MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Dorota Koprowska
Hanna Całuń
Doskonalenie umiejętności interpersonalnych
346[04].O1.02
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Dorota Kaczor
dr Iwona Kłóska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Sułkowski
Konsultacja:
dr Janusz Figurski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].O1.02
 Doskonalenie umiejętności interpersonalnych , zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Modele procesu komunikacji 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Komunikacja werbalna, niewerbalna 13
5.2.1. Ćwiczenia 13
5.3. Bariery zakłócające proces komunikowania się i sposoby ich pokonywania 16
5.3.1. Ćwiczenia 16
5.4. Informacje zwrotne 19
5.4.1. Ćwiczenia 19
5.5. Zachowania asertywne 21
5.5.1. Ćwiczenia 21
5.6. Konflikt i jego z
ródła 23
5.6.1. Ćwiczenia 23
5.7. Metody kierowania konfliktem i sposoby rozwiÄ…zywania konfliktu 25
5.7.1. Ćwiczenia 25
5.8. Negocjacje jako skuteczna metoda rozwiązywania konfliktów 27
5.8.1. Ćwiczenia 27
5.9. Sposoby komunikowania siÄ™ w sytuacjach konfliktowych 29
5.9.1. Ćwiczenia 29
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 31
7. Literatura 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł skorzystać z poradnika,
- szczegółowe cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem
- przykładowe scenariusze zajęć,
- propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności
praktycznych. Do każdego ćwiczenia opracowano wskazówki do realizacji, zalecane
metody naucznia uczenia się, wykaz środków dydaktycznych,
- ewaluację osiągnięć ucznia,
- literaturÄ™.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami, ze
szczególnym uwzględnieniem: pokazu z objaśnieniem, tekstu przewodniego, ćwiczeń
praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
346[04].O1
Podstawy świadczenia usług
socjalnych
346[04].O1.01
Charakteryzowanie
psychofizycznych
i społecznych aspektów
rozwoju człowieka
346[04].O1.03 346[04].O1.04
346[04].O1.02
Kształtowanie umiejętności Prowadzenie profilaktyki
Doskonalenie umiejętności
rozwiązywania problemów i promocji zdrowia
interpersonalnych
346[04].O1.05
346[04].O1.06
Stosowanie przepisów
Stosowanie przepisów prawa
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
w działalności socjalnej
udzielanie pierwszej pomocy
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- prezentować własne opinie i poglądy,
- współpracować w zespole, przyjmując różne role,
- identyfikować procesy psychiczne,
- charakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:
- określić znaczenie komunikacji w relacjach między ludz
mi,
- określić elementy procesu komunikacji,
- scharakteryzować komunikację werbalną i niewerbalną,
- zastosować techniki ułatwiające skuteczne komunikowanie się,
- rozpoznać zakłócenia występujące w procesach interpersonalnych,
- zlikwidować bariery w komunikowaniu się,
- określić sposoby wyrażania komunikatów niewerbalnych,
- zastosować zasady i techniki aktywnego słuchania,
- wyjaśnić znaczenie zachowań asertywnych,
- zachować się asertywnie,
- rozpoznać czynniki powodujące konflikt i wpływające na jego przebieg,
- wyjaśnić negatywne i pozytywne strony konfliktu,
- skutecznie negocjować i rozwiązywać konflikty wśród podopiecznych placówek pomocy
społecznej,
- okazać empatyczne zrozumienie problemów osoby niepełnosprawnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca ................................................................................
Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 346[04]
Moduł: Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[04].O1
Jednostka modułowa: Doskonalenie umiejętności interpersonalnych 346[04].O1.02
Temat: Komunikacja werbalna i niewerbalna
Cel główny: kształtowanie umiejętności komunikowania się.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- określić znaczenie komunikacji w relacjach między ludz
mi,
- określić elementy procesu komunikacji,
- scharakteryzować komunikację werbalną i niewerbalną,
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- wykład,
- burza mózgów,
- dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca grupowa.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki z opisem roli,
- tablica,
- duży arkusz papieru,
- mazaki,
- książki, gazety.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie uczniów.
2. Uświadomienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
a) wprowadzenie: nauczyciel informuje, że porozumiewanie się polega na słownym bądz

bezsłownym przesyłaniu informacji i kształtuje relacje między ludz
mi. Umiejętność
porozumiewania się jest podstawą dobrych kontaktów koleżeńskich, małżeńskich,
rodzinnych i innych. Brak takich umiejętności może prowadzić do samotności
i poczucia bezsilności, niezadowolenia z pracy i rozczarowań w życiu osobistym,
b) praca w grupach: analizowanie komunikatów niewerbalnych odzwierciedlających
uczucia, sympatiÄ™ czy akceptacjÄ™:
- nauczyciel zawiesza na tablicy karton papieru, na którym jest narysowany schemat
kwiatu, na środku umieszcza napis:  komunikacja niewerbalna może wyrażać się
poprzez
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
MOŻE
WYRAŻAĆ
SI

POPRZEZ:
- następnie prosi, aby uczniowie (metoda burzy mózgów) zgłaszali, przez co może
się wyrażać komunikacja niewerbalna. Podane propozycje zapisuje w płatkach
kwiatu,
- następnie grupa zostaje podzielona na dwa zespoły,
- nauczyciel rozdaje uczniom karty z opisem różnych czynności. Karty mogą
zawierać opisy takich czynności jak: zapadanie w wygodny fotel, chodzenie tam
i z powrotem, bawienie się długopisem, siedzenie ze skrzyżowanymi rękoma,
siedzenie na skraju biurka, stanie w odprężonej pozycji, stanie z zaciśniętymi
pięściami,
- kiedy poszczególni uczestnicy odgrywają swoje czynności, pozostali notują własne
ich interpretacje,
c) podsumowanie: na zakończenie omawiamy wszystkie interpretacje:
- Czy trudno było odgadnąć odgrywaną czynność?
- Co czuliście, gdy odgrywaliście daną czynność?
- Czy mieliście trudności z odegraniem danej czynności?
d) nauczyciel dzieli grupę na czteroosobowe zespoły,
e) jedna z grup ma za zadanie przy pomocy gestów, mimiki itp., lecz bez pomocy słów,
odegrać tytuły książek, filmów, programów telewizyjnych, nazwiska słynnych ludzi,
przysłowia,
f) druga grupa odgaduje tytuł przysłowia,
g) omówienie:
- Czy trudno było odegrać tytuł bez użycia słów?
- Dlaczego wybraliście ten właśnie tytuł do odegrania?
- Czy trudno jest odgadnąć odgrywany tytuł?
4. Podsumowanie zajęć.
5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów, ocena ich aktywności, pracy w zespole i prezentacji
wypracowanych pomysłów.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności podczas
realizowania zadania i zdobytych nowych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca ................................................................................
Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 346[04]
Moduł: Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[04].O1
Jednostka modułowa: Doskonalenie umiejętności interpersonalnych 346[04].O1.02
Temat: Bariery w komunikacji.
Cel ogólny: kształtowanie umiejętności efektywnego komunikowania się w procesie
rozwiązywania problemów indywidualnych i grupowych.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- rozpoznać zakłócenia występujące w procesach interpersonalnych,
- zastosować techniki ułatwiające skuteczne komunikowanie się,
- określić sposoby wyrażania komunikatów  bez barier ,
- zlikwidować bariery w komunikowaniu się z podopiecznym.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenia,
- symulacje.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
praca indywidualna,
praca grupowa.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- flipchart,
- rzutnik,
- opracowane scenki,
- formularze, kwestionariusz,
- kamera,
- literatura z rozdziału 7.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie uczniów.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Podział na zespoły ćwiczeniowe.
4. Wykład:
- problemy  ich identyfikowanie, poszukiwanie alternatywnych rozwiązań problemu:
bariery w komunikacji,
- problemy i konflikty w grupie  sposoby ich rozwiązywania, postępowanie
w sytuacjach trudnych i konfliktowych.
5. Uczniowie pracują w zespołach ćwiczeniowych.
Ćwiczenie 1.
Rozpoznaj swoje słabe i mocne strony podczas wysyłania i odczytywania komunikatów
niewerbalnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Uczeń powinien:
- wylosować zapisany na kartce temat do prezentacji, tytuł książki, filmu, programów
telewizyjnych, przysłowia,
- przygotować prezentację wylosowanego zestawu, korzystając z dowolnych
komunikatów niewerbalnych,
- przyjąć rolę nadawcy i zaprezentować przed grupą komunikat niewerbalny,
- opowiedzieć o swoich odczuciach związanych z prezentacją,
- przyjąć rolę odbiorcy i jako obserwator odczytać prezentowany przez
koleżanki/kolegów przekaz i odgadnąć czego dotyczy,
- wziąć udział w dyskusji nad doborem gestów, mimiki i innych środków wyrazu na
podstawie wykonanego ćwiczenia.
Ćwiczenie 2.
Określ jakim jesteś odbiorcą komunikatów niewerbalnych. Czy rozumiesz znaczenie
gestów?
Uczeń powinien:
- wyobrazić sobie, że ktoś za pomocą gestu ma do przekazania ważną wiadomość,
- jako obserwator odczytać prezentowany przez koleżanki/kolegów przekaz i odgadnąć
czego dotyczy,
- opowiedzieć o swoich odczuciach,
- wziąć udział w dyskusji nad doborem gestów, mimiki i innych środków wyrazu na
podstawie wykonanego ćwiczenia.
6. Podsumowanie zajęć:
- dyskusja na forum grupy o roli efektywnego komunikowania siÄ™.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Modele procesu komunikacji
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz brakujące elementy modelu komunikacji na poniższym rysunku.
DEKODOWANIE
KODOWANIE
?
?
KOMUNIKAT
KOMUNIKAT
?
???????
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić elementy modelu komunikacji,
2) dokonać analizy modelu komunikacji na rysunku,
3) wpisać brakujące elementy na rysunku,
4) wziąć udział w dyskusji nad poprawnością wykonania ćwiczenia.
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy,
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- zestawy z modelem komunikacji,
- Poradnik dla ucznia,
- literatura dotyczÄ…ca modeli komunikacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Przygotuj komunikat i przekaż go pozostałym osobom. Powiedz coś smutnego
i uśmiechając się. W przygotowanym komunikacie użyj słów specjalistycznych, np. z zakresu
medycyny.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia. Podzielić grupę na czteroosobowe zespoły i wybrać ucznia
zaczynającego ćwiczenie, nadawcę komunikatu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować komunikat,
2) określić sposób przekazania komunikatu,
3) odczytać komunikaty przekazane przez inne osoby w zespole,
4) zapisać wnioski,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia innym zespołom,
6) wziąć udział w dyskusji nad poprawnością wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- scenki sytuacyjne.
Åšrodki dydaktyczne:
- materiały z możliwymi komunikatami,
- Poradnik dla ucznia,
- literatura dotyczÄ…ca komunikacji interpersonalnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5.2. Komunikacja niewerbalna, werbalna
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj swoje słabe i mocne strony podczas wysyłania i odczytywania komunikatów
niewerbalnych.
Wskazówki do realizacji.
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zadanie
i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wylosować zapisany na kartce temat do prezentacji, tytuł książki, filmu, programu
telewizyjnego, przysłowia,
2) przygotować prezentację wylosowanego zestawu, korzystając z dowolnych komunikatów
niewerbalnych,
3) przyjąć rolę nadawcy i zaprezentować przed grupą komunikat niewerbalny,
4) opowiedzieć o swoich odczuciach związanych z prezentacją,
5) przyjąć rolę odbiorcy i jako obserwator odczytać prezentowany przez koleżanki/kolegów
przekaz i odgadnąć czego dotyczy,
6) wziąć udział w dyskusji nad doborem gestów, mimiki i innych środków wyrazu na
podstawie wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- zestawy tematów do prezentacji,
- kartki z opisem roli,
- tablica,
- mazaki.
Ćwiczenie 2
Określ jakim jesteś odbiorcą komunikatów niewerbalnych. Czy rozumiesz znaczenie
gestów?
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wyobrazić sobie, że ktoś za pomocą gestu ma do przekazania ważną wiadomość,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
2) określić jak, jako obserwator, odczytuje przekazy prezentowane przez kolegów/koleżanki,
3) opowiedzieć o swoich odczuciach,
4) wziąć udział w dyskusji nad doborem gestów, mimiki i innych środków wyrazu na
podstawie wykonanego ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier A4
- pisaki,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj różnice w komunikatach obserwując porozumiewanie się członków grupy
wykonujących zadania. Grupa wybiera jedną osobę, którą uznaje za najbardziej
komunikatywnÄ….
Opis zadania
Zadaniem jest opisanie wyglądu rysunku  z uwzględnieniem proporcji 1 lub 2, który
jednocześnie jest rysowany przez pozostałych uczniów. Warunkiem dodatkowym jest to, aby
uczeń opisał rysunek tylko za pomocą gestów, a pozostali nie widzieli rysunku, nie mogli
również zadawać żadnych pytań.
W II etapie ćwiczenia można zadawać pytania.
Propozycja 1 Propozycja 2.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić dokładnie
technikę wykonania ćwiczenia. Podzielić uczniów na grupy 3-4 osobowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) jako obserwator odczytać prezentowany przez koleżanki/kolegów przekaz i odgadnąć
czego dotyczy,
2) zapisać na kartce odczytany komunikat,
3) opowiedzieć o swoich odczuciach,
4) wziąć udział w dyskusji nad doborem gestów, mimiki i innych środków wyrazu na
podstawie wykonanego ćwiczenia,
5) na koniec wyciągnąć wnioski i odpowiedzieć na pytanie czy łatwo jest się komunikować
tylko niewerbalnie będąc biernym odbiorcą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- zestawy do prezentacji,
- tablica,
- duży arkusz papieru,
- Poradnik dla ucznia,
- literatura z rozdziału 7.
Ćwiczenie 4
Sprawdz
od czego zależy skuteczna komunikacja.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia. Czas trwania nie może być dłuższy niż 2 minuty. Instrukcja  polecenie
powinno być czytane przez drugą osobę tylko raz, nie można zadawać żadnych pytań. Osoba
uczestnicząca powinna głośno i wolno odczytać polecenie: proszę odwrócić kartkę i spojrzeć
na znajdujące się na niej liczby. Po zapoznaniu się z ćwiczeniem zostanie uruchomione
odmierzanie czasu wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) na otrzymaną kartkę z liczbami spojrzeć w momencie startu odmierzania czasu,
2) zakreślić te trzycyfrowe liczby, w których występuję przynajmniej jedna cyfra nieparzysta,
3) obliczyć, ile jest zakreślonych liczb w każdej kolumnie, a następnie obliczyć ogólną liczbę
zakreśleń,
4) omówić jakiego typu rozbieżności miały miejsce i dlaczego.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- stoper,
- zestaw liczb:
1288 2121 757 7575 8786 944 9898 8648 848 6482 8822 282
242 221 3232 1111 111 221 486 6646 643 643 2264 1246
786 8866 2462 768 4532 2442 864 8765 883 421 224 654
1243 678 886 4243 8866 2134 346 8462 883 2243 2463 647
1575 1234 521 5241 3462 464 364 5864 4672 646 7907 6754
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.3. Bariery zakłócające proces komunikowania się i sposoby ich
pokonywania
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj bariery i zakłócenia dla wybranych przykładów komunikatów.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia. Aby uczniowie nauczyli się nazywać bariery i je identyfikować należy
wybrać z grupy 2 osoby, które umiejętnie przeczytają krótkie dialogi. Grupa proponuje
określenia dla poszczególnych sytuacji. Po zakończeniu scenek, uczniowie określają grupy
barier komunikacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z uczestnikami grupy w której będziesz pracował,
2) uważnie przeczytać dyspozycję na karcie ćwiczeń,
3) pracując wspólnie w grupie wskazać możliwe sposoby unikania barier w komunikacji,
4) uwagi po przedyskutowaniu zapisać na rozdanych kartach,
5) wziąć udział w dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki z pogrupowanymi rodzajami barier,
- kolorowe przybory do pisania,
- karta ćwiczeń:
Grupa barier
Osoba 1  wypowiedz
Osoba 2  odpowiedz

komunikacyjnych
Nie myślisz logicznie. Tego nie Przecież mówię, ale ty tego nie
można słuchać! rozumiesz
Czy twój mały rozumek nie może O nie, tego  rozumku ci nie
wymyślić nic mądrzejszego? zapomnę!
Ty już w życiu nic nie osiągniesz! To jest tylko twoje zdanie.
Natychmiast przerwij tę dyskusję! I tak cię nie posłucham!
Zabraniam ci mówić w ten sposób! Niby dlaczego?
Na twoim miejscu w ogóle bym się Ale jest to dla mnie ważne
nie przejmowała i naprawdę nie wiem, co robić
Zamknij się, ty ..... Ależ, ja cię nie cierpię!
To jest niemożliwe A właśnie, że jest
To bardzo proste, spójrz jak to Tak, proste dla ciebie, ale ja
robiÄ™ i tak niczego nie rozumiem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 2
Określ ukryty komunikat oraz reakcję na komunikat tworzącą most komunikacyjny.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z treścią komunikatów stanowiącego barierę komunikacyjną,
2) zidentyfikować komunikat ukryty,
3) określić reakcję na komunikat tworzącą most komunikacyjny,
4) wnioski po przedyskutowaniu zapisać w tabeli.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki z pogrupowanymi rodzajami barier,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia,
- literatura zgodna z rozdziałem 7 Poradnika dla nauczyciela,
- wzór tabeli:
Treść komunikatu stanowiącego
Komunikat ukryty Most komunikacyjny
barierÄ™
Czy chcesz przez to
Nie bÄ…dz
taka obrażalska Nie chciałam cię urazić powiedzieć, że masz ochotę
mnie przeprosić?
Za młody jesteś, aby ze mną
dyskutować
Zabraniam ci używać brzydkich
słów
Na twoim miejscu nigdy nie
odważyłabym się na taką fryzurę
Nie jesteś w stanie rozwiązać tego
zadania
Ćwiczenie 3
Przedstaw w formie zaimprowizowanej scenki rozmowÄ™ opiekuna z podopiecznym, na
którego zachowanie skarżą się współmieszkańcy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia. Grupa powinna być podzielona na zespoły. Wszystkim powinny być
przydzielone role. Nauczyciel po wybraniu osób do prezentacji scenki powinien pozostałym
przydzielić role obserwatorów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przyjąć odpowiednią rolę opiekuna lub podopiecznego,
2) przyjmując rolę opiekuna, postąpić zgodnie z poleceniem otrzymanym na kartce lub
zaproponować własny pomysł rozmowy,
3) przyjmując rolę podopiecznego, postąpić zgodnie z poleceniem otrzymanym na kartce,
4) jako obserwator rozpoznać bariery komunikacyjne, określić jakie emocje towarzyszyły mu
zwłaszcza w sytuacji, gdy pojawiły się bariery komunikacyjne,
5) określić przyczyny występujących w procesie komunikacji zakłóceń i przyporządkować je
do określonych barier komunikacyjnych,
6) zaproponować sposoby unikania zakłóceń w procesie komunikacji,
7) wziąć udział w dyskusji i ustalić możliwy przebieg tej samej rozmowy, ale pozbawionej
barier komunikacyjnych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- inscenizacja,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki z przykładowym problemem,
- tablica,
- duży arkusz papieru,
- kolorowe przybory do pisania,
Ćwiczenie 4
Określ sposoby dobrego porozumiewania się.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeprowadzić rozmowę na dowolny temat,
2) określić cel rozmowy  zrozumienie, zabawa w towarzystwie drugiej osoby, wspieranie,
doradzanie,
3) określić czy miało miejsce pseudosłuchanie.
4) uwagi zapisać na arkuszu papieru,
5) wziąć udział w dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- duży arkusz papieru,
- przybory do pisania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.4. Informacje zwrotne
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj i zaprezentuj informacje zwrotne wyników kontroli przedstawiających niską
aktywność i udział w pracach społecznych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przyjąć rolę przekazującego informację,
2) sformułować informacje zwrotne pamiętając o zasadach formułowania,
3) zaprezentować przygotowane informacje i podzielić się odczuciami,
4) przyjąć informacje zwrotne od innych osób,
5) wziąć udział w dyskusji i podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- inscenizacja,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- arkusz papieru,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
StosujÄ…c siÄ™ do zasad udzielania informacji przygotuj informacje zwrotnÄ… krytyki
zachowania.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przyjąć rolę przekazującego informację,
2) sformułować informacje zwrotne pamiętając o zasadach formułowania,
3) zaprezentować przygotowane informacje i podzielić się odczuciami,
4) przyjąć informacje zwrotne od innych osób,
5) wziąć udział w dyskusji i podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- inscenizacja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 Åšrodki dydaktyczne:
- instrukcja udzielania informacji zwrotnej,
- duży arkusz papieru,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5.4. Zachowania asertywne
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz odpowiedni sposób zareagowania na krytykę.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do wykonania ćwiczenia,
2) wylosować kartkę ze zdaniami krytykującymi opiekuna,
3) odegrać z koleżanką/kolegą (bez wcześniejszego przygotowania) scenkę polegającą na
przyjęciu krytyki od partnera odgrywającego rolę podopiecznego (prezentuje krytyczne
zdanie z wylosowanej kartki),
4) określić asertywne sposoby przyjmowania krytyki,
5) ocenić swoją reakcję na krytykę w odegranej scence,
6) zmodyfikować (jeżeli potrzeba) swoją reakcję na krytykę i odegrać z partnerem scenkę
ponownie,
7) zinterpretować uwagi ze strony innych uczniów obserwujących odegraną scenkę,
8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia na temat zgodności zachowań związanych
z przyjmowaniem krytyki z zasadami asertywności.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- inscenizacja.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki ze zdaniami krytyki,
- papier A4
- przybory do pisania,
Ćwiczenie 2
Oceń czy Twoje wypowiedzi świadczą o twojej asertywności.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapisać na oddzielnych małych kartkach 2 3 wypowiedzi, które najczęściej towarzyszą
jego zachowaniom (jedno zdanie na jednej kartce),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
2) wrzucić kartki do kapelusza,
3) wylosować 2 3 kartki,
4) określić czy wypowiedzi świadczą o asertywności lub uzasadnić, że są asertywne,
5) przekształcić wylosowane zdania na asertywne,
6) odczytać wylosowane zdanie i (ewentualnie jego asertywny odpowiednik),
7) przeanalizować i ocenić poprawność sformułowań.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- małe kartki papieru,
- kapelusz lub naczynie,
- literatura zgodna z rozdziałem 7 Poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5.6. Konflikt i jego z
ródła
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj plan realizacji porozumienia w konflikcie interesu dotyczÄ…cym opiekuna
i podopiecznego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia. Nauczyciel powinien przygotować i zawiesić na tablicy opis fazy V 
porozumienie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać przykład konfliktu interesu dotyczący opiekuna i podopiecznego,
2) zapoznać się z opisem fazy V przebiegu konfliktu,
3) przygotować plan realizacji porozumienia,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- analiza przypadku,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki z opisem konfliktu,
- papier A4,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Po zidentyfikowaniu detektora konfliktu w postaci przejawiania nieufności oraz gotowości
do zachowań obronnych oraz ofensywnych podopiecznego, zaplanuj tok postępowania wobec
niego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia oraz detektor konfliktu w postaci przejawiania nieufności oraz
gotowości do zachowań obronnych oraz ofensywnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem wybranego detektora konfliktu,
2) zaplanować tok postępowania wobec podopiecznego,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
4) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- analiza przypadku,
- dyskusja wielokrotna.
Åšrodki dydaktyczne:
- papier A4,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
5.7. Metody kierowania konfliktem i sposoby rozwiÄ…zywania
konfliktu
5.7.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj prezentację wybranego konfliktu na podstawie opisu stylu działania nazywanego
kompromisem.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem stylu działania nazywanego kompromisem,
2) przygotować prezentację wybranego konfliktu,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
4) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie samodzielne.
Åšrodki dydaktyczne:
- opis stylu działania (kompromisu),
- papier A4,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Przygotuj prezentację wybranego konfliktu na podstawie opisu stylu działania nazywanego
kooperacjÄ….
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem kooperacji jako stylu działania,
2) przygotować rozwiązanie metodą kooperacji,
3) zaprezentować scenkę wprowadzającą w konflikt.
4) przygotować rozwiązanie metodą kooperacji,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 Åšrodki dydaktyczne:
- papier A4
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 z Poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5.8. Negocjacje jako skuteczna metoda rozwiązywania konfliktów
5.8.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisu negocjacji, przygotuj wystÄ…pienie negocjatora w sprawie dowolnego
zakazu.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie może być przeprowadzone w grupach 3-osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z zasadami negocjacji,
2) przygotować scenkę prezentującą wydany zakaz,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
4) zaplanować wystąpienie negocjatora,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia i dyskusji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- inscenizacja.
Åšrodki dydaktyczne:
- opis negocjacji,
- papier A4
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy procesu negocjacji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia oraz przekazać opis sytuacji konfliktowej wymagającej negocjacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) znalez
ć swoje miejsce w zespole negocjatorów, oponentów, obserwatorów (nie więcej niż
2 3 osoby),
2) zapoznać się z opisem sytuacji podlegającej negocjacji, np.:
- przeprowadzić negocjacje z mieszkańcami DPS na temat zakazu oglądania telewizji,
- wynegocjować z biurem podróży korzystne warunki wyjazdu podopiecznych na
wycieczkÄ™,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
3) przygotować się w zespole do negocjacji (wybranej/przydzielonej sytuacji), zgodnie z rolą,
którą przyjął (negocjatora, oponenta) uwzględniając kolejność etapów negocjacji.
Opracować i zapisać argumenty do negocjacji,
4) przed przystąpieniem do negocjacji określić zasady negocjacji nastawionych na
współpracę,
5) jako obserwator przygotować dyspozycje do obserwacji (co będzie obserwował, na co
zwróci uwagę),
6) obserwować negocjacje i po ich zakończeniu podzielić się swoimi uwagami dotyczącymi
przestrzegania zasad negocjacji, kolejności etapów, itp.,
7) dokonać analizy przeprowadzonych negocjacji. Odpowiedzieć na pytania: Co zbliżało,
a co oddalało od rozwiązania konfliktu? Co sprawiało trudność? Jakie błędy zostały
popełnione? Jakie aspekty negocjacji pomogły w osiągnięciu sukcesu?
8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczeń.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki A4,
- mazaki,
- opisy sytuacji konfliktowych.
Ćwiczenie 3
Opracuj plan przygotowania do negocjacji nastawionych na współpracę  styl rzeczowy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem negocjacji nastawionych na współpracę,
2) określić kolejne etapy negocjacji,
3) zapisać na arkuszu papieru wyniki pracy,
4) zaprezentować przygotowany plakat,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- opis negocjacji nastawionych na współpracę,
- papier A4
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
5.9. Sposoby komunikowania siÄ™ w sytuacjach konfliktowych
5.9.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisu przypadku zaplanuj rozmowÄ™ z podopiecznym.
Opis przypadku
Podopieczny nie chce uczestniczyć w zajęciach terapeutycznych. Opiekun musi skrytykować
taki stosunek nie znajÄ…c jednak powodu takiego stanowiska.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z opisem przypadku,
2) określić czym są zajęcie terapeutyczne,
3) przygotować wypowiedz
krytycznÄ…,
4) zaplanować przebieg rozmowy z podopiecznym,
5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
6) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- analiza przypadku,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- kartki z opisami przypadku,
- papier A4
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu sytuacji zaplanuj wystąpienie, w którym zaprezentujesz swoje zdanie.
Opis sytuacji
Grupa opiekunów ma odmienne zdanie niż Ty na temat korzystania ze spacerów przez
podopiecznych. Swoje wypowiedzi motywują tym, że oni sami też będą musieli częściej
spacerować.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić technikę
wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować opisaną sytuację,
2) określić zarzuty na temat spacerów podopiecznych,
3) zaplanować wystąpienie,
4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie,
- dyskusja.
Åšrodki dydaktyczne:
- opis sytuacji,
- papier A4,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Doskonalenie umiejętności
interpersonalnych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru z których:
- zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 16, 17 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 7, 14, 15, 16, 19, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie co najmniej 15 zadań z poziomu podstawowego, w tym co
najmniej 3 zadań z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie co najmniej 18 zadań, w tym co najmniej 5 zadań
z poziomu ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. a, 3. a, 4. b, 5. b, 6. c, 7. b, 8. a, 9. b, 10. a, 11. d,
12. a, 13. c, 14. b, 15. a, 16. b, 17. b, 18. a, 19. b, 20. c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić znaczenie pojęcia komunikacji
1. A P b
interpersonalnej
Zidentyfikować przebieg komunikacji
2. B P a
interpersonalnej
3. Określić zasady dobrej komunikacji A P a
4. Scharakteryzować komunikację niewerbalną B P b
5. Scharakteryzować komunikację werbalną B P b
Określić przebieg procesu skutecznego
6. A P c
komunikowania siÄ™
Zastosować techniki ułatwiające skuteczne
7. C PP b
komunikowanie siÄ™
8. Zidentyfikować techniki zachowań asertywnych B P a
Zastosować zasady i techniki aktywnego
9. B P b
słuchania
10. Przezwyciężać bariery komunikacyjne C P a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
11. Rozpoznać barierę komunikacyjną C P d
Wyjaśnić zasady przekazywania informacji
12. C P a
zwrotnej
13. Określić przyczynę konfliktu B P c
Zastosować argumentację dostosowaną do
14. D PP b
określonej sytuacji
15. Rozpoznać cechy destrukcyjnej krytyki D PP a
Rozpoznać i zastosować metody rozwiązywania
16. D PP b
konfliktu
17. Określić efekty rozwiązania konfliktu C P b
18. Określić cechy negocjatora C P a
Scharakteryzować mediację, jako sposób
19. D PP b
rozwiązywania konfliktów
Zastosować odpowiednie zachowanie w sytuacji
20. D PP c
krytyki
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 35 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Materiały dla ucznia:
- instrukcja dla ucznia,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Komunikacja interpersonalna, to
a) przekaz.
b) łączność.
c) korespondencja.
d) zawiadomienie.
2. Komunikacja interpersonalna odbywa siÄ™ na jednym z
a) trzech poziomów.
b) dwóch poziomów.
c) pięciu poziomów.
d) czterech poziomów.
3. O dobrym procesie komunikacji interpersonalnej powiemy wówczas, gdy:
a) komunikat odebrany przez odbiorcę będzie miał takie samo znaczenie, jak komunikat
wysłany przez nadawcę.
b) komunikat odebrany przez odbiorcę będzie inny, jak komunikat wysłany przez
nadawcÄ™.
c) odbiorca nie odbierze żadnego komunikatu.
d) nadawca nie wysyła komunikatu.
4. Komunikacja niewerbalna wyrażana jest poprzez
a) gesty, słowa.
b) gesty.
c) słowa.
d) gesty, słowa, czyny.
5. Komunikacja werbalna to komunikat przekazywany za pomocÄ…
a) gestów i odpowiedniej postawy ciała.
b) słów.
c) gestów i słów.
d) gestów, słów i odpowiedniej postawy ciała.
6. W procesie skutecznego komunikowania się nie należy
a) mówić wprost.
b) utrzymywać kontaktu wzrokowego.
c) przerywać swojemu rozmówcy.
d) traktować rozmówcy jak partnera.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
7. Prośba o dokładne sprecyzowanie intencji nadawcy poprzez zadanie pytania:  Czy to co
usłyszałam oznacza, że........ jest formą
a) odzwierciedlania.
b) parafrazowania.
c) klaryfikacji.
d) potwierdzania.
8. Odmowa w zachowaniu asertywnym powinna być sformułowana jako komunikat typu
a) Ja.
b) Ty.
c) On.
d) Oni.
9. Umiejętność aktywnego słuchania polega na
a) odwróceniu się od mówiącego.
b) zwróceniu się w stronę mówiącego.
c) braku kontaktu wzrokowego.
d) przerywaniu i dopowiadaniu.
10. Po zidentyfikowaniu bariery komunikacyjnej w trakcie rozmowy należy
a) rozpoznać przyczynę powstania bariery w wypowiedzi.
b) jak najczęściej używać w rozmowie komunikatu Ty.
c) nie starać się nic wyjaśniać.
d) przerwać wypowiedz
.
11. Zdanie typu  Ty nie nadajesz siÄ™ do tej pracy jest barierÄ… komunikacyjnÄ… typu
a) moralizowanie.
b) obrażanie.
c) krytyka.
d) orzekanie.
12. W trakcie przekazywania informacji zwrotnej
a) każdy powinien mówić w swoim imieniu.
b) jedni powinni mówić za drugich.
c) nikt nie powinien nic mówić.
d) wszyscy powinni się wypowiadać zaznaczając przynależność do grupy.
13. Twój podopieczny mieszka z innym podopiecznym w pokoju dwuosobowym. Często
słucha radia do póz
na, a zdarza się, że podśpiewuje przy tym. Na tym tle wybuchają
kłótnie. Przyczyną konfliktu jest
a) chęć dokuczania.
b) ograniczanie samodzielności i samostanowienia.
c) zaspokajanie własnych potrzeb kosztem potrzeb innych ludzi.
d) niewłaściwa realizacja zadań i współdziałania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
14. Twoja podopieczna jest apatyczna, nie chce uczestniczyć w zajęciach grupowych,
rozmawiać ze współmieszkańcami. Argument jakiego użyjesz w rozmowie
z podopiecznym, to
a) sprawia ci przykrość, to się tobie nie podoba.
b) zajęcie, aktywność, rozmowy pozwalają na wypełnienie czasu, zapomnienie, np.
o chorobie, niepełnosprawności.
c) musi uczestniczyć we wszystkim co jest organizowane.
d) inni uczestniczÄ… i sÄ… zadowoleni.
15. Destruktywna krytyka skupia siÄ™ na
a) osobach a nie zachowaniach.
b) zachowaniach.
c) rzeczach.
d) zachowaniach i osobach.
16. Wyprzedzanie krytyki polega na
a) nie przyznaniu się do błędu.
b) przyznaniu się do błędu.
c) przypisaniu błędu innym.
d) udawaniu, że nic się nie stało.
17. Jeżeli podczas rozwiązywania konfliktu powstają nowe pomysły rozwiązania zaistniałego
problemu, jest to efekt
a) motywacyjny.
b) innowacyjny.
c) identyfikacyjny.
d) dezintegracyjny.
18. Negocjator, który preferuje styl miękki negocjacji
a) nalega na porozumienie.
b) dąży do zwycięstwa.
c) jest twardy i żąda ustępstw.
d) szuka rozwiÄ…zania korzystnego dla siebie.
19. Mediacja to sposób rozwiązywania konfliktów, w którym uczestniczą
a) dwie strony.
b) trzy strony.
c) cztery strony.
d) pięć stron.
20. Wskazanym zachowaniem w sytuacji krytyki ukrytej jest zachowanie strategii
a) ataku.
b) zamglenia.
c) poszukiwania.
d) ucieczki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Doskonalenie umiejętności interpersonalnych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Test 2
Test praktyczny typu   próba pracy do jednostki modułowej
 Doskonalenie umiejętności interpersonalnych
Test praktyczny składa się z zadania praktycznego nisko symulowanego i zawiera zadanie
do wykonania, opis sytuacji i kartÄ™ odpowiedzi.
Uczeń powinien być oceniany
Kryterium Sposób punktowania
1. Interpretacja gestów różnego rodzaju 1 pkt. za omówienie dwóch rodzajów np.
mimika, głowa.
2 pkt. za omówienie czterech rodzajów np.
mimika, głowa, postawa ciała, nogi i stopy.
3 pkt. za omówienie więcej niż czterech
rodzajów gestów.
2. Charakterystyka wybranego rodzaju 0-2 pkt. za charakterystykÄ™: poprawna nazwa,
komunikatu werbalnego charakterystyka
3. Wskazywanie możliwych rodzajów barier 0-2 pkt. za omówienie barier (0  brak
w komunikacji odpowiedzi, 1  za odpowiedz
niepełną,
2  za wyczerpujÄ…cÄ… odpowiedz
)
4. Wskazanie i scharakteryzowanie z
ródeł 1 pkt. za omówienie 2 z
ródeł
konfliktów 2 pkt. za omówienie 4 z
ródeł
3 pkt. za omówienie więcej niż 4 z
ródeł
5. Scharakteryzowanie faz negocjacji 1 pkt. za wskazanie jednej fazy
2 pkt. za wskazanie dwóch faz
3 pkt. za pełną, wyczerpującą odpowiedz

6. Wskazanie związków pomiędzy 0-2 za wskazanie związków między pojęciami
komunikacjÄ… niewerbalnÄ…, werbalnÄ…, (0  brak odpowiedzi, 1  za odpowiedz

asertywnym zachowaniem niepełną lub obarczoną niewielkim błędem, 2 
za odpowiedz
wyczerpujÄ…cÄ…)
Proponuje się następujące formy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  uczeń uzyskał co najmniej 6 punktów,
- dostateczny  uczeń uzyskał co najmniej 8 punktów,
- dobry  uczeń uzyskał co najmniej 10 punktów,
- bardzo dobry  uczeń uzyskał co najmniej 12 punktów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom
zad. (mierzenie osiągnięcia ucznia) celu wymagań
1. Scharakteryzować komunikaty w komunikacji
B P
niewerbalnej
2. Określić rodzaje komunikatów w komunikacji
A P
werbalnej
3. Określić rodzaje barier w komunikacji interpersonalnej C P
4. Zidentyfikować z
ródła konfliktów C P
5. Scharakteryzować fazy przebiegu negocjacji D PP
6. Wskazać związki pomiędzy komunikacją niewerbalną,
D PP
werbalnÄ…, asertywnym zachowaniem
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Przed rozpoczęciem sprawdzianu przedstaw uczniom zasady przebiegu testowania.
3. Podaj uczniom zasady oceniania wykonania zadania.
4. Uczniowie wykonujÄ… zadanie praktyczne indywidualnie.
5. Daj uczniowi przygotowane: instrukcję dla ucznia i treść zadania praktycznego (dla
każdego ucznia).
6. Udzielaj odpowiedzi na pytania formalne uczniów.
7. Oceniaj wykonywanie zadania przez ucznia na przygotowanej karcie oceny, uwzględniając
podane kryteria i sposób punktowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Na wykonanie sprawdzianu masz 45 minut.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- treść zadania praktycznego,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Treść zadania praktycznego
Obejrzyj film przedstawiajÄ…cy sytuacjÄ™ konfliktowÄ… oraz jej rozwiÄ…zanie poprzez
negocjacjÄ™.
Po przeanalizowaniu sytuacji wykonaj następujące zadanie:
1. Zinterpretuj gesty osób biorących udział w sytuacji konfliktowej.
2. Scharakteryzuj jeden z komunikatów werbalnych występujących w filmie.
3. Wskaż i scharakteryzuj z
ródło konfliktów.
4. Wskaż rodzaje barier w komunikacji między osobami występującymi w filmie.
5. Scharakteryzuj fazy negocjacji występujące podczas rozwiązywania sytuacji konfliktowej.
6. Wskaż związki pomiędzy komunikacja niewerbalną, werbalną i zachowaniem asertywnym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...................................................................................................
Doskonalenie umiejętności interpersonalnych
1. Zinterpretuj gesty osób biorących udział w sytuacji konfliktowej.
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
2. Scharakteryzuj jeden z komunikatów werbalnych występujących w filmie.
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
3. Wskaż i scharakteryzuj z
ródło konfliktów.
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
4. Wskaż rodzaje barier w komunikacji między osobami występującymi w filmie.
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
5. Scharakteryzuj fazy negocjacji występujące podczas rozwiązywania sytuacji konfliktowej.
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
6. Wskaż związki pomiędzy komunikacja niewerbalną, werbalną i zachowaniem asertywnym
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Kryterium Punktacja
1
2
3
4
5
6
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
7. LITERATURA
1. Agryle M.: Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, Warszawa 1999
2. Alder H.: NeuroLingwistyczne programowanie czyli sztuka osiągania celów, Program
TERM, FRSE. Wydawnictwo MEN ITeE, Warszawa Radom 1997
3. Antoszkiewicz D. Pawlak Z.: Techniki menedżerskie  skuteczne zarządzanie firmą.
Poltext, Warszawa 2001
4. Aronson E., Wilson T., Akert R.: Psychologia społeczna. Zysk i S-ka, Poznań 1997
5. Austin J.L.: Mówienie i poznanie. PWN, Warszawa 1993
6. Brammer L.: Kontakty służące pomaganiu. SPP, PTP, Warszawa 1984
7. Bee R., Bee F.: Feedback. Petit, Warszawa 2000
8. Chełpa S., Witkowski T.: Psychologia konfliktów. WSiP, Warszawa 1995
9. Cialdini R.: Wywieranie wpływu na ludzi. GPW, Gdańsk 2001
10. Dana D.: Rozwiązywanie konfliktów. PWE, Warszawa 1993
11. De Bono E.: Naucz się myśleć kreatywnie, Warszawa PRIMA 1998
12. Dobek-Ostrowska B., Współczesne systemy komunikowania, Wyd. Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1998
13. Dziewięcki M.: Psychologia porozumiewania się, Kielce 2000
14. Dziewięcki M.: Kształtowanie postaw, Radom 1997
15. Fowler A.: Jak skutecznie negocjować. Petit, Warszawa 2001
16. GÅ‚odowski W.: Komunikowanie interpersonalne, Warszawa 2001
17. Grzesiuk L., Trzebińska E.: Jak porozumiewają się ludzie. Nasza Księgarnia, Warszawa
1987
18. Hamer H.: Rozwój umiejętności społecznych. WEDA, Warszawa 1999
19. Hamlin S.: Jak mówić, żeby nas słuchali  klucz do sukcesu zawodowego. PETIT,
Warszawa 1994
20. Hare B.: BÄ…dz
asertywny. Skuteczne sposoby komunikacji. RAVI, A
ódz
1988
21. http://pedagog.umcs.lublin.pl/
22. Johnson D.W.: Podaj dłoń. PTP, Warszawa 1992
23. Johnson D.W.: Umiejętności interpersonalne i samorealizacja. PTP SPP, Warszawa 1985
24. Kaczmarak B.: Misterne gry w komunikacjÄ™. UMCS, Lublin 2005
25. Kaczmarek B., Markiewicz K.: Komunikowanie się we współczesnym świecie. UMCS,
Lublin 2003
26. Kalczyńska A.: Komunikacja interpersonalna. Materiały dydaktyczne PARP i ZSB,
Szczecin, 2006
27. Kępińska Z.: Mini kurs doskonalenia  Asertywność cz.1. Materiały do samodzielnego
treningu. Warszawa 2006
28. Knafel K.: Komunikacja społeczna w organizacji, moduł II, materiały Programu TERM-
IAE, ITeE Radom 1996
29. Kozielecki J.: Myślenie w rozwiązywaniu problemów. PWN, Warszawa 1992
30. Król-Fijewska M.: Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Wydawnictwo INTRA, Warszawa
1992
31. Król-Fijewska M.: Trening asertywności. PTP, Warszawa 1991
32. Lundén B., Lennart Rosell L.: Techniki negocjacji.W. BL Info Polska Sp. z o.o., GdaÅ„sk
2004
33. A
ęcki K., Szóstak A.: Komunikacja interpersonalna w pracy socjalnej. Interart, Warszawa
1996
34. Meer K, Neijenhof J.: Elementarne umiejętności społeczne. CMDNŚSM, Warszawa 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
35. Mellibruda J.: Ja  Ty  My. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów
międzyludzkich, Warszawa 1980
36. Migdał K.: Psychologia w praktyce społecznej. WSE, Warszawa 2001
37. Nęcki Z.: Komunikowanie interpersonalne. Wrocław, Ossolineum 1992
38. Nocuń A., Szmagalski J.: Podstawowe umiejętności w pracy socjalnej i ich kształcenie.
Interart, Warszawa 1996
39. Piszczek M. (red.).: Metody komunikacji alternatywnej w pracy z osobami
niepełnosprawnymi. CMPP-P MEN, Warszawa 1997
40. Piszczek M.: Nauka porozumiewania siÄ™ gestami. W: Rewalidacja. Czasopismo dla
nauczycieli i terapeutów 1(3)1998
41. Podeszewska M.: Rozumienie sytuacji punktem wyjścia do procesów kształtowania
mowy. (W:) Rewalidacja. Czasopismo dla nauczycieli i terapeutów 2(4)1998
42. Sikorski C.: Zachowania ludzi w organizacji, PWN, Warszawa 2002
43. Stankiewicz J.: Komunikowanie się w organizacji. Wyd. Astrum, Wrocław 1999
44. Stoner J.A.F., Freeman R. E., Gilbert D.R. Jr.: Kierowanie. PWE, Warszawa 2004
45. Sowizdrzał E.: Negocjacje. Materiały dydaktyczne PARP i ZSB, Szczecin, 2006
46. Sutton, C.: Psychologia dla pracowników socjalnych. GWP, Gdańsk 2004
47. Thomson P.: Sposoby komunikacji interpersonalnej. Zysk i S-ka, Poznań 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43