmowy itp.,
f) zastosowanie socjotechniki, zwłaszcza w kontekście pozycji jednostki w grupie lub
innych technik projekcyjnych, psychodramy, analizy rysunku itp.
4. Opis (charakterystyka) ucznia, wychowanka, podopiecznego:
a) w kontekście cech psychospołecznych, fizycznych lub zdrowotnych, np.:
- ocena poziomu rozwoju, specyficznych osiągnięć lub odchyleń od normy, stanu
zdrowotnego,
- ocena wyglądu, np. zaniedbania lub innych cech, które mogą być ważne z punktu
widzenia diagnozy,
- ujawnione potrzeby (manifestacja zewnętrzna potrzeb, np. uznania  chęci
zwrócenia na siebie uwagi itp.),
- specyficzne zainteresowania,
b) w kontekście środowiska szkoły lub placówki, w której jednostka przebywa:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
- krótka charakterystyka dotychczasowych osiągnięć lub porażek w nauce, pracy
społeczno  kulturalnej , działalności sportowej itp.,
- pozycja wychowanka/podopiecznego w grupie, relacje z innymi wychowankami,
pełnione funkcje lub role w placówce,
c) w kontekście środowiska rodzinnego:
- sytuacja socjalno- bytowa rodziny, liczba dzieci,
- status społeczny rodziny,
- ewentualny opis sytuacji trudnych w rodzinie (bezrobocia, chorób, nadużywania
alkoholu, przemocy itp.).
5. Diagnoza przypadku, a raczej wnioski diagnostyczne wynikające z wcześniejszej
charakterystyki jednostki.
6. Dotychczas stosowane formy (metody) pracy opiekuńczo  wychowawczej.
7. Plan pracy z przypadkiem.
W domach pomocy społecznej diagnozowaniem potrzeb i problemów podopiecznego
zajmuje się zespół terapeutyczno  opiekuńczy, który swoje uwagi i zalecenia wpisuje
w indywidualny plan wsparcia mieszkańca. Indywidualny plan wsparcia powinien być
opracowany w terminie 6 miesięcy od dnia przyjęcia mieszkańca do domu. Zespół składa się
ze specjalistów i osoby pierwszego kontaktu, która jest w skazywana przez mieszkańca. To
do tej osoby zgłasza podopieczny swoje uwagi, potrzeby i problemy wynikające z życia.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można zdefiniować pojęcie diagnozy?
2. Jakie etapy wyróżnimy w procesie diagnozy psychopedagogicznej?
3. Kto określa potrzeby mieszkańca domu pomocy społecznej?
4. Co to jest plan wsparcia mieszkańca ?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisu przypadku, określ aktualne potrzeby podopiecznego.
Opis przypadku
Nowy mieszkaniec z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym został
przyjęty do domu pomocy społecznej. Jest osobą zagubioną i wystraszoną, ponieważ nie
przebywał nigdy w dużym skupisku ludzi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy opisu przypadku,
2) określić aktualne potrzeby podopiecznego,
3) sporzÄ…dz
listÄ™ potrzeb,
4) zaprezentować pracę,
5) przedyskutować propozycje innych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier,
- pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadku zdiagnozuj potrzeby podopiecznego i zapisz je
w odpowiednich dokumentach.
Opis przypadku
Janek ma 52 lata, jest osobą samotną, leżącą, cierpiącą na samotność. Wcześniej
prowadził aktywny tryb życia, był ratownikiem. Uległ wypadkowi i trafił do domu pomocy
społecznej. Zdiagnozuj jego potrzeby i zapisz w odpowiednich dokumentach opiekuna.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać opisu przypadku,
2) zapisać zdiagnozowane potrzeby,
3) wypełnić odpowiednie dokumenty,
4) zaprezentować pracę na forum grupy,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- symulowana dokumentacja podopiecznego,
- plan wsparcia mieszkańca  wzór,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować pojÄ™cie diagnozy? ð ð
2) okreÅ›lić zadania diagnozy psychopedagogicznej? ð ð
3) scharakteryzować proces diagnozowania potrzeb mieszkaÅ„ca? ð ð
4) okreÅ›lić co to jest plan wsparcia mieszkaÅ„ca? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Metody pracy stosowane w placówkach pomocy społecznej
4.5.1. Materiał nauczania
Praca socjalna to działanie, które jest realizowane na rzecz ludzi, w tym na rzecz
pojedynczych osób, rodzin, grup oraz społeczności lokalne. W zależności od rodzaju klienta
zdefiniowane zostały trzy podstawowe metody pracy socjalnej, czyli uporządkowane
procedury diagnostyczne i interwencyjne oraz strategie wywoływania zmian, są to: metoda
indywidualnego przypadku, pracy grupowej oraz środowiskowa. Metoda to systematycznie
stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób
składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane
w odpowiedniej kolejności. W znaczeniu ogólnym jest to sposób postępowania, świadomy
i powtarzalny, a w węższym znaczeniu zespół celowych czynności i środków,
w szczególności prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego
problemu.
Wg T.Pilcha [16]  metoda indywidualnych przypadków  jest sposobem badań
polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje
wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat
jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub
zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku (casework), polega na wspieraniu
człowieka znajdującego się w trudnej sytuacji i wiąże się z prowadzeniem przez pracownika
socjalnego, opiekuna działań dwutorowych: bezpośrednich, czyli nakierowanych na
podopiecznego i jego najbliższe otoczenie oraz pośrednich, polegających na oddziaływaniu
na podopiecznego za pośrednictwem jego otoczenia, czyli środowiska w którym on
funkcjonuje. Zadaniem pracownika jest zatem pobudzenie i uaktywnienie nie tylko samego
podopiecznego, ale też jego otoczenia.[16 s.223-229] Przykładem może być tworzenie sieci
wsparcia lub zespołów interdyscyplinarnych, których celem jest wspomaganie klienta
w procesie wychodzenia z problemu.
Metoda indywidualnych przypadków wyrosła z praktycznej działalności socjalnej [16].
Stało się to na początku XIX w., kiedy to nieszczęście, bieda oraz ludzka tragedia przestały
być postrzegane jako osobista sprawa osób nimi dotkniętych. Sama metoda pracy
z przypadkiem nie jest jednoznacznie określonym sposobem postępowania i podlega ciągłej
ewolucji. Można jednak wymienić kilka jej elementów konstytutywnych. Jest to metoda
bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych technik pomocy
ludziom w rozwiązywaniu ich problemów (...). Pomaga jednostkom w sprawach zarówno
zewnętrznych i dotyczących otoczenia, jak i w indywidualnych, dotyczących wnętrza osoby.
Koncentruje się na jednostce, nie ignorując jednak dobra społecznego. Nie zajmuje się ani
manipulacją otoczenia, ani nie daje się pochłonąć subiektywnym rozważaniom  łączy
w sobie elementy psychologiczne i społeczne, stając się metodą psychosocjalną.
W pedagogice społecznej Aleksander Kamiński określił tę metodę jako najprzydatniejszą do
badań losów ludzkich. Metoda studium przypadku w pedagogice zawsze odnosi się do
analizy jednostkowych losów ludzkich w celu opracowania i podjęcia działań
terapeutycznych.. Jest więc metodą charakterystyczną i użyteczną przede wszystkim na
gruncie pedagogiki społecznej i pedagogiki specjalnej, wszędzie tam, gdzie wymaga się od
pedagoga diagnozy przypadku i podjęcia działań resocjalizacyjnych bądz
rewalidacyjnych. Po
raz pierwszy o tej metodzie napisała Mary Richmond- pionierka pracy z przypadkiem,
określając ją jako pracę społeczną. Jej zdaniem, na pracę z przypadkiem składają się procesy,
które przez świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
otoczenia- rozwijają osobowość. Wśród polskich przedstawicieli pedagogiki społecznej
Helena Radlińska, stosując metodę przypadków w promowanej przez siebie koncepcji pracy
społecznej, przedstawiła wizję wrażliwego i wszechstronnego opiekuna zaangażowanego w
rozwiązywanie wielu problemów swojego podopiecznego. Pracę z przypadkiem rozumiała
jako  budzenie, uaktywnianie, mobilizowanie i ukierunkowywanie jednostki w system
działań naprawczych .
W definicjach pracy z przypadkiem pojawia się wiele zasadniczych elementów. Jest to
metoda pomagania bazująca na wiedzy, zrozumieniu i umiejętnym zastosowaniu właściwych
technik pomocy jednostkom w rozwiązywaniu ich problemów. Zgodnie ze współczesną
metodyką działań socjalnych praca z przypadkiem obejmuje:
1. Studium przypadku, nazywane również rozpoznaniem, obejmujące charakterystykę
losów, sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej jednostki w kontekście problemu, które ma
prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy.
2. Praca z przypadkiem- oparta na sformułowanym wspólnie z podopiecznym planie
pomocy, obejmująca działania o charakterze ratowniczym, kompensacyjnym lub
terapeutycznym.
Jak wspomniano, proces prowadzenia indywidualnego przypadku zawiera kilka
zasadniczych etapów. Pierwszym z nich jest diagnoza, której zadaniem ma być ujawnienie
czynników powodujących zaistnienie trudnej sytuacji w życiu osoby. Etap skoncentrowany
na rozpoznaniu, które prowadzi do diagnozy przypadku-polega na identyfikacji i analizie
sytuacji jednostki w kontekście problemu, z którym się ona boryka. Materiał konieczny do
opracowania diagnozy może być czerpany z różnych z
ródeł, za pomocą różnych technik
i narzędzi, a dotyczy zwykle sytuacji osobistej, bytowej, zdrowotnej lub społecznej.
W zbieraniu danych i kompletowaniu historii przypadku należy się ograniczyć do faktów
istotnych z punktu widzenia problemu. Głównym z
ródłem informacji powinien być sam
klient, jednak w wielu przypadkach informacje te powinny być potwierdzone przez osoby
z najbliższego otoczenia. Na podstawie zgromadzonych danych formułowane są wnioski
diagnostyczne, stanowiące o jakości diagnozy. Głównym narzędziem diagnozy jest wywiad
środowiskowy oparty na kwestionariuszu. W momencie rozpoznania problemu rozpoczyna
się już właściwy proces jego rozwiązywania. Po przeprowadzeniu diagnozy należy ustalić
plan postępowania, określający kolejne kroki podjętej interwencji. Opracowanie planu pracy z
przypadkiem powinno określać, co kiedy i jak ma czynić pomagający w odniesieniu do
osoby, której pomaga i jego rodziny, aby uruchomić proces pomocy, rewalidacji, terapii. Plan
powinien zawierać pewne aspekty zmian, które mają być efektem działań pomocowych.
Najdłuższym etapem jest prowadzenie przypadku według opracowanego planu, tzw.
interwencja, wymagająca ciągłego korygowania tak diagnozy, jak i planu postępowania.
Rzeczywista interwencja rozpoczyna się już od pierwszego kontaktu. Cele terapii są określane
wspólnie przez pracownika i klienta, a sposób prowadzenia przypadku wynika z potrzeb
klienta. Prowadzenie przypadku powinno być postępowaniem elastycznym, dopuszczającym
korygowanie diagnozy i samego planu, aby uzyskać najlepszy skutek, tzw. właściwą
rewalidację. Bardzo ważnym etapem jest zakończenie interwencji. Ma ono bowiem być
wyraz
nym znakiem, że pracownik uważa swoją dalszą aktywność za zbędną. Badania metodą
indywidualnych przypadków posługują się dość nielicznym zestawem technik badawczych.
Najbardziej użyteczną techniką tej metody jest wywiad. Uzupełniają go obserwacja i analiza
dokumentów osobistych.
Metoda pracy grupowej (groupwork), polega na spożytkowaniu grupy i stosunków
wewnÄ…trzgrupowych dla rozwoju jednostki oraz dopomaganiu grupie w jej rozwoju.
Zadaniem osoby prowadzÄ…cej grupÄ™ jest pomaganie uczestnikom grupy w staniu siÄ™
systemem wzajemnej pomocy w zakresie rozwiązywania problemów, które stały się ich
udziałem [16 s.244-245]. Z punktu widzenia pracy socjalnej najbardziej znaczące są grupy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
które mają na celu zainicjowanie w swoich członkach przemian. Należą do nich: grupy
edukacyjne, samopomocowe oraz terapeutyczne, które pracownik socjalny może inicjować
dla różnych kategorii klientów, dostosowując ich rodzaj do faktycznych potrzeb i problemów,
np.: dla osób długotrwale bezrobotnych w celu zwiększenia ich umiejętności w zakresie
poszukiwania pracy, dla osób niepełnosprawnych celem ich psychologicznego i społecznego
wzmocnienia.
W metodzie grupowej wychowawca ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie
zbiór osób; wiąże go nie tylko  dialog z pojedynczymi członkami tej zbiorowości, jego
talent wychowawczy wyraża się w umiejętności przewodzenia lub przodowania grupie.
Definicji grupy jest tak wiele, dla potrzeb pedagogiki wciąż najkorzystniejszą jest ta
sformułowana przez Floriana Znanieckiego: grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie
ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość. Według
A. Kamińskiego wyróżniamy trzy odmiany pracy grupowej:
1) rozwojowo-wychowawcza, grupy te mają na celu wspierać rozwój osobowości
jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się stylami i wartościami
grupy. Kształtowane są na gruncie pracy kulturalno- oświatowej dorosłych, młodzieży
(w domach kultury, klubach, w związkach i stowarzyszeniach społecznych,
2) rewalidacyjne, stosują one pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki
społeczne lub fizycznie niedostosowane celem usprawnienia ich społecznego
funkcjonowania. SpecjalnÄ… odmianÄ… pracy grupowej jest rozbijanie grupy uznanej za
szkodliwą np. przestępczej,
3) psychoterapeutyczne, ich zadaniem jest usprawnienie społecznego i psychicznego
funkcjonowania jednostki w oparciu o techniki z dziedziny psychologii klinicznej
w odniesieniu do lżejszych przypadków. A więc pracownik zajmujący specjalizujący się
w tej postaci metody grupowej musi mieć pogłębioną znajomość psychologii oraz
większą praktykę z zakresy psychoterapii.
Praca grupowa obejmuje następujące zasady:
- głównym z
ródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo,
- rozumienie i wykorzystywanie w pracy metody pracy grupowej polegającej na wspólnym
rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku emocjonalnego wobec innych,
kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych, wpływu na innych,
- dążenie do umocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego
i autonomicznego jako jednostki i jako grupy,
- nauczanie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do
funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w realnym życiu.
Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamizmu właściwej grupy. Możemy
wyróżnić 4 etapy pracy grupowej: tworzenie grupy, stabilizacja jej struktury i norm, realizacja
jej celów, oceny efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy.
Metoda organizacji społeczności (środowiska) jest trzecią z podstawowych metod pracy
socjalnej. Metoda środowiskowa  w wąskim rozumieniu chodzi w niej o uruchomienie
jakieś stałej lub cyklicznej akcji, której przedmiotem działania jest jedna grupa np.: osoby
starsze lub zjawisko np.: czas wolny dzieci i młodzieży; w szerokim ujęciu oznacza natomiast
 całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów,
kompleksowy i komplementarny system działań, podejmowanie pracy z intencją stałego
działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk [16, s. 265 271].
Przykładem kompleksowych działań środowiskowych może być program Centrum
Aktywności Lokalnej realizowany przez kilkadziesiąt ośrodków pomocy społecznej w Polsce.
Wszelkie prowadzone w nim działania są odpowiedzią na faktyczne potrzeby danej
społeczności, postrzeganej całościowo i realizowane w oparciu o jej zasoby ludzkie
(mieszkańcy) i instytucjonalne. Mobilizowanie ludzi do działania następuje głównie poprzez
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
promowanie działań wolontarystycznych oraz inicjowanie ruchów samopomocowych.
Wdrażanie programu CAL wiąże się również z dostarczaniem mieszkańcom niezbędnej
wiedzy i informacji oraz inicjowaniem lokalnych akcji i wydarzeń.
Według A. Kamińskiego organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych
(społeczno  wychowawczych) polega na ulepszaniu sytuacji społecznej, lokalnej
zjednoczonymi wysiłkami i społecznych mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań
opartych na wspólnym planie wypracowanym za pomocą odpowiednich badań
kompleksowych. Metoda organizowania środowiska stanowi swego rodzaju sztukę
planowania stosunków społecznych w życiu społeczności lokalnej przy spożytkowaniu
dorobku nauki. Jak w każdej metodzie tak i w tej możemy wyróżnić następujące etapy:
- rozpoznawanie, diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń,
- organizowanie zespołu pracy, polega ono na podziale zadań miedzy instytucje, zespoły,
- planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych,
- wtórne pobudzenie,
- systematyczne ulepszanie środowiska,
- kontrola i doskonalenie.
Posługując się tą metodą w działaniach socjalnych musimy pamiętać, że uruchamiamy
siły i procesy, których prawdziwe z
ródła nie zawsze są nam znane. Musimy też wspomnieć
o technikach stosowanych w praktyce ze społecznością. Są to m.in.: strukturyzacja,
zarządzanie  administrowanie, przygotowanie planów i opracowań formalnych, edukacja
i promocja, pokazy itd. Metoda ta jest rzadko stosowana w pracy socjalnej.
Omówione powyżej tradycyjne metody pracy socjalnej, czyli praca z indywidualnym
przypadkiem, praca z grupą oraz organizacja społeczności stanowią nadal zrąb metodologii
pracy socjalnej. W ostatnich latach jednakże coraz częściej mówi się o jeszcze jednej
podstawowej metodzie pracy socjalnej, a mianowicie rozwiązywaniu problemów
w dostarczaniu świadczeń socjalnych. Problem sprowadza się w tym przypadku do kwestii
prawidłowego administrowania świadczeniami socjalnymi.
W latach pięćdziesiątych została wyodrębniona kolejna metoda pracy socjalnej określana
jako praca z rodziną, która jest ściśle związana z metodą indywidualnego przypadku i pracy
grupowej. Zgodnie z tą metodą rodzina jest całością, w której mogą tkwić przyczyny
niekorzystnej sytuacji oraz możliwości jej rozwiązania. Praca musi być zatem nakierowana na
całą rodzinę i mieć na celu wprowadzanie zmian w życiu wszystkich jej członków [21, s. 90].
Wyodrębnienie ww. metod nie zakończyło prac nad poszukiwaniem nowych, bardziej
kompleksowych podejść w pracy socjalnej. Owocem było m.in. stworzenie zintegrowanego
modelu pracy socjalnej, opartego na ogólnym schemacie procesu rozwiązywania problemów.
Przyjmuje się w nim, że praca socjalna jest uporządkowanym logicznie i chronologicznie
działaniem, którego celem jest wspieranie lub przywracanie wzajemnie korzystnych interakcji
między jednostką a społeczeństwem. Niezależnie od tego, czy pracujemy z pojedynczym
klientem, z grupą, czy ze społecznością  aby działać profesjonalnie należy postępować
w sposób przemyślany i planowy, rozpoczynając od nawiązania profesjonalnego kontaktu
z podmiotem, identyfikacji i definicji problemu, dokonania jego pomiaru, określenia celu
interwencji, przez opracowanie jednego lub kilku projektów interwencji, sformułowania
planu działania, jego realizację, aż po ocenę osiągniętych rezultatów i zakończenia działania.
Tyle teoria, a jak jest w praktyce ze stosowaniem poszczególnych metod? Otóż, mając na
uwadze, że rzeczywistość jest bardzo skomplikowana i wszystkie tworzące ją podmioty są od
siebie wzajemnie zależne, niemożliwe jest stosowanie poszczególnych metod odrębnie.
W praktyce pracownik musi łączyć i stosować jednocześnie wszystkie znane mu metody
pracy socjalnej. Praca grupowa może być także wykorzystywana w pracy na rzecz
poszczególnych osób i rodzin. Uczestnictwo jednostek w działaniach grupowych może je
wzmocnić oraz wydobyć ich potencjał i wyposażyć w odpowiednią wiedzę i umiejętności,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
dzięki czemu łatwiej sprostają trudnym sytuacjom, które stały się ich udziałem. Opiekun,
pracownik socjalny sam może być inicjatorem grup odpowiednich dla swoich podopiecznych.
W działaniach niektórych, np.: grup zadaniowych, może także brać czynny udział, dzięki
czemu zaoszczędzi czas, albowiem będzie mógł w jednym miejscu i porze pracować
z kilkoma osobami jednocześnie. Realizując pracę socjalną pracownik musi pełnić wiele
różnych ról i starać się łączyć je w praktyce. Do najważniejszych należy zaliczyć takie role
jak: diagnosta, doradca, nauczyciel, animator, informator, pośrednik, koordynator,
modyfikator, reformator, ratownik, planista, mediator, itp.
Terapia zajęciowa jest działaniem wielokierunkowym, zmierzającym do wykorzystania
tkwiącego w każdym człowieku potencjału rozwojowego i to niezależnie od stopnia
niepełnostrawności. Metoda terapii zajęciowej  jest to sposób postępowania świadomy
i powtarzalny, prowadzący do osiągnięcia zamierzonego wyniku terapeutycznego. Składają
się na nią myślowe i praktyczne odpowiednio dobrane i w ustalonej kolejności realizowane
przez podopiecznego.
Nowoczesne metody pracy stosowane w DPS mają zapewnić indywidualne traktowanie
każdego mieszkańca. Dostęp do szerokiego wachlarza usług, motywowanie pracowników do
efektywnej i skoordynowanej pracy zespołowej ma sprawić aby mieszkaniec czuł się dobrze,
a jego życie w placówce było spokojne. Nad zaspokojeniem potrzeb i rozwojem mieszkańca
czuwa zespół opiekuńczo  terapeutyczny. W skład tego zespołu wchodzą osoby pracujące
w bezpośredniej opiece z mieszkańcem czyli: psycholog, terapeuta, rehabilitant pielęgniarka,
opiekun, pokojowa, pracownik socjalny.
Zespół Opiekuńczo-Terapeutyczny każdemu mieszkańcowi pomaga z taką samą troską
i zaangażowaniem proponując podopiecznemu różne formy terapii zajęciowej.
W placówkach pomocy społecznej są tworzone pracownie terapeutyczne, funkcjonujące tak
by uwzględniać indywidualne potrzeby mieszkańca domu. Układany plan wsparcia
mieszkańca ukierunkowuje podopiecznego w kierunku odpowiedniej formy terapii.
Pracą socjalna zajmuje się pracownik socjalny, który jest do dyspozycji mieszkańca. Do
jego zadań należy:
- przyjęcie podopiecznego do Domu pomocy społecznej,
- sprawy socjalne,
- sprawy bytowe,
- problemy prawne,
- kontakt z rodzinÄ…,
- rozwiązywanie problemów bieżących w DPS,
- kontakt ze środowiskiem,
- integracja z grupÄ….
Wszystkie metody jakie mają zastosowanie, służą do pracy z mieszkańcem domu
pomocy społecznej powinny wpływać na jego rozwój i pozytywne myślenie. Poprzez pracę
na terapiach zajęciowych mają usprawniać swoje zdolności manualne i emocjonalne, a na
zajęciach rehabilitacyjnych swoje zdolności ruchowe.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można zdefiniować pojęcie metody?
2. Kto określa metody pracy z podopiecznym?
3. Jakie formy terapii stosowane sÄ… w pracy z podopiecznym?
4. Jak określana jest praca z podopiecznym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
JednÄ… z metod pracy z podopiecznym jest metoda indywidualnego przypadku. Zaplanuj,
proste ćwiczenia ruchowe, które mogłabyś wykorzystać w gimnastyce porannej
z podopiecznymi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić potrzeby podopiecznego,
2) zaplanować ćwiczenia ruchowe, które mogą być wykorzystywane w gimnastyce
porannej,
3) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
4) ułożyć proste ćwiczenia analizując potrzeby podopiecznego,
5) zaprezentować ćwiczenia ruchowe na forum grupy,
6) przedyskutować propozycje innych uczniów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- piłki,
- maty,
- skakanka,
- odtwarzacz CD,
- płyty CD z muzyką.
Ćwiczenie 2
WykorzystujÄ…c informacje dotyczÄ…ce estetoterapii, zaplanuj wycieczkÄ™ odpowiedniÄ… dla
podopiecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić potrzeby podopiecznego,
2) wypisać miejsca odpoczynku,
3) określić najbardziej odpowiedni dla podopiecznego kontakt z otoczeniem,
4) zaplanować przebieg wycieczki,
5) zaprezentować swoją pracę, pomysły,
6) przedyskutować propozycje innych uczniów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- biuletyny informacyjne,
- mapy,
- arkusze papieru,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić metody pracy? ð ð
2) okreÅ›lić kto zajmuje siÄ™ wyborem metody pracy? ð ð
3) okreÅ›lić formy terapii? ð ð
4) scharakteryzować jednÄ… z form terapii? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.6. Zasady pracy z podopiecznym
4.6.1. Materiał nauczania
Mieszkaniec w domu pomocy społecznej jest jednostką nadrzędną i stanowi centrum
zainteresowania całego personelu. Zgodnie z Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej
z dnia 19 paz
dziernika 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 217
póz. 1837) może korzystać w zakresie usług opiekuńczych i wspomagających z:
- świadczenia pracy socjalnej,
- organizacji terapii zajęciowej w pracowniach terapeutycznych,
- biblioteki,
- organizacji świąt uroczystości regionalnych, a także imprezach kulturalnych
i turystycznych,
- możliwości kontaktu z kapłanem i udziału w praktykach religijnych zgodnie
z wyznaniem.
Postępowanie z podopiecznym jest zapisane w regulaminie domu i procedurach
postępowania.
Regulamin domu określa:
- typ domu,
- organizację i zasady funkcjonowania placówki,
- zakres i poziom świadczonych usług,
- prawa i obowiązki mieszkańca,
- gospodarka finansowa domu.
W każdym domu pomocy społecznej bezpośrednią opieką mieszkańca zajmuje się dział
opiekuńczo-terapeutyczny. Swoją prace opiera na przepisach umieszczonych w regulaminie
i procedurach opracowanych na potrzeby domu.
W pracy z podopiecznym opiekun winien kierować się zasadami które wynikają z potrzeb
mieszkańca, należą do nich:
- potrzeba pragnienia bycia traktowanym w sposób podmiotowy,
- potrzeba możliwości ujawniania swoich stanów emocjonalnych,
- potrzeba akceptacji przez drugiego człowieka,
- potrzeba uzyskania odpowiedzi,
- potrzeba bezstronnego traktowania,
- potrzeba wolności,
- potrzeba intymności,
- potrzeba prywatności,
- potrzeba prawa do tajemnicy.
Potrzebom tym odpowiadają zasady jakie powinien stosować opiekun w swojej prac
z podopiecznym należą do nich:
- zasada indywidualizacji podopiecznego,
- zasada przyzwalania na wrażanie swoich stanów emocjonalnych,
- zasada akceptacji,
- zasada kontrolowania własnego zachowania emocjonalnego,
- zasada bezstronności,
- zasada przyzwolenia podopiecznemu na samostanowienie o własnym losie,
- zasada dyskrecji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wszystkie zasady wynikające z potrzeb mieszkańca i zasady jaki powinien posługiwać się
opiekun w swojej pracy ma na celu, aby podopieczny czuł się bezpiecznie w domu pomocy
społecznej.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są potrzeby mieszkańca domu pomocy społecznej?
2. Jakie są zasady jakie powinien stosować opiekun w pracy z podopiecznym?
3. Na czym polega zasada dyskrecji?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W domu pomocy społecznej jeden z podopiecznych zachowywał się agresywnie w
stosunku do personelu i współlokatorów. Określ w jaki sposób zareagujesz i czym będziesz
się kierować w podejmowaniu decyzji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy zachowania podopiecznego,
2) przeanalizować regulamin pobytu w domu pomocy społecznej,
3) wypisać możliwe reakcje podopiecznego, współlokatorów i personelu,
4) zapoznać się z procedurą postępowania z agresywnym podopiecznym,
5) określić sposób postępowania z podopiecznym,
6) zaprezentować przygotowane pomysły,
7) przedyskutować propozycje innych uczniów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- regulamin pobytu w domu pomocy społecznej,
- procedura postępowania z agresywnym podopiecznym,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadku, określ sposób postępowania z podopiecznym.
Opis przypadku
Jeden z mieszkańców nadużywa alkoholu i stale jest pod jego wpływem. Demoralizuje
innych podopiecznych i jest wulgarny w stosunku do personelu.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy przypadku,
2) zapoznać się z procedurami obowiązującymi w DPS,
3) wypisać możliwe sposoby działania,
4) zaprezentować pracę na forum grupy,
5) przedyskutować propozycje innych uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
- regulaminy obowiązujące w domu pomocy społecznej, procedury postępowania
z podopiecznym nadużywającym alkoholu,
- duży arkusz papieru,
- pisaki.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić zasadÄ™ bezstronnoÅ›ci? ð ð
2) okreÅ›lić potrzebÄ™ intymnoÅ›ci? ð ð
3) okreÅ›lić zasadÄ™ indywidualizacji? ð ð
4) okreÅ›lić potrzebÄ™ uzyskania odpowiedzi? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.7. Planowanie opieki. Dokumentowanie wykonywanych zadań
z zastosowaniem technik informatycznych
4.7.1. Materiał nauczania
W rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2005 r. w sprawie
domów pomocy społecznej w ż3 określa się: Dom funkcjonuje w oparciu o indywidualne
plany wsparcia mieszkańca domu, opracowane z jego udziałem, jeżeli udział ten jest możliwy
ze względu na stan zdrowia i gotowość mieszkańca do uczestnictwa w nim. Planowanie jest
działaniem na rzecz podopiecznego. Za pomocą planowania ustala się sposób postępowania
względem podopiecznego.
Działanie wynikające z indywidualnego planu wsparcia mieszkańca domu, koordynuje
pracownik domu, zwany  pracownikiem pierwszego kontaktu.
Planowaniem opieki zajmuje się zespół opiekuńczo  terapeutyczny w skład którego
wchodzÄ…:
- osoba pierwszego kontaktu,
- pielęgniarka,
- opiekun,
- terapeuta,
- rehabilitant,
- psycholog,
- pracownik socjalny,
- i inni specjaliści.
Proces planowania rozpoczyna siÄ™ w momencie z diagnozowania problemu
podopiecznego. Przy wyborze pracy z podopiecznym uwzględniamy jego stan:
- psychiczny,
- emocjonalny,
- zdrowotny,
- intelektualny.
Planując pracę z mieszkańcem należy brać pod uwagę jego:
- upodobania,
- zalecenia medyczne,
- możliwości intelektualne,
- wskazania terapeutyczne.
Do dokumentowania pracy opiekuńczej służą indywidualne plany wsparcia mieszkańca.
Zawierają one wszystkie informacje dotyczące mieszkańca. Znajduje się w nich:
- dane osobowe  imię i nazwisko, data i miejsce urodzenia, środowisko jakiego pochodzi
mieszkaniec, dane dotyczące najbliższej rodziny lub opiekuna prawnego,
- dane medyczne  jednostkÄ™ chorobowÄ…, leki, przebyte choroby, uczulenia, informacje
o przebytych chorobach, operacjach lub pobytach w szpitalu, plan pracy pielęgniarskiej
itp.,
- dane opiekuńcze  plan pracy z podopiecznym, jego upodobania i kłopoty wynikające
z pracy opiekuńczej.
Plan opieki zakłada się na pewien okres. Po zakończeniu działań należy wpisać osiągnięte
efekty jeżeli jest zadawalający zakończyć prace w tym kierunku jeżeli nie to należy zalecić
kontynuację działań. Odpowiedzialność za osiągnięte efekty spoczywa na całym zespole
opiekuńczo  terapeutycznym. Celem planu opieki jest z diagnozowanie problemu
mieszkańca i ustalenie działań wpływających pozytywnie na podopiecznego. Cel powinien
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
być z formułowany, aby wszystkie osoby uczestniczące w jego realizacji mogły go określić.
Wszystkie działania podjęte przez zespół powinny być ustalane w miarę możliwości przy
współpracy z podopiecznym i za jego zgodą.
Technika informatyczna  jest to zespół środków, czyli urządzeń takich jak komputery,
urządzenia zewnętrzne (drukarki, skanery) oraz sieci komputerowe i narzędzia 
oprogramowanie, które służą posługiwaniu się informacją.
Technologia informatyczna obejmuje swoim zakresem między innymi: informację,
komputery, informatykę, komunikację. Słowo technologia w tym określeniu służy
zaznaczeniu, że zarówno sama informacja jak i sposób korzystania z niej, to obecnie procesy
przebiegające w ścisłej więzi z komputerami i sieciami komputerowymi. To określenie jest
zamiennie stosowanie ze słowem informatyka na oznaczenie zastosowań komputerów do
posługiwania się informacją, co nie wymaga ściśle informatycznego przygotowania.
Technologia informatyczna wkracza niemal do każdego zawodu, również opiekuna.
W pracy opiekuna głównym zastosowaniem technik informatycznych jest dokumentowanie
swojej pracy poprzez:
- obróbkę zdjęć wykonanych na zajęciach,
- opis wykonanych zajęć,
- planowanie czasu pracy za pomocÄ… odpowiedniego oprogramowania,
- korzystanie z Internetu, itp.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto opracowuje plan opieki mieszkańca?
2. Kto wchodzi w skład zespołu opiekuńczo-terapeutycznego?
3. Jak nazywa się dokument w którym dokonuje się wpisu planu opieki?
4. Czy mieszkaniec uczestniczy w planowaniu opieki?
5. Do jakich zadań w pracy z podopiecznym można zastosować techniki informatyczne?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj wybrane usprawnienia w codziennej pracy opiekuna w domu pomocy
społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z odpowiednimi procedurami obowiązującymi w domu pomocy społecznej,
2) zastanowić się co można usprawnić w codziennej pracy opiekuna,
3) wybrać jedną sprawę, która wymaga usprawnienia w pierwszej kolejności i udzielić
odpowiedzi na pytania:
 jak można wdrożyć usprawnienie,
 jakie trudności możemy napotkać,
 kogo możemy poprosić o pomoc,
 co jest potrzebne by usprawnienie mogło być wdrożone,
4) przygotować wystąpienie na forum grupy,
5) przedyskutować propozycje innych uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Wyposażenie stanowiska pracy:
- pisaki,
- arkusze papieru,
- procedury obowiązujące w domu pomocy społecznej.
Ćwiczenie 2
Opracuj plan opieki dla podopiecznego na trzy miesiÄ…ce i przygotuj dokumentacjÄ™
indywidualnego planu wsparcia.
Opis przypadku
Pani Ela jest osobą niepełnosprawną intelektualnie w stopniu znacznym. Jest z nią
kontakt werbalny, jest sprawna ruchowo. Jej problem to kleptomania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy przypadku,
2) określić potrzeby podopiecznego,
3) zapoznać się z procedurami obowiązującymi w domu pomocy społecznej,
4) opracować plan opieki na trzy miesiące,
5) przygotować dokumentację indywidualnego planu wsparcia,
6) zaprezentować pracę na forum grupy,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- pisaki,
- wzór indywidualnego planu wsparcia,
- symulowana dokumentacja medyczna,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na podstawie opisu przypadku, zaplanuj opiekę dla podopiecznej na najbliższe miesiące.
Opis przypadku
Pani Zosia jest osobą chorą na schizofrenię. Ma duże kłopoty z poruszaniem się korzysta
z pomocy balkonika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy przypadku,
2) określić cel opieki,
3) zapoznać się z zaleceniami medycznymi,
4) przygotować plan wsparcia,
5) przedstawić plan na forum klasy, z opisem: jakie cele stawiasz sobie i mieszkance, na co
zwracasz szczególną uwagę,
6) przedyskutować propozycje innych uczniów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przykładowe plany wsparcia,
- symulowana dokumentacja medyczna,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- kartki papieru A4,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wykorzystując techniki informatyczne wykonaj obróbkę zdjęcia wykonanego aparatem
cyfrowym na zajęciach choreoterapii. Przygotuj je do wklejenia do kroniki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) skopiować zdjęcia z aparatu na dysk komputera,
3) przygotować zdjęcia z wykorzystaniem oprogramowania do obróbki zdjęć,
4) wydrukować zdjęcia,
5) zaprezentować pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- aparat cyfrowy,
- komputer z odpowiednim oprogramowaniem,
- drukarka,
- papier do drukarki,
- podręcznik dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Skopiuj na płytę CD, film, który został nagrany kamerą cyfrową. Film przedstawia
proces nauki czytania podopiecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować film do skopiowania,
3) skopiować film z kamery na dysk komputera,
4) przygotować CD z wykorzystaniem oprogramowania do nagrywania płyt CD,
5) zaprezentować prac e na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z nagrywarką płyt CD,
- komputer z odpowiednim oprogramowaniem,
- kamera cyfrowa,
- płyta CD,
- podręcznik dla ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić co to jest plan opieki? ð ð
2) okreÅ›lić osoby planujÄ…ce dziaÅ‚ania opiekuÅ„cze? ð ð
3) okreÅ›lić cel planu opieki? ð ð
4) wyjaśnić do jakich zadań możemy wykorzystać techniki
informatyczne? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.8. System zapewnienia jakości w opiece socjalnej
4.8.1. Materiał nauczania
Kwestia jakości usług organizacji socjalnych znajduje się na różnych pozycjach
w hierarchii priorytetów państwa. Kraje, które mają najlepsze osiągnięcia w polityce
społecznej, zatrudnieniu i integracji, przywiązują dużą wagę do standardów jakości. I nie
dotyczy to formalnych kryteriów oceny jakości, a raczej koncentracji na dialogu pomiędzy
usługodawcą, a odbiorcą usługi. Właśnie udział klienta w definiowaniu zakresu, ocenie
trafności i jakości usługi jest wspólnym elementem stosowanych przez organizacje socjalne
standardów jakości. Istotnym elementem poprawy jakości usług socjalnych jest całościowe,
holistyczne i indywidualne traktowanie klienta, współpraca zespołów specjalistów z różnych
dziedzin na jak najniższym szczeblu organizacyjnym w celu zapewnienia najlepszej usługi.
Dla pojedynczych organizacji bardzo użyteczne są standardy, które nie wymagają
zewnętrznego audytu i certyfikatu. Takie certyfikaty, powszechnie uznawane, otwierają
jednak drogę do nowych rynków. Dobrą praktyką jest przyjmowanie jednolitych standardów
jakości przez związki organizacji.
Standardem dotyczącym Domów Pomocy Społecznej nazywamy zespół norm bytowych
i opiekuńczych zapisanych w Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 19
paz
dziernika 2005r. Dz.U. 217 poz.1837, załącznik 1.
Obowiązujący standard podstawowych usług świadczonych przez DPS [18]:
- dom funkcjonuje zapewniając właściwy zakres usług, zgodny ze standardami
określonymi dla danego typu domu, w oparciu o indywidualne potrzeby mieszkańca,
- w celu określenia indywidualnych potrzeb mieszkańca dom powołuje zespoły
terapeutyczno  opiekuńcze składające się w szczególności z pracowników domu, którzy
bezpośrednio zajmują się wspieraniem mieszkańca,
- do podstawowych zadań zespołów terapeutyczno-opiekuńczych należy opracowanie
indywidualnych planów wsparcia mieszkańców oraz wspólna z mieszkańcami domu ich
realizacja,
- indywidualny plan wsparcia powinien być przygotowany w terminie 6 miesięcy od dnia
przyjęcia mieszkańca do domu.
Jakość świadczonych usług w Domu pomocy społecznej jest ujednolicona dla wszystkich
placówek. Dom uważa się za spełniający warunki jeżeli [18]:
1. W zakresie usług bytowych:
- budynek jest pozbawiony barier architektonicznych,
- budynek wielokondygnacyjny ma zainstalowany dz
wig osobowy,
- budynek jest wyposażony w system alarmowy i system alarmowo 
przeciwpożarowy,
- liczba miejsc w nowo powstających domach jest nie większa niż 100,
w domu znajdują się następujące pomieszczenia:
- pokoje mieszkalne jednoosobowe i wieloosobowe,
- pokoje dziennego pobytu,
- jadalnia,
- gabinet medycznej pomocy doraz
nej,
- pomieszczenie do terapii i rehabilitacji,
- kuchenka pomocnicza,
- pomieszczenie pomocnicze do prania i suszenia,
- pokój gościnny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
- palarnia,
- miejsce kultu religijnego,
- inne pomieszczenia techniczne służące zaspokojeniu potrzeb sanitarnych
mieszkańców domu,
pokój mieszkalny:
- jednoosobowy ma powierzchnię nie mniejszą niż 9 m2,
- wieloosobowy ma powierzchnię nie mniejszą niż 6 m2 na osobę,
- w przypadku osób poruszających się samodzielnie  jest przeznaczony dla nie więcej
niż trzech osób,
- w przypadku osób leżących  jest przeznaczony dla nie więcej niż 4 osoby,
- jest wyposażony w łóżko lub tapczan, szafę, stół, krzesła, szafkę nocną dla każdego
mieszkańca itp.
2. W zakresie warunków sanitarnych:
- liczba łazienek zapewnia możliwość korzystania z każdej przez nie więcej niż pięć
osób, a w przypadku toalet przez nie więcej niż cztery osoby,
- łazienki i toalet są przystosowane dla potrzeb osób niepełnosprawnych,
- w nowo powstających domach na pokój przypada jedna toaleta oraz łazienka, w której
znajduje siÄ™ wanna lub prysznic,
- pomieszczenia mieszkalne domu sÄ… czyste, sprzÄ…tane w miarÄ™ potrzeby, nie rzadziej
niż raz dziennie, estetyczne, wolne od nie przyjemnych zapachów.
3. W zakresie usług opiekuńczych:
- świadczenie pracy socjalnej,
- organizację terapii zajęciowej w pracowniach terapii,
- możliwość korzystania przez mieszkańców z biblioteki,
- organizację świąt.
4. W zakresie wyżywienia i organizacji posiłków:
- mieszkańcom domu zapewnia się co najmniej 3 posiłki dziennie,
- zapewnia się wybór zestawu posiłków lub otrzymania posiłku dodatkowego oraz
posiłku dietetycznego, zgodnie ze wskazaniem lekarza,
- dla każdego z posiłków czas wydawania wynosi 2 godziny , z tym ze ostatni posiłek
jest wydawany nie wcześniej niż o godzinie 18.00,
- podstawowe produkty żywnościowej napoje są dostępne całą dobę,
- mieszkaniec może spożywać swoje posiłki w pokoju mieszkalnym,
- w razie potrzeby mieszkaniec jest karmiony.
5. W zakresie odzieży mieszkańca:
- mieszkańcom domu nie posiadającym własnej odzieży i obuwia zapewnia:
- odzież całodzienną  co najmniej dwa zestawy
- odzież zewnętrzną : płaszcz lub kurtkę  co najmniej jeden zestaw
- bieliznÄ™ dziennÄ…  co najmniej 4 komplety
- bieliznÄ™ nocnÄ…  co najmniej 2 komplety
- co najmniej jednÄ… parÄ™ obuwia oraz pantofle domowe
W celu zapewnienia wszystkich tych świadczeń niezbędna jest odpowiednia liczba
pracowników zatrudnionych w dziale opiekuńczo  terapeutycznym.
Szczegółowy zakres świadczeń jakie powinny spełniać Domy zawarty jest
w rozporządzeniu ministra polityki społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2005 r. Dz.U. Nr 217
poz. 1837.
Określenie jednolitych standardów dla wszystkich domów pomocy społecznej skutkuje
jasnymi zasadami funkcjonowania placówek. Jest to ważne przy wyborze domu, w którym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
ma zamieszkać podopieczny. Od spełnionych standardów zależy często koszt pobytu
mieszkańca w domu pomocy społecznej, dlatego też jednostki samorządowe, osoby prywatne
i organizacje pozarządowe kierują się tymi samymi standardami, aby być porównywalnie
konkurencyjnymi placówkami. Jeżeli jednostka nie spełnia zapisanych w ustawie norm może
zostać cofnięte zezwolenie przez organ administracji państwem (wojewoda) na jej
prowadzenie, lub też spowodowanie tworzenia programów naprawczych dla domu przez
kierownictwo placówki.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są standardy jakości?
2. Jakie warunki bytowe musi spełniać dom pomocy społecznej?
3. Jakie usługi opiekuńcze świadczy dom pomocy?
4. Jakie warunki sanitarne powinien spełniać dom pomocy społecznej?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj posiadane cechy osobowości ze standardem kwalifikacji zawodowych
opiekuna w domu pomocy społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze standardem kwalifikacji zawodu opieki w domu pomocy społecznej,
2) dokonać samooceny i wypisać posiadane cechy charakteru,
3) przygotować analizę porównawczą,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) przedyskutować pozostałe propozycje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- standard kwalifikacji zawodowych opiekuna w domu pomocy społecznej,
- arkusz papieru,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadku, zaplanuj rodzaj pomocy dla podopiecznej.
Opis przypadku
Pani Irena posiada rodzinę, która rzadko kontaktuje się z nią i nie interesuje się jej losem.
Podopieczna idealizuje rodzinę tłumacząc jak jest bardzo zajęta. Z obserwacji wynika, że Pani
Irena tęskni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy przypadku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
2) określić potrzeby podopiecznej,
3) przygotować plan pomocy,
4) zaprezentować swoją pracę na forum grupy,
5) przedyskutować pozostałe propozycje,
6) zapisać wnioski z dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opis przypadku,
- papier A4,
- pisaki.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować czym jest standard opieki w domu
pomocy społecznej? m m
2) określić usługi bytowe świadczone przez dom pomocy? m m
3) określić jakie warunki lokalowe powinien spełniać dom pomocy? m m
4) określić zapisane w standardzie rodzaje świadczonych
usług opiekuńczych? m m
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.9. Etyka zawodowa opiekuna społecznego
4.9.1. Materiał nauczania
Etyka (z greckiego éthikós  zwyczajny; éthos  obyczaj, zwyczaj) to:
1) zespół norm i ocen moralnych charakterystycznych dla danej zbiorowości społ. (np.
grupy społecznej, klasy, warstwy, środowiska),
2) filozoficzna nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich
kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem
zasad i norm moralnego postępowania. Dzieli się na aksjologię (teorię wartości)
i deontologię (naukę o powinnościach).
Wyróżnić można cztery sposoby zachowania w zależności od przyjętych zasad:
a) nadrzędność norm moralnych nad politycznymi  zakłada, iż jednostka (polityk) powinna
być wierna uznawanym zasadom moralnym,
b) nadrzędność polityki nad moralnością  oznacza, że interes polityki jest ważniejszy niż
obowiÄ…zujÄ…ce zasady moralne; makiawelizm,
c) polityka i moralność są niezależne (autonomiczne)  działanie polityczne tylko do
pewnego stopnia poddane jest ocenie moralnej, a akceptowanie przez jednostkÄ™
autonomiczności polityki i moralności jest równoznaczne z jej odcinaniem się od spraw
bieżącego życia społecznego i politycznego; klerkizm,
d) między celami polityki a zasadami moralnymi istnieje wzajemna więz
 formy
aktywności politycznej jednostki powinny być oceniane z punktu widzenia moralnego,
ale zarazem normy moralne nie mogą hamować osiągnięcia celu politycznego.
Postępowanie etyczne powinno być zatem rozumiane jako postępowanie odpowiadające
akceptowanym w społeczeństwie wzorom. Obecnie termin  etyka używany jest w wielu
znaczeniach:
- jako synonim terminu  moralność ,
- przez pojęcie  etyka rozumieć możemy usystematyzowaną refleksję na temat
moralności. Tak usystematyzowana wiedza, ma dwa działy: etykę opisową i etykę
normatywną. Etyka opisowa może być utożsamiana z nauką o moralności w rozumieniu,
jakie temu terminowi nadała Maria Ossowska [Podstawy nauki o moralności, Warszawa
1947, s. 1 10]. Zdaniem tej autorki tylko nauka o moralności (etyka opisowa) może
spełniać wymogi stawiane nauce, natomiast etyka normatywna nie jest nauką, lecz
zbiorem poglądów moralnych głoszonych przez moralistów, a w szczególności przez
autorytety moralne,
- wyraz  etyka ( etyczny ) bywa używany jako termin wartościujący w wypowiedziach
typu:  Twoje postępowanie jest nieetyczne ,
- pod pojęciem  etyka rozumieć można także uporządkowany zespół zasad postępowania
akceptowany przez jakąś osobę lub grupę. Jeśli pod pojęciem etyki rozumiemy zespół
zasad postępowania spełniający minimalny wymóg spójności, możemy wyróżnić kilka
typów tak rozumianej etyki.
Etyka jako nauka o moralności, zmierza do ustalenia pewnych wspólnych właściwości,
ocen i norm zachowań człowieka, które mogą być moralnie dobre lub złe. Etyka jako nauka
bada społeczne i psychologiczne z
ródła powstawania poglądów moralnych, ich funkcję
społeczną i historyczny rozwój kryteriów i ocen moralnych.
Etyka wszelkiego rodzaju działalności ludzkiej składa się z dwu działów:
a) działu zwanego endomoralnością, dotyczącego kwestii wewnętrznych rodzaju działań, tj.
kodeksu moralnego danego rodzaju działalności,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
b) działu zwanego egzomoralnością, dotyczącego kwestii zewnętrznych rodzaju działań, tj.
kodeksu moralnego dotyczącego społecznej odpowiedzialności związanej z uprawianiem
danego rodzaju działalności. Przy tym przez kodeks moralny rozumie się katalog norm
etycznych jakich należy przestrzegać uprawiając dany rodzaj działalności. Pamiętać
trzeba także o rzymskiej przestrodze caveat emptor, czyli  niech kupujący ma się na
baczności , dotyczy ona bowiem każdego z nas już nie w roli badacza, nauczyciela
akademickiego, technika czy menedżera, ale jako człowieka  z drugiej strony lady .
W dobie narastania przemocy i konfliktów społecznych zagadnienie godności człowieka
stało się tematem bardzo aktualnym. Godność to szczególna wartość, która przysługuje
człowiekowi, gdy posiada wolną wolę i rozum, który go wyróżnia spośród innych istot. Praca
jest nie tylko obowiązkiem, ale tworzy również uprawnienia:
- do godziwej zapłaty,
- do godziwych warunków pracy i życia człowieka pracującego.
Oprócz tych ogólnych wskazań  wartości, powinności i uprawnień moralnych  istnieją
również pewne wartości i normy szczegółowe, wynikające ze specyfiki poszczególnych
zawodów (tzw. etyki zawodowe). Określają one bardziej szczegółowo relacje między
pracodawcą a pracobiorcą, między wykonawcą a odbiorcą rezultatów pracy, między
członkami poszczególnych grup zawodowych itp. Nie znaczy to jednak, że całość etyki pracy
składa się jedynie z kodeksów etycznych dla poszczególnych zawodów. Podstawowymi
zasadami etycznymi w pracy powinna być zasada tajemnicy zawodowej, zasada dobra
drugiego człowieka, zasada odpowiedzialności moralnej.
Zasada tajemnicy zawodowej  najczęściej mówimy o niej w przypadku zawodu lekarza,
księdza, ale i w innych zawodach ona obowiązuje. Ta zasada bywa w firmach zachodnich
bardzo rygorystycznie przestrzegana. Dotyczy to takich zawodów jak adwokat, urzędnik,
sędzia, Ale w niektórych przypadkach istnieje nakaz o podawaniu do informacji publicznej
pewnych informacji.
Zasada tajemnicy powiernictwa. w zachodnich krajach w złym tonie jest opowiadać
o swoich problemach, w Polsce istnieje pewna potrzeba  wygadania się . Bywa, że w czasie
załatwiania jakiś spraw w urzędzie osoba powierza informacje o sobie np. datę urodzin
i chociaż to nie jest bezpośrednio związane z zawodem, to musi on dochować tajemnicy
powiernictwa, gdyż informacje przekazane przez klienta nie są przekazywane w celu
powielania ich i przekazywania innym, wynika to bardziej z potrzeby załatwienia jakiejś
sprawy czy zidentyfikowania tożsamości danej osoby.
Zasada dobra drugiego człowieka. Ta kategoria wiąże się ze starą zasadą  nie szkodzić
(i dotyczy to większości wykonywanych zawodów). Z tej zasady formułują niektórzy zasadę
dobra klienta, określa ona takie działania aby:
1) rzetelnie informować klienta o wszystkich elementach sprawy (np. w handlu o towarze,
możliwości wyboru),
2) wszechstronność informacji  informować również o tym co jest złe w danym towarze,
o sytuacjach i sensach prawnych, dajemy możliwość reklamacji, odwołania,
3) dobre wrażenie  staramy się stworzyć przed klientem wizerunek godny zaufania,
przekonać go że dbamy o jego interes oraz że ze taką zasadą moralną się opowiadamy
zasada odpowiedzialności moralnej. Zasada ta nawołuje do krytycyzmu wobec siebie,
przyznawania się do błędów oraz działań niwelujących nasze błędy. Człowiek popełnia
błędy, może od nich uciekać lub je naprawiać. Nie należy zrzucać winy na innych, ale
przyjąć na siebie odpowiedzialność moralną, a co za tym często idzie również zawodową,
czy nawet karnÄ….
Wg Z. Ziembińskiego  przez etykę zawodową jakiejś grupy rozumie się najczęściej
doktrynÄ™ moralnÄ… systematyzujÄ…cÄ… oceny i normy moralne zwiÄ…zane z wykonywaniem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
określonego zwodu, względnie formułującą normy moralne postulowane do przyjęcia przez
przedstawicieli danego zawodu [28 s.106].
Często etykę zawodową zawęża się do norm zapisanych. Termin  etyka zawodowa
występuje tu w trzech znaczeniach:
1) norm określających, jak przedstawiciele danego zawodu winni się zachowywać,
2) przekonań moralnych przedstawicieli danego zawodu,
3) ocen etycznych zachowań przedstawicieli danego zawodu [28].
Do zadań etyki zawodowej zaliczyć można głównie regulowanie stosunków wewnątrz
środowiska zawodowego również na charakter współżycia ludzi w tych środowiskach,
zjawisko solidarności wewnątrzzawodowej- jako przejaw elementarnej życzliwości we
wzajemnych stosunkach ludzi stykających się stale na gruncie wspólnych celów
i zainteresowań zawodowych, prowadzi to nierzadko do ukrywania błędów i nadużyć
zawodowych, kamuflowania zjawisk zasługujących na przeciwdziałanie [28, s. 74].
Do funkcji podstawowych moralności zawodowej należy również normowanie stosunku
przedstawicieli zawodu do swych zadań i uprawnień zwłaszcza jeśli odnoszą się one
bezpośrednio do spraw dobra- potrzeb, interesów- Człowieka. Reguły etyki zawodowej
stanowią reguły określające stosunek przedstawicieli zawodu do przedmiotu działania, np.
zasady rzetelności i sumienności zawodowej, poczucia odpowiedzialności, troski o wysoki
poziom kwalifikacji zawodowych.
Grupa społeczna, jaką stanowią pracownicy DPS, opiekunowie tworzy zespół ludzi
o określonych kwalifikacjach zawodowych, która winna cechować się określonymi cechami
osobowości. Reguły etyki zawodu dotyczą wewnętrznych kwalifikacji zawodowych
człowieka i określają jego postępowanie z punktu widzenia dobra i zła moralnego. Wymogi
dotyczące kwalifikacji zawodowych i etycznych opiekunów określa dokument - ,,Standard
Kwalifikacji Zawodowych dla zawodu: Opiekun DPS.
Aspekt postaw moralnych stawiany jest na równi z wysokimi kwalifikacjami
zawodowymi. Specyfika zawodu polega między innymi na tym że opiekun silnie oddziałuje
na osobowość swoich podopiecznych, wpływają często na postawy, poglądy podopiecznych.
Opiekun jako podmiot, sprawujÄ…cy kontrolÄ™ nad otoczeniem i samokontrolÄ™ nad sobÄ…
samym, tworzy w swoim umyśle strukturę sieci poznawczej. Sieć ta stanowi model
rzeczywistości i pozwala każde działanie zanalizować i ocenić jako subiektywnie pozytywne
lub negatywne. Wyszczególnić można w celu sprecyzowania te cechy osobowości opiekuna,
które wyraz
nie określają znaczenie etyki tego zawodu, a z pewnością są wyjęte z ogólnych
norm etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, tj.:
- pracowitość,
- obowiązkowość,
- sumienność,
- zdyscyplinowanie,
- rzetelność,
a w relacjach  opiekun  podopieczny :
- obiektywność,
- sprawiedliwość,
- konsekwencja,
- słowność,
- bezstronność,
- uczciwość,
- prawdomówność,
- poszanowanie godności człowieka,
- dyskrecja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
- przestrzeganie zachowania tajemnicy zawodowej.
Wyszczególnić można w celu sprecyzowania te cechy osobowości opiekuna, które
wyraz
nie określają znaczenie etyki dla tego zawodu:
- wrażliwość i empatię w kontaktach międzyludzkich,
- kulturę osobistą i poszanowanie godności oraz odmienności drugiego człowieka,
- życzliwość i altruizm,
- gotowość niesienia pomocy i dyspozycyjność,
- cierpliwość i wytrwałość,
- odpowiedzialność i systematyczność w pracy,
- kreatywność,
- refleksyjność nad podejmowanymi działaniami,
- dojrzałość emocjonalną.
Opiekun powinien posiadać również cechy psychofizyczne jak:
- umiejętność nawiązywania kontaktów z ludz
mi,
- odporność na sytuacje trudne i stres,
- umiejętność pokonywania przeszkód i ograniczeń w działaniu,
Nie wszystkie normy muszą być spisane. Mogą się zawierać np. w przyjętym sposobie
rozwiązywania ściśle określonych problemów, w sposobie podchodzenia do podobnych
spraw itd. Etyka zawodowa nie może stać się instrukcją jak należy się zachować w każdym
przypadku, w każdej okoliczności bo nie sposób jest wyczerpać listy wszystkich takich
przypadków i okoliczności. Etos zawodu jest moralnością faktycznego zachowania się
określonej grupy zawodowej w konkretnym środowisku i wartościowaniem z punktu
widzenia jej osobistych zapatrywań. Zasada dobra podopiecznego powinna przyświecać pracy
każdego opiekuna. Praca opiekuna powinna być nacechowana życzliwością, uczciwością na
drugiego człowieka. Nie można pracować w tym zawodzie i nie kochać drugiego człowieka,
czy nie akceptować jego niepełnosprawności lub wieku starczego.
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ aksjologia?
2. Jakie znasz wartości etyczne?
3. Jakie są cechy osobowości dla zawodu opiekun?
4. Jakie są cechy psychofizyczne opiekuna społecznego?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj posiadane cechy osobowości ze standardem kwalifikacji zawodowych
opiekuna w domu pomocy społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze standardem kwalifikacji zawodu opieki w domu pomocy społecznej,
2) dokonać samooceny i wypisać posiadane cechy charakteru,
3) przygotować analizę porównawczą,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) przedyskutować pozostałe propozycje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Wyposażenie stanowiska pracy:
- standard kwalifikacji zawodowych opiekuna w domu pomocy społecznej,
- arkusz papieru,
- pisaki,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadku, zaplanuj rodzaj pomocy dla podopiecznej.
Opis przypadku
Pani Irena posiada rodzinę, która rzadko kontaktuje się z nią i nie interesuje się jej losem.
Podopieczna idealizuje rodzinę tłumacząc jak jest bardzo zajęta. Z obserwacji wynika, że Pani
Irena tęskni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy przypadku,
2) określić potrzeby podopiecznej,
3) przygotować plan pomocy,
4) zaprezentować swoją pracę na forum grupy,
5) przedyskutować pozostałe propozycje,
6) zapisać wnioski z dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opis przypadku,
- papier A4,
- pisaki.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić czym zajmuje się aksjologia? m m
2) określić cechy psychofizyczne opiekuna? m m
3) określić cechy osobowości opiekuna? m m
4) wyjaśnić czym zajmuje się etyka ? m m
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.10. Konflikt wartości w pracy opiekuna
4.10.1. Materiał nauczania
Według Słownika języka polskiego wartością są cechy stanowiące o walorach ludzi lub
rzeczy albo też, to co się da wyrazić równoważnikiem pieniężnym [10].
Wartość to nazwa dla wszystkiego, co cenne, godne pożądania, co stanowi przedmiot
obowiązków, kryterium zachowań, treść kanonów piękna, słuszności postępowania itp.
To również to, co zobowiązuje, co ma znaczenie dla człowieka, nadaje sens jego
zachowaniom, intencjom, motywom, czynom, skutkom (poczucie bezpieczeństwa, poczucie
szacunku, miłości, wolności itp.).
 My będziemy nazywali wartością dowolny przedmiot materialny czy idealny, ideę lub
instytucję, podmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub
zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w życiu, dążenie do jego
osiągnięcia odczuwają jako przymus [15].
Z uwagi na to ile osób bierze udział w konflikcie lub inaczej rozpatrując obszar na którym
spór występuje, można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje:
- konflikt intrapsychiczny rozgrywajÄ…cy siÄ™ wewnÄ…trz jednostki, polegajÄ…cy na konflikcie
wewnętrznych motywów działania jednostki i powodujący napięcie emocjonalne,
- konflikt interpersonalny, rozgrywający się między dwoma stronami, które dążą do
różnych, nie dających się pogodzić celów.
Konflikt interpersonalny jest to zjawisko procesualne złożone z szeregu epizodów:
- sprzeczne cele, interesy,
- negatywny, wzajemny wpływ partnerów na siebie,
- charakterystyczny układ powiązań między epizodami.
Szczegółowo o zjawisku konfliktu możesz przeczytać w Poradniku dla ucznia, materiale
nauczania dla jednostki modułowej 346[04].O1.02.
System wartości to zespół wartości uporządkowany według stopnia ważności. Do
ujawnienia hierarchii wartości dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej, gdy konieczny
jest wybór i rezygnacja z danych wartości. Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub
instytucja któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia
traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki.
Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie. Wartości w pracy
opiekuna pełnią rolę kryteriów wyboru dążeń ogólnospołecznych, są standardem integracji
podopiecznego ze społeczeństwem, różnicują społeczną sferę osobowości ludzkiej. Wartości
w powszechnym pojmowaniu to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub
czegoś. Wyróżniamy następujące typy wartości:
- wartości autoteliczne  autonomiczne, naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze
miejsce w hierarchii wartości, realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie,
- wartości instrumentalne  podrzędne, o niższym znaczeniu, są elementem pomocniczym
w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy,
służą w wykonywaniu celów wyższych,
- wartości uznawane - mają genezę społeczną, są związane z przekonaniami określającymi
ich obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym,
- wartości odczuwane - wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane
z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności),
- wartości zinternalizowane  rzeczywiście uznawane, są to , poprzez które jednostka
określa siebie samą, są to jej wartości,
- wartości deklarowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
W pracy opiekuna należy uwzględnić następujące rodzaje wartości:
- wartości allocentryczne - ulokowane na zewnątrz Ja,
- wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe , ochrona środowiska),
- wartości interpersonalne (bezpieczeństwo rodziny, lojalność),
- wartości egocentryczne - związane z dobrem Ja,
- wartości intelektualne (ciekawość, mądrość, prawda),
- wartości etyczne (dobro, wiara, pobożność),
- wartości emocjonalne (sympatia, miłość),
- wartości estetyczne (piękno, sztuka),
- wartości prestiżowe (status społeczny, autorytet),
- wartości perfekcjonistyczne (kreatywność, ambicje),
- wartości zachowawcze (zdrowie, życie),
- wartości konsumpcyjne,
- wartości hedonistyczne (radość życia, ryzyko),
- wartości materialne (dobrobyt materialny, stabilizacja finansowa).
Opiekun pracujący w domu pomocy społecznej powinien uwzględniać na pierwszym
miejscu dobro swojego podopiecznego. Jest to nadrzędnym celem dla każdego opiekuna.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy wartością?
2. Czym jest system wartości?
3. Jakie wyróżniamy rodzaje konfliktów?
4. Czym jest konflikt destrukcyjny?
5. Jakie rodzaje wartości powinny być uwzględnione w pracy opiekuna?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zdefiniuj dylematy moralne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować propozycję definicji pojęcia dylematy moralne,
2) przedyskutować propozycję z koleżanką, kolegą,
3) utworzyć pracując w parze wspólną definicję,
4) kolejno uczestniczyć w pracy 4 osobowej, 8 osobowej grupy i ustalić wspólną definicję,
5) zapisać wspólną definicję całej grupy na tablicy,
6) sprawdzić poprawność utworzonej definicji z definicją w słowniku lub encyklopedii.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- słownik lub encyklopedia powszechna,
- kartki papieru,
- pisaki,
- duży arkusz papieru,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ćwiczenie 2
Określ system wartości jaki powinien posiadać opiekun w domu pomocy społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać wartości jakie powinien posiadać opiekun,
2) pracując w grupie 3 osobowej posegreguj zapisy w odpowiednie grupy wartości,
3) zaprezentować wyniki pracy grupy,
4) przedyskutować pozostałe propozycje.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier,
- pisaki,
- podręcznik dla ucznia.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić typy wartości? m m
2) wymienić rodzaje wartości? m m
3) zdefiniować proces konstruktywny? m m
4) określić proces destrukcyjny? m m
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.3.
3. Zapoznaj się zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znaki X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie określić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadnia.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Do rozwiÄ…zania testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Zapewnienie potrzeb bytowych to
a) udzielenie pomocy w podstawowych czynnościach.
b) miejsce zamieszkania i wyżywienia.
c) umożliwienie udziału w terapii.
d) podnoszenie sprawności.
2. Pomoc w załatwianiu spraw osobistych to zadanie działu
a) opiekuńczego.
b) bytowego.
c) wspomagajÄ…cego.
d) gospodarczego.
3. Endomoralność i egzomoralność to działy
a) rewalidacji.
b) socjalizacji.
c) etyki.
d) resocjalizacji.
4. Zasady pracy z podopiecznym ujęte są w
a) normach społecznych.
b) ogólnych przepisach.
c) normach moralnych.
d) regulaminie domu i procedurach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
5. W pracy bezpośredniej z podopiecznym decyzje podejmuje
a) dyrektor.
b) opiekun.
c) kierownik działu.
d) rehabilitant.
6. Kierownik działu opiekuńczo-terapeutycznego odpowiedzialny jest za pracę
a) opiekunów.
b) księgowości.
c) kucharki.
d) pracowników socjalnych.
7. Aksjologia to nauka
a) o życiu.
b) o pracy z podopiecznym.
c) o wartościach.
d) o cechach charakteru.
8. Plan opieki mieszkańca wpisywany jest
a) w kartÄ™ informacyjnÄ….
b) w zeszyt opiekuna.
c) indywidualny plan wsparcia.
d) indywidualną kartę mieszkańca.
9. Diagnoza kategorialna polega na
a) określeniu z
ródeł zaburzenia.
b) przewidywanego kierunku zmian.
c) określeniu istniejącego stanu rzeczy.
d) przyporzÄ…dkowaniu danego wycinka.
10. Diagnoza może być
a) prognostyczna.
b) regresyjna.
c) konstrukcyjna.
d) naturalistyczna.
11. Metoda pracy to
a) systematyczny sposób postępowania.
b) wykonywanie czynności.
c) kierunkowe określenie pracy.
d) żadna z wyżej wymienionych.
12. Przyjęciem do domu pomocy społecznej zajmuje się
a) dyrektor.
b) kierownik działu.
c) pracownik socjalny.
d) pielęgniarka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
13. Formą potrzeb duchowych może być
a) szycie.
b) praca z plasteliny.
c) haftowanie.
d) organizowanie wigilii.
14. Wiara, dobro i pobożność to
a) wartości egocentryczne.
b) wartości etyczne.
c) wartości intelektualne.
d) wartości socjocentryczne.
15. W skład zespołu terapeutyczno-opiekuńczego wchodzi
a) osoba pierwszego kontaktu.
b) dyrektor.
c) fizjoterapeuta.
d) pokojowa.
16. Planując plan opieki należy uwzględnić
a) możliwości placówki.
b) ambicje podopiecznego.
c) wskazania rodziny.
d) zalecenia medyczne.
17. Planowaniem opieki zajmuje siÄ™
a) opiekun.
b) dyrektor.
c) zespół opiekuńczo-terapeutyczny.
d) psycholog.
18. Etyka w pracy opiekuna dotyczy
a) moralności.
b) teologii.
c) zachowania.
d) moralności, teologii, zachowania.
19. Wartości emocjonalne to
a) zdrowie i życie.
b) miłość i sympatia.
c) bezpieczeństwo i lojalność.
d) radość z życia, ryzyko.
20. Dla wzmocnienia zdrowia i poprawy samopoczucia podopiecznego potrzebne jest
wsparcie
a) logistyczne.
b) emocjonalne.
c) materialne.
d) instrumentalne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...............................................................................
Planowanie i organizowanie pracy opiekuńczej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. De Robertis C.: Metodyka działania w pracy socjalnej. BPS, Warszawa 1998
2. De Robertis C., Pascal H.: Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami i ze
społecznościami, BPS. Interart, Warszawa 1997
3. Garvin Ch. D., Seabury B.A.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. BPS.
Warszawa 1996
4. Golinowska S., Kopińska I.: Pomoc społeczna  zmiany i warunki skutecznego działania.
CASE 2002
5. Hale G.: Poradnik dla niepełnosprawnych. Muza S. A. 1996
6. Kantowicz E.: Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Olsztyn 2001
7. Kawczyńska- Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej. BPS, 1998
8. Kostera M.: Podstawy organizacji i zarzÄ…dzania. WSPiZ, Warszawa 2001
9. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej, Warszawa 1995
10. Koz
miński A. K., Piotrowski W.: Zarządzanie. Teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002
11. Materne J.,: Pedagogika socjalna, Szczecin 1999
12. Matusewicz C.: Psychologia wartości, Poznań 1975
13. Milanowska K. (red): Techniki pracy w terapii zajęciowej, Warszawa 1982
14. Murynowicz-Hetka E.: Wokół problemów działania społecznego. BPS, Warszawa 1996
15. Nocuń A., Szmigielski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie,
BPS, Katowice 1998
16. Pilch T., Leparczyk I. (red.): Pedagogia społeczna, Warszawa 1995
17. Piszczek M.: Terapia zajęciowa- terapia przez sztukę, Warszawa 1997
18. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej w sprawie domów pomocy społecznej
z dnia 19 paz
dziernika 2005r. Dz. U. Nr 217/2005 poz. 1837
19. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28.07.2005 r. w sprawie rodzinnych
domów pomocy. Dz. U. Nr153/2005 poz. 1276
20. Stoner J., Wanker Ch.: Kierowanie. PWE, Warszawa 1996
21. Szmagalski J.: Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna, Warszawa 1996
22. Szymczak M.: Słownik języka polskiego, Warszawa 1980
23. Tarnowska E.: Życie codzienne w domach pomocy społecznej, Warszawa 1994
24. Ustawa o Pomocy Społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Dz.U. Nr 64/2004 poz. 593
25. Wierzchowska-Konera B.: Leksykon Pedagogika, Warszawa 2000
26. Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998
27. Ziemski S.: Problemy dobrej diagnozy. PWN, Warszawa 1973
28. Ziembiński Z.: Podstawy nauki o moralności, Poznań 1981
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57