MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lilia Kimber-Dziwisz
Marek Żak
Pomaganie osobom niepełnosprawnym w korzystaniu
z programów rehabilitacyjnych 346[04].Z1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Jolanta Lesiewicz
mgr Aurelia WÅ‚och
Opracowanie redakcyjne:
mgr Tomasz Sułkowski
Konsultacja:
dr Dorota Koprowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej  Pomaganie osobom
niepełnosprawnym w korzystaniu z programów rehabilitacyjnych 346[04].Z1.05 zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Przyczyny i rodzaje niepełnosprawności 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rehabilitacja kompleksowa 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.3.3. Ćwiczenia 16
4.3.4. Sprawdzian postępów 17
4.4. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania 18
4.4.1. Materiał nauczania 18
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.4.3. Ćwiczenia 19
4.4.4. Sprawdzian postępów 20
4.5. Diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie rehabilitacji 21
4.5.1. Materiał nauczania 21
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.5.3. Ćwiczenia 22
4.5.4. Sprawdzian postępów 23
4.6. Bariery rehabilitacji 24
4.6.1. Materiał nauczania 24
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.6.3. Ćwiczenia 25
4.6.4. Sprawdzian postępów 26
4.7. Indywidualne programy rehabilitacji 27
4.7.1. Materiał nauczania 27
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.7.3. Ćwiczenia 29
4.7.4. Sprawdzian postępów 30
4.8. Metody rehabilitacji 31
4.8.1. Materiał nauczania 31
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.8.3. Ćwiczenia 33
4.8.4. Sprawdzian postępów 34
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Sprzęt rehabilitacyjny 35
4.9.1. Materiał nauczania 35
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.9.3. Ćwiczenia 36
4.9.4. Sprawdzian postępów 37
4.10. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych 38
4.10.1. Materiał nauczania 38
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.10.3. Ćwiczenia 40
4.10.4. Sprawdzian postępów 41
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 42
6. Literatura 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat pomagania osobie
niepełnosprawnej w korzystaniu z programów rehabilitacji.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane następujące zagadnienia:
- przyczyny i rodzaje niepełnosprawności,
- na czym polega rehabilitacja kompleksowa,
- proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy,
- zadania zespołu rehabilitacyjnego,
- diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie rehabilitacji,
- bariery rehabilitacji,
- indywidualne programy rehabilitacji,
- metody rehabilitacji,
- sprzęt rehabilitacyjny,
- aktywizowanie osób niepełnosprawnych.
Nabycie praktycznych umiejętności udzielania pomocy podopiecznemu oraz udziału
w jego rehabilitacji zapewni realizacja ćwiczeń. Sprawdzianem nabytych umiejętności będzie
zdolność prawidłowego wykonania poszczególnych zadań i ćwiczeń.
Stopień opanowania całości materiału nauczania oraz prawidłowość podejmowanych
działań na rzecz osoby niepełnosprawnej w zależności od jej sytuacji zdrowotnej, socjalnej
i psychicznej, będzie ocenione końcowym testem sprawdzającym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
 346[04].Z1
Działalność opiekuńcza
346[04].Z1.01 346[04].Z1.02
Planowanie i organizowanie Stosowanie metod pracy
pracy opiekuńczej socjalnej
346[04].Z1.03
Rozpoznawanie potrzeb
i problemów podopiecznych
346[04].Z1.05
346[04].Z1.04
Pomaganie osobom
Wykonywanie zabiegów
niepełnosprawnym w korzystaniu
higieniczno-pielęgnacyjnych
z programów rehabilitacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- przestrzegać procedur pracy zespołowej,
- współpracować w grupie,
- stosować zasady prawidłowej komunikacji z osoba niepełnosprawną,
- określać wpływ czynników społecznych, psychicznych i emocjonalnych na rozwój
jednostki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- scharakteryzować rodzaje i stopnie niepełnosprawności,
- określić kryteria oceny niepełnosprawności,
- scharakteryzować cele i zadania rehabilitacji kompleksowej,
- zdiagnozować sytuację osoby niepełnosprawnej w aspekcie zapotrzebowania na zabiegi
rehabilitacyjne,
- opracować i zrealizować we współpracy z osobą niepełnosprawną i zespołem
rehabilitacyjnym, indywidualny program pomocy i rehabilitacji,
- określić bariery utrudniające podejmowanie procesu rehabilitacji,
- zmotywować osobę niepełnosprawną do podjęcia rehabilitacji,
- przedstawić ofertę sprzętu rehabilitacyjnego wspomagającego proces kompleksowej
rehabilitacji osób niepełnosprawnych,
- wspomóc aktywność i samodzielność osób niepełnosprawnych,
- zainspirować osobę niepełnosprawną do doskonalenia wiedzy o zdrowiu i możliwościach
wykorzystania różnych form postępowania rehabilitacyjnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przyczyny i rodzaje niepełnosprawności
4.1.1 Materiał nauczania
Niepełnosprawność, ze względu na skutki, jakie wywołuje nie tylko w sensie
indywidualnym, ale społecznym i ekonomicznym, jest jednym z problemów współczesnego
świata. Funkcjonuje wiele terminów określających niepełnosprawność, zarówno w literaturze
przedmiotu, jak i w życiu codziennym, m.in. kalectwo, inwalidztwo, upośledzenie,
uszkodzenie. Pojęcia niepełnosprawność, osoba niepełnosprawna upowszechniły się w okresie
ostatnich kilkunastu lat. Wcześniej w piśmiennictwie posługiwano się najczęściej terminami:
inwalidztwo, inwalida. Obecnie panuje przekonanie, że terminy inwalida, inwalidztwo,
podobnie jak: kaleka, majÄ… wydz
więk pejoratywny i że należy z nich zrezygnować na rzecz
określeń osoba niepełnosprawna i niepełnosprawność. Niepełnosprawność to pojęcie, które
obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie,
wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za
normalny, typowy dla życia ludzkiego. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub
przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej
i psychicznej. Dotychczas nie wypracowano jednej, powszechnie akceptowanej i obowiÄ…zujÄ…cej
definicji niepełnosprawności.
Definicja niepełnosprawności, którą można uznać za obecnie obowiązującą w Polsce zgodnie
z Uchwałą Sejmu Rzeczpospolitej w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych, mówi, iż  Osoba
Niepełnosprawna to osoba, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa, trwale lub
okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie
ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi .
Według Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP):
- osoba niepełnosprawna  oznacza jednostkę, której możliwości znalezienia odpowiedniej
pracy i jej utrzymania oraz awansu są poważnie zmniejszone w wyniku stwierdzonego
ograniczenia fizycznego lub umysłowego.
Według Ustawy o pomocy społecznej:
- niepełnosprawność  oznacza niezdolność do pracy w rozumieniu przepisów
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albo zaliczenie do grupy
inwalidów lub legitymowanie się stopniem niepełnosprawności w rozumieniu przepisów
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Według GUS osoba niepełnosprawna  to osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie
wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenie nie posiada, lecz
odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego
wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa) lub niepełnosprawną jest osoba, której stan
fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia
wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z przyjętymi normami prawnymi
i społecznymi.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) akcentuje rozróżnienie pomiędzy: uszkodzeniem 
impairment, niezdolnością/niemożnością  disability, upośledzeniem  handicap. I tak:
- uszkodzenie  oznacza utratę lub nieprawidłowość struktury lub funkcji psychicznej,
fizjologicznej lub anatomicznej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- niezdolność/niemożność  to wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia)
możliwości wykonywania pewnych czynności, w sposób lub w zakresie uznanym za
normalny dla istot ludzkich,
- upośledzenie (niesprawność)  wynika z uszkodzenia lub niepełnosprawności, które
ograniczają lub uniemożliwiają pełnienie ról uznawanych za normalne, wziąwszy pod
uwagę wiek i płeć danej osoby oraz czynniki społeczne i kulturowe.
Najczęstszymi przyczynami niepełnosprawności są:
- czynniki dziedziczne  genetycznie uwarunkowane uszkodzenia narządów, funkcji
i sprawności organizmu, uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
- czynniki wrodzone powodujące uszkodzenia płodu w okresie ciąży, jak zatrucia, choroby i
urazy przyszłej matki,
- choroby specyficzne dla danego narzÄ…du (oka, narzÄ…du ruchu) powodujÄ…ce
w konsekwencji uszkodzenie różnych narządów, funkcji i sprawności organizmu,
- choroby przewlekłe zwłaszcza tzw. neurologiczne, np.: SM, SLA lub narządu ruchu, np.:
RZS, choroby układu sercowo-naczyniowego,
- nagłe  wypadki w tym wypadki przy pracy, urazy, zatrucia,
- choroby psychiczne i negatywne skutki dotyczące higieny i jakości zdrowia psychicznego,
- utrata zdrowia wskutek różnych szkodliwych substancji występujących w środowisku
pracy i zamieszkania, wadliwy styl życia, zanieczyszczenie środowiska naturalnego,
- naturalne-starcze zmiany organizmu obniżające jego ogólną sprawność lub niektórych
narządów.
Rodzaje niepełnosprawności:
1. Według kryterium psychosomatycznego:
- osoby z zaburzeniami sensorycznymi (zmysłów)  brak, uszkodzenie lub zaburzenie
funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche,
niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej),
- osoby z obniżoną sprawnością intelektualną,
- osoby z zaburzeniami zdrowia psychicznego oraz równowagi emocjonalnej, nerwowej,
- osoby z obniżoną sprawnością komunikowania się  utrudniony kontakt słowny
(autyzm, zaburzenia mowy),
- osoby z niepełnosprawnością fizyczną (wrodzoną lub nabytą)  do których należą
niepełnosprawność motoryczna (ruchowa)  z uszkodzeniem narządu ruchu oraz osoby
z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych,
- osoby z obniżoną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób somatycznych,
np. guzy mózgu, nowotwory, cukrzyca,
- osoby z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością.
2. Według kryterium niezdolności do pracy:
- całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji (dawna I grupa
inwalidzka)  osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy oraz
wstępuje naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej
lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb
życiowych,
- całkowita niezdolność do pracy (dawna II grupa inwalidzka)  osoba, która utraciła
zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
- częściowa niezdolność do pracy (dawna III grupa inwalidzka)  osoba, która utraciła 
w znacznym stopniu  zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem
kwalifikacji.
3. Według kryterium trwałości/okresu trwania:
- trwałe (stale)  jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- okresowe  jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia.
4. Według obowiązującego aktualnie orzecznictwa (trzy stopnie niepełnosprawności):
- znaczny  zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu w sposób
uniemożliwiający podjęcie zatrudnienia albo zdolną do wykonywania zatrudnienia
w szczególności w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji
zawodowej, wymagającą  w celu pełnienia ról społecznych  stałej lub długotrwałej
opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością
samodzielnej egzystencji,
- umiarkowany  zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, zdolną do
wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do
potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającą  w celu
pełnienia ról społecznych  częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku
z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
- lekki  oznacza naruszoną sprawność organizmu u osoby zdolnej do wykonywania
zatrudnienia i nie wymagającej pomocy innej osoby w celu pełnienia ról społecznych.
Dla potrzeb spisu powszechnego, zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona
na dwie podstawowe grupy:
- osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadają odpowiednie, aktualne
orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony,
- osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadają orzeczenia, ale
mają (odczuwają) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania
czynności podstawowych.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są najczęstsze przyczyny niepełnosprawności?
2. Ile jest stopni niepełnosprawności?
3. Jakie są stopnie niepełnosprawności?
4. Jakie znasz kryteria podziału przyczyn niepełnosprawności?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz do tabeli po 2 przykłady niepełnosprawności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać swoje propozycje,
2) dobrać osoby do pracy w grupie,
3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować podane niepełnosprawności,
5) uporządkować zapisane niepełnosprawności.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia ze wzorem tabeli:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
niepełnosprawność niepełnosprawność niepełnosprawność niepełnosprawność
sensoryczna psychiczna fizyczna złożona
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ rodzaj niepełnosprawności znając kryteria przy ustalaniu stopnia
niepełnosprawności dla wybranych przypadków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować opis 2 przypadków osób niepełnosprawnych,
2) dobrać osoby do pracy w grupie,
3) określić pracując w grupie rodzaj niepełnosprawności,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy,
6) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- opisy wybranych przypadków niepełnosprawności,
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przedstawić przyczyny niepełnosprawności wynikające ze schorzeń
poszczególnych narządów i układów?
ðð ðð
2) scharakteryzować poszczególne stopnie niepełnosprawności?
ðð ðð
3) określić kryteria uwzględniane przy ustalaniu stopni
niepełnosprawności?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rehabilitacja kompleksowa
4.2.1. Materiał nauczania
Rehabilitacja (habilitas  sprawny, zręczny; re  na nowo)  czyli przywracanie
sprawności. Rehabilitacja oznacza ograniczony w czasie proces, mający na celu umożliwienie
osobie niepełnosprawnej optymalnego poziomu funkcjonowania fizycznego, umysłowego
i społecznego. Jest to złożony proces obejmujący oddziaływanie lecznicze, społeczne
i zawodowe zmierzające do przywrócenia i umożliwienia samodzielnego życia
w społeczeństwie osobie, która z powodu choroby czy przebytego urazu je utraciła.
Według WHO  rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do osób
niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej
do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz
zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym.
Według Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych, rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań,
w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych,
szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym
udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia
i integracji społecznej.
Twórcą, tzw. polskiej szkoły rehabilitacji jest prof. W. Dega. Według niego idea
rehabilitacji dotyczy człowieka jako osoby w wielopłaszczyznowym jego funkcjonowaniu
zdrowotnym, ekonomiczno-socjalnym, społecznym, jak i w wymiarze godności życia. Istotę
nowoczesnej rehabilitacji cechuje:
- powszechność,
- wczesność,
- kompleksowość,
- ciągłość.
Zasada powszechności czyli pełnej dostępności wszystkich chorych do zabiegów
leczniczych (rehabilitacyjnych) musi dotyczyć wszystkich istniejących specjalizacji lekarskich.
Musi być bezpłatna, gdyż wtedy korzystają z niej najbiedniejsi, a tym samym zmniejsza się
potrzeba utrzymywania osób kalekich przez całe społeczeństwo.
Wczesność w rozpoczęciu procesu rehabilitacji polega na jak najwcześniejszym
rozpoznaniu dysfunkcji, społecznych barier, zespołowym rozwiązywaniu problemów
zdrowotnych, jaknajszybszym podjęciu leczenia i usprawniania oraz opracowaniu
odpowiedniego programu terapeutycznego dla danej osoby niepełnosprawnej. Oznacza to
rozpoczynanie rehabilitacji już podczas leczenia, połączone z odpowiednio dobranymi
zasadami i ogólnym programem leczniczym, znacznie skraca czas kuracji oraz wpływa na
poprawÄ™ tego leczenia. Wczesna i sprawnie prowadzona rehabilitacja warunkuje szybkie
odzyskanie funkcji organizmu osoby chorej, wcześniej ograniczonych bądz
całkowicie
zniesionych, oraz usprawnia kształtowanie mechanizmów kompensacyjnych i włączenie funkcji
zastępczych. Ważnymi zagadnieniami, również dotyczącymi wczesnej rehabilitacji, są
zagadnienia obejmujÄ…ce profilaktykÄ™ leczniczÄ….
Kompleksowość obejmuje wszechstronne działania mające na celu usprawnianie
i przywracanie ograniczonej sprawności fizycznej i psychicznej. Wyraża się
w skoordynowanym działaniu zespołu składającego się z różnych specjalistów, a także
pacjenta i jego rodziny. Dotyczy trudnego i skomplikowanego procesu leczenia
rehabilitacyjnego, w których podstawą jest praca zespołowa. Specjalistyczny zespół obejmuje
zarówno lekarzy  dobranych pod kątem choroby pacjenta, jak i zespół wykwalifikowanych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
pielęgniarek, rehabilitantów, terapeutów, psychologów, pracowników dydaktycznych,
socjalnych oraz wielu innych.
Ciągłość polega na jednolitym i nieprzerywanym procesie rehabilitacyjnym, połączonym
z innymi dziedzinami takimi jak: usprawnianie i rehabilitacja socjalna, zawodowa i rodzinna.
Ciągłość charakteryzuje się obecnością i kontynuacją procesu leczniczego, i w trakcie pobytu
w szpitalu, i podczas opieki ambulatoryjnej jak również podczas ostatniego etapu rehabilitacji
czyli procesu leczenia już w domu.
Rehabilitacja kompleksowa powinna poza zajęciem się podstawową chorobą czy
przyczyną niepełnosprawności danej osoby, także obejmować wszystkie skutki, które pojawiły
się w związku z chorobą lub niepełnosprawnością tej osoby. Powinna obejmować obok
niepełnosprawności fizycznej stan psychiczny, który często bywa wielką barierą dla postępu
rehabilitacji, jak również skutki rodzinne, zawodowe i społeczne. W przypadku dziecka
niepełnosprawnego rehabilitacja kompleksowa powinna objąć również aspekty pedagogiczne
oraz preorientację zawodową. Rehabilitacja kompleksowa powinna więc obejmować
rehabilitację funkcjonalną, psychologiczną, społeczną i zawodową.
Rehabilitację kompleksową należy rozumieć także jako ciągły i trwający proces
ogólnospołeczny, w którym bierze udział wiele instytucji na szczeblu samorządowym,
państwowym, a także organizacji charytatywnych i fundacji. Główny cel tych działań to
tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym powrót do pełnego zdrowia
lub wykształcenie mechanizmów kompensacyjnych w przypadku utraty normalnych funkcji
organizmu. Rehabilitacja powinna w możliwie szybki sposób przygotować osobę
niepełnosprawną do czynnego udziału w życiu rodziny i społeczeństwa. W proces rehabilitacji
kompleksowej włączają się instytucje państwowe, samorządowe oraz liczne organizacje
pozarzÄ…dowe.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy rehabilitacja kompleksowa powinna zajmować się tylko chorobą osoby
niepełnosprawnej?
2. Jakie aspekty w przypadku dziecka niepełnosprawnego powinna obejmować rehabilitacja
kompleksowa?
3. Co wchodzi w skład rehabilitacji kompleksowej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie tzw. Polskiej szkoły rehabilitacji, określ główne zasady rehabilitacji
kompleksowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać kolegę / koleżankę do zespołu,
2) zapisać główne zasady rehabilitacji oraz zdefiniować ich znaczenie,
3) przedyskutować ewentualne różnice w pracy z kolegą/koleżanką,
4) zapisać i przedstawić wykonane ćwiczenie na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
wykaz instytucji i organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych,
wspierających programy rehabilitacyjne. Zaproponuj podział uwzględniając typ instytucji,
organizacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zapisać propozycje członków grupy,
3) zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować podane organizacje i instytucje,
4) ustalić kryterium podziału instytucji,
5) uporządkować podane propozycje,
6) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cie rehabilitacji kompleksowej? ðð ðð
2) scharakteryzować wszystkie aspekty rehabilitacji kompleksowej? ðð ðð
3) określić o jakie aspekty należy rozszerzyć rehabilitację w przypadku
rehabilitowania dziecka niepeÅ‚nosprawnego? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy
4.3.1. Materiał nauczania
PodstawÄ™ procesu rehabilitacji stanowiÄ… generalne zasady dotyczÄ…ce powszechnie ludzi
niepełnosprawnych. Są to, przyjmując za prof. Hulkiem:
- ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami przyśpieszającymi
powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności;
- uwzględnienie związku powrotu do zdrowia ze środowiskiem społecznym, z którego
człowiek niepełnosprawny przychodzi do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci
po zakończeniu leczenia;
- występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w szkoleniu
i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych;
- każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje nadal określone sprawności fizyczne,
psychiczne i w zakresie technik społecznego zachowania;
- nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania w zakresie
sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej;
- konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnosprawnych nie w oderwaniu, lecz zawsze
w ich związku z całokształtem życia i pracy.
Zasadniczym celem procesu rehabilitacji jest odtworzenie lub kompensacja funkcji utraconych
w wyniku choroby tak, aby pacjent mógł maksymalnie samodzielnie realizować swoje potrzeby
życiowe. Efekty terapii w dużej mierze zależą od systematyczności i zaangażowania
usprawnianego. Ważne jest więc stworzenie odpowiedniego modelu współpracy między
terapeutą a pacjentem. Cele rehabilitacji powinny być tak określone, aby były optymalne dla
pacjenta, aby chory je rozumiał i akceptował. Jeśli postawimy przed chorym nieadekwatnie
wygórowane cele i ich osiągnięcie będzie niemożliwe, wystąpi zniechęcenie i brak motywacji
do dalszych ćwiczeń. Dlatego też proces rehabilitacji powinien być planowany wspólnie z
pacjentem i jego rodziną, a członkowie rodziny powinni być czynnie włączani w proces
usprawniania. Elementami procesu rehabilitacji sÄ…:
- diagnoza funkcjonalna,
- ustalenie wstępnych celów rehabilitacji,
- określenie rokowania,
- ocena skuteczności rehabilitacji,
- ewentualna modyfikacja celów i metod rehabilitacji.
W procesie rehabilitacji należy również uwzględnić:
- leczenie chorób współistniejących,
- zapobieganie skutkom unieruchomienia.
Znaczenie procesu rehabilitacji w systemie opieki zdrowotnej ciągle rośnie. Wiąże się to
ze wzrostem liczby osób wymagających rehabilitacji, z wydłużaniem się średniej długości życia
oraz ze zmianą spojrzenia na miejsce osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.
W usprawnianiu pacjentów występują trzy etapy rehabilitacji:
- I etap  ostry  rehabilitacja szpitalna;
- II etap  kompensacyjny  rehabilitacja poszpitalna, wczesna  sanatoryjna;
- III etap  adaptacyjny  rehabilitacja poszpitalna, póz
na  ambulatoryjna.
Etapy rehabilitacji są ściśle dostosowane do okresów chorobowych pacjenta. W zależności od
tego, na jakim etapie jest proces chorobowy, stosuje się inne postępowanie lecznicze:
- w okresie ostrym  przeważnie stosujemy rehabilitację leczniczą inaczej medyczną  pod
tym pojęciem rozumiemy proces leczenia umożliwiający szybszy proces naturalnej
regeneracji oraz zmniejszenie się fizycznych i psychicznych następstw choroby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Unowocześnianie technik diagnostycznych oraz leczniczych, kontrolowanie procesu
leczenia i regeneracji organizmu, ograniczajÄ… skutki trwajÄ…cej choroby. Rehabilitacja
medyczna stymuluje proces leczenia przede wszystkim przez aktywność, zarówno ruchową
jak i psychiczną. Rehabilitacja psychiczna ma bardzo duże znaczenie w profilaktyce
inwalidztwa. Ma zadziałać tak, aby osoba niepełnosprawna zachowała wiarę w poprawę
swojej sytuacji zdrowotnej, rodzinnej, społecznej i zawodowej,
- w okresie kompensacyjnym  rozpoczynamy szeroki proces rehabilitacyjny, włączając
wszystkie składowe fizjoterapii  kinezyterapię, fizykoterapię, masaż, itd. Na tym etapie
jesteśmy w stanie najwięcej osiągnąć w całym procesie usprawniania. Trzeba tutaj
stwierdzić, że jest to etap o największej dynamice w procesie rehabilitacji. Wprowadzani są
do zespołu kolejni specjaliści. Kompensacja to proces wyzwalający naturalne zdolności do
całkowitego bądz
częściowego wyrównywania efektów działania czynników szkodliwych.
Zdolności kompensacyjne tkwią w każdym organizmie żywym. Polegają one na
całkowitym przejęciu utraconej funkcji przez inny zdrowy narząd, albo dotyczą tylko
zastępowania tej funkcji przez częściowo uszkodzony narząd. Kompensacja wiąże się
z zaburzeniami statycznymi, dynamicznymi, czynnościowymi, a także statyczno-
dynamicznymi,
- w okresie adaptacyjnym  kontynuujemy rehabilitacjÄ™ z okresu kompensacyjnego,
włączając coraz to inne formy usprawniania leczniczego, rehabilitację społeczną,
zawodowÄ… itp. Na tym etapie uczymy pacjenta samodzielnego funkcjonowania
w społeczeństwie. Adaptacja polega na umiejętności przystosowania się osoby do
określonych warunków socjalnych i do takiego stanu morfologicznego, który należy uznać
za trwały. Adaptacji podlega zarówno sfera umysłowa (duchowa), jak i organiczna
człowieka. Umożliwia ona przystosować się do obniżonej sprawności poważnych
narządów, powstałej po urazach bądz
chorobach. Odpowiednie stosowanie i wykorzystanie
procesu adaptacyjnego daje optymalne efekty leczenia końcowego. Najważniejszym
wynikiem stosowanych działań adaptacyjnych jest doprowadzenie osoby niepełnosprawnej
do samodzielności życiowej związanej z funkcjonowaniem w życiu osobistym i rodzinnym
oraz zawodowym i społecznym.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Od czego rozpoczyna siÄ™ proces rehabilitacji?
2. Na czym polega kompensacja?
3. Jakie znasz etapy rehabilitacji?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz do tabeli znaczenia/terminy charakterystyczne dla podanego etapu rehabilitacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić się, czym charakteryzują się poszczególne etapy niepełnosprawności,
2) zapisać swoje propozycje wykonania ćwiczenia,
3) skonfrontować swoje zapisy z grupą,
4) przedyskutować ewentualne różnice.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia z tabelą:
I etap II etap III etap
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Przedstaw w formie pisemnej podstawowe zasady procesu rehabilitacji wg prof. Hulka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zaplanować tok postępowania,
3) przeanalizować zasady procesu rehabilitacji wg prof. Hulka,
4) zapisać wnioski,
5) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować proces rehabilitacji? ðð ðð
2) okreÅ›lić jakie skÅ‚adowe wchodzÄ… w proces rehabilitacji? ðð ðð
3) scharakteryzować poszczególne skÅ‚adowe procesu rehabilitacji? ðð ðð
4) zdefiniować pojÄ™cie kompensacja? ðð ðð
5) zdefiniować pojÄ™cie adaptacja? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.4. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania
4.4.1. Materiał nauczania
Zgodnie z zasadą kompleksowości powstało pojęcie zespołu terapeutycznego. Jest to
grupa specjalistów reprezentujących różne dziedziny medycyny oraz nauki pokrewne
wykorzystywane w terapii, którzy współpracują ze sobą i tworzą oraz modyfikują
wielopłaszczyznowy program rehabilitacji. W skład zespołu terapeutycznego zależnie od
potrzeb wchodzÄ…:
- lekarz specjalista rehabilitacji medycznej  steruje on pracą całego zespołu i odpowiada za
niÄ…,
- lekarze innych specjalności (neurolog, ortopeda, reumatolog, kardiolog, urolog, pediatra
lub inni),
- fizjoterapeuta  technik fizjoterapii, licencjonowany fizjoterapeuta,
- magister fizjoterapii (dawniej magister rehabilitacji) pracownicy ci majÄ… uprawnienia do
wykonywania zabiegów w zakresie kinezyterapii, fizykoterapii i masażu,
- terapeuta zajęciowy,
- pielęgniarka  absolwentka medycznego studium zawodowego, wyższych studiów
zawodowych lub magisterskich (ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej przyznaje jej
uprawnienia do prowadzenia rehabilitacji w określonych warunkach),
- psycholog, neuropsycholog  wspiera chorego jak również poznając reakcje pacjenta stara
się sterować nimi w sposób sprzyjający jego rehabilitacji,
- doradca zawodowy  niejednokrotnie charakter niepełnosprawności nie pozwala na
podjęcie pracy w wyuczonym zawodzie, należy wtedy rozpatrzeć możliwość przeszkolenia
w nowym zawodzie, doradca zawodowy proponuje dobór typu szkolenia w zależności od
stopnia i rodzaju niepełnosprawności,
- technik zaopatrzenia ortopedycznego  zaopatrzenie chorego w protezy, aparaty i obuwie
ortopedyczne jest dla wielu chorych koniecznym warunkiem ich rehabilitacji. Lekarz
przepisuje, a technik kontroluje zaopatrzenie,
- pedagog specjalny  kliniki i szpitale, w których leczenie dzieci jest długotrwałe, a także
zakłady rehabilitacyjne dla dzieci prowadzą szkoły i przedszkola; dzięki temu dzieci mogą
podczas leczenia mieć zapewnioną normalną naukę,
- masażysta  absolwent szkoły dla masażystów, technik fizjoterapii, fizjoterapeuta (może
prowadzić zabiegi masażu leczniczego zgodnie ze zleceniem, z wykorzystaniem
wyuczonych technik lub urządzeń mechanicznych i aparatury),
- logopeda  absolwent studiów wyższych z ukończonymi studiami podyplomowymi
w zakresie logopedii lub neurologopedii (opracowuje diagnozÄ™ logopedycznÄ…, wraz
z zespołem, realizuje program rehabilitacji, prowadzi edukację osoby niepełnosprawnej
i rodziny dotyczący ciągłości rehabilitacji mowy),
- pracownik socjalny  współpracuje od chwili przyjęcia z pacjentem i jego rodziną w celu
uzyskania pełnych informacji o sytuacji społecznej (w uzgodnieniu z zespołem), podejmuje
próby rozwiązania wszelkich problemów osoby niepełnosprawnej dotyczących
zamieszkania (adaptacja mieszkania), powrotu do domu lub DPS, hospicjum, ZOL, ZOP,
sytuacji socjalnej, dalszej nauki, zatrudnienia, uzyskania należytych uprawnień i pomocy,
w tym celu nawiązuje kontakt z władzami samorządowymi, odpowiednimi
stowarzyszeniami, prowadzi w zakresie swoich kompetencji edukacjÄ™ osoby
niepełnosprawnej i rodziny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- ergoterapeuta  terapeuta zajęciowy (prowadzi terapię przyłóżkową w zakresie
samoobsługi w czynnościach życia codziennego, ćwiczenia w pracowni terapii zajęciowej,
a także  w podstawowym stopniu  preorientację zawodową),
- technik ortopedyczny  współpracuje w ustaleniu zaleceń dotyczących zaopatrzenia
ortopedycznego, dokonuje niezbędnych pomiarów, wykonuje, dopasowuje, naprawia
przedmioty ortopedyczne, prowadzi częściowy instruktaż dotyczący wykorzystania
przedmiotów i pomocy.
Każdy członek zespołu rehabilitacyjnego ma do zrealizowania w określonym zakresie część
całościowego programu rehabilitacji w ścisłej współpracy z osobom niepełnosprawną i innymi
członkami zespołu.
Zadania podstawowe zespołu rehabilitacyjnego to:
- zabezpieczenie osobie niepełnosprawnej ciągłości procesu rehabilitacji, aż do uzyskania
wyznaczonego celu,
- realizacja zasady leczenia człowieka, a nie tylko choroby,
- wprowadzanie elementów społecznych,
- troska o los i wsparcie w codziennym zmaganiu się z kalectwem osoby niepełnosprawnej.
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych jest złożonym, wieloetapowym i wielowymiarowym
procesem, zmierzającym do maksymalnego usprawnienia jednostek dotkniętych
niepełnosprawnością. Proces ten musi być realizowany przez interdyscyplinarny zespół, a skład
jego zależy od potrzeb rehabilitacyjnych i sytuacji podopiecznego.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Przedstawiciele, jakich zawodów medycznych wchodzą w skład zespołu
rehabilitacyjnego?
2. Jaka jest różnica pomiędzy fizjoterapeutą a ergoterapeutą?
3. Od czego zależy skład zespołu rehabilitacyjnego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj zadania dobrowolnie wybranych (co najmniej 4) członków zespołu
rehabilitacyjnego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać 3 osoby do pracy w grupie,
2) wybrać członków zespołu rehabilitacyjnego,
3) scharakteryzować ich zadania,
4) przedyskutować końcowy zapis i przedstawić na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 2
Zaproponuj skład zespołu rehabilitacyjnego w przypadku 10-letniego dziecka
niepełnosprawnego z porażeniem mózgowym, poruszającego się z pomocą balkonika w II
etapie procesu rehabilitacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać charakterystyki niepełnosprawnego,
2) określić zadania II etapu procesu rehabilitacji,
3) zapisać propozycje składu zespołu rehabilitacyjnego,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych uczniów,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych uczniów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić wszystkich czÅ‚onków zespoÅ‚u rehabilitacyjnego? ðð ðð
2) określić zadania poszczególnych członków zespołu w procesie
rehabilitacji? ðð ðð
3) określić członków zespołu rehabilitacyjnego odpowiedzialnych za
rehabilitacjÄ™ spoÅ‚ecznÄ…? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.5. Diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie
rehabilitacji
4.5.1. Materiał nauczania
Diagnoza = rozpoznanie. Diagnoza interdyscyplinarna na potrzeby rehabilitacji obejmuje
między innymi rozpoznanie:
- medyczne,
- psychologiczne,
- pedagogiczne,
- logopedyczne,
- środowiskowe.
Na potrzeby rehabilitacji rozpoznajemy:
- sferę zdrowia fizycznego w tym możliwości motoryczne/ruchowe, procesy percepcyjne
(analizator wzroku, słuchu),
- sferÄ™ funkcjonowania psychicznego w tym potrzeby pacjenta, psychologiczne mechanizmy
obronne, motywacje, procesy intelektualne (pamięć, uwaga, koncentracja, mowa,
myślenie),
- sferę funkcjonowania społecznego w tym pełnienie dotychczasowych i obecnych ról
społecznych, członka rodziny (mąż, żona, córka, syn, brat, siostra), członka grupy
rówieśniczej, umiejętność komunikowania się, styl życia dotychczasowy i obecny.
Diagnozowanie potrzeb podopiecznego jest pierwszym etapem pracy zespołu
rehabilitacyjnego i podstawÄ… ustalenia programu rehabilitacji. Diagnoza nie tylko powinna
wyznaczać terapię, ale powinna być włączona w jej przebieg.
Opiekun w procesie rehabilitacji współpracuje z różnymi specjalistami zajmującymi się
usprawnianiem i zaopatrzeniem ortopedycznym oraz udziela porad w zakresie zatrudnienia czy
szkolenia zawodowego. W tym celu opiekun stosuje wiele metod w zakresie diagnostyki.
Podczas diagnozowania potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji należy
uwzględnić elementy wpływające na proces rehabilitacji:
- miejsce przebywania podopiecznych (np.: dom, szpital, ośrodek rehabilitacyjny) oraz
stopień ich niezależności,
- możliwość konsultacji z ich rodzinami lub opiekunami,
- udział w życiu lokalnym (stowarzyszenia, kluby itp.),
- możliwość swobodnego podejmowania decyzji co do sposobu życia najlepiej
dostosowanego (czy możliwego do zaakceptowania) przez podopiecznych.
W tym celu stosuje się następujące metody:
- wywiad społeczny przeprowadzony z niepełnosprawnym dorosłym i wywiad
rozpoznawczo-środowiskowy z rodzicami lub opiekunami prawnymi dziecka. Wywiad
społeczny odnosi się do życia niepełnosprawnego jego rodziny i środowiska, w którym
przebywał. Wywiad służy do uzyskania informacji o osobie niepełnosprawnej, ale daje
również opiekunowi możliwość przekazania pewnych informacji oraz pomaga wpłynąć na
osobę niepełnosprawną przez wytworzenie odpowiedniej motywacji, a także modyfikację
jej postawy wobec niepełnosprawności,
- obserwacja osoby niepełnosprawnej dokonywana we wszystkich możliwych dla opiekuna
sytuacjach, która powinna być następnie łączona z wynikami obserwacji innych członków
zespołu rehabilitacyjnego w celu określenia potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie
rehabilitacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie metody wykorzystywane sÄ… w procesie diagnozowania?
2. Jaką rolę pełni obserwacja w procesie diagnozowania?
3. Do czego służy wywiad?
4. Kiedy powinna być prowadzona obserwacja osoby niepełnosprawnej na potrzeby diagnozy
terapeutycznej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, czego dotyczyć będzie rozpoznanie na potrzeby procesu rehabilitacji podopiecznej
lat 75, po udarze mózgu z zaburzeniami mowy i niedowładem połowiczym prawostronnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zapisać podane elementy diagnozy,
3) zapisać propozycje członków grupy,
4) określić elementy rozpoznania na potrzeby rehabilitacji,
5) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
6) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ znaczenie wywiadu społecznego w procesie diagnozowania potrzeb osoby
niepełnosprawnej w programie rehabilitacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, czego dotyczy wywiad społeczny,
2) zapisać i przedstawić znaczenie wywiadu społecznego w ustaleniu diagnozy programie
rehabilitacji.
3) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- poradnik ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić rolÄ™ wywiadu spoÅ‚ecznego? ðð ðð
2) określić metody diagnostyczne stosowane przez opiekuna w procesie
rehabilitacji? ðð ðð
3) wyjaśnić, co jest najważniejszym elementem procesu diagnostycznego
służącego określeniu potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie
rehabilitacji? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.6. Bariery rehabilitacji
4.6.1. Materiał nauczania
Bariery dla osób niepełnosprawnych to zwyczajowe określenie wszelkiego rodzaju
ograniczeń, utrudniających lub wręcz uniemożliwiających tym osobom bezpośredni, zgodny
z ich aspiracjami udział w życiu społecznym i samorealizację, a dla osób w podeszłym wieku,
także wypełnianie normalnych codziennych czynności.
Do najczęściej wymienianych w literaturze przedmiotu barier należą:
- bariery społeczne (negatywne lub obojętne postawy pełnosprawnych wobec
niepełnosprawnych, odtrącenie ludzi starszych i niepełnosprawnych przez rodzinę,
sąsiadów, współpracowników, wrogość społeczeństwa),
- bariery prawne (dyskryminujÄ…ce przepisy),
- medyczne i techniczne (ograniczenia wynikajÄ…ce z poziomu medycyny i techniki),
- psychologiczne (wstyd, że się już jest innym, nieakceptowanie swojej słabości czy
kalectwa, cała sfera mentalna, bariery dwustronne),
- zawodowe i edukacyjne (brak możliwości uczenia się i kształcenia, brak możliwości
samorealizacji, niedostosowanie bazy oświaty oraz kadry pedagogów i opiekunów),
- organizacyjne (niewydolność polskich instytucji i organizacji mających pomagać osobom
niepełnosprawnym, niewystarczająca informacja, braki materialne),
- bariery ekonomiczne  środki materialne nie pozwalają na korzystanie z wszelkich
możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Jest to bariera dyskusyjna, gdyż wiele
osób nie będących niepełnosprawnymi również nie posiada wystarczających środków na
leczenie, wszelkie problemy socjalno-bytowe, stwarzające trudne warunki życiowe),
- bariery świadomościowe  wynikają z uprzedzeń społeczeństwa do osób
niepełnosprawnych, ale ciągle ulegają zmianie, ewolucji,
- urbanistyczne, komunikacyjne i architektoniczne (nazywane poprawniej technicznymi
i technologicznymi, niedostosowanie budynków i obiektów użyteczności publicznej do
możliwości manipulacyjnych i lokomocyjnych osoby niepełnosprawnej).
Te ostatnie bariery i utrudnienia, których powstawaniem obarcza się zazwyczaj architektów,
występują zarówno w środowisku miejskim (w przestrzeniach publicznych), jak i w przestrzeni
prywatnej (w domu i w mieszkaniu).
Ze względu na ich skalę i naturę wyróżniamy 4 grupy barier:
- bariery urbanistyczne  wynikające ze złych decyzji programowych i lokalizacyjnych, ze
złych rozwiązań komunikacyjnych oraz przestrzennej koncepcji poszczególnych
elementów planu urbanistycznego. Wyrażają się one, np.: brakiem w osiedlu czy zespole
mieszkaniowym podstawowych elementów usług i opieki, brakiem przystosowanych
mieszkań, niedostępnością istniejących elementów programu, czy to przez ich złe
usytuowanie czy też nieprawidłowe wewnętrzne rozwiązania, niedrożnością ciągów
komunikacyjnych zarówno pieszych jak i kołowych, błędnym ich rozwiązaniem i stanem
technicznym,
- bariery komunikacyjne, to przede wszystkim nieprzystosowane dworce, przystanki,
przejścia podziemne, metro, kolej, komunikacja tramwajowa i autobusowa, parkingi
i oświetlenie, informacja, śliska i nierówna nawierzchnia chodników i ulic, schody, stopnie,
zła lokalizacja,
- bariery architektoniczno-budowlane, to zazwyczaj wąskie wejścia, schody, progi, wąskie
korytarze i przejścia, zbyt małe pomieszczenia, z
le rozmieszczone sprzęty, niedostępne
i za małe sanitariaty, trudno dostępne balkony i loggie, niedostępne budynki mieszkalne
i użyteczności publicznej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
- bariery sprzętów i wyposażenia to niedostosowane naczynia, sprzęty gospodarstwa
domowego, wyposażenie łazienek (wanny, prysznice, umywalki, armatura, podłogi, itd.)
oraz kuchni (szafki, kuchenki zlewozmywaki, itd.), to niewygodne urzÄ…dzenie pokoi
dziennych, sypialni przedpokojów. To także: kolor, światło, faktura, drzwi, okna, okucia
klamki, uchwyty, gniazda, kontakty, wyłączniki, wtyczki, wszelkie urządzenia
elektroniczne, po prostu wszystkie elementy służące człowiekowi.
Sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywne działanie rehabilitacji jest:
- obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji,
- aktywizacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych,
- należyte gospodarowanie środkami publicznymi,
- skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o niepełnosprawności dla celów rentowych
i poza rentowych,
- likwidacja barier architektonicznych, transportowych i komunikacji osób
niepełnosprawnych,
- likwidacja barier w placówkach edukacyjnych i ośrodkach zdrowia,
- podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych,
- wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt
rehabilitacyjny,
- tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji pozarządowych na rzecz osób
niepełnosprawnych,
- utworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom niepełnosprawnym,
- korzystanie z funduszy Unii Europejskiej,
- wspomaganie realizacji planu przez nagłaśnianie w mediach.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy barierami rehabilitacyjnymi?
2. Jakie znasz rodzaje barier?
3. Co jest sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywnÄ… rehabilitacjÄ™?
4. Jakie znasz bariery sprzętu i wyposażenia?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ na przykładzie wybranych barier (minimum 3), ich wpływ na życie osób
niepełnosprawnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) wybrać rodzaj barier,
3) zapisać propozycje członków grupy,
4) uporządkować zapisane przykłady,
5) określić wpływ wybranych barier na życie osób niepełnosprawnych,
6) przedyskutować efekty pracy różnych grup.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ bariery komunikacyjne oraz przedstaw znane ci sposoby rozwiązań na rzecz osób
niepełnosprawnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać 2 osoby do pracy w grupie,
2) zapisać bariery komunikacyjne dla osób niepełnosprawnych,
3) określić, w jaki sposób można uporządkować rodzaje barier komunikacyjnych,
4) zapisać wszystkie propozycje członków grupy rozwiązań,
5) określić sposoby rozwiązań na rzecz osób niepełnosprawnych,
6) porównać własne zapisy z efektami pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować poszczególne rodzaje barier z jakimi spotykają się
osoby niepeÅ‚nosprawne? ðð ðð
2) podać różnicę pomiędzy barierami urbanistycznymi, komunikacyjnymi i
architektonicznymi? ðð ðð
3) przedstawić w jaki sposób poszczególne bariery utrudniają
prowadzenie procesu rehabilitacji? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.7. Indywidualne programy rehabilitacji
4.7.1. Materiał nauczania
Każda osoba niepełnosprawna w możliwe najkrótszym czasie od momentu stwierdzenia
niepełnosprawności, powinna mieć opracowany indywidualny program rehabilitacji.
Opracowanie indywidualnego programu wymaga określenia przez lekarza stanu zdrowia osoby
niepełnosprawnej. Lekarz musi przedstawić: rozpoznanie, plan leczenia, przewidywany wynik
z przypuszczalnym określeniem, czy osoba niepełnosprawna w pełni powróci do sprawności
fizycznej i psychicznej, czy sprawność ta wróci tylko w pewnym stopniu.
Przygotowując indywidualny program rehabilitacji należy określić możliwości powrotu do
życia w społeczeństwie przez osobę niepełnosprawną.
W opracowywaniu indywidualnego programu rehabilitacji należy kierować się zasadą, że
rehabilituje się człowieka, a nie tylko chorobę. Ważne jest też, aby program uwzględniał cztery
podstawowe elementy: wczesność, kompleksowość, powszechność i ciągłość rehabilitacji. Tak
wiec, ustalanie indywidualnych programów rehabilitacji osób niepełnosprawnych musi się
opierać na:
- wnikliwej analizie rodzaju i rozległości uszkodzeń,
- możliwościach funkcjonalnych,
- wydolności narządów wewnętrznych,
- stanie umysłowym,
- możliwości podjęcia pracy zawodowej,
- możliwości powrotu do środowiska.
Według prof. Kawczyńskiej-Butrym na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji
realizuje się terapię osoby niepełnosprawnej, a w programie określa się:
- formy rehabilitacji,
- zakres rehabilitacji,
- metody i zakres nauki umiejętności wykonywania czynności życia codziennego i zaradności
osobistej oraz umiejętności zawodowych,
- formy współpracy z rodziną i opiekunami,
- planowane efekty rehabilitacji,
- osoby odpowiedzialne za realizacjÄ™ programu.
Dokładna ocena wymaga konsultacji z innymi specjalistami. W zależności od celu, jaki chce się
osiągnąć, ustala się odpowiednią współzależność zabiegów, czasu wprowadzania kolejnych
etapów, kompensacji i zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny. Przy planowaniu stawia się
zawsze cel najbliższy, jaki jest w stanie pacjent osiągnąć, gdyż wyznaczanie zbyt dalekich
celów, może wpływać negatywnie na wyniki i demotywować, zarówno pacjenta jak i zespół
rehabilitacyjny, do wysiłku. W trakcie realizacji programu rehabilitacji, który jest procesem
dynamicznym, niejednokrotnie zachodzi potrzeba korekty indywidualnego programu
rehabilitacji lub wprowadzenia istotnych zmian w założeniach opracowanego programu
rehabilitacyjnego w celu osiągnięcia maksymalnej samodzielności i niezależności osoby
niepełnosprawnej.
W programie indywidualnej rehabilitacji rejestruje się stan wyjściowy i po ustalonym
czasie (wynikającym z oceny zespołu rehabilitacyjnego sytuacji zdrowotno-socjalnej pacjenta)
sprawdza się postępy i odpowiednio zmienia i dostosowuje plan indywidualnej rehabilitacji.
Konstruując program rehabilitacji należy pamiętać o jego dostosowaniu do indywidualnych
potrzeb zdrowotnych, społecznych, edukacyjnych podopiecznego, a także, że powinien on
mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, z uwagi na fakt, że w przypadku, zwłaszcza
rehabilitacji dzieci i młodzieży, tych funkcji nie można od siebie oddzielać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Indywidualny program rehabilitacji, opracowuje dla każdego podopiecznego, we
współpracy z nim, zespół rehabilitacyjny składający się z wszystkich zaangażowanych w proces
terapeutyczny specjalistów. Program rehabilitacji jest zatwierdzany przez lekarza
prowadzącego. Możliwa, a nawet pożądana, jest korekta tych programów w zależności od
zmieniających się warunków pracy oraz potrzeb osób niepełnosprawnych. Zespół
rehabilitacyjny powinien dokonywać okresowej oceny efektów rehabilitacji oraz sprawności
zawodowej i społecznej osoby niepełnosprawnej, objętej programem a w miarę potrzeby
dokonać korekty programów, o której mowa wyżej.
Indywidualny program rehabilitacji tworzony jest w początkowej fazie objęcia opieką
osoby niepełnosprawnej lub modyfikacji poprzedniego programu.
Ważną rolę stanowią arkusze lub karty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy
zachowania, postępy oraz zmiany terapeutyczne osoby objętej programem. Ocena postępów
zawsze dokonywana jest w płaszczyz
nie indywidualnej  co podopieczny osiÄ…gnÄ…Å‚ w stosunku
do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji dokonuje podopieczny, jego bliscy,
poszczególni terapeuci, uwzględnianie od nich informacji zwrotnych jest bardzo istotne, bo
warunkuje powodzenie założonych celów rehabilitacji.
Ewaluacja programu  czyli sposób, w jaki dowiemy się, czy program jest prawidłowo
skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty obejmuje:
- rejestrację zmian i postępów w kartach obserwacji lub innej dokumentacji,
- ocenę skuteczności podjętych priorytetowych działań (wygaszanie negatywnych wzorców
ruchowych, psychicznych, budowanie pozytywnych wzorców),
- wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach terapeutycznych na okres
następny.
Ewaluacji dokonują wszystkie osoby zaangażowane w tworzenie i realizację programu
rehabilitacji.
Kompleksowa opinia o realizacji indywidualnego programu rehabilitacji jest dokonywana na
podstawie oceny:
- stopnia zdolności do samodzielnego wykonywania czynności życia codziennego,
- umiejętności interpersonalnych, w tym komunikowania się oraz współpracy w grupie,
- stopnia opanowania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia, z uwzględnieniem
sprawności psychofizycznej, stopnia dojrzałości społecznej i zawodowej oraz sfery
emocjonalno-motywacyjnej .
Indywidualny program rehabilitacji powinien zmierzać do:
- przygotowania do maksymalnego samodzielnego życia, w którym podopieczny będzie
mógł pełnić role zgodne ze swoimi możliwościami, potrzebami, zainteresowaniami
i oczekiwaniami otoczenia społecznego,
- przygotowania do pełnienia możliwie wielu realnych dla siebie ról aktywnego członka
rodziny, a więc osoby samodzielnej w samoobsłudze, zaradnej, kompetentnej
w podstawowych pracach domowych,
- przygotowania do niezależnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku lokalnym,
placówkach użyteczności publicznej, w kontaktach międzyludzkich i udziału w różnych
formach życia towarzyskiego,
- przygotowania do drobnych prac zarobkowych,
- przygotowania do efektywnego zmagania się ze swoimi słabościami, problemami,
przekraczaniem kolejnych barier.
Program rehabilitacji dążyć więc będzie do przystosowania osób niepełnosprawnych do życia
w społeczeństwie na jak najwyższym poziomie, zależnym od ich indywidualnych możliwości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co jest konieczne do opracowania indywidualnego programu rehabilitacji osoby
niepełnosprawnej?
2. Kto bierze udział w przygotowywaniu indywidualnego programu rehabilitacji?
3. Do czego powinien zmierzać indywidualny program rehabilitacji?
4. Na podstawie czego jest dokonywana kompleksowa ocena przebiegu indywidualnego
programu rehabilitacji?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj wstępny plan indywidualnej rehabilitacji na podstawie opisu przypadku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) opisać przykładową sytuację osoby niepełnosprawnej określając rodzaj
niepełnosprawności, wiek, sytuację rodzinną, sytuację ekonomiczną itp.,
3) przedyskutować i ustalić proponowaną wersję arkusza obserwacji,
4) przygotować plan indywidualnej rehabilitacji,
5) zaprezentować wyniki pracy grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Na podstawie poniżej zacytowanego zapisu, przygotuj zestaw pytań, na które odpowiedz

będzie przydatna w zbiorze informacji do indywidualnego programu rehabilitacji:
 ...ustalanie indywidualnych programów rehabilitacji osoby niepełnosprawnej musi się opierać
na:
- wnikliwej analizie rodzaju i rozległości uszkodzenia,
- możliwości funkcjonalnych,
- wydolności narządów wewnętrznych,
- stanie umysłowym,
- możliwości podjęcia pracy zawodowej,
- możliwości powrotu do środowiska.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zaproponować pytania,
3) zastanowić się, w jaki sposób można uporządkować grupy pytań,
4) zapisać pytania jako efekt dyskusji w grupie,
5) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
6) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
7) przedstawić ostateczną propozycję zestawu pytań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić osobie niepełnosprawnej na czym polega indywidualny
program rehabilitacji? ðð ðð
2) zaprezentować zasady przygotowania indywidualnego programu
rehabilitacji? ðð ðð
3) określić zadania opiekuna w przygotowywaniu indywidualnego
programu rehabilitacji? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.8. Metody rehabilitacji
4.8.1. Materiał nauczania
Metody terapeutyczne stosowane w rehabilitacji:
1. Kinezyterapia  obejmuje całość zagadnień związanych z leczeniem ruchem, a podstawą jej
są ćwiczenia o charakterze leczniczym. Kinezyterapia jest podstawą rehabilitacji
funkcjonalnej. W procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej kinezyterapia jest zazwyczaj
tą fazą leczenia usprawniającego, która po przywróceniu lub poprawie sprawności
fizycznej, daje podstawy do dalszej rehabilitacji. Kinezyterapia to podstawowa
i najważniejsza gałąz
rehabilitacji. Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym 
dotyczące miejsca gdzie zlokalizowane jest schorzenie oraz te o działaniu
ogólnoustrojowym  gdzie do ćwiczeń wykorzystuje się zdrowe, nie objęte procesem
chorobowym części ciała i narządy, co powoduje poprawę wydolności ogólnej, która
decyduje o końcowym efekcie leczenia. Ćwiczenia najczęściej stosowane w kinezyterapii:
- bierne  wykonywane przez drugą osobę (terapeutę, członka rodziny), bądz
przez
aparaturę stymulującą pracę mięśni,
- czynne w odciążeniu  pacjent wykonuje samodzielnie w systemie bloczkowym
eliminującym ciężar ćwiczonej kończyny,
- izometryczne  polegają na czynnym maksymalnym napinaniu mięśni bez ruchu
w stawie,
- czynne wolne  wykonywane są samodzielnie z pokonaniem ciężaru własnej kończyny
czy tułowia, co usprawnia pracę stawów i mięśni,
- oddechowe  poprawiają sprawność układu oddechowego oraz utlenienie krwi, co
wpływa na procesy metaboliczne komórek i inne układy organizmu,
- redresyjne  ćwiczenie bierne z zastosowaniem siły.
2. Fizykoterapia  w procesie leczenia usprawniającego spełnia rolę czynnika pomocniczego.
Stosuje się ją przed, w czasie albo po ćwiczeniach leczniczych. W fizykoterapii
wykorzystuje się występujące w przyrodzie naturalne czynniki fizyczne, termiczne,
promieniowanie świetlne, prądy małej, średniej i wielkiej częstotliwości. Najczęściej
stosowane zabiegi fizykoterapeutyczne:
- ciepłolecznictwo,
- elektroterapia: galwanizacja, jonoforeza, prÄ…dy diadynamiczne, TENS, interferencyjna
Nemecka, prądy interferencyjne  elektrostymulacja mięsni i nerwów,
- laseroterapia,
- parafinoterapia,
- światłolecznictwo,
- ultradz
więki,
- wodolecznictwo,
- zimnolecznictwo.
3. Masaż leczniczy  to wykorzystanie bodz
ców mechanicznych, głównie w postaci ucisku na
tkanki w celu wywołania odczynów fizjologicznych. Jest to zespół technik manualnych
stosowanych w odpowiedniej kolejności, które przez powierzchnię ciała wywierają wpływ
na skórę, tkankę podskórną, mięśnie, torebki i więzadła stawowe, a także w postaci zmian
odruchowych na układ krążenia, nerwowy i wewnątrzwydzielniczy.
4. Ergoterapia  wykorzystywanie pracy jako metody leczenia i rehabilitacji, inaczej
psychoterapia pracą, należy do grupy metod psychoterapii pośredniej.
5. Terapia zajęciowa  dzięki odpowiednio dobranym czynnościom ruchowym daje
możliwość wyćwiczenia niezbędnych ruchów lub wyuczenia odpowiedniej kompensacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Zakres zadań terapii zajęciowej zależy od stopnia i rodzaju niepełnosprawności oraz stanu
ogólnego i wydolności osoby niepełnosprawnej. Najczęściej w terapii zajęciowej stosuje się
naukę podstawowych czynności z zakresu samoobsługi czy terapię z zastosowaniem
technik użytkowych.
6. Terapia sztuką i przez sztukę  w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych może mieć
formę bierną i formę czynną. Forma bierna jest wówczas, gdy osoba niepełnosprawna jest
poddawana dowolnemu i nieustrukturalizowanemu oddziaływaniu przez różne formy sztuki
(malarstwo, muzykę, architekturę, oglądanie wystaw malarskich, filmów, sztuk teatralnych,
słuchanie koncertów). Forma czynna terapii sztuką obejmuje między innymi rysowanie,
modelowanie, malowanie, haftowanie, tkanie, uprawianie muzyki, stosowanie różnych
form sztuki teatralnej, pisanie poezji, branie udziału w konkursach recytatorskich.
Ponieważ rehabilitacja nie może być obojętna dla przeżyć psychicznych osoby
niepełnosprawnej oraz jej społecznej egzystencji, podobnie doznania w sferze psychicznej
nie mogą pozostać bez wpływu na proces rehabilitacji.
7. Psychoterapia rozumiana jako  zamierzone korygowanie zaburzeń czynności organizmu
środkami psychologicznymi .
8. Metoda wczesnej interwencji  w rezultacie badań naukowych prowadzonych w ośrodkach
usprawniania dzieci niepełnosprawnych na całym świecie wynika, że najważniejszą i jedyną
drogą do osiągnięcia poprawy w zaburzeniach rozwoju psychoruchowego jest wcześnie
rozpoczęte i systematyczne interdyscyplinarne działania usprawniające.
Znając przyczyny i różnorodne uwarunkowania zaburzeń, ustala się plan działania zmierzający
do korygowania nieprawidłowości. Zorganizowanie i zastosowanie integralnej pomocy
lekarskiej, psychologicznej i pedagogicznej z wykorzystaniem różnorodnych form zajęć
stymulacyjnych, usprawniających, korekcyjnych i wyrównawczych. Największe szanse
skutecznego działania przewidywane są w okresie wczesnej interwencji (to znaczy do 0-5 lat).
Występuje wiele możliwości rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Możemy tu wymienić:
- rehabilitacjÄ™ leczniczÄ…  ukierunkowana jest przede wszystkim na wykorzystanie
biologicznych metod oddziaływania na osobę z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej
stanu zdrowia lub ograniczenia somatycznych skutków urazu ciała,
- rehabilitację społeczną  ma na celu przywracanie możliwości normalnego sposobu życia w
naturalnym środowisku. Rehabilitacja społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:
- doskonalenie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej osoby
niepełnosprawnej,
- doskonalenie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,
- likwidację barier w szczególności architektonicznych, urbanistycznych, transportowych,
technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji,
- kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji
z osobami niepełnosprawnymi.
Do metod rehabilitacji społecznej, która jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji możemy
zaliczyć:
- integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne poprzez
udzielanie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego,
- usuwanie ekonomicznych i społecznych barier, które mogą utrudnić cały proces
rehabilitacji, np. poprzez udzielanie zasiłków, rent oraz zwiększanie świadomości
społecznej skutków niepełnosprawności,
- włączenie osoby niepełnosprawnej we wszystkie przejawy życia społecznego, aby osoba ta
faktycznie była i czuła się wartościowym i pożytecznym członkiem społeczeństwa,
mogącym korzystać z dóbr i osiągnięć kultury, cywilizacji, jak też mogącym włączyć się
w ich tworzenie,
- opanowanie umiejętności funkcjonowania w sytuacjach społecznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
- tworzenie społecznych warunków integracji, tj. zniesienie wszelkich barier utrudniających
włączenie się osoby niepełnosprawnej w życie społeczne. Tak więc osoba niepełnosprawna
musi chcieć włączyć się w społeczeństwo, a społeczeństwo musi chcieć przyjąć tę osobę na
równych prawach,
- rehabilitacja zawodowa  ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania
i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, przez umożliwienie jej
korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
Do metod rehabilitacji zawodowej możemy zaliczyć:
- poradnictwo zawodowe,
- szkolenie zawodowe,
- zatrudnienie, np. w zakładach pracy chronionej lub tworzenie (przystosowanie) stanowisk
pracy do sytuacji osoby niepełnosprawnej, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans
w odpowiedniej pracy, a przez to umożliwić jej integrację lub reintegrację w normalne
życie społeczne,
- rehabilitacjÄ™ pedagogicznÄ…  rozumie siÄ™ przez niÄ… realizacjÄ™ procesu nauczania
dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest różnica między kinezyterapią a fizykoterapią?
2. Jakie są cele terapii zajęciowej w procesie rehabilitacji?
3. Co zaliczysz do metod rehabilitacji zawodowej?
4. Kogo dotyczy metoda Wczesnej Interwencji?
5. Co jest celem rehabilitacji społecznej?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz poniższe określenia do odpowiednich kolumn w tabeli:
- poradnictwo zawodowe, - likwidacja barier,
- korzystanie z dóbr i osiągnięć kultury, - elektroterapia,
- ćwiczenia bierne, - zatrudnienie,
- aparatura stymulująca pracę mięśni, - wodolecznictwo,
- ćwiczenia czynne, - ćwiczenia izometryczne.
- szkolenie zawodowe,
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) uporządkować zapisane określenia,
3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) uzupełnić tabelę,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia z tabelą:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Kinezyterapia Fizykoterapia Rehabilitacja zawodowa Rehabilitacja społeczna
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ metody terapeutyczne wspomagające aktywność i samodzielność osób
niepełnosprawnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) wybrać i zapisać propozycje metod wspomagających aktywność i samodzielność,
3) porównać propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cia kinezyterapia i fizykoterapia? ðð ðð
2) okreÅ›lić cele terapii zajÄ™ciowej i terapii sztukÄ…? ðð ðð
3) okreÅ›lić czynniki naturalne wykorzystywane w fizykoterapii? ðð ðð
4) okreÅ›lić etapy procesu rehabilitacji zawodowej? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.9. Sprzęt rehabilitacyjny
4.9.1. Materiał nauczania
Sprzęt rehabilitacyjny  to sprzęt stosowany podczas zajęć rehabilitacyjnych w celu
osiągnięcia możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania osoby niepełnosprawnej, przy jej
aktywnym uczestnictwie.
Zaopatrzenie ortopedyczne  to sprzęt i konstrukcje mechaniczne, a także działania
zmierzajÄ…ce do zastÄ…pienia bÄ…dz
uzupełnienia różnych narządów lub układów (najczęściej
układu ruchu) jako całości lub jego poszczególnych składowych, mając na celu pomoc w ich
funkcjonowaniu. Celem zaopatrzenia ortopedycznego jest zazwyczaj uzupełnienie
podstawowego leczenia bezoperacyjnego lub operacyjnego. Zaopatrzenie ortopedyczne może
być stosowane tylko na pewnym etapie leczenia lub pozostać stałym elementem życia osoby
niepełnosprawnej.
Zaopatrzenie ortopedyczne dzieli siÄ™ na:
- protezy  zastępują cały fragment narządu (np. kończynę) lub jego część,
- ortezy  aparaty i inne konstrukcje ortopedyczne stosowane do określonych części narządu
ruchu i służą poprawie jego czynności (np. kołnierze ortopedyczne, stabilizatory stawów,
obuwie ortopedyczne),
- środki pomocnicze  ułatwiają zajmowanie określonych pozycji, zwiększając
samodzielność lub ułatwiając poruszanie się osobie niepełnosprawnej z dysfunkcjami
narządu ruchu, czy układu nerwowego (np. pionizatory, wózki, balkoniki, kule, laski,
parapodia), jak również środki które ułatwiają w znacznym stopniu, bądz
umożliwiają
osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie e środowisku (okulary, aparaty słuchowe,
cewniki, pieluchomajtki).
Pomoce techniczne stosowane w różnych fazach rehabilitacji można podzielić według ich
przeznaczenia na sprzęt:
- ortopedyczny, np. protezy, ortezy,
- rehabilitacji leczniczej  przyrzÄ…dy i urzÄ…dzenia do kinezyterapii i fizykoterapii,
- lokomocyjny, np. wózki, balkoniki,
- rehabilitacji zawodowej, np. maszyny krawieckie, tkackie dostosowane do
niepełnosprawności,
- rehabilitacyjny do obsługi osobistej  uchwyty, poręcze, drabinki nadstawki, stołki,
podnośniki, krzesło-sedes itp., drobny sprzęt pomocniczy, specjalnie dostosowane łyżki,
myjki.
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest zaopatrzenie ortopedyczne?
2. Kiedy może być stosowany sprzęt i zaopatrzenie ortopedyczne?
3. Czym różnią się ortezy od protez?
4. Co to jest sprzęt rehabilitacyjny?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do tabeli wpisz przykłady (co najmniej po 2), każdego rodzaju sprzętu wspomagającego
proces kompleksowej rehabilitacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać 2 osoby do pracy w grupie,
2) zapisać wstępne propozycje kolegów/koleżanek,
3) pogrupować zapisany sprzęt,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5) wpisać propozycje do tabeli,
6) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
7) zapisać i przedstawić ostateczna wersję grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia z tabelą:
Sprzęt do Sprzęt do
Sprzęt Sprzęt Sprzęt do obsługi
rehabilitacji rehabilitacji
ortopedyczny lokomocyjny osobistej
leczniczej zawodowej
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie podanej definicji podaj przykłady zaopatrzenia ortopedycznego.
 Zaopatrzenie ortopedyczne  to sprzęt i konstrukcje mechaniczne, a także działania
zmierzajÄ…ce do zastÄ…pienia bÄ…dz
uzupełnienia różnych narządów lub układów (najczęściej
układu narządu ruchu) jako całości lub jego poszczególnych składowych, mając na celu pomoc
w ich funkcjonowaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować definicję zaopatrzenia ortopedycznego,
2) określić, w jaki sposób można uporządkować/podzielić zaopatrzenie ortopedyczne,
3) zapisać przykłady zaopatrzenia ortopedycznego,
4) przedyskutować lub porównać propozycje innych uczniów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojÄ™cia ortezy i Å›rodki pomocnicze? ðð ðð
2) rozróżnić i scharakteryzować poszczególne środki pomocnicze
wykorzystywane w procesie rehabilitacji? ðð ðð
3) przedstawić podziaÅ‚ zaopatrzenia ortopedycznego? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.10. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych
4.10.1. Materiał nauczania
Aktywizowanie osób niepełnosprawnych powinno być ściśle związane z integracją
i reintegracją społeczną tych osób. Integracja społeczna jest procesem włączania do grupy
i zaakceptowania osób niepełnosprawnych jako równych i pełnoprawnych uczestników życia
społecznego. Reintegracja społeczna odnosi się tylko do osób niepełnosprawnych, które stały
się nimi w póz
niejszym okresie i w związku z tym wymagają ponownego włączenia ich do
struktur społecznych. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych jest procesem, który wiąże się
z różnymi płaszczyznami życia społecznego, życiem rodzinnym, formami kształcenia, rodzajem
wykonywanej pracy, sposobem wykorzystania czasu wolnego oraz wszelką inną aktywnością
społeczną. Ograniczenia w podejmowaniu aktywności przez osoby niepełnosprawne
wielokrotnie wiążą się z faktem, że osoba niepełnosprawna odczuwa lęki, depresję, drażliwość
i wyraża w różnych formach agresję. Umiejętne opanowanie lęków, podnoszenie nastroju,
łagodzenie zachowania pozwalają na rozpoczęcie aktywizowania osób niepełnosprawnych.
Porozumiewanie się z osoba niepełnosprawną, spełnianie jej oczekiwań, pomoc w uzyskiwaniu
odpowiedzi na dręczące ją pytania, wyjaśnienie powstałych wątpliwości dotyczących przebiegu
jej choroby oraz usuwanie lub łagodzenie zagrożeń wynikających z powstałej sytuacji
kryzysowej muszą być uwzględniane w trakcie procesu aktywizowania osoby
niepełnosprawnej.
Aktywizowanie niepełnosprawnego dziecka czy osoby dorosłej do życia społecznego
wiąże się wielokrotnie z koniecznością przekształcenia całej struktury rodzinnej. Ważna jest
wtedy pomoc otoczenia udzielana osobie niepełnosprawnej zarówno w czynnościach życia
codziennego jak i organizowaniu przez nią odpowiednich zajęć w ciągu dnia. Oprócz pomocy
rodziny w procesie aktywizowania osoby niepełnosprawnej ważny jest również wpływ grupy
rówieśniczej oraz grupy wsparcia czy grupy samopomocy.
Według prof. Kawczyńskiej-Butrym problem aktywizacji nabiera szczególnego znaczenia
w domach pomocy społecznej. Żyją i mieszkają tam ludzie, którzy z różnych powodów,
najczęściej przewlekłej choroby, dysfunkcji fizycznej, psychicznej lub umysłowej nie byli
w stanie samodzielnie funkcjonować w poprzednim miejscu zamieszkania.
Nowy obszar pomocy ma objąć działania, których wynikiem będzie stworzenie podopiecznym
warunków i możliwości do aktywnego i twórczego życia.
Aktywizacja podopiecznego powinna dotyczyć:
- czynności codziennego życia,
- czynności higienicznych i porządkowych w najbliższym otoczeniu,
- czynności wykonywanych na rzecz innych podopiecznych ,
- czynności wykonywanych na rzecz ogólnego funkcjonowania domu pomocy społecznej,
- aktywności i kontaktów ze środowiskiem poza domem.
W domach pomocy społecznej aktywizacja przejawia się również w różnorodnej terapii
zajęciowej. Według L. Kozaczuk jest to obszar, który sprzyja zwiększeniu szansy na
wszechstronny emocjonalny, duchowy, intelektualny i społeczny rozwój człowieka.
Zaliczyć do tych form możemy:
- czynności i działania ułatwiające i pozwalające na wyrażanie siebie, swoich uczuć,
doświadczeń, np. poprzez różnorodną twórczość,
- czynności i działania sprzyjające własnemu rozwojowi, na przykład pogłębianiu życia
duchowego, zdobywaniu wiedzy na temat zjawisk zachodzących w otaczającym świecie,
- czynności i działania wzmacniające poczucie wspólnoty z innymi ludz
mi (obchody imienin,
świąt, itp.).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Aktywność  to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.
Jest on warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego
życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóz
nia procesy starzenia. Jest to taki obszar
działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie dostępnej i bardzo
indywidualnej, określonej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami.
Niepełnosprawni mają możliwość korzystania z takich form pomocy jak:
- warsztaty terapii zajęciowej,
- turnusy rehabilitacyjne,
- zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób
niepełnosprawnych.
Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę
stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy,
możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.
Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej z elementami
wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną poprawę sprawności, wyrobienie
zaradności, pobudzanie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych.
Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób
niepełnosprawnych. Są to np. poradnie psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.
W ostatnich latach dokonują się zasadnicze przemiany w statusie ludzi niepełnosprawnych
w naszym kraju. Jednak wielokrotnie ze względu na trudną sytuację ekonomiczną państwa
przed niepełnosprawnymi pojawiają się liczne problemy. Pomimo, iż problem tych ludzi jest
problemem społecznym, który we właściwy sposób rozwiązywany owocować może
zwiększoną sprawnością funkcjonowania mechanizmów państwa, wydaje się, że stanowi on
jedynie obciążenie. Niedopracowane systemowe rozwiązania w zakresie pomocy społecznej,
służby zdrowia w znacznym stopniu ograniczają dostęp ludziom niepełnosprawnym do
rehabilitacji np. zamykane są przychodnie rehabilitacji ambulatoryjnej, ograniczony jest dostęp
do opieki pielęgniarskiej czy zabiegów fizjoterapeutycznych w domach pomocy społecznej, a
także występuje zbyt mała liczba warsztatów terapii zajęciowej.
Osoby niepełnosprawne mogą być aktywizowane m.in. poprzez :
- programy celowe PERON, np. PEGAZ  KOMPUTER DLA HOMERA, STUDENT,
- podejmowanie działań zmierzających do doposażenia placówek rehabilitacji i instytucji
w sprzęt rehabilitacyjny,
- wspieranie działań organizacji pozarządowych działających na rzecz osób
niepełnosprawnych,
- inicjowanie tworzenia punktów sprzedaży i wypożyczalni sprzętu ortopedycznego
i środków pomocniczych dla osób niepełnosprawnych,
- stworzenie rejestru organizatorów turnusów rehabilitacyjnych dla osób
niepełnosprawnych,
- podejmowanie działań na rzecz stworzenia możliwości uczestnictwa osób
niepełnosprawnych w turnusach rehabilitacyjnych,
- stworzenie systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych,
- stworzenie bazy informacji o ośrodkach wsparcia dla osób niepełnosprawnych,
- wzmocnienie roli wolontariatu na rzecz osób niepełnosprawnych,
- opracowywanie lokalnych programów dotyczących likwidacji barier architektonicznych,
transportowych i w komunikowaniu, przy współpracy z przedstawicielami środowisk osób
niepełnosprawnych,
- organizowanie imprez, wystaw, aukcji, olimpiad, spartakiad i przeglądów artystycznych
z udziałem osób niepełnosprawnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Celem aktywności człowieka jest:
- utrzymywanie sprawności fizycznej i zdrowotnej,
- rozwijanie zainteresowań,
- usamodzielnianie, pobudzanie zaradności,
- nauka współżycia w grupie i w środowisku,
- utrzymanie (bÄ…dz
obudzenie) wiary w sens życia.
Istnieje wiele dziedzin o znaczeniu terapeutycznym np. muzykoterapia, choreoterapia,
kulturoterapia.
W procesie rehabilitacji aktywizowanie osób niepełnosprawnych powinno odbywać się na
wszystkich płaszczyznach funkcjonowania zdrowotnego, społecznego, zawodowego.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest aktywizowanie osób niepełnosprawnych?
2. Z czym wiąże się aktywizowanie do życia społecznego niepełnosprawnego dziecka?
3. Co jest celem aktywizacji osób niepełnosprawnych?
4. Jakie znasz dziedziny o znaczeniu terapeutycznym?
5. Jaki cel majÄ… programy PFRON?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podaj co najmniej 5 rodzajów terapii i zaproponuj kilka (nie mniej niż 3) form spędzania
wolnego czasu przez osoby niepełnosprawne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) scharakteryzować rodzaje terapii,
3) uporządkować zapisane podane rodzaje terapii,
4) zaproponować formy spędzania wolnego czasu,
5) zaprezentować wyniki na forum grupy,
6) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaproponuj możliwość pobudzania aktywności osób niepełnosprawnych poprzez znane Ci
programy terapeutyczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
2) wskazać programy terapeutyczne pobudzające aktywność,
3) uporządkować zapisane programy terapeutyczne,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart,
- poradnik ucznia.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić przyczyny ograniczania aktywności przez osoby
niepeÅ‚nosprawne? ðð ðð
2) określić jakie grupy powinny brać udział w procesie aktywizowania
osób niepeÅ‚nosprawnych? ðð ðð
3) okreÅ›lić zadania programów aktywizacji osób niepeÅ‚nosprawnych? ðð ðð
4) zdefiniować pojÄ™cie aktywnoÅ›ci? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Głównym zadaniem zespołu rehabilitacyjnego jest
a) rehabilitacja fizyczna, psychiczna.
b) rehabilitacja fizyczna, psychiczna, społeczna.
c) rehabilitacja fizyczna, psychiczna, społeczna, zawodowa.
d) rehabilitacja tylko społeczna.
2. Rehabilitacja jest procesem
a) społecznym, który dąży do zapewnienia osobie niepełnosprawnej godziwego życia
w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz
zadowolenia.
b) medyczno-społecznym, który dąży do zapewnienia osobie niepełnosprawnej
godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego
oraz zadowolenia.
c) medycznym, który dąży do zapewnienia osobą niepełnosprawnym godziwego życia w
poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz zadowolenia.
d) przywracającym sprawność fizyczną.
3. Celem rehabilitacji społecznej jest
a) przywrócenie zdolności do samodzielnego życia i pracy, włączenie osoby
niepełnosprawnej w czynne życie społecznego.
b) przywrócenie zdolności do samodzielnego życia.
c) przywrócenie zdolności do samodzielnej pracy.
d) powrót do sprawności fizycznej.
4. ErgoterapiÄ… nazywamy
a) terapiÄ™ ruchem.
b) terapię środowiskową.
c) terapiÄ™ pracÄ….
d) terapiÄ™ fizykalnÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Przedmioty zaopatrzenia ortopedycznego, dzielimy na
a) protezy, ortezy.
b) protezy, ortezy, środki pomocnicze.
c) kule, laski, wózki.
d) okulary i aparaty słuchowe.
6. Proces rehabilitacji najczęściej rozpoczyna się od
a) leczenia funkcjonalnego tzn. prowadzenia ćwiczeń ruchowych.
b) terapii zajęciowej.
c) terapii sztukÄ….
d) psychoterapii.
7. Uwzględniając kryteria biologiczne, społeczne i zawodowe rozróżniamy
a) 4 stopnie niepełnosprawności.
b) 3 stopnie niepełnosprawności.
c) 2 stopnie niepełnosprawności.
d) 1 stopień niepełnosprawności.
8. Indywidualny program rehabilitacji osoby niepełnosprawnej powinien być opracowany
a) w okresie 3 miesięcy.
b) w okresie 1 miesiÄ…ca.
c) możliwie najkrótszym czasie.
d) po powrocie ze szpitala.
9. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych ma na celu
a) integrację społeczną osoby niepełnosprawnej.
b) integrację i reintegrację społeczną osoby niepełnosprawnej.
c) reintegrację społeczną osoby niepełnosprawnej.
d) usprawnienie ruchowe.
10. Indywidualny program rehabilitacji opracowuje
a) lekarz specjalista rehabilitacji, fizjoterapeuta, pielęgniarka, psycholog kliniczny.
b) logopeda, pracownik socjalny, technik ortopedyczny, pedagog specjalny.
c) wszyscy członkowie zespołu rehabilitacyjnego.
d) lekarz i pacjent z rodzinÄ….
11. Celem zaopatrzenia ortopedycznego jest
a) uzupełnienie podstawowego leczenia bez operacyjnego lub operacyjnego.
b) uzupełnienie podstawowego leczenia bez operacyjnego.
c) uzupełnienie podstawowego leczenia operacyjnego.
d) leczenie ortopedyczne.
12. Bariery komunikacyjne dotyczÄ…
a) niedostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych np. peronów, wjazdów, wejść
do budynków.
b) problemów z nawiązaniem kontaktów międzyludzkich.
c) trudności porozumiewania się.
d) niedostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych sprzętu codziennego użytku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
13. KinezyterapiÄ… nazywamy
a) leczenie przy pomocy bodz
ców fizykalnych i ruchu.
b) leczenie ruchem.
c) leczenie przy pomocy bodz
ców fizykalnych.
d) wodolecznictwo.
14. Przyczyną niepełnosprawności wrodzonych mogą być
a) zatrucia do 1 miesiąca życia.
b) zaburzenia genetyczne.
c) choroby w pierwszych tygodniach życia.
d) poporodowe zaburzenia oddychania u dziecka.
15. Laseroterapia należy do
a) fizykoterapii.
b) kinezyterapii.
c) balneoterapii.
d) ergoterapii.
16. Metoda wczesnej interwencji stosowana jest
a) u osób z niepełnosprawnością ruchową.
b) u dzieci.
c) u młodzieży.
d) u osób w wieku podeszłym.
17. Osobą niepełnosprawną nazywamy
a) osobę, której stan fizyczny trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie społeczne.
b) osobę, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza
albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami
prawnymi i społecznymi.
c) osobę, której stan fizyczny trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie zawodowej.
d) osobę, której stan fizyczny trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie ruchowe.
18. Rehabilitacja to
a) proces leczniczy.
b) proces medyczno-społeczny.
c) proces społeczny.
d) proces zawodowy.
19. Rehabilitacja kompleksowa według polskiego modelu rehabilitacji powinna być
a) powszechna, ciągła, ogólna, specjalistyczna.
b) powszechna, wczesna, kompleksowa, ciągła.
c) powszechna, wczesna, kompleksowa, ogólna.
d) powszechna, szeroka, jasna, kompleksowa.
20. Ułatwianiem uzyskiwania zatrudnienia osobie niepełnosprawnej zajmuje się rehabilitacja
a) społeczna.
b) lecznicza.
c) zawodowa.
d) pedagogiczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Pomaganie osobom niepełnosprawnym w korzystaniu z programów
rehabilitacyjnych
Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
6. LITERATURA
1. Dega W., Malinowska K.: Rehabilitacja medyczna. Warszawa 1993
2. Fries W.: Rehabilitacja w chorobie Parkinsona. Elipsa-JAIM, Kraków 2002
3. Garrison S. J.: Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej. PZWL, Warszawa 1997
4. Głodkowska J.: Poznanie ucznia szkoły specjalnej. Warszawa 1999,
5. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność-specyfika pomocy społecznej. BPS,
Katowice 1998
6. Kirenko J.: Oblicza niepełnosprawności. WA, Lublin 2006
7. Kiwerski J. (red): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2006
8. Knill Ch.: Dotyk i komunikacja. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej. MEN, Warszawa 1997
9. Kosakowski Cz. (red): Normalizacja środowisk życia osób niepełnosprawnych.
Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2005
10. Kowalik St.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Wydawnictwo ÅšlÄ…sk, Katowice 1999
11. Kostrzewa E., Marek. E., Patkiewicz. J., Wójcik. M.: Vademecum niepełnosprawnych.
Wrocław 1993
12. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej,Warszawa1995
13. Kułakowska Z.: Wczesne uszkodzenie dojrzewającego mózgu. Folium, Lublin 2003
14. Kwolek A. (red): Rehabilitacja medyczna. T. 1, 2. Urban & Partner, Wrocław 2003
15. Laidler P.: Rehabilitacja po udarze mózgu. PZWL, Warszawa 2004
16. Levitt S.: Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach. PZWL, Warszawa 2000
17. Majewski T.: Rehabilitacja zawodowa i zatrudnienie osób niewidomych i słabowidzących.
KIGR, Warszawa 2004
18. Maciarz A.: Dziecko przewlekle chore w roli ucznia. Kraków 1998
19. Marciniak J.: Sprzęt szpitalny i rehabilitacyjny. Wyd.: Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003
20. Michałowicz R.: Mózgowe porażenie dziecięce. PZWL, Warszawa 2000
21. Mika T.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003
22. Milanowska K.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2001
23. Niedolski Z.: Rehabilitacja w przemyśle. PZWL, Warszawa 1981
24. Przez
dziak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003
25. Podolski K., Turnowiecki W.: Polityka społeczna. Gdańsk 1993
26. Rehabilitacja podstawowa i orientacja przestrzenna. Polski ZwiÄ…zek Niewidomych,
Warszawa 1995
27. Rosławski A.: Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych. PZWL, Warszawa 2000
28. Rutkowska E. (red): Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych.
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002
29. Sękowski T.: Psychologiczne aspekty rehabilitacji zawodowej osób niewidomych
zatrudnionych w warunkach pełnej i częściowej  integracji. Wydawnictwo UMCS,
Lublin 2001
30. Sherborne V.: Ruch rozwijajÄ…cy dla dzieci. PWN, Warszawa 2002
31. Speck O.: Niepełnosprawni w społeczeństwie  podstawy ortopedagogiki. Gdańskie
Wydydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
32. Straburzyński G., Straburzyńska-Lupa A.: Medycyna fizykalna. Warszawa 2000
33. Straburzyńska-Lupa A.: Fizjoterapia. PZWL, Warszawa 2006
34. Woz
niewski M.: Rehabilitacja w chirurgii. PZWL, Warszawa 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46