ZABURZENIA PSYCHICZNE

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA I
SZCZEGÓŁOWA

Dr hab. n. med. Marcin Wojnar

ZABURZENIA PSYCHICZNE



Norma a zaburzenie



Objawy psychopatologiczne



Zachowania odbiegające od normy



Upośledzenie sprawności
funkcjonowania

Przyczyny zaburzeń psychicznych



Biologiczne, genetyczne, wrodzone



Endogenne



Predyspozycja – stres



Psychologiczne



Społeczne



Somatyczne – „egzogenne”

Klasyfikacje zaburzeń psychicznych



ICD-10



DSM-IV



Podejście objawowe



Kryteria diagnostyczne



Zaburzenia a nie choroby psychiczne



Zaburzenia psychotyczne



Objawy wytwórcze, utrata poczucia

rzeczywistości



Zaburzenia nerwicowe – generatorem

lęk, poczucie rzeczywistości



Zaburzenia organiczne – uszkodzenie

mózgu, upośledzenie funkcji

poznawczych



Zaburzenia czynnościowe

Podział zaburzeń psychicznych

Badanie psychiatryczne



Nawiązanie kontaktu



Wywiad



Ocena stanu psychicznego



Ustalenie rozpoznania



Leczenie: miejsce, leki, psychoterapia

Nawiązanie kontaktu



Spokój i intymna atmosfera



Przywitanie, przedstawienie,

określenie celu



Empatia, transparentność, akceptacja



Obserwacja zachowania



Podtrzymywanie rozmowy, unikanie

konfrontacji



Przystosowanie do poziomu i potrzeb

badanego



Czas – ok. 45-60 min.



Rozmowa z pacjentem



Pytania otwarte i zamknięte



Badanie w sytuacji braku współpracy



Pacjent pobudzony



Pacjent w osłupieniu



Mutyzm



Zaburzenia świadomości

Badanie psychiatryczne



Powód zgłoszenia



Główne dolegliwości/problemy



Przebieg i okoliczności ww.



Przebyte zab. psychiczne i somatyczne



Dotychczasowe leczenie



Wywiad rodzinny



Życie seksualne

Wywiad psychiatryczny



Życiorys



Ciąża, poród, okres niemowlęcy



Dzieciństwo



Dojrzewanie



Szkoły, studia, praca, służba wojskowa



Małżeństwo, rodzina, dzieci



Zwyczaje, charakter, cechy osobowości
przedchorobowej



Używki (alkohol, nikotyna, inne środki)

Wywiad psychiatryczny

Ocena stanu psychicznego

1.

Obserwacja: wygląd, zachowanie,
postawa ciała, chód, wyraz twarzy,
mimika, mowa, kontakt wzrokowy

2.

Napęd: pobudzenie, niepokój,
spowolnienie, stupor, tiki, ruchy
mimowolne

3.

Kontakt: stosunek do badającego

4.

Nastrój: obniżony, wzmożony, lęk

5.

Afekt: chwiejność, niedostosowanie,
spłycenie, organiczne zaburzenia a.

6.

Mowa: przyspieszenie, spowolnienie,
inkoherencja, mutyzm, afazje, dyzartria

7.

Treść myślenia: urojenia, natręctwa, fobie,
idee nadwartościowe

8.

Tok myślenia: rozkojarzenie, neologizmy,
drobiazgowość, lepkość, gonitwa myśli,
perseweracje

Ocena stanu psychicznego

8.

Zaburzenia spostrzegania: złudzenia,
omamy, omamy rzekome

9.

Świadomość: jasność, splątanie,
zamącenie, śpiączka

10.

Funkcje poznawcze: Pamięć, uwaga,
intelekt

11.

Wgląd, krytycyzm

Ocena stanu psychicznego

Zasady postępowania z osobą z
zaburzeniami psychicznymi



Pacjent autystyczny – aktywny wywiad,

pytania szczegółowe,



Pacjent depresyjny – myśli samobójcze



Pacjent agresywny – bezpieczeństwo,

pomieszczenie, inne osoby, unikanie

konfrontacji



Skargi psychosomatyczne - bez konfrontacji



Pacjent urojeniowy – j.w., zrozumienie,

niepodzielanie



Pacjent maniakalny – dyrektywność,

kontrola sytuacji

Zaburzenia
spostrzegania

Złudzenia (iluzje)



Błędne rozpoznawanie realnie
istniejących przedmiotów, którym
towarzyszy mniej lub bardziej
stanowczy sąd realizujący



u osób zdrowych



pod wpływem stanów chorobowych

Omamy (halucynacje)



Spostrzeżenia nieistniejących w
rzeczywistości przedmiotów,
którym towarzyszy błędny sąd
realizujący (poczucie, że
spostrzegany przedmiot
rzeczywiście istnieje w
odpowiadającej danemu zmysłowi
przestrzeni)

Omamy

- podział ze względu na:



modalność:



wzrokowe



słuchowe



czuciowe



węchowe



smakowe



stopień

złożoności



elementarne



proste



złożone

Omamy c.d.



deficyty i choroby
narządów zmysłów



organiczne
uszkodzenie o.u.n.



pod wpływem
substancji
halucynogennych



deprywacja /
przeciążenie
sensoryczne



stany dysocjacyjne
lub reaktywne



zaburzenia

psychotyczne

przy

świadomości

jasnej



zaburzenia

psychotyczne

przy

świadomości

zaburzonej

omamy prawdziwe czy
halucynoidy?

Omamy rzekome
(pseudohalucynacje)



Spostrzeżenia (lub myśli, wyobrażenia)
powstające bez bodźców działających z
zewnątrz, nie mające cech obiektywnej
przedmiotowej rzeczywistości, lecz
znamiona wyobrażeń zlokalizowanych
w przestrzeni wewnętrznej.



Są odczuwane jako doznania obce,
narzucone z zewnątrz

Parahalucynacje
Halucynoidy



Spostrzeżenia lub wrażenia
realnie nieistniejących
przedmiotów, których chory nie
traktuje jako realnych
przedmiotów rzeczywistości (brak
sądu realizującego)

Parahalucynacje
Halucynoidy



Automatyzmy sensoryczne (padaczka)



Migrena



Narkolepsja
(doznania hipnagogiczne i hipnopompiczne)



Omamy pedunkularne



Zab. w uszkodzeniu analizatora wzrokowego
słuchowego



Wypadnięcie lub dysfunkcja narządów wzroku i
słuchu (m.in. zesp. Charlesa Bonneta)

Agnozje



Niemożność rozpoznania cech
przedmiotu, mimo prawidłowego
stanu narządów zmysłów i często
zachowanej (w pełni lub
częściowo) zdolności
spostrzegania



a. asocjacyjna



a. apercepcyjna

Zaburzenia myślenia

Zaburzenia treści myślenia



Urojenia



Natręctwa



Fobie



Idee nadwartościowe

Urojenia



Fałszywe przekonania pochodzenia
chorobowego, nie poddające się
perswazji, o osobistym znaczeniu dla
chorego

Rodzaje urojeń



Ksobne



Prześladowcze



Wielkościowe



Niewierności



Oddziaływania



Nasyłania myśli

Rodzaje urojeń



Odsłonięcia



Erotyczne



Winy, kary



Hipochondryczne



Nihilistyczne

Natręctwa



Uporczywe, powtarzające się własne,
myśli, wyobrażenia, impulsy,
narzucające się wbrew woli chorego, z
poczuciem ich absurdu, z uczuciem
lęku w sytuacji przeciwstawiania się

Fobie



Irracjonalne obawy przed
przedmiotem lub sytuacją z
towarzyszącą koniecznością ich
unikania



Agorafobia



Fobia społeczna



Fobie specyficzne

Zaburzenia funkcji
poznawczych

Zaburzenia funkcji uwagi



Nieuwaga/dekoncentracja – w różnym stopniu zaburzone są różne

funkcje uwagi, zazwyczaj mamy do czynienia z zakłóceniem

czujności uwagi (trwałość, przerzutność, selektywność).



Zaburzenia z towarzyszącymi urojeniami - nadmierne

zogniskowanie na treściach urojeniowych - zaburzona podzielność i

przerzutność.



Zespół maniakalny - zwiększenie przerzutności i podzielności,

ograniczona jest selektywność i wytrwałość



Zespół otępienny – trudności z przenoszeniem uwagi z jednego

przedmiotu na drugi



Zaburzenia jakościowe i ilościowe świadomości - zaburzenia

trwałości, przerzutności oraz zawężenie pola czy zakresu uwagi.



Wahania uwagi mogą być również wskaźnikiem zaburzeń innych

czynności psychicznych – emocji, pamięci, myślenia.

Zaburzenia pamięci

1. Ilościowe (dysmnezje)



hipermnezja



amnezja



hipomnezja



ekmnezja

2. Jakościowe (paramnezje)



allomnezje (wspomnienia zniekształcone)



pseudomnezje (wspomnienia rzekome)

Ilościowe zaburzenia pamięci

1.

hipermnezja - zdolność do odtwarzania zwiększonej ilości

wspomnień – substancje halucynogenne, w stanach

zmienionej świadomości, silne przeżycia, zespół

hipomaniakalny.

2. amnezja – dysfunkcja polegająca na niemożności

przypomnienia sobie informacji. Podział ze względu na:



stopień – całkowita i fragmentaryczna



zakres – pełna (wszelkie wspomnienia), cząstkowa (składnik

pamięci – zapamiętywanie…; typ informacji –

autobiograficzna, semantyczna, proceduralna; modalność)



trwałość – trwała i przemijająca



faza – krótkotrwała, długotrwała



czasowy związek z utratą przytomności – wsteczna,

następcza, pomiędzy nimi czasem wyróżnia się śródczesną.

Ilościowe zaburzenia pamięci

1. hipomnezja – zmniejszona zdolność do odtwarzania

wspomnień



Czynnościowa - może dochodzić do

przejściowych zaburzeń jak w depresji,

zaburzeniach lękowych, reaktywnych czy

dysocjacyjnych



Trwała – proces otępienny

2. ekmnezja – przeżywanie przeszłości jako

teraźniejszości – występuje w zespołach

amnestycznych.

Jakościowe zaburzenia pamięci

Allomnezja - nieadekwatnie odtwarzana jest

rzeczywista treść wspomnienia



Iluzje pamięci – wspomnienia rzeczywiste, lecz

zniekształcone pod wpływem innych przeżyć, zwykle

silnych emocji (fizjologicznych i chorobowych).



kryptomnezje – nieświadomy plagiat, wspomnienie

odtworzone bez świadomości, że jest to coś, co już

ktoś wie, co stanowi jego wspomnienie –

przypominanie bez rozpoznawania



złudy utożsamiające – deja vu i zjawiska pokrewne –

rozpoznawanie bez przypominania

Jakościowe zaburzenia pamięci

Pseudomnezja - przywoływanie wspomnień w

przekonaniu osoby rzeczywistych a faktycznie

nie mających miejsca.



omamy pamięci – fałszywe wspomnienia z

sądem realizującym.



konfabulacje – tworzenie fałszywych śladów

pamięciowych współwystępujących zwykle z

głębszymi zaburzeniami pamięci i

wypełniających lukę pamięciową. Pacjent nie

ma intencji wprowadzania w błąd. Niekiedy

mają charakter prawdopodobny, innym

razem zupełnie fantastyczny.

Zaburzenia uczuciowości

Emocje

Emocja jest to określony
stosunek do zjawisk
towarzyszący zaspokajaniu
popędów.

Emocja to także subiektywnie
odczuwany stan psychiczny,
który przynagla do
rozpoczęcia pewnych działań i
któremu towarzyszą pewne
zmiany cielesne i
charakterystyczna ekspresja

• nastrój – dłuższy czas utrzymywania

się emocji, który ponadto wyraźnie
zabarwia różne aspekty zachowania i
przeżywania

• afekt – silniejsze i prostsze emocje

związane z procesami cielesnymi

• uczucie – emocje o bardziej

złożonym i subtelnym charakterze

Podział zaburzeń

uczuciowości

Typ

Dynamika

Wysyceni

e

Obniżenie
nastroju
Podwyższenie

nastroju
Lęk
Złość

(dysforia)

Zobojętnienie
Spłycenie,
zubożenie
Zaleganie
Lepkość
Chwiejność
Nietrzymanie

Syntymia
Hipertymia
Hipotymia
Atymia
Paratymia
Katatymia

(Wciórka, 2002)

Obniżenie nastroju

Dłużej utrzymujący się ujemny ton emocjonalny

i ujemne zabarwienie uczuciowe wszystkich
przeżyć

Sposób przeżywania:

1. nastrój depresyjny:

Uczucie rozpaczy, smutku, przygnębienia,

niezdolności do odczuwania radości i
przyjemności

Przekonania (triada depresyjna) o poczuciu

niskiej samooceny, niskiej oceny własnej
przeszłości oraz przyszłości

Głębiej obniżony nastrój może nadawać tym

przekonaniom cechy urojeniowe

Wolno narasta i powoli ustępuje, mała

reaktywność

Obniżenie nastroju

2

.

nastrój depresyjno-

dysforyczny:

Uczucie żalu, rozżalenia, rozdrażnienia i

złości

Przekonania odzwierciedlające:

• ujemną ocenę swej pozycji (poczucie poniżenie

przez innych, złość wobec siebie) przy względnie
zachowanej samoocenie

• Ujemna ocena poprzedzających wydarzeń
• Ujemna ocena sytuacji i możliwości jej

rozwiązania

Cechy: gwałtowność, zmienność i znaczna

reaktywność

Obniżenie nastroju

3. nastrój dystymiczny:

Złe samopoczucie z zahamowaniem

myślenia, pobudliwością i lękliwością

Hipochondryczne poczucie wyczerpania i

dolegliwości somatycznych

Podwyższenie

nastroju

Dłużej utrzymujący się wybitnie dodatni ton i

zabarwienie emocjonalne wszystkich przeżyć

Typy:

1. nastrój maniakalny:

Względnie równomierne podwyższenie

nastroju o dość ekspansywnym, dłużej
utrzymującym się charakterze

Wypowiedzi o poczuciu zawyżonej

samooceny, zawyżenie oceny własnej
przeszłości oraz przyszłości

Typowy dla zaburzeń afektywnych

Czasem wyższościowe cechy nabierają cech

urojeniowych

Mania gniewna -gdy dołącza się drażliwość i

złość

Podwyższenie

nastroju

2. nastrój euforyczny:

Płytkie wzmożenie nastroju

Dominuje wesołość, samozadowolenie, pogoda

ducha

Skłonność do bagatelizowania trudności i

przeciwieństw

Mniej trwałe i mniej ekspansywne, ale wyraźnie

niedostosowane do realnych okoliczności

3. nastrój moriatyczny (moria,

wiłość):

Odmiana euforii ze szczególnie nasiloną

wesołkowatością i tendencją do
dowcipkowania, błaznowania,
niewyrafinowanych żartów

Charakterystyczne dla uszkodzenia części

oczodołowej płatów czołowych

Podwyższenie

nastroju

3. nastrój moriatyczny (moria, wiłość)

CT głowy 55 letniej pacjentki w nastroju moriatycznym uwidoczniło
guz okolicy czołowej mózgu

Podwyższenie

nastroju

4. nastrój ekstatyczny:

Wzmożenie nastroju z charakterystycznym

odcieniem ekstazy, podniosłości sytuacji i
wydarzeń oraz własnego w nim udziału

Spokojna, lecz całkowicie pochłaniająca chorego

kontemplacja przeżywanego stanu

Element obrazu psychoz padaczkowych i stanów

padaczkowych o złożonej symptomatologii;

Epizodycznie w zaburzeniach afektywnych i

schizofrenii

Lęk

Nastrój, w którym dominuje odczucie silnego

zagrożenia lub zatrważającej zmiany
wywodzącej się z nieznanego źródła

Strach – gdy źródło jest znane

Obawa – gdy zagrożenie jest przewidywane

Trwoga – gdy zachodząca zmiana jest trwała

Panika – gdy zmiana jest nagła

Fizjologiczne mechanizmy i kliniczne przejawy

tych stanów są podobne

Nastrojowi towarzyszy szereg przejawów:

- Wzbudzenia psychicznego
- Ruchowego
- Autonomicznego

Podział objawów

lęku

a) behawioralne

b) psychiczne

c) wegetatywne

Lęk

Ewolucyjnie jako sygnał zagrożenia, motywujący

do działania

W klinice widuje się przede wszystkim lęk, którego

nasilenie, długotrwałość i bezprzedmiotowość
wywierają wpływ dezadaptacyjny, a nawet
destrukcyjny

• Lęk uogólniony -

długotrwale utrzymujące się

napięcie lękowe o różnej, mało zmieniającej się
intensywności

• Lęk napadowy (napady paniki)

– krótkotrwałe,

powtarzające się epizody o bardzo dużym
nasileniu przeżywanego lęku

• Lęk w postaci fobii

– nawykowe unikanie

sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą
wystąpienia objawów nasilonego lęku

Złość (dysforia)

Nastrój, w którym dominuje negatywnie przeżywane

wzburzenie związane z poczuciem ograniczenia lub
zablokowania (frustracji) możliwości swobodnej
realizacji własnych celów

Złości towarzyszą:

• Przekonania o pokrzywdzeniu
• Wzbudzenie ruchowe i wegetatywne

Bardzo silnie motywuje do zachowań wyrażających

wrogość, gotowość do ataku, zachowań
agresywnych i autoagresywnych

1. Wybuchy złości

– gwałtowne, intensywne,

krótkotrwałe wyładowania złości, zwykle z czynną
agresją

2. Złość uogólniona

– dłużej utrzymujący się nastrój

nacechowany złością i drażliwoścą, zwykle z
mniej jaskrawymi przejawami agresji. Często
łączy się z różnie nasilonym przygnębieniem (n.
dysforyczno-depresyjny)

Sprzyja: Dysfunkcje i uszkodzenia o.u.n, zab.

osobowości

Dynamika stanów

uczuciowych

Zobojętnienie:

Wyraźne ilościowe ograniczenie lub brak przeżywania

uczuć, najczęściej u chorych z postępującymi
zaburzeniami organicznymi (otępienia)

Spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość):

Zatracanie intensywności, amplitudy, modulacji,

zabarwienia reakcji emocjonalnych na
zachodzące wydarzenia i wypowiedzi, na osoby
i okoliczności.

Typowe dla zaburzeń schizofrenicznych

Zubożenie uczuciowe:

Uzyskiwanie przewagi bardziej elementarnych

emocji związanych z zaspakajaniem potrzeb
biologicznych nad uczuciami bardziej
złożonymi (potrzeby społeczne)

Typowe dla procesów organicznych i w niektórych

przypadkach dla schizofrenii

Dynamika stanów

uczuciowych

Zaleganie uczuć:

Tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów

uczuciowych w mało zmienionej lub niezmienionej
postaci

Lepkość uczuciowa:

Podobna do zalegania, ale głównie chodzi tu o

niemożność oderwania się od uczuć, przejścia
nad nimi do porządku

Chwiejność uczuciowa

Nadmierna zmienność, niestałość, nietrwałość

nastroju, przejawiająca się łatwym
przechodzeniem między przeciwstawnymi
stanami

Zaleganie uczuć, lepkość uczuciowa, chwiejność

uczuciowa

typowe dla osób z organicznymi

zmianami mózgu

Dynamika stanów

uczuciowych

Nietrzymanie uczuć:

Tendencja do wyzwalania gwałtownych i

intensywnych reakcji emocjonalnych, które
wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych
bodźców

Sprzyjają różne dysfunkcje, uszkodzenia i choroby

mózgu

Wysycenie

- Syntymia

- proporcjonalność, spójność, zbieżność

przeżyć i zachowań z towarzyszącymi im emocjami

- Hipertymia

– ekspresja uczuciowa o cechach przesady,

zbytniej intensywności (stany podwyższonego nastroju,
zab. osobowości, substancje psychoaktywne)

- Hipotymia, atymia

– ograniczenie lub brak ekspresji

uczuciowej. Przeżycia i zachowania przybierają postać
pustawą, chłodną, bezbarwną (zab. depresyjne, stany
wyczerpania, zab. organiczne; atymia – w schizofrenii)

- Paratymia

– wyraźne rozmijanie się ujawnianej i

oczekiwanej ekspresji uczuciowej, niedostosowanie
(schizofrenia)

- Katatymia

– życzeniowe przekształcanie się przeżyć

lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych